половое созревание мальчиков 10 – 11 - Аталық бездер мен жыныс мүшелерінің өсуінің басталуы 11 – 12 Аталық бездің ұлғаюы, кенірдектің өсуі. 12 – 13 Аталық бездер мен жыныс мүшелерінің айтарлықтай өсуі; Әйел типіі бойынша шапта түктердің өсуі 13 – 14 түйін тәрізді аталық бездер мен жыныс мүшелерінің жылдам өсуіемізік аймағының тығыздалуы, дауыстың өзгеруінің басталуы 14 – 15 лет – қолтық астындағы түктердің өсуі ,дауыстың одан әрі өзгеруі, бетте шаш пайда болуы,ұманың пигментациясы, біріншілікэякуляция 15 – 16 лет –сперматозоидтардың жетілуі 16 – 17 лет – Түктердің шапта еркек типте өсуі , түктердің бүкіл денеде өсуі, сперматозоидтардың пайда болуы 17 - 21 жас - сүйек өсуінің тоқтауы
Балалардың биологиялық дамуы
ұлдарда екіншілік жыныстық белгілердің даму дәрежесін бағалау
J.Tanner бойынша:
Аталық бездердің көлемі (орхиометр бойынша 1-3 кезең)
)P- шаптың түктенуі(1-4 кезең)
Аталық жыныс мүшесінің мөлшері (1-4 сатысы))
Өсудің пубертанттық үдеуі (жылына см)
М.В. Максимовой бойынша:
Ах-қолтық асты түктердің өсуі(0-4 кезең)
Р – Шаптың түктенуі (0-5 кезең)-
қалқанша шеміршектің өсуі (0-2 кезең)
V-дауыс тембрінің өзгеруі (0-2 кезең)
F - беттің түктенуі (0-5 кезең)
Қыздардағы жыныстық даму кезеңдері
9 – 10 лет – жамбас сүйектерінің өсуі, бөкселердің дөңгелектенуі, сүт бездерінің емізіктерінің шамалы көтерілуі 10 – 11 лет – кеуде қуысының күмбезді көтерілуі ("бүршік"сатысы), шапта түктердің пайда болуы 11 – 12 лет сыртқы жыныс мүшелерінің ұлғаюы,қынаптың эпителийінің өзгеруі 12 – 13 лет – кеудебездердің без тіндерінің дамуы, емізік пигментациясы,алғашқы етеккірдің пайда болуы
