Алтын Орда дәуірінің мәдени өркениеттік мұрасы Орындаған: Елшатқызы Назерке

Исенова Сақып

Есен Алдияр

Жандарбек Алдияр

Кажымуратова Аяжан

Кенжеғали Әмина

Алтын Орда

Алтын Орда Орта ғасырларда (1243 – 1503) Шыңғыс хан империясының құрамында Дешті-Қыпшақта құрылған түрік мемлекеті. Мемлекет жерінің аумағы 10 млн. км 2 -ден асты. Бату хан тұсында мемлекет астанасы Еділ бойындағы Сарай қаласы болып (1243), кейін Берке сарайына (Сарай әл-Жадид) көшірілді. Құрамына Ресейдің еуропалық өңірі, Балтық теңізінің шығысындағы өлкелер, Польша, Мажарстан, Балқан елдері, Солтүстік Кавказ, Хорезм, Шығыс және Батыс Дешті Қыпшақ.

Хандық тарихтың 550 жылдығы мемлекеттік деңгейде атап өту арқылы елдік рухты оятып ұлттық танымды кеңейттік. Әйтсе де, бесмың жылдық терең тарихымыз бар Сақ пен ғұннан бастау алып , Көне түркі дәуірімен жалғаса келіп. уақыттың тарих жүйрігі Алтын Орда дәуіріне бас сұғады. Бұл Шыңғысхан империясының заңды жалғасы іспетті.Дешті қыпшақ даласында іргесін тіккен түркі мемлекеті болатын.

Хандық тарихтың 550 жылдығы мемлекеттік деңгейде атап өту арқылы елдік рухты оятып ұлттық танымды кеңейттік. Әйтсе де, бесмың жылдық терең тарихымыз бар Сақ пен ғұннан бастау алып , Көне түркі дәуірімен жалғаса келіп. уақыттың тарих жүйрігі Алтын Орда дәуіріне бас сұғады. Бұл Шыңғысхан империясының заңды жалғасы іспетті.Дешті қыпшақ даласында іргесін тіккен түркі мемлекеті болатын.

Сәні мен салтанаты келіскен Сарай-Берке, Сарай-Бату сынды астаналардың қалануы, Ұлытауда Жошы ханның кесенесінің салынуы, шығыстық шайырлардың қалдырған әдеби мұралары – бәрі де Алтын Орда дәуіріне тән.Сауда саттық байланыстармен мәдени өркендеу қатар жүргені белгілі.Бұл турасында Ұлы Жібек жолы туралы айтпасақта түсінікті .Ал Алтын Орданың сыртқы саясаттағы үстемдігі мен сауда байланыстары қалаларды мәдени орталыққа айналдырды.Әсіресе , Сарай Бату ,Сарай Берке ,Үргеніш,Сығанақ сияқты қала кенттерде сауда мен қолөнер мен өркендеп, ғылым. мәдениет ,әдебиет дамыды.

• 
  Сәні мен салтанаты келіскен Сарай-Берке, Сарай-Бату сынды астаналардың қалануы, Ұлытауда Жошы ханның кесенесінің салынуы, шығыстық шайырлардың қалдырған әдеби мұралары – бәрі де Алтын Орда дәуіріне тән.Сауда саттық байланыстармен мәдени өркендеу қатар жүргені белгілі.Бұл турасында Ұлы Жібек жолы туралы айтпасақта түсінікті .Ал Алтын Орданың сыртқы саясаттағы үстемдігі мен сауда байланыстары қалаларды мәдени орталыққа айналдырды.Әсіресе , Сарай Бату ,Сарай Берке ,Үргеніш,Сығанақ сияқты қала кенттерде сауда мен қолөнер мен өркендеп, ғылым. мәдениет ,әдебиет дамыды.
  

Таңбасы тасқа түскен тарихи кезеңнен қаламмен қағазға өрнектеген заман келбетіне ауысқан Алтын Орда – жаңа дәуір. Өйткені түркі халықтарының жартылай отырықшылыққа бейімделіп, қала мәдениеті мен дала мәдениеті қатар дамыған шақ. Ғылым-білім кеңінен жайылып, әдебиет пен мәдениет көтеріле түскен, өркениетті қоғамның негізі осы дәуірде қалана бастады. Ілияс Есенберлиннің «Алтын Орда» тарихи роман-­трилогиясын оқыған оқырман сол кездің келбетін, замана сипатын, дәуір бағдарын түсіне алса керек-ті. Көшпелі ғұмыр салтынан жартылай отырықшы қалыпқа бейімделу қала мәдениетін қалыптастырып, дала өркениетін өсіре түсті.

• 
  Алтын Орда кезеңі де тіл тарихында ерекше орын алды. Бұл кезеңде Хорезмидің «Мұхаббатнамесі», Құтба ақынның «Хұсрау мен Шырын» ­поэмасы, («Пайғамбарлар ­туралы қысқа әңгімелер»), көне қыпшақ тілінде «Кодекс ­Куманикус» («Құман тілінің сөздігі») сынды шығармалар Алтын Орда дәуірінде дүниеге келген. Әдеби жәдігерлердің бірінің мән-мазмұн тереңіне көз жіберсек, «Хұсрау мен ­Шырын» ­поэмасында шынайы махаббаттан бөлек, арамдық пен зұлымдықты, қастандық пен сатқындықты, өсек пен өтірікті әділдік пен адалдық жеңіп шы­ғатыны жазылған. Демек, адамгершілікті дәріптеу мен адал­дыққа сүйіспеншілікті жырлау арқылы адамды ізгілікке жетелеген.