Антибиотиктерді алу процессі техникалық қауіпсіздік, өрт
жүктеу/скачать 250,07 Kb. Pdf көрінісі
|
диплом алдыы
- Бұл бет үшін навигация:
- Document Outline
Кіріспе Антибиотиктер – бұл микроорганизмдердің тіршілігін тежейтін немесе оларды жойып жіберетін қабілеті бар әр түрлі организмдер: саңырауқұлақтар, бактериялар, актиномицеттер, жануарлар мен өсімдіктер түзетін заттар. Антибиотиктер микробтар дүниесіндегі олардың бір тобының екінші бір тобына қарама – қарсылық әрекетіне негізделген. Микробтар өз тобынан өзге топтарға «қарсы» болғанымен, өз тобындыларға зиянсыз заттар бөліп шығарады. Әрбір антибиотик тек ауру қоздырғыш микроорганизмдердің белгілі бір тобына ғана жойқын әсер етеді.
Антибиотиктер дегеніміз – биологиялық қоспалар. Олар тірі клеткалардан алынады жән аз мөлшерде байытылғанның өзінде оған сезімтал микроорганизмдерді толық жойып жібере алады немесе өрбуін бәсеңдетеді. Олар тек микроорганизмдер мен өсімдіктерден ғана емес, аңдардың клеткаларынан да алынады. Антибиотиктердің өсімдіктерден алынғанын – фитонциттер деп атайды. Оларға сарымсақтан алынатын хлорепин, томатин, сативин және пияздан бөлінетін апиндер жатады. Алдын антибиотиктерді олардың продуценттері – бактериялар, актиномицеттер, саңырау құлақтар бойынша жіктеген, топтастырған. Биологиялық әсер етулерібойынша антибиотиктер бактерияларға қарсы, фунгициттерге (саңырауқұлақтануға) қарсы және қатерлі ісікке қарсы болып бәлінеді. Бактерияларға қарсыларына: пенициллин, эритромицин, олеандомицин, карбомицин және басқа да оң (+) грамм бактерияларын егетін. Сол сияқты теріс (-) грамды бактериялар езетін тетрациклин, неомицин, стрптомицин, полимиксин, грамицитин және басқалар; туберкулезге қарсы әсер ететін стрептомицин, биомицин, циклосерин және де басқа антибиотиктер жатады. Саңырауқұлақтануға қарсы нтибиотиктер тобына жататын нистатин, гризеосульфин, леворин, кандицитин және “В” мфотерициндер кіреді. Қатерлі ісік ауруларына қарсы антибитиктер болып актиномицин және “С” митомицині есептеледі.
1 Аналитикалық шолу 1.1 Антибиотиктерге қысқаша сипаттама Антибиотиктер дегеніміз – биологиялық қоспалар. Олар тірі клеткалардан алынады жән аз мөлшерде байытылғанның өзінде оған сезімтал микроорганизмдерді толық жойып жібере алады немесе өрбуін бәсеңдетеді. Олар тек микроорганизмдер мен өсімдіктерден ғана емес, аңдардың клеткаларынан да алынады. Антибиотиктердің өсімдіктерден алынғанын – фитонциттер деп атайды. Оларға сарымсақтан алынатын хлорепин, томатин, сативин және пияздан бөлінетін апиндер жатады. Алдын антибиотиктерді олардың продуценттері – бактериялар, актиномицеттер, саңырау құлақтар бойынша жіктеген, топтастырған. Биологиялық әсер етулерібойынша антибиотиктер бактерияларға қарсы, фунгициттерге (саңырауқұлақтануға) қарсы және қатерлі ісікке қарсы болып бәлінеді. Бактерияларға қарсыларына: пенициллин, эритромицин, олеандомицин, карбомицин және басқа да оң (+) грамм бактерияларын егетін. Сол сияқты теріс (-) грамды бактериялар езетін тетрациклин, неомицин, стрптомицин, полимиксин, грамицитин және басқалар; туберкулезге қарсы әсер ететін стрептомицин, биомицин, циклосерин және де басқа антибиотиктер жатады. Саңырауқұлақтануға қарсы нтибиотиктер тобына жататын нистатин, гризеосульфин, леворин, кандицитин және “В” мфотерициндер кіреді. Қатерлі ісік ауруларына қарсы антибитиктер болып актиномицин және “С” митомицині есептеледі. Химиялық құрылысы бойынша антибиотиктер (М.М.Шемянин және А.С.Хохлов бойынша) мынадай топтарға бәлінді. 1. Алифатикалық антибиотиктер – нистатин, миностатин, фунгицитин. Нистетинді (С16 Н15NO18 және 19) Streptomyces tungicidicus. Str. naursei етеді. Ол ашытқыға және саңырауқұлаққа ықпал етеді, бірақ бактерияларға әсер етпеиді. 2. Аликцикликалық антибиотиктер – тетрациклин – стафилакокқа, стептакокқа, салмонеллға және басқаларға әсер етеді. Оның продуценті – Str.vividofaciens. Тетрацилинді хлортетрацилинді хлорсыздандыру арқылы да алуға болады. Егер ттрациклин молекуласының “В” шеңберінің көміртегісінің жоғарғы атомында он тобы болатын болса, онда бұл құрамды (сол секілді кең танымал антибиотикалық затты да ) окситеттрациклин деп атайды. Оның продуценті – Str. rimosus және басқа егінділер. Егер тетрациклин молекуласы “Д” шеңбері көміртегісі жоғарғы атомында хлор атомы болатын болса, ондай жағдайда бұл зат хлор тетрациклин немсе биомицин деп аталады. Ол тек медецинада ғана емес стимулятор ретінде үй жануарларын бақылауға да пайдаланады. 3. Антибиотиктер - хинодар (мысалы Aspergillus –тің көптеген түрлерімен продуцент ететін фумигатин) стафилакоктарға, стептококтарға,Vibrio choleras- тарға және басқаларға әсер етеді.
4. Құрамында азот бар гетероципиндік антибиотиктер – пенициппин және оның туындылары Penicillium potatum және әсіресе P. chrycodenum дерлин процудент етімді. Ал -Salmonella, Pseudomonas, Staphylococcus, Candida albicans, Mycobacterium Tuberculosis, Streptococcus faecalis, Vibrio және басқа да оң (+) грамды бактерияларға әсер етеді. 6. Стрептомициндер және осы тектес антибиотиктер. Стрептомицинді Streptomyces griceus немесе Actinomyces Streptomycini (совет ғалымдарының жіктеулері бойынша) продуцент етеді. Ол теріс (-)грамды бактерияларға сол сияқты кейбір оң (+) грамды бактерияларға әсер етеді. 6. Құрамында оттегі бар гетерациклиндік антибиотиктер- гризеофульвин және басқалар. 7. Антибиотиктер- полипиптидтер- грамицидин, полимиксин және басқалар. Құрылысы бойынша олар L және D – миноқышқылдары қалдықтараының циклопептидтері болып саналады. Полипексинді Bacillus polymyxa, B. Aerosporus-тер продуцент етеді. Қазіргі кезде өте көп әр түрлі антибиотиктер шығарылады. Мысал ретінде төменде пенициллин мен азықтандыратын биомициндерді алу технологиялары жетілді.
1.2 Флеммингтің пенициллині Ағылшын микробиологы Александр Флемминг (1881-1955) өзінің ғылыми жолын белгілі бактериолог Алмрот Райттың басшылығымен бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде бастады. Бұлардың екеуі де антисептиктердің көмегімен жауынгкерлердің жарасындағы ауруларды емдеуге тырысты, бірақ олар сәтсіздікке ұшырады. Флеммингтің өмір баянын жазушы бұл бірлесіп жүргізілген жұмыс «белгілі дәрежеде Флеммингті 1922 жылы сілекейде болатын және микробтарды ірітіп жіберетін фермент – лизоцимді табуға әзірледі» деп жазады. 20-жылдардың аяқ езінде Флемминг Лондондағы Қасиетті Мария ауруханасының бактериологиялық лабораториясында жұмыс істеді. Ол бұл жерде өзінің екінші жаңалығын ашты, бұл жаңалық оның есімін микробиология мен медицина тарихында қалдырды. Бұл оның Петри табағында өсірілген ауру таратқыш стафилококкпен күнделікті жұмысы үстінде болды. Ендігі сөзді ғалымның өзіне берейік: «Стафилококктардың әр түрімен тәжірибе жасап жүріп бактериялар салынған кейбір табақшаларды лаборатория столының үстіне қалдырып, оқта – текте оларды байқап жүрдім. Әрине, қараған кезде табақшалар ашылып отырды, демек, олардың әр түрлі микроорганизмдермен ластануы да мүмкін. Мен бұған ауадан келіп түскен көгерген саңырауқұлақтар шоғырының жанында стафилококкдың шоғыры барған сайын бірте-бірте мөлдірленіп бара жатқанын байқадым, олар іри бастаған сияқты болады». А. Флемминг бұл жағдайды назардан тыс қалдырған жоқ. ең күшті деген дәрілер де әсер ете алмаған жебір стафилококктар шоғыры оның көз алдында ғайып болды!
Ол мұны табақшадағы көгерген саңырауқұлақ деп бірден білді. Саңырауқұлақ бөлек ыдысқа қайта салынды. Флемминг оның таза культурасын алып, қасиетін зерттей бастады. Ол саңырауқұлақты екі апта ет сорпасында өсіріп көрді. Осы мерзімнің ішінде қоректік сұйықтың бетін түгелдей сұрғылт – жасыл қабыршақпен жауып кетті. Сүзгіштен өткізгеннен кейін сұйықтың стафилококкқа әсерін зерттеп білу жөнінде тәжірибелер жасала бастады. Олар күтпеген нәтиже көрсетті: сұйық ең күшті деп жүрген антисептикалық дәрігерлердің бәрінен де тиімді болып шықты, Флемминг саңырауқұлақ өсіп-өнуі кезінде белгілі бір антибиотик шығарады деген тұжырымға келді. Бұл дәрі Penicillium notatum тобында екені анықталған грибтің атымен пенициллин деп аталды. Бұл заттың қанның ақ түйіршіктеріне қарағанда бактериялар үшін әлде қайда қатерлі екендігі анықталады; оның бір кезде Флемминг Райтпен бірлесіп сынап көрген антесептиктен үлкен айырмашылығы да осындай еді. Тіпті филтратты 1:800 өлшемімен еріткен кезде де кейбір микробтардың өсіп-өнуі тоқтап қалды. Флемминг сондай-ақ грамм оң бактериялардың грамм теріс батерияларға қарағанда пеницилинге сезімталдылығы күшті екенін де анықтады. Бұдан кейін жан-жануарларға тәжірибе жасала бастады. Пинициллиннің уландырғыш қасиеттерінің бар – жоғын анықтау керек болды. Флеминг үй қояндарының күре тамырына 20 милллилитр сұйық жіберіп, бұл егудің микробтар өсірілген сұйық егу сияқты зиянсыз екеніне көзін жеткізді. Кейінрек ол бұл жөнінде: «Біз лабороторияда культуралларды теңестіру үшін он жыл бойы пеницелин қолданып келдік. Бірнеше жағдайда біз оны шектегіш антицептик ретінде пайдаландық, нәтиже жаман болмағанмен бізге оны әзірлеу өзін-өзі ақтамайтындай көрінді», - деді. Флеммингтің бұл зерттеулерін одан әрі жалғастырған Г.У. Флори өзінің бір баяндамасында: «... Флеммингтің еңбектерінен оның пенециллинді қан тамырлары арқылы дененің зақымданған жеріне жете алатын және организімге ешқандай зиян тигізбейтін химиялық дәрі болуы мүмкін деп санағанын көрсететін ештеңе жоқ»,-деді. Флори пенициллин өзінің әсерін тек жеткілікті дәрежеде жинақталған түрінде ғанакөрсетуі мүмкін деп санады. Оның пікірінше Домагкқа стрептаккок жұқтырылған тышқандарға ойдағыдай тәжірибе жасауға мүмкіндік берген де осы жағдай. Домагк ол тышқандарды протозилмен жазып шығарды. Бірақ Флеммингхимик емес еді және ол пенициллинді таза күйінде ала алмады. Пенициллинді айырып алуымен және тазартумен 1932 жылы Райстрик бастаған бір топ химиктер шұғылданды. Ол бұл кезде көзге көрінбейтін грибтерден құрылған кейбір құрамалар алып, оларды зерттеген ең шебер химиктердің бірі болды. Бірақ пенициллинді алдын ала тазалағаннан кейін химиктер оны мүлде таза күйінде алу жөніндегі әрекеттерін тоқтатты, себебі әдеттегі әдістерді қолданғаннан ол бұзыла бастайтын болып шықты. Арада біраз жыл өткеннен кейін Флори Райстриктен оның пенициллинді одан әрі зерттеуді неге тоқтатқанын сұрады. Ол өзінің мұндай оңай кристалданатынбиогенді заттың тек химиялық құрлымын ғана зерттеп білгісі келгенін айтты. Флоридің жоғарыда айтылған баяндамасында: «Пенициллиннің табылуы ешқандай ғылыми жаңа идеялардың жемісі емес» тым өткір сөздер де болды. Кейбір сыншылар тіпті Флеммингтің ашқан жаңалықтары кездейсоқ болды деуге дейін барды. Флеммингтің ісін жақтаушы, Мадрид унивирситетіндегі Ф.Бустинза-Лахиондо оларға қарсы шықты: « Бұл жаңалық кездейсоқ ашылды десіп жүр, мен бұл арада Пастердің кездейсоқтықтың өзін әдетте ой-толғаудың белгілі дәрежедегі барысы әзірлейді деген сөздерін мысалға келтірер едім. Оның ғылыми жұмыстары ойланбаған жағдай ретінде үлкен роль атқаратынын теріске шығаруға болмайды. Мұндай жағдайды кім дұрыс бағалай алады? Оны тек толысқан ой ғана дұрыс бағалай алады. Адамдардың көпшілігі табиғи құбылыстарды түсінісуге дайындалмаған, тек күнделікті табиғи құбылыстарды түсінісуге дайындалмаған, тек күнделікті ізденіске тәрбиеленген және дарынды талдау жасай алатын жекелеген адамдар ғана түсіне алатындар үшін әрқашанда ашық болатын табиғаттың ғажайып кітабының беттерін оқи алуға қабілетті. Флеммингтің көруге құбылысын пайдалануы да пенициллинді табу процесіндегі бір кезең ғана, тұтас бір зерттеу жұмыстарының бастауы ғана болды. Микробтар ұрығы салынған табақшалар ешкімнің назарын аудармаған сырттан келген микробтармен қанша ластанды десеңізші! Бірақ Қасиетті Мария ауруханасының бактериологы табиғатынан зерттеуші еді, оның ой-мақсаты тіпті өзі өсіріп отырған микроб тобындағы сәл ғана өзгерістердің өзін қалт жібермей байқауға әзір болатын. Оның көк басып кеткен табақшаны таңдап алуы да сондықтан, оны зерттей келе ол стафилококк тобы грибке тым жақын тұрса басқаларға қарағанда нашар дамып, бұзылатынын көрді. Пенициллин тарихы осылай басталды». Ал Флеммингтің өзі былай деді: «Әрине, культуралардың көзге көрінбейтін санырауқұлақтар ластанғанын бактериологтардың бәрі көрді. Басқа бір микробиолог та мен сияқты, мұндай өзгерістерді байқауы әбден ықтимал, бірақ оның табиғи бактерия таратқыш заттарға тіпті назар аудармай, ол табақшаны жуатын ыдыстардың ішіне қоя салуы да мүмкін ғой». Біз болсақ тек 30-жылдары пенициллиннің мүлдем ұмыт болғаны туралы ғана айта аламыз. Сол жылдары көгерген саңырауқұлақтардан антибиотиктердің тағы бірнеше түрі ашылып, табылды, бірақ кешікпей сульфаниламидтердің көптеген шығарылуы оларды тықсырып тастады. 1.3 Өнеркәсіптік жағдайда микроорганизмдердің антибиотиктерге құралу мүмкіндіктерін жоғалтуы.
Микроорганизмдер антибиотик продуценттері өнеркәсіптік жағдайларда сондай-ақ дақылдарды қамтамасыз ету үшін систематикалық егулерде көбінесе антибиотик құру мүмкіндігін жоғалтады немесе оны төмендетеді. Мұндай жағдайлар екі негізгі факторлармен байланысты: штамдардың спонтанды диссоциациясы және фаголизис. Спонтанды диссоциация. Микроорганизмдер дақылдары өз құрамы бойынша гетерогендер және бір қатар морфологиялық, физиологиялық ес биохимиялық қасиеттермен осымен қатар антибиотик биосинтезі деңгейі бойынша ажыратылатын көптеген варианттардан тұрады. Мутация нәтижесінде аз активті варианттар пайда болады. Микроорганизм антибиотик продуцентінің өнеркәсіптік жағдайда даму периодында немесе оны сақтау процесінде ол бірқатар варианттарға спонтанды диссоциациялануы мүмкін. Олардың кейбірі антибиотик құруға мүмкіндіксіз. Осылайша граммицидин алу кезінде С-дақылы Bacillus ravish vat. G,B,R,S,P+ және P- варианттарына оңай диссоциацияланады. Пайда болған диссоцация варианттарының (R,S,P+ және P-) әр қайсысы бөліктер немесе толық кез-келген басқа варианттарға айналуы мүмкін. Дегенмен, граммицидин С құру мүмкіндігіне тек екі вариант: R,P+ мүмкіндігі бар. Диссоциация процесі (R вариант) тұрақты жүреді, нәтижесінде дақылда Р+ және r варианттарымен қатар граммицидин С синтезіне мүмкіншілігі жоқ, С және Р варианттары жиналады. Штаммды дұрыс емес сақтағанда дақылдың туылуы пайда болады және антибиотиктің жылуы лезде төмендейді. Фаголизис. Антибиотиктерді және бәрінен бұрын актономицеттермен қалыптасатын антибиотиктерді өнеркәсіптік алу жағдайында кейде актинофа (фаголизис) әсерімен антибиотик продуценттерінің клеткаларының лизисі жүреді. Бұл дақыл өсуінің толық тоқтауына және антибиотиктердің қалыптасуы процентінің тоқтауына алып келеді. Фаголизис стрептомицин, новотоцин, эритромицин, тетроциклин және тағы басқа антибиотиктер өндірісінде байқалады. Фактің жұғуы лизогенді дақылды антибиотиктерінің биосинтезі процесінде жүруі де мүмкін. Антибиотикті өнеркәсіптік алудың кейбір этаптарында фаголизистің енуі арқылы болады. Антибиотикті өнеркәсіптік алу жағдайларында фаголизисті инфекциялармен күресудің келесі әдістерін қолдануы тиіс: 1. Өндірісте арнайы алынған фаголизистің тұрақты дақылдарды қолдану. Бұл әдіс микроорганизмде фаголизис әсері арқылы варианттардың пайда болуы арқасында (фаголизис тұрақты негізделген). 2. Өндірістік цехтерде, лабораторияларда фаголизистің таралуымен систематикалық күрес. Әдетте осы мақсатқа фагты өлтіретін (гипохлорид, хлорлофанисті қышқыл тұздары тағы басқа) дизенфекцияланушы әдісті қолдану арқылы жүзеге асырылады. 3. Антибиотик продуцентінің дақылын фаголизистік инфекциядан қорғау. Бұл ортаның, аппаратуралардың, коммуникацияның, құрылғылардың қатаң түрде антибиотик алудың барлық этаптарының стерилизацияларымен іске асырылады. Көрсетілген әдісті қолдану антибиотик өнеркәсібінде лизис қауіптілігінсіз антибиотиктерді алуды қамтамасыз етеді. Минеральды шикізаттарды неорганикалық тұздар алуда қолдануы көп жерлерге тараған химиялық шикізаттар болып табылады. Минеральды шикізаттарды неорганикалық (NaBr, KBr, KMnO4, BaSo4 ) тұздарды алуға
қолданады, органика заттарын қосу үшін пайдаланады. Минеральды тұздар халық шаруашылығында кең қолданылады. Тұз қышқылы болат өңдеуге көп жұмсалады. Күнделікті тұрмыста заттарға никель, мырыш, қалайы, хром жалатқан бұйымдар кең қолданылады. Болаттан жасалған заттардың және табақ темірдің бетіне қорғағыш металл қабатын жалату үшін алдымен оның бетіндегі темір околдінің жұқа қабатын кетіру керек. Оксидтерді кетіру үшін бұйымды тұз немесе күкірт қышқылымен өңдейді. Мұндай өңдеудің бір кемшілігі қышқыл тек темір оксидімен ғана реакцияласып қоймайды, металмен де реакцияласады. Бұл жағдайды болдырмау үшін қышқылға шамалы ингибитор қосады. Минеральды өндіру үшін жер асты рудаларын қопарады. Химия-фармацевтикада көп мөлшерде минеральды қышқылдар, сілтілерді пайдаланады (химия өндірісінде заттарда шығару үшін). Органикалық шикізаттар коксхимиялық, мұнайхимиялық анимин қызыл өндірісі және өндірістік негізгі органикалық синтезі. 1.4 Антибиотиктерді өнеркәсіпте алу Егіс материалды дайындау және ортаны дайындау. Биосинтез. Дайын өнімді тазалау және бөліп алу. Жартылай синтетикалық антибиотиктер. Антибиотиктерді қолдану. Антибиотиктер өндірісі келесі сатылардан тұрады: 1. Жоғары өнімділікті – штам продуценттін алу. 2. Культивирлеудін оптимальды жағдайын өңдеп жасау. 3. Іс жүзінде антибиотикті тазалау, бөліп алу әдісін енгізу және таңдау. 4. Дайын препаратты құру және оның сапасын бақылау. Бұл этаптын әрқайсысы тиісті мамандықты (гинетика, микробиология, биотехнолгия және т.б.) қамтамасыз етеді. Бүгінгі күні әлемде Антибиотик өндірісі – жақсы, мықты сала, фармацефтика өндірінің құрамына енген. Әсіресе США, Англияда, Японияда, Францияда, Италияда, Россияда кең дамыған, жылына бір миллиард доллар табады. 1. Стадия. Ортаны дайындау. Әр продуцент үшін – керекті талаптарды орындау үшін өзінің оптимальды ортасы болу керек. а) Продуценттін жақсы өсуін қамтамасыз етеді және максимальды антибиотик алу керек. б) Арзан және ынғайлы болу керек. в) Жақсы фильтрлеуші қабілеті болу керек. г) Антибиотикті бөліп алу және тиімді бөліп алуды қамтамасыз етеді. Ортаны залалсыздау екі әдіспен жасалу керек: Үздіксіз және периодты. Периодты әдісті қолдануда орта көлемі үлкен емес, t-120-130ºС, τ – 1-2сағ. Ферменттерде немесе залалсыздандырушы кателде тасталады. Үздіксіз – мұнда көлемі үлкен болған жағдайда залалсыздайтын колона қолданылады, өткір бу Р ≈ 5 атм, 130ºС дейін, содан соң орта апарат –ұстағышқа келіп түседі, ұстағышта
орта 5-10мин тұрады, сосын салқын суда 30-35ºС дейін салқындатады. Одан кейін ферменттерге жібереді. Артықшылығы. Автоматты реттеу, ортаны тез және бір келкі қыздыру, залаласыздығы жоғары болу керек, уақытты үнемдеу керек. Егіс материалды ең негізгі операцияның бірі. Продуцентті ең бай ортада өсіреді. Максимум физиологиялық активті микроорганизм алу үшін, алдымен агарланған ортада прабиркада, содан кейін колбада шайқағышта содан соң, одан үлкенірек сосудта содан соң 10-15 %егіс материалы ферментерде өсіріледі. 2. стадия. Антибиотик биосинтезі Негізгі стадия. Антибиотикті максимумын алу үшін оптимальды жағдай жасалды. Қазіргі кезде ферменттерде үздіксіз немесе периотты, түптік культивирлеу әдісі қолданылады. Ферментер – күрделі аппарат, өнімнің түптік дамуына және биосинтезді, аэрация жасауға, араластыруға, бақылаушы аспаптармен қамтамасыз етілген. Аэрирлеуді – барботеж арқылы залалсызданған ауа керекті температураға дейін қыздырылған ауамен жүргізіледі және бұлғағышпен араластырылған. Жейдемен немесе жыланшамен термостаттаған. Көбік сөндіргіш қондырғысы бар. Бақылаушы -өлшегіш аппарат араластырғыш жылдамдығын, температураны ұстап, рН, шығарылған ауаның мөлшерін, қысымын бақылайды. Қазіргі кезде N, P және т.б. элементтердің құрамын анықтайтын қондырғы бар. өндірістік ферментер сыйымдылығы 500 л-ден 100-200 м ³. Ферментерді залалсыздау қыздырылған бумен жүргізіледі. Аэрацияға ( ≈ 1,5 м/сек) арнайы фильтрмен залалсыздайды. Ферментерда өнімнің дамуы. Қатаң технологиялық режимдер ( t, Р, рН, τ және т.б.) сақталады. Көбік сөндіруге үлкен көңіл аударылады. Ферментерге ауа үрлеген кезде көбік пайда болады, биомассаны жинауынан тұтқырдықтың жоғарлауынан, ортада ақуыз заттардың болуынан көбік пайда болады. Көбікке қарсы БАЗ қолданады: өсімдік немесе жануар майын, май қышқылын немесе арнайы синтезделген заттар бұл қоспалар жиі қолданылады, микроорганизмнің қоректік көзі ретінде пайдаланады. Кемшілігі – микроорганизм өсуін баяулатады, О2 еру жылдамдығын төмендетеді. Көбік сөндірудің механикалық әдісі – көбікті сорып тастау, аэродинамика әдісімен газдегі, сұйықтағы көпіршікті болдырмау. 3. стадия. Культуралды сұйықтықты өңдеу Антибиотик қоршаған ортадан бөлінеді, олай болса ол деген культуралды сұйықтықтан бөлінеді, кейде Антибиотиктің бір бөлігі бөлінеді, ал екінші бөлігі клетканың ішінде қалып қояды. Сондықтан культуралды сұйықтықтан антибиотикті бөліп алу әдісі әр түрлі. Егер антибиотик культуралды сұйықтықта болса онда экстракция қолданылады, Антибиотик ерімейтін қосылыста болса онда тұндыру керек немесе сорбция ион алмасу смоламен қолданылады. Егер Антибиотик клеткада болса онда эстракция жасайды. Егер Антибиотик клеткада да сұйық фазада болса, онда Антибиотик қай фазадан бөліп алу оңай болса, сол фазаға ауыстырып сол жерде Антибиотик бөлініп
алынады. Культуралды сұйықтардан басқа да өнімнен бөлінеді, сондықтан қосымша заттардан жою керек. Нотивті ертіндіні биомассадан бөліп алу үшін, филтрлеу әдісі қолданылады және фильтр прессте сентрифугирлеу, сепарирлеу. Ферментер пресстен – үлкен көлемдегіні қатар – қатар плиталар және рамалар, қоршаулар мен қысыммен фильтрленеді. өте тиімді центрифугирлеу ( ≈15000
айн/мин). Аппаратта барабанның айналу жылдамдығы (7000-7500 айн/мин). Мұндайда қатты бөлшектер қабырғада тұрады. Сепарирленген сұйықты сентрифугадан шығарылады. 4. стадия. Антибиотиктерді бөліп алу. Культуралды сұйықтықта барлық өнімдерде зат алмасады, сондықтан қоспаларды жою керек. Негізгі әдістер: экстракция, тұну, сорбция, булау, кептіру. Химиялық тазалаудың мақсаты – нативті ерітіндіден Антибиотиктерді бөліп алу; оны концентлеумен, қоспалардан тазарту, антибиотик қатаң жағдайда оңай шектеледі. Тазалау негізінде максимумын абайлап жасау керек. Экстракция әдісі Антибиотиктерді бөліп алуда қолданылады және кристализациялау жолымен тазалайды. Ион алмасу сорбциясында Антибиотик катаболит негіз немесе амфотер болып келеді және ион алмасуда оңай сорбцияланады, ертінді қарама-қарсы зариядпен коллонка арқылы ауысады. Антибиотиктің + катионы смоле, Антибиотиктің + анионидте. Содан соң Антибиотик органикалық немесе бейорганикалық заттарды тұнба алғанша байланыстырады, содан соң фильтрлейді немесе центрифугирлейді және тұнбаны алып, Антибиотик алғанша қыздырады. Ертіндіні концентрлеу ваккум арқылы айдау арқылы жүргізіледі. 5. стадия. Дайын өнімді бөліп алу антибиотик инъерция үшін залалсызданған болуы керек, сондықтан дәрілік форма дайындалады, буып, түю-антисептикалық жағдайда орындалады. Көбінесе Антибиотиктер термолобильді кептіруді абайлап жасау керек. Мысалы: лиофильді кептіруде t-8-12ºС немесе өсімдікті кептіргіште: бірнеше секунта майда тамшы түрінде кептіру жасалады немесе вакуум – шкафта жасалады. Дайын өнімнің залалсыздығын биологиялық бақылау жасайды, ол екі әдіспен жүреді. 1. фермент көмегімен антибиотикті инактивациялау және қоректік ортада егу, содан соң микроорганизмнің өсуін қадағалайды. 2. антибиотикке биологиялық инактиватор (фермент ) жоқ болғанда сондықтан Антибиотикке төзімділігін, микроорганизм формасын, микрофлораға сезімділігін анықтайды. Егерде осы процесстердің барлық шартты сақталса онда Антибиотик залалсызданып алынады. 1.5 Антибиотиктерді өндірістік алуы және қолданылуы. Антибиотиктерді медицинада, ауылшаруашылығында және де басқа да халық шаруашылықтарында кеңінен қолдану бұл биологиялық активті
заттарды жаппай масштабта өндіруге негіз болып отыр. Бұл мәселенің шешілуіне күшті антибиотикалық өндірістің пайда болуы ықпал етті. Антибиотиктерді өнеркәсіптік өндіру негізінде бірқатар тізбекті қадамдар жатыр. Жоғары өнімді штаммпродуценттерді алу, антибиотикалық продуцентін максимальді биоцинтездеу арқылы культурлеудің тиімді шарттарын құру, антибиотиктерді бөлу және тазалау әдістерін теру және практикаға енгізу, дайын препараттарды құру және олардың сапасын тексеру. Осы қадамдардың әр қайсысын сәйкес мамандар қамтамасыз ету тиіс (генетиктер, микробиологтар, технологтар тағы басқалар). Антибиотиктерді өндіру фармацевтикалық (біздің мемлекетте медициналық және микробиологиялық) өнеркәсібіне кіретін қуатты және дамыған бөлім. Бұл дәрі-дәрмек өндірісінде алдағы орынды алады. Бұл әсіресе АҚШ, Германия, Франция, Италия және тағы басқа мемлекеттерде кең дамыған. Мысалы, АҚШ жыл сайын жүздеген милн. доллорларға антибиотиктер өндіреді. Лове және Эландера мәліметтері бойынша тек виетта-лактанда антибиотиктер (пеницил мен цефалоефелин) барлық өндіретін антибиотиктердің жартысын құрайды. 1979 ж авторлардың айтуы бойынша биоцинтез жолымен тек пенициллиннің 14800т. жалпы бағасы 240 млн.$ өндірілді. Антибиотиктерді алудың өнеркәсіптік әдісі -бірқатар технологиялық қадамдардан тұратын күрделі, көп сатылы процесс. Антибиотикалық заттар халық шаруашылығындағы көп бөлімдерде және ғылыми зерттеулерде қолданылады. Олар медицинада, ауыл шаруашылығында, тамақ және консев өнеркәсібінде қолданылады. Медицинадағы антибиотиктер. Медицинада антибиотиктердің ашылуы төңкеріске алып келді. Көптеген антибиотикалық заттар таптырмайтын емдеу препараттары болып шықты. Олар алдын емі жоқ деп табылатын ауруларды емдеуге қолданыс тапты. Осындай аурулардың қатарына туберкулездің кейбір формаларын және ең алдымен антибиотиктерді қолданулардан алдын 100% өліммен бітетін туберкулезді, обаны, азиялық холераны, брюменой тиф, пневмония және тағы басқа аурулар жатады. Кейбір антибиотиктер зиян саналы қатерлі ісіктерді басуға және бірқатар вирустарға активтілік мүмкінділігі бар. Қазіргі уақытта 100 ге жуық антибиотиктер қолданылады. Жаңа антибиотиктердің заттарды алудағы зерттеулер оларды медицинада қолдануға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығындағы антибиотиктер.
антибиотиктер ауыл шаруашылығында да қолданылады. Ең алдымен антибиотиктер ветеринарияда, ауылшаруашылық жануарлардың түрлі ауруларын емдеу үшін қолданылады. Бұл жағдайда олар медицинадағы сияқты эффективті болып табылады. Антибиотиктердің заттар фитонатогенді организмдермен ауылшаруашылыққа айтарлықтай шығын келтіріп отырған өсімдіктер ауруларының қоздырғыштарымен күреске қолданысы кеңейіп барады. өсімдік шаруашылығында антибиотикті таңдау кезінде препаратқа келесі негізгі талаптарды қолданған жөн: 1. Антибиотик өсімдік ауру қоздырғыштарына спецификалық биологиялық активтілігі болуы қажет.
2. Ол өсімдік ұлпаларына оңай еніп, олардың ішінде биологиялық активтілігін көрсетуі қажет. 3. Антибиотиктің емдік дозасы өсімдікке қауіпсіз болуы қажет. 4. Антибиотик өсімдік ткандерінің ішінде және бетінде бола отырып, айтарлықтай ұзақ уақыт биологиялық антибиотик көрсетуі тиіс, бірақ жерге түскен жағдайда инактивациялануы қажет. Антибиотиктерге басты талаптардың бірі болып, олардың медицинада қолданылуы қажет. Бұл принципиалдық шарт адам үшін патогенді болатын микроорганизмдердің резистенттік формаларының пайда болу деңгейін төмендетеді. Фатопатогенді организммен күрес үшін әртүрлі антибиотиктер қолданылуы мүмкін. Өнеркәсіпте антибиотиктердің түзіліуі. Антибиотиктік заттарды өнеркәсіп орындарында екі жолмен алынады, олардың бірі: биологиялық синтез арқылы, ал екіншісі химиялық медификацияда. Онда молекула биосинтезінің физиологиялық активті процестердің қосылуы арқылы. Антибиотиктерді өнеркәсіпте өндіргенде көбінесе бактериялардан, актимомицеттерден және меирельді саңырауқұлақтардан алынады. Бактериялардан түзілетін антибиотиктер. Бактериялардан 600-ге жуық антибиотиктер алынады. Оған қатысты көптеген заттар өнеркәсіптен шығарылады. Соның ішіндегі мыналарды атауға болады: граммицидин С, ол Bacillus raves vat GB арқылы жасалады: полимикцин, оны Вас Роlу – туха және Вас Circulans ард алынады. Бацитрациндер, оларды Bacillus Lichenisarmis синтезінен алған. Бактериялардан шыққан антибиотиктердің ерекшелігі, олар өзінің химиялық құрылысы бойынша палипептидтерге жатады және төменгі молекулалы белоктарға жатады. Бір продуцент даму процесінде химиялық құрылымы жағынан ұқсас антибиотиктерді жасай алады. Сондықтанда антибиотиктердің көп топтарын алу үшін бактерияларды синтездейді, ол бактерияларға мыналар жатады: граммициндер, олардың бес түрі белгілі (А, В, Сд, Св, Д) амин қышқылдық құрамымен өзгешеленеді; полимиксиндер, олардың 22 түрі белгілі, сонымен қатар А1, А2, В1, В2, С1, Д1, Д2, Е1 (калистин А) Е2 (калистин В) М, В, Р2 . Олардың құрамында палимиксиндер мен қатар дианимомайымен метилгептанды қышқыл бар. Бацитрациндер жеке он антибиотиктерді біріктіреді (А, А1, В, В, С, Д, Е, F1, F2, F3 И G). Низиндерді сүтқышқылды стрептококкандар түзеді, оның құрамында негізгі жеті белок кіреді. Тек сол ғана биологиялық активтілікке ие. Низин стрептококкаларын синтездейтін негізгі белоктардың 20% құрайды. Түсіндірмесі: Лей-лейцин; Тре-треонин; Длек- а-у-диаминмайлы қышқылдарының қалдығы; Мок- 6 метиоктан қышқыл қалдықтары.
практикада кеңінен қолданыс тапқан және өнеркәсіпте шығарылатын түрлері актиномицеттерден түзілетін биологиялық активті қосылыстарға жатады. Бұл антибиотик заттарға келесі түрлі химиялық құрылымдарымен кең биологиялық спектрі бар топтар қатары жатады.
Топ. І-группа аминогликозидтер. Бұл актиномицетті антибиотиктердің құрамына молекуласында гликозидті байланыстары бар заттар кіреді. Оларға: стрептомицин, streptomyces griseus арқылы түзіледі; неомициндер, ол streptomyces fradiae str. albogriseolus продуценттері болып түзіледі; гентамициндер, mikronos pora purpurea арқылы түзіледі; фортимициндер, mikromonospora oli veasterospora арқылы түзіледі; опорарцин және т.б. заттар.
Канамицин – туберкулезге қарсы антибиотиктер. Ол стрептомициндерге қарағанда өте активті болып келеді. 1972 ж. канамициннің химиялық медификациясы алынды, ол – амикацин. Бұл жартылай синтетикалық антибиотик патогендік бактериялардың өсуіне көмектеседі, сонымен қатар резистентті канамициндерге, гентамициндерге және кейбір өзге аминогликозидтерге де көмектеседі. Фортимициндер. 1976 ж. Мikromonospora oli veasterospora культурасы арқылы почваның изалированный Хиросим қаласында фортимицин А және фортимицин В антибиотигін бөліп алған, олар үлкен антибиотиктік активтілікке ие және олардың көбісі грамтеріс патогенді бактериялардың өсуіне мүмкіндік туғызады. Фортимициндер қатарына спорарициндерде кіреді, олар – аминогликозидтер, олар өте сирек кездеседі. оларды ең алғаш 1979 ж. бөліп алған. Спорарицин антибиотиктердің өсуі, фортимицин антибиотиктердің аналогиялық өсуіне ұқсас. Бұл антибиотиктерге саннамицин А және саннамицин В жатады, оларды культураның жаңа streptomyces sanna nensis арқылы түзіледі. ІІ группа. Тетрациклиндер. Тетрациклиндер тобына бірнеше қосылыстар кіреді, олардың арасында өте жақын химиялық құрылымдар мен кең көлемдегі спектрлі антибиотиктік действия. Тетрациклинді антибиотиктерге мыналар жатады: хлортетрациклин, ол streptomyces aureofaciens арқылы түзіледі; окситетрациклин, ол str rimonus культурасының синтезделеуі арқылы түзіледі. Ол тетрациклин str aureofaciens штаммдары арқылы анықталады. Мутантты штамдар. Str aureofaciens механизмі бұзылып, процесс метил тобына өтіп тетракциклинді антибиотиктерді синтездейді. Бұл антибиотиктерді диметилхлортетрациклин және диметилтетрациклин деп аталады. Дествия қосылысын str aureofaciens штам процесстерін үзу арқылы түзуге болады. Ол үшін ортаға актикоммицетті культурлау үшін, метогексинді антилейаболиттерді – негізгі донарлы метил тобына тетрациклин малекулаларын салу керек (этионин, Д-норейцин, Д-метионин). 3- группа. Актиномициндер. Актиномицинді антибиотиктер - химиялық құрылымы жағынан өте жақын болып келеді, бұл микроорганизмдер арқылы 20-ға жуық актиномициттер түзеді, сонымен қатар streptomyces antibioticus, str chrusomallus, str Havus түзеді. Антибиотиктер (антибиотикалық заттар) - әртүрлі организмдер топтарынан жасалады (бактериялар, саңырауқұлақтар, жоғары сатылы өсімдіктер, жануарлар). Медициналық практикада кең қолданылған алғашқы антибиотиктің ашылуы шотлан микробиологы А. Флеминг (1881-1995) есімімен байланысты. Ғылыми әдебиетте антибиотик терминін 1942 ж Ваксман енгізген. Бұл термин айқын жетілмеген болсада, ғылыми лексиконға ғана емес күнделікті өмірге де кірді. Алайда «антибиотик» түсінігі түрлі авторлар әртүрлі ойлар берді: кең өрістелгеннен өте кең айтылуына дейін. Антибиотиктер айқындалған микроорганизмдер топтарына (бактериялар, саңырауқұлақтар, балдырлар, протозаолар) вирустар немесе қатерлі ісіктер бойынша физикалық активті иеленетін, олардың өсуі мен дамуын толық тежейтін организмдермен олардың медификациясының спецификалық өнімі. Берілген алмасу өнімдерінің спецификасы біріншіден сприт, органикалық қышқылдар және тағы басқа микроорганизмдер дамуын тежейтіндерден антибиотиктердің айырмашылығы жоғары биологиялық активтілікке ие. Мысалы, грамм бактериаларының өсуін тежеу үшін 0,01- 0,25 мкг/мл тең эритромицин антибиотиктің минимальды концентроциясы қажет. Әрине осындай сприт немесе органикалық қышқылдар консентрациясы болғанда ингибирленген бактерия эффекті болуы мүмкін емес. Екіншіден, антибиотикалық заттар биологиялық әрекет таңдауды иеленеді. Бұл антибиотиктермен байланыста болған организмдердің барлығы оның әрекетіне сезімтал еместігін көрсетеді. Бұл байланыста микроорганизмдер екі топқа бөлінеді: арнайы антибиотиктерге сезімтал және оларға резистентті (тұрақты). Кей антибиотиктің түрлері микроорганизмдерді жояды, ал кейбіреулері қысады. Осы ерекшелігіне қарай оларды екі топқа бөледі: тар спектрлі әрекеті бар антибиотиктер және кең биологиялық әрекет спектрі бар антибиотиктер. Бірінші топқа бензилпенциллин (пенициллин С), новобиоцин, гризефульфин және тағы басқа бір немесе бірнеше түрлі микроорганизмдердің өсуін тоқтататын және сезімтал микроорганизмдердің штаммаларын тоқтататын микроорганизмдерді жоятын антибиотиктер. Екінші топқа кең әрекет спектрі бар антибиотиктер жатады. Оларға тетрациклиндер, хлорамфеникол, трихоцетин және тағы басқалар жатады. Екінші топқа жататын антибиотиктер көптеген (барлығы емес) бактериялар түрі мен ірі вирустарды жояды. Организмдердің өмірге әрекеттілік процесінде антибиотиктер продуценттер клеткаларының ішінде жиналып, тек аз мөлшерде қоршаған ортаға бөлінеді, (граммицидин С, эндомицин, нистатин және тағы басқалар). Сонымен бірге клетка ішінде бола алады және қоршаған ортаға бөлінеді (ристомицин, кандицидин) немесе ардайым қоршаған ортаға бөлінетін, тек кей жағдайда продуцент клеткасында болады (стрептомицин, тетрациклиндер, макромидтер, новобиециндер және тағы басқалар). Сонымен антибиотиктер- организмдер әрекеттілігі процесі нәтижесінде түзілетін, шынында да спецификалық заттар. Олар өзін клеткалардың метобализмінің соңғы өнімі ретінде ұсынады. Антибиотикалық заттардың түзілу ерекшеліктері – олардың продуценттерінің тұқым қуаланатын заттар
алмасуының типі. Басқаша айтқанда, әрбір антибиотик бір немесе бірнеше анықталған микроорганизмдер штаммалармен (түрлерімен) жасалады. Арналған микроорганизмдер штаммалары (түрлері) өмірге әрекеттілік процесінде бір немесе бірнеше антибиотиктерді синтездей алады. Көрсетілген заңдылық үлкен және принципиальды рөлі бар. Бұл антибиотик жасалуы мен практикасына, олардың бөлінуіне қажет. Антибиотикалық заттар тек лабораториялық жағдайларда жасалмайды. Олар, көптеген авторлар айтқанда жердегі микроорганизмдердің дамуынан жасалады. Алғашқы рет жерден алынатын антибиотиктерді Д.Г. Звигинцовпен, К.А. Винаградовпен көрсетілген. Мысалы, үшін люменесцентті гинамицин антибиотигін жасау үшін streptomyces olivocinereus актиномицеттің жерде дамуынан алынғандығы жайлы айқын дәлел. Соңғы жылдары дәрі – дәрмектік заттардың химиялық технологиясы үлкен жетістіктерге жетті. Дәрімен химиялық фармацевтикалық заттарын синтездеу әдістерімен және жаңа әдістерді ала бастады. Биологиялық активтілігімен, құрылымының арасында көптеген жаңа заңдылықтар ашылды. Дәрілік заттарды синтездеу барысында анализдер жасалды. Сапасы жоғары мөлшерде өнімді алу үшін синтезді қолданды. Демек, дәрілер мен химиялық фармацевтика препараттарының технологиясын қазіргі жағдайын дұрыс бағалау үшін осы өндіріс технологиясын дамуы мен тарихын жалпы білу қажет. Дәрілік заттардың қазіргі технологиясы өзі өркендеген тамырымен өткен заманнан алыстап барады. Науқастың кеселін жеңілдеткен, сол кездегі іздестірген заттар эмбрикалық болып тәжірибелеріне ғана және ұзақ бойы дәрілік заттар табиғи болып табылады. Жаңа дәрілік заттардың іздеу обылысында дамуы өте жаймен жүрді және ғылым мен технологияның жетістіктерімен бірігіп отырып жылдамдатылды. Дәрілік заттардың халық қажетінде өсуі жаңа дәрілік заттарды жасауға мүмкіндік туғызатын табиғи ғылымның дамуы. Дәрілік заттардың құрамында мол көлемде өсімдік, жануар, минералды заттар болады. Олар жүз, мың жыл бұрын белгілі болып табылған. Олардың құрамын талдап анықтаған және синтез әдісін ұсынған. Б.з.д. 3 мың жыл бұрын адамды шень-куия, макхуан шөптерімен емдейтін емші табылған. Сонымен бастапқы әрекеттегі бұл дәрілік өсімдіктегі эфедеринді 1887 жылы бөліп алған. 1925 жылы бұл зат толық бірінші рет синтезделген. 1928 жылы ғана эфидериннің фармакологиялық қасиеті мұқият зерттелді. Медицинаның дамуы және дәріні жасау Египет, Индия, Қытайда дамыды. Египетте Папирус Эберсанның еңбегі сіңгеніне көңіл аударылды және ХVll ғасырда б.з.д. әртүрлі дәрілер рецептерінің саны 800-ді құрады. египеттіктер мазь, отвор, пластерь жасауды тапты. Египеттіктер бұл заттарды жасау үшін ароматты смоланы антисептикалық қасиеті болатын күкірт сынап қосылыстарының және қатты сұйық малдың қиынан жасалатын дәрілік заттарды пайдаланды. Фармацевтика заттары ежелгі Индияда да дамыды. Б.з.д. V-Vll ғасырда атақты врач көне Сушрутта дәрілік өсімдіктердің 760-қа жуығын жүйелеп
баяндады. Үндістер емдікке шөптерді, шөптердің тамырын, дәнін, ұрығын, малдың сүтін, қанын, майын және әртүрлі минералды сынап қосылыстарын кеңінен қолданды. Дәрілік заттардың дамуы химияның, органикалық химиялық, биологиялық медицинаның дамуымен байланысты. Ежелгі Қытайда қолданылатын дәрілік заттар сондай-ақ өсімдіктер мен жануарлардан алынатын заттар мол. Өсімдік заттардан сарымсақ , лимон, ревин, имбир, шәй, келімдәрі, гваздика және тағы басқалар. Қытайлықтар ауруға емдік препараттар ретінде (жас маралдың мүізінен жасалған дәрі) мускусаны ерте кезден ақ пайдаланды. Көне Рим фармациясының ірі тұлғасы болып есептеледі. Ұлы адам баласының улы затқа әсерін қарсы белгілеп, оған жүйелі түрде жиналған материалдардан тапқан емші. Өсімдіктерден алынған матеиалдарды Гален кеңінен дәрілік препарат ретінде қолданылған. ІV-ХVl ғасырларда алхимия кезінде дәрі – дәрмек барысында едәуір жоғары орын алды. Препараттардың химиясының (айдау, кристалдау, сүзу) маңызды әдістерінің дамуы осы аралықта болды. Осыдан кейін химиялық технологиямен жұмыс жасау басталды. Химиялық препараттарда дәрінің сапасы ХІV-ХV ғасырда кеңінен қолданыла бастады. Құрылғы дәріхана және сауда міндеттерін қосу және өндірістік мекеменің, сондай-ақ ғылыми зерттеу лабораторисына біріктіру болды. өсімдіктерден алынған шикізат, қоспа заттар медицинада кеңінен қолданылады және қазіргі кездегі мұндай препараттарды галендік деп атайды. Галендік препарат деген көне Рим врачы Клавдий Гален біздің ғасырға дейінгі ІІ ғасырда өмір сүрген атымен аталған. Галендік препараттар бұл химиялық емес, өсімдіктер мен жануарлардан алынған өнімнің барлық негізіне дейін өңдеу жолымен алынған заттар. Болашақта дәрілік препараттардың бір бөлігі минералды табиғи шикізат, өсімдік пен жануарлардан құралған ақуыздың активтік заттардың синтезі көбімен күрделірек болады. Технологияда Галендік және фито химиялық препараттар жылдамдатылған типпен дамуда. Бұлар синтетикалық дәрілік заттар, антибиотиктер болып табылады. Ресейде халық медицинасы әлде қашан пайда болған. «Травник - зеленик» рецепттер жинағы болған. Көне Ресейде врач пен доктор қатар жүрген. Врач адамды емдеп қана қоймай, дәрі – дәрмектер жасаған. ХVІ ғасырда Москва, Киев, Новгородтағы басқа қалаларда әртүрлі дәрі – дәрмектер, шөптер бақшада өсіріле бастады. 1581 жылы Царьлардың жанұяларына арналған дәріханалар ашыла бастаған. 1673 жылы мемлекеттік дәріханалар ашылуын талқылаған. Ресейде медицина жұмыстарын жүргізетін орталық органдар құрды. Дәріхана химиктері ғылыми лабораторияда жұмыс істеді. Органикалық химияның дамуы дәрілік заттардың дамуымен тікелей тығыз байланысты. 1.6 Пенициллин Пенициллин - өндірістік жолмен бірінші рет шығарыла бастаған микроб тектес антибиотик еді. Ең алдын оны үстір өсіру әдісімен алатын. Оны алу технологиясы тіптен анайы еді, себебі продуцентті колбада немесе шыны ыдыста өсіретін. Арнайы жағдайда алынатындығына қарамастан, оған сұраныстың жоғары болуы себепті, оны өндіру көлемі өсе түсті. Продуцентті егу үшін керек десең сүр өнімдерін құятын шөлмектер де пайдаланылатын, себебі ол ыдыстарды жуатын және өңдейтін машина пар болушы еді. Әрбір шөлмекте тиісті желдету жағдайын қамтамасыз ететін 1-4 см қоректік орта қабаты орналастырылатын. Ол ыдыстарды арнайы кәрзеңкелерге салып, залалсыздандырып, салқындататын. Құрғақ спораларды немесе олрдың сулы суспенияларын шөлмектергеерекше бүріккіштермен немесе пипеткалар көмегімен енгізтін және 5-10 тәулік бойына 24*С жылулықта фермент етілуге қойылатын. Қазіргі кезде бүкіл әлемде пенициллинді басқада антибиотиктер сияқты тереңдетіп егу әдісімен алып келеді. Пенициллин продуценттері ретінде Penicillium chrysogenum егіндерінің өсіктері (штаммдары) кеңінен пайдаланылады. Penicillium түрлері споралар (конидийлер) тудырады. Мицелиялардың дамуында әр түрлі фазалар көрініс береді. Мицелияның бастапқы ортаңғы өрбу барысында клеткаларда майлар жиылып, қорланады. Кейіннен олардың сандары азая түсіп, рибонуклеополифосфат түйіршіктері бар вакуольдер пайда болады, одан соң аутолиз басталады. Пенициллин қоспалары үдей түсуі үлкен мөлшердегі мицелия биомассасы бар болған. Глюкоза мен сүт қышқылын бейтарап жағдайға жақын ортадажәне рН жағдайында толық пайдаланған жағдайда басталады. Пенициллинді зерттегенде, оның қышқылдық гидролизі құрамында әр қашанда В-диметилцистан орын алатындығына көз жеткіземіз. Қоректік орта заттарына C14,N15,S32 белгіленген атомдарын енгізу арқылы пенициллиннің биосинтез механизмі зерттелген болатын. Бензилпенициллиндік қыщқыл L-цистиннен фенилуксус қышқылынан және диметил пировиниградтың қышқылдарынан жинақталады деп саналады. Пенициллинді алу үшін алдын споралпрды көбейтіп өсіреді. Олардың құрамына 0,5 % масса, 0,5% пептон, 0,4% ас тұзы, 0,01% бір рет араластырылған калий фосфаты және 0,005% магний сульфаты кіретін агарланған ортада өсіреді. Спораларды 25-27*С жылу ортасында 4-5 тәулік бойына өсіреді. Өндірісте спораларды мицелийдің шыны флакондарда тары ортасында өсіру арқылы алады. Құрғатылған споралық мантериалды бөлме жылуы жағдайының өзінде де сақтауға долады. Алынған споралық материаоды инокуляторлады егу үшін пайдаланылады. Егу ферменттерінде мийелий 12-18 сғат өсіріледі, 15-20 %-дық егін сұйығы көлемін негізгі ферментацияның басталуы үшін пайдаланады. Мицелий мен пенициллин биосинтезін өсіру үшін қоректік ортаны, әдетте жүгері экстрактысынан, лактозадан, глюкозадан, минерал заттарынан және антибиотикке жол салушы – кейбір фенил сірке су қышқыл дәрі-дәрмектерінен дайындалады. Пеницилиннің негізгі ферментациясы үшін өндірісте пайдаланылатын кейбір қоректік орталардың құрамдары төмендегі кестеде келтірілген. Пенициллин алу үшін фермептациялық орталар құрамдарының кестесі
Компонент кукурузді майлылығы Кукурузді экстракт 2,0-3,0
- 2,0-3,0
Жаңғақ және күнбағыс - 2,0-4,0 - Лактоза
5,0 5,0
1,0 Глюкоза
1,5 1,5
1,5 Өсімдік майы 0,5-0,1 0,5-0,1
2,5-3,5 Аммони нитраты 0,4 0,4
0,4 Натрий сульфаты 0,05 0,05
0,05 Калий фосфаты 0,4 0,4
0,4 Магний сульфаты 0,025 0,025
0,025 Натрий тиосульфаты 0,2 0,2
0,2 Бор
0,5-1,0 0,5-1,0
0,5-1,0 Пенициллин 0,3-0,4 0,3-0,4
0,3-0,4
Ортаның әсер етуін тұрақтандыру үшін бор пайдаланады. Ферментациялауды 22-26*С жылуда 5,0 – 7,5-ке дейін рН ортасы шекарасында, үдемелі желдету ортасында жүргізеді. 4 тәулік барысында пенициллин мөлшері өзінің шегіне жетеді. Сондықтан да ферментацмя тоқтатылады. Мицелий құрылуының, пенициллин биосинтезінің және ортадан лактозды пайдалану динамикасы мицелиді сүзу арқылы бөледі. Оны мал шаруашылығында белоктар мен витаминдердің қайнар көзі ретінде қолдануға болады, ал егінді сұйықтығынан пенициллин бөлігі алынады. Мицелийді бөліп алғаннан кейін фильтратта 3-6 % құрғақ заттар қалады, олардың 30-40 %-ын пенициллин құрайды. Одан басқада онда 50-200 мг /100 гр, ал кейде 100гр ерітіндіде 700 мл- ға дейін белок болып, лар пенициллин бөлуін өте қиындатады. Белок қоспаларын әр түрлі алдын-ала өңдеу әдістерін пйдаланып аластайды, мысалы көпвалентті металл тұздарымен тұндыру (Al, Fe, Zn) танинмен коагуляциялау немесе рН 5,5-6,0 ортасында жоғары температура (65-70*С) арқылы аластау. Бұл процесстерде пенициллин жағыны 5-15 %-ды құрайды.Бұдан кейін пенициллинді сумен араласпайтын органикалық ерітінділермен (бутил ацетат немесе амил ацетатпен) экстрагирайиядан өткізеді. Бұл кезеңде рН ортасын 1,9- 2,0 аралығында ұстау қажет. Экстракция нәтижесінде алынатын зат тазалығы 4- 6 есе өседі. Одан кейін пенициллинді бутилацетаттың экстрактын бикарбонат натрий ерітіндісі 6,6-7,2 рН ортасы көмегімен суда ерітіп, құрғақ заттарды құрамы 5-7 % және активтілігі 30000-50000 мл ерітінді алынады. Пенициллинді тазарту үшін оны тағы да органикалық ерітіндімен экстракциядан өткізеді. Экстракция жасағанда фазалар арақатынасы 1:0,5 – 1:1, ал экстракт активтілігі 50000-70000 млн болуы керек. Пенициллин шығуы оның егінді сұйығы мөлшерінің шамамен 86%-ын құрайды. Кейінгі кезде Пенициллинді экстракциядан өткізу және химиялық тазарту үзіліссіз схема бойынша жүргізіледі. Пенициллинді және басқада антибиотиктерді медицинада пайдалану үшін, активті заттарды бөліп шығаруға және тазртуға аса көңіл бөліну қажет. Антибиотиктерді алудың басқа микробиологиялық биосинтез саласынан өзгешелігі, оның егінді сұйығындағы активті заттарының құрамдарының өте аз мөлшерде болатындығына байланысты келеді. Сондықтанда оларды химиялық тәсілдермен бөлу күрделене түседі, одан да басқа, бұл заттардың жоғары дәрежеде және кепілді түрде таза бөлу қажеттігі туындайды. Антибиотиктердің активтілігін анықтауда микробиологиялық әдістемелер кең қолданылады. Залалсыздандарылған Петри табақшасына 21 мг агарланған ортаны құйып, оның мүмкіндігін береді. Агар үстіне 4 мг басқа құрамдағы агарланған ортаны осы антибиотикке әсерлі тест – дақылмен бірге құяды. Бұл агарланған ортада қатайғаннан кейін, оның бетіне ұзындығы 10 мм, жуандығы 6 м м 4 залалсыздандырылған цилиндргн тіке орналастырады және оларды белгілі мөлшерде байытылған стандартты антибиотик ерітіндісімен зерттелгелі отырған ерітіндімен толтырады. Дайындалған Петри шыны табақшаны 37*С температурада термостатқа орнатады. 11-18 сағаттан кейін дақылдық тест өсіп шықпаған цилидр зонасының диаметрін анықтайды. Пенииллинді а ктивтілігін тексергенде әдетте культура ретінде (штаммы 209-р н/е 9144) алтын түсті стафилакокк (Staphilococcus aureus) пайдаланылады. Петри шыны табақша әдістемесі мен антибиотиктерді анықтауға ғана пайдаланып қоймай белгілі бір модификациядан кейін – витаминдерді, амин қашқылдарын және де басқа активті заттарды анықтауға қолданылады. 1.7 Азық-түлік биомицині (хлортетрациклин) Антибиотиктерді үй малдарының рационында аз мөлшерде қосып отырғанның өзінде оларды ауырып қалудан сақтайды және малдың тірі салмағының өсуіне ықпалын тигізеді. Азық антибиотиктерін таза түрінде егінді сұйықтарынан бөліп шығармай-ақ, жеңілдетілген технология арқылы арзан шикі зат түрлерінен алады. Биомицин медициналық антибиотик болып саналғанымен, қазіргі кезде мал шаруашылығында кеңінен пайдаланылады. Биомицин актиномицитиндерді Actinomices aureofaciens құрайды. Ол саңырауқұллақтардың пішініне ұқсайды. 2 кесте - Биомицинді алу үшін келесі орталрды қолданады. Олардың құрамдары: Ұн 0,5
Аммоний нитраты 0,7
Кальций карбонаты 0,5
Натрий хлор 0,3
Мысық майы 0,2
Бензиндроданит 0,0001
Кобальтты хлор 0,0001
Су 83,4
Осы материалдардан спора пайда болады. 2-6*С температурада 3 айға дейін сақтауға болады. Дақылдың көбеюі үшін колбада қарапайым орта қолданылады. (3% ұн, 3% жүгері). Реакция рН 6,7-6,8 28-30*С температурада 2,30 сағат аралығында жүреді. Материалды сақтау 16-18*С температурада 20 сағат сақталынады. Бір уақытта биомицин витамин В12 синтездейді. Азық- жем биомициннің мицелиясын фильтрация арқылы вакуум сүзгі және жай сүзгі фильтр қағазы арқылы бөліп алады. Сонан соң кептіреді. Дақылдың активтілігіне қарай 1 кг құрғақ ферментацияда 50-150 гр хлортетрациклин болады. Құрғақ биомицинде 7-12 мг/к витамин В12 болады. 1.8 Дәрілік заттардың адам ағзасына қолданудың мақсаты. Өндіріс орындарында химиялық – фармацевтикалық препараттарды алу үшін әр түрлі шикі заттар қолданылады. Бұл шикізаттарды жануарлар мен өсімдік заттарын синтездеу жолымен алынады. Өсімдік шикізаттары галендік өндірісте және химия – фармацевтикалық препараттарын жасауда үлкен роль ойнайды. Өсімдік шикізатының ресурстары Қазақстанда көптеген түрде кездеседі. Сапалы дәрі – дәрмектердің бағалы түрін алуда күрделі жұмыстар жүргізілуде. Мысалы, өндірісте женьшень өсімдігін айтарлықтай көбейту керек. Өсімдіктердің бұл сапалы түрлері өсімдіктерді өңдеу шаруашылығы қамтамасыз етілуі қажет. Дәрілік заттардың адам ағзасына қолданудың тағамдылығы, ең ерекше негізі болады және жаңа дәрілік заттарды бірнеше жолдармен іздестіруге болады. Соның бірі табиғи қосылыстарды оқып білу күшті биологиялық әсері бар. Биологиялық активтілігі бар жаңа дәрілік заттарды алу спринт деп аталады. Химия фармацевтикалық өндірісте әртүрлі жануарлар шикізаттары қолданылады. Мысалы, тиреодинді қан құрамындағы темірден алады, гиетидинді – жануарлар қанынан, адреналинді – бүйрегінен алса, ал иназинді – ішкі қарынның құрамындағы темірден алады тағы басқа. Көп жерлерге тараған химиялық шикізаттар болып табылады. Минералды шикізаттарды неорганикалық (NaBr, KBr, KMnO4, BaSO4) тұздарды алуға қолданады. Органика заттарын қосу үшін пайдаланады. Минералды тұздар халықшаруашылығында кең қолданылады. Тұз қышқылы болат өңдеуге көп жұмсалады. Күнделікті тұрмыста заттарға никель, мырыш, қалайы, храм жалатқан бұйымдар кең қолданылады. Болаттан жасалған заттардың және табақ темірдің бетіне қорғағыш металл қабатын жалату үшін алдымен оның бетіндегі темір оксидінің жұқа қабатын кетіру керек. Оксидтерді кетіру үшін бұйымды
тұз немесе күкірт қышқылымен өңдейді. Мұндай өңдеудің кемшілігі – қышқыл тек темір оксидімен ғана реакцияласып қоймайды, металменде реакцияласады. Бұл жағдайды болдырмау үшін қышқылға шамалы ингибидтер қосады. Минералды өндіру үшін жер асты рудаларын қопарады. Химия – фармацевтикада көп мөлшерде минералды қышқылдар, сілтілерді пайдаланады. Органикалық шикізаттар коксхимиялық, мұнай химиялық, алимен қызыл өндірісі және өндірістің негізгі органикалық синтезі.
Органикалық шикізаттың көп бөлігін ароматты көміртек қатары, кокстан алынатын заттар, көмірден, мұнайдан өңдеуден алынатын заттар құрайды. Кокстың құрамындағы ұшқыш заттардың сапасы көмірдің және кокстың режиміне қарайды. Негізгі кокстау кезіндегі ұшқыш заттар таскөмірдің смаласы, дымқыл бензае, аммиак, су және қышқыл сутегі болып табылады. Таскөмірдің смаласы қара түс береді (тығыздығы 1180-1230кг/м3), құрамы күрделі сұйық көміртектен және геторициклді қосылыстан тұрады. Таскөмірдің смаласын алу арнайы өндірісте алады. Смала алатын орындар, әртүрлі өндірісте болады. Таскөмірдің смаласынан алынған май әр түрлі заттарға айналады, одан соң майдан шыққан заттарды қолданылады. Мысалы, ауыр майларды, бензалды алу үшін қолданады. Жеңіл майлар разгонка жасап бензал, талуал, ксилал, пиридин алады. Феноляттың судағы ерітіндісі қышқылдармен көміртегі газы арқылы нейтралдайды. Нафталиннің майынан кристалдау жолымен жаңа нафталин бөліп алады, жаңа нафталин сублимацияны тазартады. Кристалдау кезінде антрацин майына жасыл түсті смаланың салмағы түседі, олар карбазола, фенантрена және антрацина құрамында болады. Содан соң оны құрайтын бөліктерін химиялық тазарту және дистиллияция жолдарымен бөледі. Тас көмірді кокстау кезіндегі ұшқыш зат (бензал) өте ұшқыш және иісі өткір сұйықтық (тығыздығы 880-890 кг/м3), құрамы араматты көмірсутектерден тұрады. Сұйық бензал құрамында тиофена, пиридина және көптеген қосылыстар кездеседі. Өте таза заттар сұйық бензалды реактивтеу кезінде шығады. Ароматты көміртегінің сұранысының өсуі, мұнайды өндірісте көп көлемде қолдануына алып келеді. Араматты көміртегілерді бензин және бензинді алуда, бензинді крекингтеу кезінде алады, тағы киросиннің пирализінен және көптеген мұнайдың дистиляторынан алады. Ароматты көміртегілерді алу үшін мұнай шикізатын ароматизация процесі қолданылады. Негізгі мұнай көміртегілерін дегидрлеу және парафиндерді, алефиндерді дегидрлеу арқылы алады. Сапалы түрде оксил храм, алюминий, титан және тағы басқа металдар, суытылған қышқыл арқылы алады.
2 Тәжірибелік бөлім 2.1 Жұмысты қою мақсаты
Тилозин антибиотигінің продуценті Streptomices fradiae штамын алу. Streptomices fradiae культурасымен синтезделетін макролитті тилозин антибиотигі ауылшаруашылығында кеңінен қолданылады. Іс - әрекеттер типіне және активтілік спектріне байланысты тилозин MLS ( макролиттер, менкосамидтер, В типінің стрептограминдері) антибиотиктер тобына жатқызылады. Олар қиылысу төзімділігіне ұқсас механизмге ие. Streptomices fradiae штамы АҚШ – та және Рессейде қарқынды генетикалық және ген инженериялық зерттеулердің обьектісі болып табылады. Streptomices fradiae штамында клондау (жүйесін) әдісін жүзеге асыру протопластар трансформациясының төмен эфективтілігімен қиындатылады. Бұл авторлардың айтуы бойынша, кем дегенде модификация рестрикциялардың 5 жүйесіне байланысты. Бұдан басқа көп көшірмелі плазмидтерді клондық векторлар ретінде пайдалану рекомбинантты плазмидтердің структуралы тұрақсыздығына және олардың тұқымқуалаушылықтың тұрақсыздығының әсерінен шектелген. Мұндай кемшіліктері жоқ векторлар иесінің хромосомасына еніп кете алады және оның құрамында репликацияланады. Интегрентті векторлардың бір түрі болып антиномицеттердің қанағаттандырған факторының негізінде құрастырылған векторлар, олардың қатарында ең көп зерттелетін Фс 31 фагы болып табылады. Streptomices fradiae штамында модифицирленген аденин моно және диметилді жағдайында да кездеседі.Бұрын жасалған зерттеулерде көрсетілгендей тилозин продуцентінің тилозинге төзімділігі кем дегенде гендердің функционалдық нәтижесінде жүзеге асады, ал бұл гендер конститутивті монометилаза индуцибельді диметилаза және индуцибельді диметилазаның әрекет етуін қамтамасыз ететін эндогенді индукторлардың синтезін бақылайды. Қазіргі уақытта тимозин түзуші Streptomices fradiae штамдарынан 3 индуцибельді ген – terB, terB, terС және әртүрлі реципиентті штамда түрліше әрекет ететін 1 конститутивті – terД клондап алынды. Б -45 Streptomices fradiae штамынан ТК 64 Streptomices fradiae штамының тилозинге төзімділігінің артуына әкелетін тағы 3 индуцибельді ген – ter1, ter2, ter3 клондалды.
2.2 Жұмыстың жасалу әдістемесі Reс А өндіріс штамы BSV 82 (20) болып табылатын Е. Coli TGT sup Е hsd ∆ 5 thi ∆ F Itrap 36 pro AB lace Lac α ∆ М15, RR – 1, rec А, өндірістік штамм НВ 101 (13) және BSV – 821 штамдарын рекомбинантты плазмидтерді алу үшін қолданады. S. Lividans ТК 64 және Streptomices fradiae IS 85 (22) штамдарында
Тилозин, мкг/мл Сурет 1 – S. Fradiae 25 А штамының тилозинге тұрақтылығы Ферментация уақыты, күн Сурет 2 - S. Fradiae 25 А штамынан алынған тилозин өнімі. плазмидтің құрамы PVG 251, PVG 252 және PVG 253 болады, олардың осы плазмид көзі ретінде қолданған . Э ф
ек ти вт іл іг і Т ил оз ин ,
бі рл ік /м л
2.3 Тәжірибе нәтижесі Streptomices fradiae 25 А штамы PGI 702 векторы негізінде рекомбинантты плазмидті функционирлеу. Streptomices fradiae 25А штамын трансформациялау кезінде S. Lividans ТК 64 штамының бөлініп алынған PGI 702 және PVG 251, PVG 252 және PVG 253 плазмидтерінің ДНК – сынан трансформацияланған клондар алынған жоқ . Рестрикция - модификация жүйесін функционирлеумен байланысты. Трансформанттардың болмауы ТуЕ – ТуЕS мутантында Streptomices fradiae yS 85 модифицирленген плазмидті ДНК –ның өндірістік штамын трансформациялау қажеттігін тудырады. Бұл жағдайда Streptomices fradiae 25 А штамы трансформация эффективтілігі 1 регинерленген протопластқа 1,2∙10 трансфорттарды құрайды. Трансформаттардан плазмидті ДНК – ны бөліп алып, Streptomices fradiae 25А штамының трансформациясын қайта жүргізді. Осының нәтижесінде трансформация эффективтілігі 100 есеге артты.
3 Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау немесе техника қауіпсіздігі бөлімі Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау Қазахстан Республикасындағы еңбекті қорғау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді және қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтауға бағыталған,сондай-ақ еңбек қауіпсіздігіндегі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерін белгілейді. Елімізде еңбек қауіпсіздігінің стандартты жүйесі ЕҚСЖ қолға алынған, әрбір өндіріс саласының өз технологиясы болады сондықтан жобаны жасауда құрлысты тұрғызуда, жаңарту кезінде техникалық қауіпсіздік ережесі ескертілуі керек. Технологиялық процесстердің тізбектелген сатысы жүретін цехтар мен бөлімдерді тұрғызған кезде, еңбек қауіпсіздігі, өрт, жарылыс мәселелері жалпы құжаттар негізіне сәйкес болуы керек. Шикізаттар мен дайын өнімдер сақталатын қоймаларда өрт және жарылысқа қарсы қоланылытын құрал- жабдықтар болуы тиіс. Тез тұтанатын және жанатын сұйықтықтар, құрғақ ашытқылар мен биопрепараттар бөлек қоймаларда сақталады, қоймаға жақын жерде ережеге сәйкес қашықтықта өрт сөндіретін құрал – жабдықтар сай тұрады. Органикалық ерітінділер мен жанғыш заттармен жұмыс істейтін, жарылыс қауіпі бар цехтар жатады. Бұл цехтарда өрт кезінде шығып кететін есіктері болады,төбесі жарылыс кезінде оңай ұшып кететін материалдан жабылады. Цехтарда өндірістік апат болған жағдайда қолдану үшін, барлық қоймаларда өрт сөндіруге арналған алғашқы көмек беретін құрал-жабдықтар және автоматты жүйеде өрт сөндіредін қондырғылар орнатылады. Кейбір дыбысты естіртпейтін орында қатты дыбыс шығарып жұмыс істейтін қондырғылар құрал-жадықтар арнаулы амортизацияланған жастықшалар орналатылады. Қатты шу дыбыс адамның басын ауыртып тез шаршатады, кейде құлақтың дыбысты есітпей қалуына әкеліп соқтырады, сондықтан шуды бәсеңдетуге үлкен көңіл бөлінеді. Зауыттың барлық цехтары, қоймалары, қондырғылары бір – бірімен үздіксіз технологиялық процестің жүріп тұруына лайықталып тұрғызылып байланысқан. Шикізаттарды, қоректік ортаның ерітінділерін және басқада газ күйіндегі өнімдерді құбырөткізгіш арқылы тасымалдағанда, олардың арнайы өнімінің қасиетіне қарай, еңбек қауіпсіздігін сақтай отырып жұмыс жүргізеді. Мемлекеттік стандартқа сәйкес тасымалдайтын құбыр өткізгіште өтетін затына қарай әртүрлі түске боялады, су құбыры - жасыл түске, бу өтетін құбыры – қызыл, ауа жүретін құбыры – көк, жанатын және жанбайтын газдар- сары, қышқылдар- қызыл сары, сілтілер – күлгін, жанатын және жанбайтын сұйықтықтар – қоңыр, басқа да қоректік орта культурады сұйықтық – сұр түске боялып қойылады (сырланады). Өртке қарсы қолданылатын құбырөткізгіш қызыл бояумен боялады. Құрғақ өнімдерді тасымалдаған кезде арнаулы қауіпсіздік шаралары қолданылады, құбырөткізгішті жарылыстан сақтайтын арнаулы клапондар орналастырылады. Өндіріс орындарына қондырғыларды, құрал-жабдықтарды орналастырған кезде, олардың жөндеу жұмыстарын жүргізген кезінде бөгет
болмауға лайықтап орналастырылады. Қондырғы жабдықтардың арасы аспаптардың жұмысын үздіксіз бақылап отыратын адамның жүріп – тұруына қолайлы болуы керек. Жұмыс алаңындағы баспалдақтың жиектері мықты материалдан жасалынады. Технологиялық процестің әрбір кезеңінде алынған биопрепараттардың өзіне сәйкес ерекшеліктері болады, технологиялық регламентке сәйкес болуы керек. Технологиялық регламентте «Қауіпсіздіктің негізгі ережелерін процеске енгізу»деген бөлім міндетті түрде болуы қажет. Биотехногиялық өндіріс зауыттарында күрделі аппараттар кеңінен қолданылады. Оларға жататындар: жоғары қысымда жұмыс істейтін (гидролиз – аппараттары, ферментатор және тағы басқалар), жоғары температурада істейтін ( кептіргіштер, бу қондырғылары және тағы басқалар ), жоғарғы жылдамдықта айналатын аппараттар (сепараторлар , центрифугалар және тағы басқалар)жатады. Бұл аппараттарда жұмыс істеу үшін, техника қауіпсіздік ережелері жасалады, оған бас инженер колын қойып бекітіледі көрнетін жерге іліп қойылады. Бұл нұсқауды аппаратта жұмыс істейтін әрбір жұмысшы міндетті түрде білуі тиіс. Мұндай аппаратта аппатсыз жұмыс істеудің негізгі шарты болып жоспарланған–ескертілген жөндеуді ЖЕЖ өз уақытында жүргізу және эксплуатация ережесін дұрыс сақтау саналады. ЖЕЖ жасау уақытын өзгерту немесе төмен категорияда жөндеуге ауысуы тек бас инженердің рұқсатымен және арнайы акті жасаумен іске асырылады. Жөнделетін құрал – жабдық мұқият тазалануы және зиянды заттардан жуылуы керек. Құрал – жабдық жөнделгеннен кейін эксплуатацияға жіберер алдында бос күйінде қосылып тексеріледі. Жоғары қысымда жұмыс істейтін аппараттарда техника қауіпсіздігіне ерекше көңіл бөлінеді. Аппарат эксплуатациясы 0,67 кПа қысымнан жоғары қысымда жұмыс жасаса қауіпсіздік және құрылыс ережесіне сай болу керек. Қысыммен жұмыс істейтін аппаратта қауіпсіздік ең алдымен мына жағдайларға байланысты: кез – келген құбыр өткізгіштен буды, газды немесе сұйықты өшіру мүмкіндігі, аппараттағы сұйықты төгу немесе газды шығару. Одан басқа да барлық бақылаушы өлшегіш аппаратуралар сапалы, сенімді жұмыс істеу керек және қатты дәнекерленіп бекітілуі қажат. Электротехникалық құралдар барлық технологиялық процесте бар және сол себепті жұмысшылардың электр тогімен жараланбау қауіпсіздік шаралар жасалуы керек: Электр құралдарын орналастыру, «Электр құралдарын қондыру ережесіне» (ЭҚЕ) сай болады. Барлық электродвигательдерді қосуда қондырғы искра беру мүмкін, сол себептен олар жарылысқа төзімді жасалуы керек. Өндірісте үлкен қауіпсіздік тудыратын статикалық электр рзрядталуынан, олар сұйықтардың, газдардың, будың, үгілгіш заттардың араласуына әкеліп соқтырады, жанатын газ бен ұнтақтар шашырауы мүмкін, олар диэлектриктер болып аталады. Қорғанудың ең қарапайым әдісі болып техникалық құралдарды жер асты орнату керек, демек статикалық электрлердің зарядының жиналуы. Биотехнологиялық өндіріс, заводтардың бөлімдерінде ластанған ауа қауіпті болып келеді. Бұл барлық цехтар мен бөлімшелерге қатысты. Ауа құрамында: қоректік орта дайындау бөлімінде – кептірілген компонент ортасындағы шаң, экстракцияны және өнімді бөлу бөлімшесінде – будың және культуралды сұйықтық ертінділері, буып түю бөлімінде препараттар ұнтақ тәрізді ұнтақ бөлшектер және микроорганизм споралары және т.б. болады. Бұл жағдайды болдырмау үшін шаңды азайту үшін құралдар жабдықтар мен бөлімшелерде герметизациялау жұмысын жүргізу керек. Биотехнологиялық өндірістің негізгі ерекшелігі болып биологиялық активті заттармен қарым – қатынас жасау болып табылады. Ферментация және егіс материалын дайындау сатысы биомассаны бөлу және кептіру. Беттік активтік заттар жұмысшылардың ағзасына дем алу жолдары арқылы түсіп, көптеген аллергиялық реакциялар тудырады. Мұндай жерде жұмыс істеу кезінде респираторды қолдану қажет, микроорганизмдер, беттік активтік заттар продуценті есебінде қолданылады өзінің патогендігімен ажыратылады. Олардың кейбіреуі шартты патогенді, көбісі аз патогенді немесе патогенді емес болып келеді. Candida тұқымдас шартты патогенді микроорганизмдер, адамның терісінде, сілекейлі қабықша және асқазан ішектерінде дамиды. Олар ауру қоздырғыш кандидоз деп аталатын болып келеді. Авитаминозбен немесе адам ағзасы әлсіреген кандидоз ауруына шалдығуы мүмкін. Биотехнологиялық өндірісте жұмыс істейтін жұмысшылар желдеткіштің көмегімен ауа тазартылып ауруға шалдықпауға болады. Жұмысшы бөлмелеріндегі ауа оптимальді температураға дейін жылытылып және тазартылады. Барлық уақытта ауадағы токсинді газ бен бу тексеріліп отырады. Кейбір биотехнологиялық өндірістегі жұмыс алаңшасында болатын ауадағы заттардың концентрациясынің пайдалы қажетті коэффициенті төменде көрсетілген мг/м 3
Аммиак 20 Күкірт қышқылы 1 Ацетон 200 Тұз қышқылы 5 Бензин 300 Көмірсутектер 300 Азықтық ашытқы 6 Формалин (формальдегид) 0,5 Натрий гидроксиді 0,5 Төтрхлорлы көміртек 20 Метил спирті 5 Этил спирті 1000 Азот қышқылы 5 Еңбекті қорғау міндеті адам өмірінің қызметінің қалыпты шарттарын қамтамасыз ету, адамды және табиғи ортаны нормативті – мүмкіндік деңгейден асатын, қауіпті және зиянды факторлар әсерінен қорғау болып табылады. Адам қызметінің және демалымының оптимальды жағдайларын қолдау, жұмысқа қабілеттілігінің және өнімділіктің ең жоғары көрсеткіштерін көрсетуге алғы шарттарын жасайды. Еңбекті қорғаудағы негізгі болатын формула – потенциалды қауіп – қатерді ескерту. Потенциалды қауіп- қатер адамның өмір сүріп отырған әрекеттестік процессіндегі әмбебап қасиеті болып табылады. Адамның барлық іс - әрекеттері және пайдалы нәтиже, жаңа потенциалды қауыптіліктің немесе топтың қауіптілігінің пайда болуымен көршілес жүреді. Табиғи орта антропогенді әсердің артуы әрқашан тек тікелей әсер етумен шектелмейді. Мысалы, атмосферадағы улы заттар қоспасының концентрациясының өсуі. Белгілі бір жағдайларда табиғи ортаға және адамға екіншілей жағымсыз әсердің пайда болуы мүмкін (қышқылды жаңбырлардың түзілу процесстері, жердің азон қабатының бұзылуы, жануарлар мен балықтар организмінде , тамақ өнімдерінде улы және концерогенді заттардың жиналуы және т.б.) Еңбекті қорғау тәртібін зерттеу нәтижесінде маман мынаны білу қажет: еңбекті қорғаудың және техникалық теориялық негіздерін, «Адам - өндірістік процестер – қоршаған орта»жүйесінің қауіпсіздігін; еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздіктің құқықтық, нормативті – техникалық және ұйымдастыру негіздерін. Маман білу қажет: адам ағзасына зиянды әсерлердің деңгейімен параметрлеріне бақылау жасауды, зиянды әсерлерден қорғанудың жолдарын тиімді қолдану. Қазақстан Республикасының «Еңбекті қорғау туралы заңы» (15.06.1993ж) жұмысшыларға еңбекті қорғау құқығын қамтамасыз етуге бағытталған, осы тарауда жазатайым жағдайлардың және өндірісте денсаулықты зақымдау, қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың және олардың барлық ауылшаруашылық қызметтерге минимумға келтіру, ұлттық саясаттың негізгі принциптерін белгілейді. Еңбекті қорғауға сәйкес құқықтық нормативтік актілер негізінде жұмыс істейтін адамның еңбек процесінде денсаулығын және жұмыс қабілеттілігін сақтау, қауіпсіздігін қамтамасыз ететін әлеуметтік экономикалық, техникалық, гигиеналық және емдеу профилактикалық шаралар мен құралдар жүйесі болып табылады. Еңбек қорғау қамтамасыз ету жеке адам, қоғам және мемлекет үшін біріншілей приоритет. Адамның жерде пайда болу сәтінен бастап –ақ үнемі өзгеріп отырып потенциалды қауіп қатер жағдайларын өмір сүріп, әрекет жасайды. Кеңістікте және уақытта жүзеге асатын қауіп – қатер адам денсаудығына зиян келтіреді, оны жүйкелік күйзеліс, науқастық, мүгедектік және өліммен аяқталатын т.б. байқауымызға болады. Еңбекті қорғау – заңды актілер жүйесі және соған сәйкес келетін еңбек процесіне жұмыс қабілеттілігі мен денсаулығын сақтауға, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін әлеуметтік –экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық және өндірістік санитария сұрақтарын қарастырады.
Техника қауіпсіздігі –жұмысшыларды қауіпті өндірістік факторлардың әсерінен сақтайтын ұйымдастыру шаралар және техникалық амалдар жүйесі. Еңбек туралы және еңбекті қорғау заңдарын бұзған лауазымды тұлғалар КЗоТ РК сәйкес ұйымның келісім шарт және еңбекті қорғау келісім бойынша міндетін орындамағандар және профессиональды бірлестіктердің қызметіне кедергі жасағандар (тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық) заңмен белгіленген жауапқа тартылады. Еңбекті қорғау міндеті адам өмірінің қызметінің қалыпты шарттарын қамтамасыз ету, адамды және табиғи ортаны нормативті – мүмкіндік деңгейден асатын, қауіпті және зиянды факторлар әсерінен қорғау болып табылады. Адам қызметінің және демалымының оптимальды жағдайларын қолдау, жұмысқа қабілеттілігінің және өнімділіктің ең жоғары көрсеткіштерін көрсетуге алғы шарттарын жасайды. Еңбекті қорғаудағы негізгі болатын формула – потенциалды қауіп – қатерді ескерту. Потенциалды қауіп- қатер адамның өмір сүріп отырған әрекеттестік процессіндегі әмбебап қасиеті болып табылады. Адамның барлық іс - әрекеттері және пайдалы нәтиже, жаңа потенциалды қауыптіліктің немесе топтың қауіптілігінің пайда болуымен көршілес жүреді. Табиғи орта антропогенді әсердің артуы әрқашан тек тікелей әсер етумен шектелмейді. Мысалы, атмосферадағы улы заттар қоспасының концентрациясының өсуі. Белгілі бір жағдайларда табиғи ортаға және адамға екіншілей жағымсыз әсердің пайда болуы мүмкін (қышқылды жаңбырлардың түзілу процесстері, жердің азон қабатының бұзылуы, жануарлар мен балықтар организмінде , тамақ өнімдерінде улы және концерогенді заттардың жиналуы және т.б.) Еңбекті қорғау тәртібін зерттеу нәтижесінде маман мынаны білу қажет: еңбекті қорғаудың және техникалық теориялық негіздерін, «Адам - өндірістік процестер – қоршаған орта»жүйесінің қауіпсіздігін; еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздіктің құқықтық, нормативті – техникалық және ұйымдастыру негіздерін. Маман білу қажет: адам ағзасына зиянды әсерлердің деңгейімен параметрлеріне бақылау жасауды, зиянды әсерлерден қорғанудың жолдарын тиімді қолдану. Қазақстан Республикасының «Еңбекті қорғау туралы заңы» (15.06.1993ж) жұмысшыларға еңбекті қорғау құқығын қамтамасыз етуге бағытталған, осы тарауда жазатайым жағдайлардың және өндірісте денсаулықты зақымдау, қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың және олардың барлық ауылшаруашылық қызметтерге минимумға келтіру, ұлттық саясаттың негізгі принциптерін белгілейді. Еңбекті қорғауға сәйкес құқықтық нормативтік актілер негізінде жұмыс істейтін адамның еңбек процесінде денсаулығын және жұмыс қабілеттілігін сақтау, қауіпсіздігін қамтамасыз ететін әлеуметтік экономикалық, техникалық, гигиеналық және емдеу профилактикалық шаралар мен құралдар жүйесі болып табылады. Еңбек қорғау қамтамасыз ету жеке адам, қоғам және мемлекет үшін біріншілей приоритет. Адамның жерде пайда болу сәтінен бастап –ақ үнемі өзгеріп отырып потенциалды қауіп қатер жағдайларын өмір сүріп, әрекет жасайды. Кеңістікте және уақытта жүзеге асатын қауіп – қатер адам денсаудығына зиян келтіреді, оны жүйкелік күйзеліс, науқастық, мүгедектік және өліммен аяқталатын т.б. байқауымызға болады. Еңбекті қорғау – заңды актілер жүйесі және соған сәйкес келетін еңбек процесіне жұмыс қабілеттілігі мен денсаулығын сақтауға, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін әлеуметтік –экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық және өндірістік санитария сұрақтарын қарастырады. Техника қауіпсіздігі –жұмысшыларды қауіпті өндірістік факторлардың әсерінен сақтайтын ұйымдастыру шаралар және техникалық амалдар жүйесі. Еңбек туралы және еңбекті қорғау заңдарын бұзған лауазымды тұлғалар КЗоТ РК сәйкес ұйымның келісім шарт және еңбекті қорғау келісім бойынша міндетін орындамағандар және профессиональды бірлестіктердің қызметіне кедергі жасағандар (тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық) заңмен белгіленген жауапқа тартылады. «Жұмыс алаңының ауасы», «Жалпы санитарлы – гигиеналық талаптарға » сәйкес болуы керек, жұмысшы орындардағы ауаның құрамын қадағалап отыру қажет. Еңбекті қорғау ережесінің талаптары орындалуын бөлім жетекшілері (лаборатория, бөлім, цех басшылары), ал өндірістің барлық бөлімшелеріне директор мен бас инженер жауапкершілік білдіреді.Әрбір жұмысшы өндіріске жұмысқа орналасар алдында техника қауіпсіздік ережелерін өтеді.Аппарата күрделі құрал-жабдықтарда жұмыс істейтіндер арнайы оқу курсын оқып емтихан тапсырады.
Қорытынды Медецинада кең таралған антибиотиктер пнеициллинді қоспағанда, стрептомицин, дигидрострептомицин хлорафеникол (левомицитин) окситетрациклин, тетрациклин болды. Бұл антибиотиктердің дәрі бактериялар мен ракеталардан тараған жұқпалы ауруларды емдеу үшін қолданылады. Әр түрлі аурулар таратын көзге көрінбейтін патогенді саңырауқұлақтарға қарсы нистатин, трихомицин, амфотерицин В, антибиотиктері болып шықты. Антибиотиктерді үй малдарының рационында аз мөлшерде қосып отырғанның өзінде оларды ауырып қалудан сақтайды және малдың тірі салмағының өсуіне ықпалын тигізеді. Азық антибиотиктерін таза түрінде егінді сұйықтарынан бөліп шығармай-ақ, жеңілдетілген технология арқылы арзан шикі зат түрлерінен алады. Биомицин медициналық антибиотик болып саналғанымен, қазіргі кезде мал шаруашылығында кеңінен пайдаланылады. Биомицин актиномицитиндерді Actinomices aureofaciens құрайды. Ол саңырауқұллақтардың пішініне ұқсайды.
Қолданылған әдебиеттер 1. Андреев А.А, Брызголов Л.И. Производства кормавых дрожжей – М.: Лесная промышленность, 1986 г. 2. Забродский А.Г. Технология и контроль производства кормавых дрожжей на мелассной борде. – М.: Пищевая промышленость, 1980г 3. Боборенко Э.А. Получения и выделения дрожжей-М.: Лесная промышленность, 1991г 4. Бочярова. Н.Н. Микрофлора дрожжевого производства-М.: Пищевая промышленость, 1991г 5. Воробьева Л.И. Промышленная микробиология –М.:Лесная промышленость 1993г 6. Калунянс К.А. Микробные ферментные препораты – М.: Пищевая промышленость, 1990г 7. Жвирблянская А.Ю. Основы микробиологий, санитарии и гигиены пищевой промышлености-М.: Пищевая промышленость, 1994г 8. Семихатова Н.М. Производство хлебопекарных дрожжей – М.:ВО Агропромиздат, 1987 г 9.
Пищевая промышленость, 1987г Document Outline
жүктеу/скачать 250,07 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|