Алматы «Сардар» баспа үйі
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Б е р е н – қазіргі тілде сиректеу қолданылатын, ал эпикалық
шығармалар тілінде жиі кездесетін байырғы сөздердің бірі. Белгілі бір контекстегі мағынасына мəн берсек, онда бұл сөздің өзара байланысты екі түрлі лексикалық элементтен тұратындығын байқаймыз. Бірақ бұл байланыс өте көмескі, оны бірден түсіндіре қою мүмкін емес. Өйткені бұл сөз түркі тілдерінің төл тумасы емес, сондықтан да бұл сөздің контекстік қолданыстарындағы мағыналық ауытқуларын (ауыспалы мағыналарын) айқындауға септігін тигізетіндей тұрақты (тірек) семан- тикасы түркі тілдерінде кездеспейді. Туыстас тілдер дерегін салыстырудан берен сөзінің (фонетикалық варианттары бараң, пəрең, фаранг т. б.) салғырт лексикалық элемент ретінде жұмсалатындығын, тіпті түркі тілдерінің көпшілігінде кез- деспейтіндігін байқаймыз. Бұл – оның даусыз өзге тілдік элемент екендігін көрсетеді. Кейбір түркі тілдері берен сөзіне лексикография- лық сипаттама бергенде, əр түрлі белгілермен (мысалы, ұйғыр тілі сөздігінде up– «иран», өзбек тілі сөздігінде п-т-а– «парсы-тəжік-араб», қазақтілі сөздігінде п– «парсы») оның өзге тілдік сөз екендігін көрсетіп отырады. Ал кейбір түркі тілдерінің сөздігінде, этимологиясы көмескі деп танылғандықтан болу керек, мұндай белгілер көрсетілмеген. Бұл жерде əңгіме береннің өзге тілдік түп төркінін, я болмаса түркі тілдеріне қан- дай жолдармен енгендігін көрсету жөнінде емес (бұл өз алдына арнайы сөз болатын нəрсе), біздің ден қойып отырған мəселеміз –қабыл сөздің қабылдаушы тіл (қазақтілі) топырағындағы семантикалық дамуының өзіндік эволюциясы; əрине, бұл мəселе өзге түркі тілдерінің деректерін салыстыру арқылы айқындалады. 200 Қазіргі қазақ тіліндегі берен сөзінің, негізінен, семантикалық қыз- метінің екі аспектісі оны қалайда омоним сөз ретінде қарауға себеп болады. БЕРЕН I п. 1) болаттың ең сапалы түрі, құрыш, болат мағынасында, одан соң болаттан жасалған батырдың қару-жарағын (сауыт, семсер, қылыш, мылтық т. б.). білдіре келіп, кейіннен сол қару-жарақтың өз ата- уы ретінде жұмсала бастаған: а)берен сауыт (болаттың сапалы түрінен жасалған сауыт); жеңсіз берен: жауға кисең берен ки (фольк.); ə) бе- рен немесе берен мылтық(болаттың ең сапалысынан жасалған мыл- тықтың байырғы бір түрі);берен қанжар: балдағы алтын ақ берен (фольк.); 2) ауыспалы, поэтикалық «ер жүрек, жігіт», «батыр»: Сансыз- бай аттас жас перен (фольк.) жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|