Ќан жїйесі физиологиясы
жүктеу/скачать 6,9 Mb.
|
| Дәм талдағышы. Дәм сезу анализаторының қызметі арқылы жануар ауыз қуысына түскен азықтың сапасын, сипатын анықтайды. Бұл анализатордың қабылдаушы бөлігін жанаспалы (контактылық) хеморецепторлар түзеді. Олар тіл беткейінде, жұмсақ және қатты таңдайда эпителийлі құрылым - дәм жуашығы түрінде орналасады. Дәм жуашығы пішіні жағынан сопақша, жуа тәрізді болып келеді. Ол сүйеніш және сезімтал торшалардан құралады (24-сурет). Дәм жуашығы кілегей қабық беткейіне кішкентай тесікпен ашылады. Оны дәм саңлауы дейді. Осы саңлау арқылы жушыққа өткен химиялық заттар сезімтал тошаларды тітіркендіреді. Әрбір жуашық құрамында ондаған торшалар жинақталады да, олардан қозу процесі афференттік дәм сезу нерві арқылы орталыққа бағытталады.
24- сурет. Тауық (А) пен қаздың (Б) дәм жуашығы: 1- дәм саңлауы; 2- дәм шұқыршағы; 3- сезімтал торшалар; 4- сүйеніш торшалар; 5- шеткей торшалар. А А Б
Құстарда дәм талдағышы басқа жануарлармен салыстырғанда нашар дамыған. Акулада 100 000, адамда 2000 тіл бүртігінің болатыны анықталса, құста тек 24 дәм жуашығы болады. құстарда дәм бүртіктері болмайды. Жануарлар ащы, тәтті, қышқыл және тұзды дәмді ажыратады. Құстар жөнінде пікір әртүрлі. Бұл аталған талдағыш қызметінің жеткілікті зерттелмеуімен байланысты. Соңғы кезге дейін құс ащы және тәтті дәмді ажырата алмайды деген пікір қалыптасқан болатын. Оған попугайдың хинин қосылған ащы азықты қабылдай беретіні, ал қаздың қантқа реакция бермейтіні негізге алынған. Бірақ бұл жерде құстың азықты қабылдау-қабылдамауы сол азықтың дәмінің оған ұнау не ұнамауымен байланысты екені ескерілмеген. Соңғы жылдары балапанның тұзға, глицеринге, хининге және қышқылға реакция беретіні дәлелденген. Үй құстарының көбі декстроза, мальтоза, сахарозаға бей-жай қарайтыны, ал ксилозаны ұнатпайтыны анықталған. Тауық пен кептерде суға сезімтал арнаулы рецептор болатыны дәлелденген. Осы баяндалған жайттар құстардың ащы, тәтті, қышқыл және тұзды дәмді ажырататының дәлелі, сондықтан оларды азықтандырғанда жемнің дәмдік сапасына көңіл аударған жөн. жүктеу/скачать 6,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|