Асқорыту жүйесі биохимия асқорыту туралы түсінік

Асқорыту жүйесі 
БИОХИМИЯ 
1. Асқорыту туралы түсінік; 
Заттар алмасуы - өзара тығыз байланысты қарама-қарсы үрдістің - 
ассимиляция (анаболизм) мен диссимиляцияның (катаболизм) жиынтығы. 
Заттар алмасуы 4 сатыдан тұрады:
1 сатысы - қорытылу. Бұл күрделі заттардың ас қорыту жолдарында сәйкес 
гидролазалардың әсерінен механикалық және ферментативтік жолмен 
ыдырауы;
2 сатысы -сіңірілуі - ыдырау өнімдерінің ішек қуысынан организмнің ішкі 
ортасына тасымалдануы. Тасымалдану ащы ішектің, микробүрлерінің 
мембраналары арқылы жүзеге асады, оның активті жэне пассивті жолдары 
белгілі.
3 сатысы - аральқ алмасу - сіңірілген затардьң жасушалар мен тіндерде 
өзгерістерге ұшырауы;
4 сатысы - заттар алмасуыньң соңғы өнімдерінің болуы. 
Қорыту - қоректік заттардың ас қорыту жүйесінде әр түрлі механикалық және 
химиялық өзгерістерге ұшырап, организмге сіңуі. Ас қорыту процесі бірінен 
кейін бірі үйлесіп, кезек сақтап келетін күрделі тізбек реакция сатыларынан 
тұрады. Қорытылған тағам заттары қанға және лимфаға өтіп барып, 
организмге сіңеді. Организмге түскен минерал тұздар мен витаминдер ғана ас 
қорыту жолында алдын ала қорытылмай, сол қалпында сіңеді. 
Адам мен жоғары сатыдағы жануарлардың ас қорыту жүйесі әр түрлі 
бөліктерден (ауыз, қарын, ішек) тұратын болғандықтан, тамақ әр бөлікте 
белгілі бір уақыт қорытылып, келесі бөлігіне өтеді. Адам мен сүт қоректі 
жануарларда ас ауызда ұсақталып сілекей бездері шығарған сілекеймен 
суланады. Сілекейдің бөліну мөлшері және сапасы тағамның химиялық 
құрамына байланысты. Мыс., құрғақ, ащы тағамдардың қышқылдық, сілтілік 
әсерін азайту үшін сілекей көп шығады. Адамда сілекей әрдайым (тәулігіне 
1,0-1,5 л) шығып тұрады.
Сілекей ферменттері (птиалин немесе амилаза және мальтаза), углеводтарды 
(крахмал) жай моносахаридтерге (глюкоза) дейін ыдыратады. Сілекейленген 
тағам түйірі тілдің және көмекейдің рецепторларын тітіркендіргендіктен, 
көмекей еті қозғалысқа келіп, жұту актісімен тағам қарынға өтеді. Сұйық ас 
өңештен 2-3 сек-та қою тағам 8-9 сек-та өтеді. Қарында углеводтардың 
қорытылуы аяқталады да, қарынның ас қорыту сөлінің ферменттері белок пен 
майды қорыта бастайды. Ферменттер белогты альбумозаға, пентазага және 
аздап липозаға дейін, майды аздап глицеринге және май қышқылына дейін 
ыдыратады. Бірақ қарын сөлі - ферменті пепсин қышқылды ортада (рН 1,5-2,2) 
реакцияға қатысады, сондықтан қарын клеткаларынан шыққан тұз қышқыды 
белокты бөрітіп пепсиннің әсеріне ыңғайлайды. Сондай-ақ тұз қышқылы 
қарынның бактероцидтік жұмысына және оның қозғалып, ас қорытуына да 

әсер етеді. Ересек адамда тәулігіне 1,5-2,0 литр қарын сөлі бөлінеді. Ет, 
көкөніс сорпалары т. б. экстрактивті заттар сөлдің көп бөлінуіне себепкер 
болады. Майлы тағам қарын секрециясының бөлінуін тежейді. Су сөл 
бөлінуіне аз әсер етеді. Ұзақ уақыт бір түрлі тағаммен (мыс., углеводтармен) 
тамақтану қарын сөлінің шығуын азайтады және оның ас қорыту күшін 
төмендетеді. Адам эмоциясы (ашулану, қорқу, қуану т. б.) да сөл бөлінуді 
бәсеңдетеді. Тағамдық зат қарында 4-10 сағат қорытылады. 
Ас қорыту ферменттері - қоректік заттарды химиялық қосылыстарға 
ыдырататын биологиялық катализаторлар. Ас қорыту ферменттері химиялық 
құрылысы жағынан белок, ал физикалық күйі жағынан коллоидтық зат. Олар 
ас қорыту бездерінің клеткаларынан шығады. Әрбір фермент бір реакцияға 
қатысады. Сілекей бездерінің Ас қорыту ферменттерінің бірі птиалин 
крахмалды мальтозаға ыдыратады, екіншісі мальтозаны жүзім қантына 
айналдырады. Асқазан безінің ферменті - пепсин белокты альбумозаға және 
пептонға ыдыратады. Ұйқы безінің ферменті - пептонды амин қышқылдарына, 
липаза-майды глицерин мен май қышқылдарына, амилаза углеводтарды 
қантқа айналдырады. Ішек безінің сөліндегі және өт құрамындағы түрлі 
ферменттер белоктарды амин қышқыддарьша, углеводтарды қантқа, 
майларды глицерин мен май қышқылдарына одан әрі ыдырата түседі.