Апоптоз – жасушаның табиғи, генетикалық бағдарламаланған тіршілігін жою үрдісі.
Апоптоз – жасушаның табиғи, генетикалық бағдарламаланған тіршілігін жою үрдісі.
Апоптоз бағдарламасын іске қосатын жағдайларға байланысты апоптоздың екі типін ажыратуға болады:
а) “ішкі” апоптоз
б) “бұйрық” бойынша апоптоз
“Ішкі” апоптозды іске қосатын себептер:
“Ішкі” апоптозды іске қосатын себептер:
Хромосоманың репарацияланбайтын зақымдалулары;
Жасушаішілік органоидтардың және мембраналардың (әсіресе митохондрия) зақымдалуы.
Бұл зақымдалуларды тудыратын факторлар:
Ішкі ( күшті тотықтырғыштар,азот оксиді, супероксидті радикалдар)
Сыртқы (иондаушы сәулелер, t өзгеруі, химиялық қосылыстар)
Апоптоздың бұл жағдайда негізгі қызметі – құрылысы не қызметі зақымдалған жасушаны жою.
б) “Бұйрық” бойынша апоптоз – сыртқы теріс (негативті) сигналдың жасушаның арнайы рецепторлары арқылы берілуі.
б) “Бұйрық” бойынша апоптоз – сыртқы теріс (негативті) сигналдың жасушаның арнайы рецепторлары арқылы берілуі.
Бұл жағдайда жасуша зақымдалмаған, бірақ ағза үшін керек емес не зиянды болуы мүмкін.
Мысалы: эмбриогенез барысында жасушалардың тіршілігін жоюы, трансформацияланған жасушалардың жойылуы.
Апоптоздың бұл жағдайда негізгі қызметі – популяциядағы жасушалар санын реттеу.
б) “Бұйрық” бойынша апоптозды іске қосатын факторлар:
б) “Бұйрық” бойынша апоптозды іске қосатын факторлар:
1. Негативті сигнал, мысалы контактылы тежелуде, кадгериндерден келетін сигнал. Бұл жағдайда бөлінуші жасушалар өте тығыз орналасуы, тек олардың бөлінуін тоқтатып ғана қоймай, апоптозға ұшырауы мүмкін.
2. Оң сигналдардың әсерінің тоқтауы :
-митогендер әсерінің болмауы (цитокин не өсу факторлары)
-бекіну беткейінен ажырау (интегрин сигналы)
Бұл жасушада апоптоздық белок р53 мөлшерінің шектік деңгейден артуына алып келеді.
