«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей
жүктеу/скачать 1,59 Mb. Pdf көрінісі
|
33-31-PB
| Окушыларды шыгармашылыц жумысқа баулып, олардың белсендтктерін, цьяыгушылықтарып арттыра
тусу мақсатьшеи, шыгармашылыц цабілеттеріи сабац барысында жэне сабацтан тыс уақытта дамытуда жэне уштауга эр түрлі эдістерді қолдануга болады. Мысалы үшін: 1. Тақырыптарды мазмҧнына қарай жинақтау. 2. Арнаулы бір тақырыптарда пікірталас тудыру. 3. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсрымаларды шешу анаграммалар, сӛзжҥмбақтар, қҥрастырмалы ойындар т.б. 4. Берілген тапсырманы тҥрлендіру бағытындағы жҥмыс кері есеп қарастыру, мәтін мазмҥнын ӛндеу, шығарма, шағын әңгіме, мэтін қҧру, т.б. 5. Әңгіменің ҧқсастығын салыстыру, бӛліктерге бӛлу, ат қойғызу. 6. Ҧнатқан кейіпкеріне мінездеме беру. 7. Ой шапшандығын, сӛздік қорын дамытуда ӛлең шумақтарын қҥрастыру. 8. Мәтіндерді, ертегілерді, әңгімелерді ӛз бетінше аяқтау немесе ойдан қҥрастыру. Ал сабацтан тыс уацытта оцушылардың шыгармашылыц цабілетін дамытудың жумыс түрлері тӛмендегідей: 1. Әр тҥрлі кездесулер ӛткізу. 2. Әр тҥрлі тақырыптарда сайыстар, пікірталастар ӛткізіп, алған әсерлері бойынша шығарма жазу. 3. Балаларға арналған журналдарға жаздырып, оны сабақ кезінде ҥнемі пайдаланып отыру. 4. Әрбір шығармалардың авторлары туралы толық мағлҥмат жинактау. 5. Еркіндік беру, шығармашыл оқушы ӛз шығармашылығын эрдайым ӛздігінен кӛрсетіп, ӛз бетінше ҥштай алады, дамыта алады. 6. Жаңа заманның кадамына сай жҥре білуге ҥйрету, ӛздігінен ізденіп білім алуға баулу. Осындай жҧмыстарды ҥнемі жҥргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шэкірт бойындағы қабілет кӛзін ашып, тілін байытуға, қиялын ҥштауга, ӛз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Осындай кӛз-қараста жалғыз емес екендігіне кӛз жеткізе отырып ғаламтор әлемінде осыған ҥқсас мәселені талқылап, ӛзінің ой-пікірін отраға салып, білімімен бӛліскен Мҧқатаева А.Н. былай тҧжырымдайды: Шығармашылық - бҧл адамның ӛмір шындығына ӛзін-ӛзі тануға ҧмтылуы, ізденуі. Ӛмірде дҧрыс жол табу ҥшін адам дҧрыс ой тҥйін, ӛздігінен саналы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге ҥйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың ӛшуіне жол бермеу оның рухани кҥшін Абай атындагы Қаз¥ПУ-нщ Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сериясы №3-4(30-31) 2012 ж. 26* , нығайтып, ӛмірде ӛз орнын табуға кӛмектеседі. Баланы бастауыш сыныптардан бастап шығармашылық ойлауға, қалыптан тыс шешімдер қабылдай алуға, практикалық әрекеттерге дайын болуға экелудің жолдары ҥсынылады, сабақтардың мҥмкін- діктері қарастырылады. Бҥл істі нәтижелі етуде дамыта оқыту жҥйесінің қағидалары тірек етіледі. Қабілеттер жайлы жазылған ойларды, тҥжырымдамаларды, еңбектерді талдай келе, адам бойында табиғи мҥмкіндіктер болады, олар тек белгілі бір әлеуметтік жағдайларда байқалып, әрі қарай дамиды, эр адам басқа адамнан ӛзінің табиғи психологиялық ӛзгешеліктерімен ерекшеленеді деген қорытындыға келеміз. Қабілеттер - білім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері. Бастауыш сынып оқушыларының тҥлғальшығын тәрбиелеу ҥшін, ең алдымен олардың қабілетте- рін дамытудын мәні зор. Психологтар қабілеттердің екі тҥрлі деңгейінің болатындығын дэлелдейді: 1) репродуктивті - іс-эрекетті, білімді берілген ҥлгі бойынша қабылдай алу деңгейі; 2) шығармашылық - жаңалық ойлап табуға бағытгалған қабілеттер деңгейі. Шығармашылық - тӛмендегідей ерекшеліктермен сипатталатын адам әрекеті: - шығармашылықтағы қарама-қайшылықтардың болуы; - элеуметтік немесе жеке адамға деген мэнінің болуы; - шығармашьшыққа арналған шарттардың, жағдайдың болуы; - шығармашыл тҥлғаньщ жекелік қасиеттерінің болуы; - нәтиженің жаңалығы, соңьшығы. Аталған шығармашылық тҥлға қалыптастыру мәселесіде эрине онай шешілмейді, оған қоса бҥл мәселе кейде келесі факторлар эсерлерінен қиындай тҥседі: Мҥмкіндігі шектелген балалар арасында неғҥрлым кӛп кездесетін шығармашылыққа кедергі болатың 4 психологиялық жайт бар. 1. Конформизм (еліктегіштік) - адамның басқаға ҥқсағысы келуі. Адамдардың ӛз ортасынан бӛлектеніп шығудан қорку, басқа адамдардың қылығын қайталау. Ӛзінін әрекетін дҧрыс емес болады деп, басқаға ҥқсас дҧрыс деп кӛрінетін әрекетті қайталау. 2. Цензура (тыйым салу) - қатан ішкі цензуралы адам проблеманың ӛз бетінше шешілгенін абзал деп санайды (қазақтар менталитетіне тура келген жэне тыйм салынған затты қате қабылдайды оған жоламайды, іздену аумағын шектейді. 3. Ригидтік (кертартпалық) - бір уйреншікті кӛзқарастан, пікірден басқасына ауысу қиыншылығы. Ригидтік дайын шешімдерді жетілдіруге, таныс қалыптағы, заттар мен қҥбылыстардағы, тын жаңалықтарды сезінуге мҥмкіндік бермейді. 4. ПІҧғыл жауап табу ниеті. Шҥғыл жауап табу әркімде бола бермейтін қасиет. Әдетте ең «дҥры- сы» шешім «шығармашылық ҥзіліс». Кейде белгілі мэселенің шешімін табу ҥшін сол мәселеден зейін ауыстырып ӛз-ӛзіне дем беру керек. Бастауыш сынып оқушьшарының қабілеттерін дамытудың негізгі факторы болып олардың білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың маңызды психикалық қызметтерін, ақыл-ой жҥмысының тэсілдерін қалыптастыруға мҥмкіндік беретін оқу процесін жолға қою керекті саналады. Оқушының шығармашылық қабілеті де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды. Ойлауға ҥйрететін сабақтарды дамыта оқыту сабақтары деп білеміз. Дамыта оқыту жҥйесінде мҥғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас жаңа қағидаларға негізделеді. Олар ынтымақтастық, ӛзара сыйластық, тҥсіністік сияқты қасиеттер. Бала ӛз ойын қорықпай, сеніммен айта алатындай ахуал болуы басты назарға ҥстанылады. Ол ҥшін оның эрбір жауабы мҥқият тыңдалып, дҥрысы мақталып, қатесі тҥзеліп отырылады. Оқушы кішкентай бала деп қарамай, оның да пікірімен санасу, кӛзқарасын қҧрметтеу, оның дамуына орасан зор эсер ететіндігі дэлелденеді [2]. «Адам баласының сӛйлей бастаган кезінен бастап, бҥгінгі кҥнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нэтижесі» - тарихымызға қарасақ болған-болмаған адамзаттың жетістіктерінің барлығы адам бойындағы шыгармашылық қабілетінің болуы. Алысқа қарамай ӛзімізді алсақ, ӛмірімізде жеткен жетістіктеріміз ӛзіміздің шығармащьшығыздың арқасында. Дефектология саласында әсіресе елімізде жаңа дамып келе жатқан инклюзивті оқыту бағытында белгілі бір жетістіктерге жету ҥшін шығармашылық ойлау ӛте қажетті, бҥл - дамыта оқыту, балалар бойында шығармашылық қабілетті дамыту. Даму бҥл - шығармашылық, шығармашылық бҥл - даму. |