Аралық ғылымипрактикалық конференция II том
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дүйсенбаева Г.Ж. з.ғ.м., оқытушы Алматы Университеті ҚЫЛМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ ЖАУАПТЫЛЫҒЫН РЕТТЕЙТІН
Список литературы: 1 Мишин А.А. Конституционное (государственное) право зарубежных стран. М., 2002. 2 фон Бевентер, Э. фон, Хампе Й. Основные знания рыночной экономики. М.изд. Республика. 1993.с.3. 3 Эрхард Л. Полвека размышлений: Речи и статьи. М. РуссикоОрдынка. с.334. 4 См. там же.с. 128. 5 См. там же.с. 128. 6 См. там же.с. 72. 7 Хайнц Ламперт. Социальная рыночная экономика. Германский путь. М. «Дело». 1993. с. 307308. 8 Малиновский В.А. Конституция Республики Казахстан и постановления Конституционного совета как источники налогового права //Основные направления налоговой политики Республики Казахстан на 20082010 годы. Материалы Второго казахстанского налогового форума Республики Казахстан. – Алматы, 2008. – С.610. 9 Керезбеков К.К. Конституционноправовые основы регулирования предпринимательской деятельности в Кыргызской Республике 12.00.02. Диссертация на соискание ученой степени доктора юридических наук. – Алматы, 2008. с.138.
УДК 343.13 Грек Е.Н. м.ю.н., сеньор лектор, Высшая школа права «Әділет», Каспийский общественный университет, Алматы, Казахстан, e-mail: nazar-evn @ mail.ru ВОПРОСЫ КАТЕГОРИАЛЬНОСТИ ПРЕСТУПЛЕНИЙ ПО ДЕЛАМ ЧАСТНОГО ОБВИНЕНИЯ.
private accusation.
Одним из важнейших достижений проводимой в Республике Казахстан с начала 90х годов прошлого столетия правовой реформы в сфере уголовного судопроизводства является изменение приоритетов уголовнопроцессуальной политики в направлении расширения 306
прав лиц, вовлеченных в эту сферу, и их гарантий, в том числе и расширения частных начал. Последнее нашло свое выражение в расширении круга дел, по которым уголовное преследование может осуществляться в порядке частного и частнопубличного обвинения (ст.ст. 3234 УПК РК); введение нового участника уголовного процесса частного обвинителя (ст. 76 УПК РК), детальная регламентация производства по делам частного обвинения (Глава 45 УПК РК). Концепция правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 до 2020 года, утвержденная Указом Президента РК от 24 августа 2009 г. № 858 в числе основных направлений совершенствования уголовнопроцессуального права предусматривает расширение категорий уголовных дел, по которым уголовное преследование и обвинение в суде может осуществляться в частном, а также частнопубличном порядке [1]. Тем самым, законодатель, существенно сузил публичные начала уголовного процесса и расширил случаи, когда возбуждение и исход уголовного дела зависит от активности частных лиц потерпевших, представляющих сторону обвинения. Уголовнопроцессуальный кодекс Республики Казахстан (ст.32) предусматривает особую категорию дел, производство по которым не может быть начато без жалобы потерпевшего, а начатое производство подлежит прекращению за примирением сторон. Следует отметить, что на протяжении всей истории развития уголовного процесса, перечень дел, преследуемых в порядке частного обвинения, и оснований отнесения их к данному виду не оставался неизменным. Принятый в 1997 г. УПК РК значительно расширил перечень уголовных дел, преследуемых в частном порядке по сравнению с УПК Казахской ССР, включив в него и преступления, предусмотренные ч.1 ст.120 УК РК (изнасилование), ч.1 ст.121 УК РК (насильственные действия сексуального характера), ст.123 УК РК (понуждение к половому сношению, мужеложству, лесбиянству или иным действиям сексуального характера), ч. 1 ст. 296 УК РК (нарушение правил дорожного движения и эксплуатации транспортных средств лицами, управляющими транспортными средствами). Однако законодатель не учел характер указанных преступлений, нравственные моменты, а главное – сложность их доказывания. В этой связи, в последующем, Законом от 5 мая 2000 г. N 47II «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам борьбы с преступностью» ч.1 ст.120 УК РК, ч.1 ст.121 УК РК, ч. 1 ст. 296 УК РК были исключены из ст. 33 УПК РК и отнесены к делам частнопубличного обвинения [2, с.141]. Кроме того, Законом РК от
О внесении изменений и дополнений в Уголовный, Уголовно процессуальный, Уголовноисполнительный кодексы Республики Казахстан и Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях по вопросам упрощения процедур расследования уголовных дел, декриминализации некоторых составов преступлений и совершенствования законодательства об
административных правонарушениях» была исключена из ч. 1 ст. 33 УПК ст. 112 УК (угроза) [3, с.139]. Законом РК «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам дальнейшей гуманизации уголовного законодательства и усиления гарантий законности в уголовном процессе» № 393IV от 18 января 2011 г. [4] в статью 33 УПК вновь были внесены изменения, путем исключения преступлений, предусмотренных ст.105 УК РК (умышленное причинение легкого вреда здоровью); ч.2 ст.144 (разглашение врачебной тайны); (ч.1 ст.188 УК РК) против собственности (неосторожное уничтожение или повреждение чужого имущества) путем внесения их в Кодекс об административных правонарушениях. 307
Исчерпывающий перечень уголовных дел, по которым производство осуществлялось в частном порядке, был предусмотрен ст. 33 УПК РК от 13 декабря 1997 года. К данной категории уголовных дел УПК относил преступления: 1) против личности неосторожное причинение вреда здоровью (ст.111 УК РК), принуждение к половому сношению, мужеложству, лесбиянству или иным действиям сексуального характера (ст.123 УК РК), клевета (ст.129 УК РК), оскорбление (ст.130 УК РК); 2) против семьи и несовершеннолетних (злостное уклонение от уплаты средств на содержание детей или нетрудоспособных родителей (ст.136 УК РК), злостное уклонение от содержания нетрудоспособного супруга или супруги (ст.140 УК РК); 3) против конституционных и иных прав и свобод человека и гражданина (нарушение неприкосновенности частной жизни (ч.1 ст.142 УК РК), разглашение врачебной тайны (ч.1 ст. 144 УК РК), нарушение неприкосновенности жилища (ч.1 ст.145 УК РК); 4) транспортных (нарушение правил, обеспечивающих безопасность работы транспорта (ч.1 ст.300 УК РК). Новый Уголовнопроцессуальный кодекс РК, вступивший в действие с 1 января 2015 года в ч.2 ст. 32 закрепляет следующее: «Дела об уголовных правонарушениях, предусмотренных статьями 108, 109, 110 (частью первой), 114 (частями первой и второй), 123
, 130,
131 , 147 (частями первой и
149 (частью первой), 150 (частью первой), 198 (частью первой), 199 (частью первой), 321
(частью первой) Уголовного кодекса Республики Казахстан, а также статьей
152 Уголовного кодекса Республики Казахстан…считаются делами частного обвинения» [5, с.139]. Таким образом, к делам частного обвинения он относит: умышленное причинение легкого вреда здоровью (ст. 108 УК); побои (ст. 109 УК); истязание (ч.1 ст. 110 УК); неосторожное причинение вреда здоровью (ч.1,2 ст.114 УК РК); понуждение к половому сношению, мужеложству, лесбиянству или иным действиям сексуального характера (ст.123 УК РК); клевета (ст.130 УК РК); оскорбление (ст.131 УК РК); нарушение неприкосновенности частной жизни и законодательства Республики Казахстан о персональных данных и их защите (ч.1,2 ст.147 УК РК); нарушение неприкосновенности жилища (ч.1 ст.149 УК РК); воспрепятствование осуществлению избирательных прав или работе избирательных комиссий (ч.1 ст.150 УК РК); нарушение авторских и (или) смежных прав (ч.1 ст.198 УК РК); нарушение прав на изобретения, полезные модели, промышленные образцы, селекционные достижения или топологии интегральных микросхем (ч.1 ст.199 УК РК); разглашение врачебной тайны (ст.321 УК РК); нарушение трудового законодательства Республики Казахстан (ст.152 УК РК). Из изложенного видно, что законодатель значительно обновляет перечень, преступлений, преследуемых в частном порядке. Представляется необходимым перечислить составы преступлений, помимо уже указанных, производство по которым, по нашему мнению также должно осуществляться в порядке частного обвинения. Это следующие статьи Нового УК РК: разглашение тайны усыновления (удочерения) (ст.138 УК РК), неисполнение обязанностей по уплате средств на содержание детей, уклонение от уплаты средств на содержание нетрудоспособных родителей, нетрудоспособного супруга (супруги) (ст.139 УК РК), незаконное использование товарного знака (ч.1 ст. 222 УК РК). Таким образом, в порядке частного обвинения преследуется сравнительно небольшая часть уголовных преступлений, однако их круг намного шире перечня дел о преступлениях 308
частного обвинения, предусмотренных уголовнопроцессуальными кодексами, действовавшими в Казахстане до принятия УПК РК 1997 г. Вопросы о том, какой отраслью права должен регулироваться круг преступлений, преследуемых в порядке частного обвинения и какие конкретно составы должны в него войти, на всем протяжении истории становления исследуемого института являлись и по прежнему остаются наиболее спорными, а потому актуальными. Так, в последнее время активно обсуждаются среди ученых и представителей правоохранительных органов вопросы целесообразности сохранения в уголовном законодательстве Республики Казахстан статей, нормы которых предусматривают ответственность за клевету (ст.129 УК РК), оскорбление (ст.130 УК РК). Высказываются разные, порой прямо противоположные мнения по данной теме. Поднимаются вопросы о том, необходимо ли во всех подобных случаях прибегать именно к уголовной ответственности, возможно ли на современном этапе развития нашего общества полностью отказаться от уголовной ответственности за клевету и оскорбление, ограничившись гражданскоправовыми нормами, позволит ли это в полной мере осуществлять гражданам защиту своего достоинства. Рост статистических данных в сфере частного обвинения убеждает, что граждане все увереннее самостоятельно защищают свои интересы с помощью уголовноправовых и процессуальных механизмов. Обобщения судебной практики по рассмотрению уголовных дел частного обвинения за последние годы свидетельствуют об особом характере дел этой категории. Так, согласно статистическим данным, в основном, в суды поступают жалобы о привлечении к уголовной ответственности по ст. 114 УК РК ( неосторожное причинение вреда здоровью ). Бесспорно, расширение перечня уголовных дел, преследуемых в частном порядке, имеет своей целью максимальный учет интересов самого потерпевшего, предоставление ему возможности выбора способа защиты и восстановления нарушенного права с учетом собственных интересов, также это продиктовано стремлением упростить процедуру судопроизводства по преступлениям, не требующим проведения предварительного следствия. Однако законодателю, на наш взгляд, необходимо учитывать, что соотношение частных и публичных интересов должно быть сбалансированным. Ведь свобода в распоряжении потерпевшим возможностью уголовного преследования должна быть допустимой лишь при условии, что интересы других лиц, общества и государства не затронуты.
1 Концепция правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 до 2020 года, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 24 августа 2009 года № 858 //Казахстанская правда, № 205 (25949) от 27 августа 2009 года. 2 Республика Казахстан. Закон от 5 мая 2000 г. N 47II «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам борьбы с преступностью» // Ведомости Парламента Республики Казахстан. – 2000. N 6. – С. 141. 3 Республика Казахстан. Закон от 9 декабря 2004 г. № 10III «О внесении изменений и дополнений в Уголовный, Уголовнопроцессуальный, Уголовноисполнительный кодексы Республики Казахстан и Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях по вопросам упрощения процедур расследования уголовных дел, декриминализации некоторых составов преступлений и совершенствования 309
законодательства об административных правонарушениях» //Ведомости Парламента Республики Казахстан, декабрь, 2004 г. N 23. – С. 139. 4 Закон РК «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам дальнейшей гуманизации уголовного законодательства и усиления гарантий законности в уголовном процессе» № 393IV от 18 января 2011 г. //Казахстанская правда от 25 января 2011 г. 5 Уголовнопроцессуальный кодекс Республики Казахстан от 4 июля 2014 года № 231V //«Казахстанская правда» от 10 июля 2014 г. № 133 (27754).
УДК 343.2/7. Дүйсенбаева Г.Ж. з.ғ.м., оқытушы Алматы Университеті ҚЫЛМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ ЖАУАПТЫЛЫҒЫН РЕТТЕЙТІН НОРМАЛАРДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ Abstract. In this article, the history of the development of the rules governing the organizer of the crime, as well as the population of each historical point of view, his past will determine the nature of the analysis of the current path.
«Тарихтан өткенді еске алу үшін ғана емес, сонымен қатар келешегімізді бағдарлау үшін де еріксізден кешегімізге көз тіккізетін тұстар бар»[1] деп Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан халқына жолдауында атап өткен болатын. Соган орай, əр халық тарихи тұрғыдан алғанда өзінің өткендегі жолын саралауы, қазіргі болмысын анықтауы тиіс. Бұл оның болашақта қай жолмен жүретінін аңғаруға жол ашады[2]. XVII ғасырдағы бірденбір заңдар жүйесіне айналған «Жеті жарғы» сот билігінің айнымас кодексі екені даусыз. Бірақ «Жеті жарғыда» қылмысқа қатысушылықпен жасаған əрекет үшін нормалар қарастырылмаған. XVII ғасырдағы Əз Тəуке ханның Ұлы үш кемеңгер Төле би, Қазбек би, Əйтеке бимен ынтымақтаса отырып жазған «Жеті жарғыдағы» құқықтық өлшемдермен мағыналас, мəндес келуі халқымыздың өз ұлтына тəн заң Жарғылары əлімсақтан үзілмей келе жатқанын танытады. Тəуке ханның тамыр тартқан бұл заңдар ережесі кешегі Қазан төңкерісіне дейін келіп жеткенін ескерсек, «Жеті жарғы» заңдар ережесінің баптары үш ғасыр ұлт мүддесі үшін өмір сүргеніне əбден көз жете түседі. Қазақ құқығының тарихында ерекше орын алатын кезең XVIII ғасырдың соңғы ширегі. Бұл уақытта қазақ ұлты орыс мемлекетінің боданына түсіп, өзінің жеке ел билеу құқығынан айырылған уақыт еді. Ел арасында Ресей мемлекетінің заңдары да қазақ халқының қоғамдық жүйесіне ене бастады. Қазақ құқығының тарихында ерекше орын алатын кезең XVIII ғасырдың соңғы ширегі. Бұл уақытта қазақ ұлты орыс мемлекетінің боданына түсіп, өзінің жеке ел билеу құқығынан айырылған уақыт еді. Ел арасында Ресей мемлекетінің заңдары да қазақ халқының қоғамдық жүйесіне ене бастады. Хан, сұлтандар мен батырбилер билік жүргізген хандық дəуірдің мемлекеттік басқару жүйесінен шеттетілген 1822 ж. орыс империясының отарлау саясаты күшейген тұс. 1822 ж. 22 маусымда жарық көрген «Выписки из Устава о Сибирских киргизах» деген жарлықтың 5тарауы қазақ даласын басқарудағы сот жүйесіне арналған. Онда барлық қазақ 310
ұлтына тəн сот істері үшке бөлінген: 1) Қылмыстық істер; 2) Талап арыз беру; 3) Өкіметтік басқару органдарына шағым түсіру. Ал үлты қазақ азаматтар жасаған қылмыстық істер құрамына: мемлекетке опасыздық жасау, кісі өлтіру, тонау, талантараж сияқты қылмыс түрлері енген[3]. Ресей империясында құқықтық жүйені жетілдіру процесі Қазан төңкерісіне байланысты тоқтап, тоқырап қалды. Жаңа үкімет патшалық Ресейдің барлық заңдарын толығымен қолданыстан алып тастады. XX ғасырдың басы Ресей үшін, оған бодан болған Қазақ елі үшін де қоғамдық саяси толқуларды жиіжиі бастан кешірген кезі еді. Патшалық ескі монархиялық билептөстеуге наразылық білдірген бұқарахалық Ресейдің барлық аймақтарында бас көтерді. Оны тоқтатудың амалы ретінде өкімет мемлекет атынан қатаң шара қолдануға мəжбүр болды. 1905 ж. желтоқсан айында Ресей Министрлер кабинетінің графы Витге Түркістан өлкесінің генералгубернаторына жіберген ұсынысында «Өлкені əскери жағдайға енгізу, түрлі көтеріліс жасаулардьщ керектігі»[4]. 1917 ж. Қазан төңкерісінің жеңісі жəне жергілікті күрестің міндеттері туралы В. И. Лениннің түрғындарға үндеуінде: «Қатаң революциялық тəртіп орнатыңдар, арақ ішкіштердің, бұзақылардың, контрреволюциялық юнкерлердің, корниловтардың т. с. с. анархиялық əрекеттерге оқталуын аяусыз басыңдар ...» деп атап өтті. В. И. Лениннің 1917 ж. 10қарашадағы Əскериреволюдиялық комитетіне үндеуінде: «Соғыс салдарынан жəне шаруашылықсыздықтан туындайтын азықтүліктік бұзылу соңғы уақытқа дейін темір жолдағы, кемелердегі, көліктік конторалардағы алыпсатарлармен жəне олардың көмекшілерімен етек жайып келеді. Ұлы халықтық құлдырау шартында қылмыстық жыртқыштар пайда көру мақсатында миллиондаған солдаттар мен жұмысшылардың өмірі мен денсаулығымен ойнайды. Мұндай жағдайды бір күн де шыдауға болмайды» деп көрсетгі. 1917 ж. 25қарашадағы ХККнің «Орталық Рададан қолдау алатын Калединнің, Корниловтьщ, Дутовтың контрреволюциялық көтерілісімен күрес туралы» халыққа үндеуінде: «Халықтың қылмыстық жауларын сырғып тастау керек. Контрреволюциялық қарсы үгіттеушілері, казак тардың генералдары, оларға дем берушілер халықтың темір қолын сезінулері керек», деді[5]. Сонымен Кеңес мемлекетінің өмірлік мүддесі, таптық күрестің қатыгездік шарты теориялық жəне тəжірибелік маңызы бар қылмысқа қатысу институтының заңнамалық дамуына белсенді үлес қосты. Қылмысқа қатысу туралы мəселе қозғалатын алғашқы қүжаттардың бірі 1917 ж. 25қарашада ХККнің «Орталық Рададан қолдау алатын Колединнің, Корниловтың, Дутовтың контрреволюциялық көтерілісімен күрес туралы» халыққа үндеуінен басталды. Онда былай жазылды: «4) Контрреволюционерлерге көтеріліске дайын түрғандар немесе темір жолда қызмет істейтін адамдар жағынан қандай да болмасын көмек көрсетілсе, олар революциялық заңдардың ең ауырымен жазаланады; 5) Қарсы үгіт жасаушылардың көсемі заңнан тыс жазаланады». Бүл декреттің ерекшелігі, ол тек қана контрреволюциялық акциялардағы қылмысқа қатысу нысандарының əр түріне жауаптылық қарастырып қана қоймайды: бұл жөнінде нұсқауларды кейбір құжаттардан табуға болады (мысалы, 1917 ж. 26қазандағы Керенскийді қамауға алу туралы Кеңестің Жалпы Ресейлік ІІсъезінің қаулысы). Бұл қаулыда қарсы үгіттеушілердің көсемдерінің, яғни кеңеске қарсы ұйымдардың ұйымдастырушылары мен жетекшілерінің əрекеттеріне нақты шектеу қоятын нормалардың қалыптасуы өте маңызды. Онымен бірге соңғылардың жауаптылығы қатардағы қатысушылардың жауаптылығынан көп ерекшеленеді: көсемдер заңнан тыс жарияланады. Жоғарыда аталып өткендей 19171918 жылдардың декреттерінде қылмысты
311
ұйымдастырушыны жеке тұлға ретінде бөліп қана қоймай, оның басқа қатысушыларға қарағанда жоғары жауаптылыққа тартылуға тиістігі туралы айтылған. «Жетекші бастаманың» 21бабында қылмысқа қатысу дəрежесі қылмыскердің қауіптілік дəрежесіне қайшы қойылды, шын мəнінде бұл екі ұғым бір бірімен тығыз байланысты. КСРО құрылғаннан кейін 1922 ж. тарихымызда алғаш рет социалистік қылмыстық кодекс қабылданды, ол кеңестік қылмыстық құқықтың, оның ішінде қылмысқа қатысу институтының дамуына зор əсер берді. 1922 ж. РКФСРдің одан кейінгі қабылданған басқа республикалар одағының қылмыстық кодекстері кейбір қылмысқа қатысушылардың тізімін көрсетті жəне жалпы ереже ретінде əрқайсысын жазаның шегі қатысу дəрежесіне қарай, қылмыскермен жасалған қылмыстың қауіптілік дəрежесіне қарай тағайындалады. Одан кейін 1924 ж. Конституцияға сəйкес «КСР Одағы мен Одақтас республикалардың Қылмыстық заңдарының негізгі бастамалары» қабылданған болатын. Негізгі бастамада қылмысқа қатысушыларға қатысты өзгеріс болмады. Негізгі бастамалар қабылданғаннан кейін Одақтас республикалардың Қылмыстық кодекстері жалпы одақтық қылмыстық заңнамалармен сəйкестендірілді. Қазақстан үшін 1925 ж. елеулі оқиғаларға толы болды. Мемлекеттік құрылым жүйелерінде ішінара өзгерістер, аумақтық басқаруда бірігулер жүріп жатты. Ең маңыздысы, патшалық дəуірден жаңсақ аталып келе жатқан ұлтымыздың төл атауы «Қазақ» сөзі өз орнын тапты. Бұдан былай «Қырғыз» атауы қолданылмайтын болды. Сонымен қатар бұрын ресейдің басқару билігімен қазақ халқы екіге бөлініп, оңтүстік облыстар Түркістан өлкесіне (Республикасына) қарап келген еді. 1924 ж. Жетісу, Сырдария обылыстары Қазақ АКСРнің құрамына енді. 1926 ж. БОАКтың екінші сессиясында қабылданған РКФСРдің жаңа Қылмыстық кодексі (Қазақстан аумағында да қолданыста болған) 1926 ж. 22қарашада қабылданып, 1927 ж. қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілген. Ол қылмыстық кодекс 35 жыл бойы қолданыста болды. Бірақ, 1919 ж. РКФСР қылмыстық құқығы бойынша Жетекші бастамасында, 1922 ж. Қылмыстық кодексте, 1924 ж. КСРО жəне республикалар одақтарының қылмыстық заңнамаларының Негізгі бастамаларында жəне одақтас республикалардың қылмыстық кодекстерінің қылмысқа қатысу туралы баптарында, өкінішке орай тек орындаушының, азғырушының жəне көмектесушінің əрекеттерінің ұғымы берілген. Қылмысты ұйымдастырушы жəне оның əрекеттерін сипаттайтын белгілері туралы мүлдем айтылмаган. Бұл тастан да бетер бататындай ақ таңдақ болды, себебі 1922 жылғы Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінде (58, 65, 74, 75, 77, 78, 80баптар), сонымен қатар, республикалар одағының қылмыстық кодекстерінде (мысалы, РКФСР ҚК 58, 59, 62, 200баптарында) сондай қылмыстар жасау барысындағы кейбір адамдардың ұйымдастыру қызметі ғана емес, сондайақ ұйымдастырушылардың, басқарушылардың жəне т. б. жоғары жауап тылығы туралы ерекше айтылды[6]. Сонымен қатар, бірнеше адамдардьщ бірлесіп қылмыстық əрекет жасауымен, оның ішінде егер қылмыстық ұйым немесе қылмыстық қауымдастық болып үйымдасумен күресу тəжірибесі көрсеткендей, көбінесе қылмысқа қатысушылардың ішінде қауіптірек болып топты ұйымдастырушы табылады. Бірақ, қылмысты ұйымдастырушы əрекетінің белгілері орындаушы, азғырушы жəне көмектесуші сияқты қылмысқа қатысушылар түрлерінің ұғымының шеңберіне симайды. Əрине, бұл жағдай қылмыстық құқықпен тойтарылмай қоймайды, сондықтан бұл ақ таңдақтың орны қылмысты ұйымдастырушының қылмыстық əрекетінің белгілері мен жауанкершілігінің шартын нақты анықтаған сот тəжірибесімен, қылмыстық құқық теориясымен толтырылды. Бірақ, заңда қылмысты ұйымдастырушы
312
қызметінің белгілерінің анықтамасының болмауы, ұйымдасқан қылмыстармен күресу тəжірибесіне кері əсерін тигізіп, тергеу жəне сот органдарының басқа қылмысқа қатысушылардың қылмыстық қызметін ұйымдастырып жəне бағыттап отыратын адамдарды анықтау назарын баяулатты. Өткен ғасырдың 30жылдарының аяғынан бастап, қылмысты ұйымдастырушының ұғымы заң ғылымынан орын ала бастады. Кеңестік қылмыстық заңнама бұрынсоңды ұйымдастырушының ұғымын тіптен білмеді деуге болмайды. Бірақ, бұл ұғымдар кейбір қылмыстарға ғана қатысты болды. Сонымен қатар, қылмыстық заңнаманың Негізі қабылданбағанша, қылмыстың ұйымдастырушысы ретінде қылмыстық ұйымды басқарған адамды ма, əлде қатысушылықпен жасалған қылмыстарда ерекше белсенділікпен қатысқан адамды ма, кімді тарту керек екендігі айқын болмады. Профессор А. Н. Трайниннің пікірінше, «қылмысты ұйымдастырушының рөлі қылмыстық қауымдастықты құруда, одан кейін жоспарын өңдеуде, ең соңында қылмыстың жасалуын басқаруда»[7]. Берілген анықтамада ұйымдастырушының ұғымы бірнеше адамдардың қылмысқа дайындалу мен жасаудағы қылмыстық əрекеттерінің кең шеңбері қамтылды. А. Лаптев қылмыстың ұйымдастырушысы мен жетекшісінің арасында айырмашылық келтірді, бірақ олардың арасындағы айырмашылықты заң жүзінде келтірген жоқ. Ол былай деп жазды:«Жетекшілер дегеніміз орындаушылар мен басқа қатысушыларды қылмыстық қызметке бағыттау арқылы, қылмысты жүзеге асырады. Жетекшілер қылмыс жасалып жатқан жерде қылмыстық əрекеттердің орындалуын басқарып, олардың қызметтері туралы келісім жасап, қадағалайды, сонымен бірге олар орындаушының рөлінде бола алады. Ұйымдастырушылар жетекші де, ұйымдастырушы да бола алады, сон дықтан да заңда олардың арасында айырмашылық келтірмейді, олар ылғи бірге айтылады, бірақ бұл қызметтер жекежеке болуы мүмкін»[8]. Осы мəселені қылмыстық қызметті ұйымдастырушылары жайлы жиналған деректердің қазіргі деңгейінде шешу нақты нəтижелер алуға мүмкіндік беретін тікелей бағытталған зерттеусіз болуы мүмкін емес деген ойға жетелейді. Қылмысқа қатысу нормаларының əрі қарай дамуы жалпы сипаттағы кеңірек ашылған нормалардың пайда болу тенденциясын туындатты. Мұндай нормалардың болуы заң шығарушы техникасының жақсаруын ғана білдіріп қоймай (нақты қылмыс құрамдарының белгілерін анықтау жеңілдетілді, қатысып жасалатын қылмыстардың қоғамдық қауіптілігін барынша ескеруге мүмкіндік беріп, қылмыстық заңда негізсіз қайталануды жоққа шығарды), сонымен қатар олар топтық қылмыстардың барлық көріністерімен қылмыстық құқықтық күресінің тұтас жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік берді.
1 Елисеев С.А. Вопросы теории и практики предупреждения корыстных преступлений. Томск, 1989. 287 с. 2 «Парагра» Ақпараттық жүйесі. «Қорқытып алушылық туралы істер бойынша сот практикасы туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 23 маусымдағы № 6 нормативтік қаулысы. 3 б. 3 «Параграф» Ақпараттық жүйесі. «Əскери қылмыстар жөніндегі істер бойынша сот тəжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 28 қазандағы № 6 нормативтік қаулысы. 5 б. 4 Кудрявцев В.Н. Причинность в криминологии. М.: Юриздат, 1968. 300 с. 5 Миненок М.Г., Миненок Д.М. Корысть: Криминологические и уголовноправовые проблемы. – СПб., 2001. – 287 с.
313
6 Бородин С.В. Борьба с преступностью: теоретическая модель комплексной программы. – М., 1990. – 310 с. 7 Протасов В.И. Теория права и государства: Проблемы теории права и государства. – М.: ЮрайтМ, 2001. – 277 с.
УДК 34 жүктеу/скачать 7,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|