Алматы «Сардар» баспа үйі
Ербіи– бейнелеуіш түбірі ер-
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ербіи– бейнелеуіш түбірі ер-ге бір рет қайталауды білдіретін -б
идеофоны, одан соң оны əрекеттен – бейнесінің көз алдына елестеуін білдіретін қалпын көрсететін -ій етістік жалғауын жалғау арқылы жасалып тұр. Қорбаңда – бейнелеуіш түбірі қор-ға бір рет əрекетін білдіретін -б идеофоны, одан соң оның үйлесімсіз қозғалысының (қорбаңдауын) білдіретін -аң формантын жəне етістік аффиксі -да-ны қабылдап, күрделі бейнелеуіш етістікті көрсетіп тұр. Салпаңда– бейнелеуіш түбірі сал-ға бір рет қайталанатынын білдіретінін -п идеофоны, одан соң қайталанып тұратын əуреленген қозғалысын жəне -аң жұрнағы, -да етістік жұрнағы жалғануы арқылы күрделі етістк еліктеуіш жасап тұр. Селкілде– бейнелеуіш байырғы түбірі сел-ге бір рет қайталануын білдіретін -к-ге, одан соң оның дірілдеуін тұрақты етуге арналған -іл-ді, оған етістік жалғауын жалғағанда, күрделі етістікке айналады. Қарқылда– еліктеуіштің байырғы түбірі қар-ға бір рет қайталауын, одан соң көп рет жəне заттануын білдіретін -қ идеофоны жалғанып, одан етістік тудыратын -ыл форманты жəне -да жұрнағы жалғанып күрделі еліктеуіш етістікті білдіретін тұлға жасалып тұр. Ақырай– бейнелеуіштің байырғы түбірі ақ-қа, заттануын білдіретін – «ала көзімен қарау» қалпын сипаттауды бейнелейтін түбірге -ыр жалғауын жəне етістік -айжұрнағын жалғау арқылы күрделі бейнелеуіш етістік тұлға жасалып тұр. Жалпы айтқанда, еліктеуіштердің түрлі сөзжасам моделі арқылы түрленетін түрлі еліктеуіш қолданысқа енеді. Олардың бəрі еліктеуіш категориясының негізгі лексикографикалық тұлғасы болып саналады жəне негізгі (тұрақты) тұлғасы болып қабылдануды талап етеді. Этимологиялық талдау да сол тұлғаны негізгі деп қабылдайды. Ол сөзжасам тұлғалары мыналар: -ыйды – 1. қампыйды, томпыйды т.б. -ыра –2. бұрқыра-, жылтыра-, барқыра-, құлдыра-, сылдыра-, саудыра- т.б. -ылда – 3. бұрқылда-, жалтылда-, шаңқылда-, тақылда-, тоқылда-,т.б. -ылда – 4. тарсылда-, күрсілде-, тырсылда-,т.б. -аңда – 5. қылмаңда-, сумаңда-, жылмаңда-,т.б. 123 -алақта – 6. ұйпалақта-, жапалақта- т.б. -лекте – 7. елбелекте-,т.б. -ылда – 8. қорсылда-, торсылда-, тоңқылда- т.б. -таңда – 9. тыштаңда-, томпаңда-, шолтаңда- т.б. -леңде – 10. көлбелеңде-, шайқалаңда-, елпелеңде-,т.б. Сол сияқтыгу-уле-, ақый-, қыдый-, дүр ет-, гүр ет-, зыр ет-, үу-ле-, көк-ій, кід-ій, тырқ ет, дік ет, ыр ет, қалт-ый-, жар-б-ый-, шыр-ыл-да, жалт-ылда-, селт-ій, тыр-б-ый, дүр-іл-де, сарт, тылтый, кір-б-ій, дір- іл-де, қор-ыл-да т.б. Сонда еліктеуіш, елестеуіш жəне бейнелеуіш туынды түбірлерінің үшеуінің де ресми байырғы түбірі олардың идефондарымен қоса (мыс.:тарс, шарт, шырт, қарқ, ірк, шалп, қылт, қалт, томп, момп, жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|