Астана 2015 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

 

 

39 

 

Халықаралық тәжірибе: білім беру бағдарламаларына және 

стратегияларға шолу  

 

Жүргізіліп  жатқан  көптеген  зерттеулер  ата

-

аналардың  баланың 

мектептегі  үлгеріміне  айтарлықтай  әсер  ететіндігін  көрсетіп  отыр. 

Берілген  тарауда  отбасы  мен  мектеп  арасындағы  байланысты 

күшейтуге 

бағытталған 

қолданыстағы 

стратегиялар 

мен 

бағдарламалар ұсынылады. Ұсынылып отырған халықаралық тәжірибе 

нұсқауларды таңдауға, сонымен қатар ата

-

ана мен мектеп арасындағы 

тиімді 

қарым

-

қатынасты 

таңдауға 

бағытталған 

ұлттық 

бағдарламаларды жасауға негіз болмақ.

 

Ата

-

аналарды  білім  беру  ісіне  тартуға  бағытталған 

бағдарламалар.

 

АҚШ

-

та

   

ата

-

аналар  мен  мұғалімдердің  Ұлттық 

Ассоциациясы  жұмыс  істейді.  Елдің  барлық  мектептерінде  дерлік  бұл 

ұйымның

 

филиалдары бар. Ата

-

аналар балалардың мектептегі өмірінің 

белсенді  қатысушылары  болып  табылады.  Кейбір  мектептерде  ата

-

аналар  және  мұғалімдер  ассоциациясының  мүшелері  білім  беру 

мәселесін  шешуде  басым  рөл  атқарады.  Мәселен,  ата

-

аналар  өз 

балаларының қандай бағдарлама бойынша және қандай әдістемемен 

білім алуы қажеттігін өздері шешеді. Белгілі бір мектептерде кеңестер 

алып тұруға арналған қауырт телефон желілері жұмыс істейді 

(National 

Parent-Teacher Association, 2015). 

 

Сондай

-

ақ,  АҚШ

-

та  Джонс  Хопкинс  университетіне  қарасты 

Серіктес  мектептердің  Ұлттық  жүйесі  бар  («National

  Network 

of Partnership 

Schools»).  Ұйымның  мақсаты  ата

-

аналарды  балаларға 

білім  беру  ісіне  жұмылдыру.  Олардың  ішінде  «Мұғалімдер  ата

-

аналарды  мектеп  жұмысына  араласуға  шақырады»  бағдарламасын 

атап  өтуге  болады  (Teachers

  Involve  Parents  in 

Schoolwork).  Аталған 

бағдарлама  бойынша  оқушылар  арнайы  үй  тапсырмаларын 

орындайды,  ал  оларды  орындау  үшін  оларға  міндетті  түрде  ата

-

анасының қатысуы қажет болып табылады  

(OECD, 2012). 

Швецияда 

ата

-

аналарды  өз балаларының оқу

-

тәрбие жұмысына 

жаппай араластыруға көп көңіл бөлінуде. Заңнамаға сәйкес, швед ата

-

аналары  бала  сегіз  жасқа  толғанға  дейін  әрбір  баланың  оқу

-

тәрбие 

үрдісіне

 

қатысу  үшін  480  күндік  ақылы  демалыс  алуға

 

құқылы  болып 

табылады (

Швед институты, 2013).  

 

 

Оңтүстік Кореяда

 

әрбір муниципалитет үшін мектептердегі білім 

беру  реформаларының  енгізілуін  қадағалап  отыру  үшін  30  ата

-

ана 

іріктеліп  алынған.  Ата

-

аналардың  бақылауының  нәтижелері  бойынша 

жасалған есеп Білім, ғылым және технология министрлігіне жолданады. 

Осы  есептің  негізінде  Министрлік  белгілі  бір  іс

-

әрекеттерді

 

жүзеге 

асыратын болады.

 

Бұған  қоса,  өңірлерде  балалармен  қарым

-

қатынас  жасау 

мәселесіне

 

қатысты

 

ата

-

аналарға  қолдау  көрсететін  және  оларға 

кәсіптік бағдар беретін арнайы орталықтар жұмыс істейді. 2010 жылдың 

40 

 

қазан

 

айынан  бастап  Оңтүстік  Кореяда  Ұлттық  ата

-

аналарға  қолдау 

көрсету  орталығы  жұмыс  істейді  (National

  Parent  Support 

Center).  Ол 

ата

-

аналарға білім туралы ақпарат береді, ақыл

-

кеңестер ұсынады, ата

-

аналарды балалардың мектеп өміріне араластыруға бағытталған үздік 

тәжірибелерді насихаттайды  

(OECD, 2012). 

Ресейде

 2013 

жылдан бастап ресейлік

 

«Мобильді ТелеЖүйелер» 

телекоммуникациялық  компаниясы  тарапынан  «Балалар  ересектерді 

үйретеді»  жобасы  жүзеге  асырылуда.  Жобаның  міндеті:  балаларды 

кәсіби  бағдарлау,  ересектерді  АКТ

-

технологияларды  пайдалануға 

үйрету

 

және  балалар  мен  ересектер  арасындағы  қарым

-

қатынасты 

қалыптастыру

 

болып  табылады.  Жобаның негізгі  идеясы  –

 

интернетті 

жақсы  меңгерген  оқушылар  жаһандық  желіде  ересектермен  өз 

білімдерімен  бөліседі.  2015

-

2016  оқу  жылында  аталмыш  жобаға  60 

мыңға жуық мәскеулік

 

мектептерді қатысу жоспарланып отыр. Қосымша 

сабақтарда  балалар  заманауи  мүмкіндіктер  және  интернет  төндіретін 

қауіп

 

секілді тақырыптарда дәрістер тыңдайтын болады. 

(

Котеняткина,

 

2015).

 

Беларуссияда

 

БҰҰ  Балалар  қоры  (ЮНИСЕФ)  және  Білім 

министрлігі 2015 жылы «Табысты ата

-

ананың төрт ережесі» атты білім 

беру кампаниясын бастады. Бағдарлама баланың алғашқы жылдардан

-

ақ  миын  дамытуға  арналған  заманауи  ғылым  жетістіктеріне,  және 

балаға ерте және мектепке дейінгі жаста білім берудің маңыздылығын 

түсіндіруге  бағытталған.  Жобаның  басты  мақсаты  –

 

ата

-

аналардың 

назарын  балаға  тәрбие  беру  мәселесіне  бағыттау.  Кампания 

әзірлеушілері    тарапынан  ата

-

ана  өз

 

баласына  тәрбие  беру  ісінде 

басшылыққа алуына болатын төрт ереже ұсынылады: ойнау, сөйлесу, 

құшақтау және оқыту  

(UNICEF, 2014).

 

Румынида 

2001  жылы  Білім  және  зерттеулер  министрлігі  мен 

UNICEF 

тарапынан  ата

-

аналарға  білім  берудің  ұлттық  бағдарламасы 

әзірленді.  Мұнда  ата

-

аналарды  балаларға  қалай  дұрыс  тәрбие  беру 

және  оларға  қолдау  көрсетуге  үйретеді.  Курс  аяқталғаннан  кейін  ата

-

аналарға баға беріледі. 2011 жылы 90 мыңнан астам ата

-

ана осындай 

оқулардан өткен 

(OECD, 2012).

 

 

2014  жылы 

Ямайканың 

 

он  екі  мектебі  ата

-

аналарға  арналған 

ресурстық  орталықтар  ашқан 

 

(Parents’  Places),  онда  ата

-

аналарға 

балаларды  тәрбиелеу  және  оларды  оқытуға  байланысты  дағдылар 

жөніндегі  ақпараттар  беріледі 

(

USAID,  2014).

 

Орталықтар  Білім  беру 

министрлігі  және  АҚШ  Халықаралық  даму  жөніндегі  агенттігімен 

(USAID)  

жабдықталған.  

 

Балалардың  оқу  сауаттылығын  дамытуға  бағытталған 

бағдарламалар

. 

Ұлыбританияда 

«Букстарт» 

(Bookstart)

 

бағдарламасы  жұмыс  істейді

. 

Оның  мақсаты

 

–

 

ата

-

аналарға  ерте 

жастан  бастап  балалармен  бірге  оқуды  үйрету.  Бағдарлама

 

аясында 

отбасыларға  оқуға  арналған  тегін  материалдар  ұсынылады.  Балаға 

арналған «Bookstart» сөмкесі 2 кітаптан тұрады, олар отбасыларға 8

-12 

41 

 

айлық бала дәрігерден тексерістен өткен кезде беріледі. Сондай

-

ақ, 3 

жастағы  балаларға  арналған  арнайы  пакеттер  де  бар.  Жыл  сайын 

Англияның, Уэльстің, Солтүстік Ирландияның 3,3 миллион баласы (95% 

жуық)  осындай  көмекке  ие  болады.  Ұйым  сонымен  қатар,  балаларға 

арналған олардың өмірінің әр

 

түрлі кезеңінде оқуға оң

 

әсер

 

ететін және 

өз

 

жас ерекшеліктеріне сәйкес қажетті кітаптарды таңдауға байланысты 

нұсқаулық материалдарын дайындайды 

(OECD, 2012).

 

Польшада 

 

1998  жылдан  бастап  «Барлық  Польша  балаларға 

арнап  оқиды»

  (All  of  Poland  Reads  to 

Kids)  деген  бағдарлама  іске 

қосылған.    Бағдарламаның  негізгі  мақсаты  олардың  бойында  оқу 

құндылықтары

 

мәдениетін  қалыптастыру  болып  табылады.  2002 

жылдан  бастап  ұйым  тарапынан  «Ұлттық  балаларға  оқу  апталығы» 

өткізіледі.  Аталған  апта  аясында  атақты  әртістер,  саясаткерлер  ел 

ішіндегі  балабақшаларға,    мектептер  мен  кітапханаларға  барып

 

балаларға кітаптар оқиды. Сондай

-

ақ, музыкалық бейне материалдар, 

телевизиялық  жарнамалар,  атақты  адамдардың  қатысуымен  арнайы 

қысқа

 

фильмдер  түсіріледі,  олардың  бәрінде  атақты  тұлғалар 

балаларға  кітап  оқып  береді.  Көрсетіліп  отырған  бағдарламаның 

табысқа

 

жетуінің бір белгісі ретінде, Чехияның да осы әдісті өздерінде 

қайталағандығын

 

атап көрсетуге болады.  

 

Бағдарлама  аясында  авторларды  балаларға  арналған  сапалы 

кітаптар шығаруға арналған жарыстар өткізіледі. Бұған қоса, Әлеуметтік 

психология  академиясымен

 

бірлесе  отырып  Варшавада  мұғалімдерге 

арналған «Оқу білім беруді дамытудың әдісі ретінде» атты жоғарғы оқу 

орнынан  кейінгі  курс  ашылған.  Сондай

-

ақ,  ауыл  балалары  мен  жетім 

балаларға  арналған  арнайы  қайырымдылық  шаралары  да  өткізіліп 

тұрады. Оларға оқу үшін тегін кітаптар ұсынылады 

(OECD, 2012). 

 

Швецияда

 

«Маған кітап оқып берші, әке» атты бағдарлама жұмыс 

істейді (Las

 fo 

rMej, Pappa). Бұл бағдарлама, негізінен, иммигранттарға 

арналған.  Ол  сауаттылық  –

 

білім  беру  жүйесінің  ғана  емес,  әрбір 

тұлғаның  жауапкершілігі  деген  құндылықты  сіңіруге  бағытталған. 

Бағдарлама  1999 жылы ұлттық одақпен  құрылған, себебі  ол  кезде  ер 

азаматтардың  сауаттылығының  төмен  екендігі  және  оқу  мәселесінде 

балаларға  көмек  көрсете  алмайтындығы

   

анықталған.  Бағдарламаға 

сәйкес,  «Әке  күні»

 

ұйымдастырылады,  онда  оқу  мен  жазудың 

маңыздылығы  және  балалардың  оқу  дағдысын  қалыптастыру  үшін 

қандай

 

көмек көрсетуге болатындығы айтылады   

(OECD, 2012).

 

Австралияда 

«Қанекей, оқиық» атты қоғамдық бағдарлама жұмыс 

істейді  (Let’s  read).  Ұйым  әлеуметтік

-

экономикалық    мәртебесі  төмен 

отбасыларының    балаларына  оқу  дағдыларын  қалыптастыруға 

бағытталған. 

Ұйым 

сарапшыларға 

арналған, 

ата

-

аналардың 

балалармен  қарым

-

қатынасы  мәселелері  және  балаларды  оқуға

 

ынталандыру  мәселелері тақырыбындаға

 

арнайы тренингтер  өткізеді; 

әлеуметтік

-

экономикалық  деңгейі  төмен  отбасыларына  төмендетілген 

42 

 

бағамен сапалы кітаптар ұсынады, сондай

-

ақ ата

-

аналарға балалардың 

оқу  сауаттылығын  дамытуға  бағытталған  үлестірмелі  материалдар 

ұсынады.  2005  жылдан  бастап  200  мыңнан  астам  бала  аталған

 

бағдарламаның қатысушысы болды 

(

Shoghi және т.б., 2013).

 

Балалардың  математикалық  сауаттылығын  дамытуға 

бағытталған  бағдарламалар

. 

АҚШ

-

та

  1999 

жылдан  бастап  «Math

 

and  Parent 

Partnerships»  (MAPPS)

 

бағдарламасы  жұмыс  істейді

. 

Бағдарлама 

ата

-

аналардың 

өз 

балаларының 

математика 

сабақтарындағы үлгерімін бақылау деңгейін арттыруға, сонымен қатар 

ата

-

аналардың  мектептегі  және  одан  тыс  жерлердегі  белсенділігін 

анықтауға  арналған.  Жоба  аясында  көшбасшылықты  дамытуға 

арналған семинарлар өткізіледі –

 

ата

-

аналар және мұғалімдер, мектеп 

әкімшілері

 

математиканы  оқытудың  әр  түрлі  стильдері  мен  әдістерін 

анықтау  мақсатында  бас  қосады;  пән  мазмұны  бойынша  да  ата

-

аналармен  семинарлар  өткізіледі.  Ұсынылып  отырған  жоба  ата

-

аналарға  аталған  пәннің  маңыздылығын  түсіндіруге,  математиканы 

оқытудағы  жаңа  өзгерістермен  танысуға,  сонымен  қатар  аталған  пән 

бойынша  өз  білімдерін  арттыруға  мүмкіндік  береді   

(Ginsburg  және  т.б., 

2012).

 

Сондай

-

ақ,  АҚШ

-

та  «Отбасылық  оқу  жоспары»  (the

  Family 

Mathematics 

Curriculum)  атты  бағдарлама  жұмыс  істейді.  Көрсетіліп 

отырған бағдарлама аясында әлеуметтік

-

экономикалық деңгейі төмен 

отбасыларының  ата

-

аналары  мен  балаларына  математика  бойынша 

арнайы тренингтер өткізіледі. Бағдарлама өзінің тиімділігін көрсетіп те 

үлгерді:  бағдарлама  соңында  оқушылардың  математика  бойынша 

көрсеткіштері  біршама  жоғарылағандығы  байқалған 

(Ginsburg  және  т.б., 

2012).

 

Сингапурде

 

ата

-

аналар өз балаларына

 

білім беруіне айтарлықтай 

көп  көңіл  бөледі.  Алайда,  мектеп  бағдарламасының  ауырлығына 

байланысты 

көптеген 

ата

-

аналардың 

өз 

балаларына

 

үй 

тапсырмаларын орындауға көмек көрсетуге шамалары жетпей жатады. 

Осыған  байланысты,  көптеген  ата

-

аналар  арнайы  семинарларға 

барады  және  жекеменшік  репетиторлық  мектептерден  сабақ  алады. 

Олардың

 

өз  балаларының  мектепте  немен  айналысатындығын  және

 

жаңашыл  әдістемелерді  қолдану  кезінде  туындап  жататын  күрделі 

мәселелердің  қалай  шешімін  табатындығын  білгілері  келеді. 

Орталықтардың  бірінде  ата

-

аналарға  арналған  4  күндік  семинар 

шамамен    $500  тұрады  екен.  Бұл  бағаға  балалардың  арнайы 

математика пәнін оқытатын лагерьлерге бару бағасы да ұсынылуы тиіс. 

Топтар  олардың  білім  деңгейі  және  математика  пәні  бойынша 

дағдыларының  деңгейіне  байланысты  бөлінеді.  Кейбір  ата

-

аналар 

бастауыш деңгейді әдейі оқып алады, себебі оқыту әдісі соңғы жылдары 

қатты  өзгерген.  Ата

-

аналар    өз  балаларының  білім  алуы  үшін  барын 

жұмсау ата

-

аналық борыш деп есептейді. Үкімет тарапынан жүргізілген 

сауалнама  сингапурлік  отбасылардың  өз  балаларының  оқуы  үшін  

43 

 

$827 000 

000 жуық қаражат жұмсайтындығын көрсетіп отыр, бұл 10 жыл 

бұрынғы  көрсеткішпен  салыстырғанда  2  есеге  артық   

(Toms,  2015).

  

Балаларының

 

білім  алуына

 

ата

-

аналардың  жоғары  деңгейде 

араласуының әсері мектептердің Жаһандық рейтингінен

 

көрініс табады, 

оған сәйкес Сингапур

 1-

ші орынға ие.

 

Финляндияда

 

педагогтарға,  мектептің  өзге  де

 

жұмысшыларына 

және  ата

-

аналарға  арналған  онлайн

-

портал  жұмыс  істейді.  Портал 

Финляндия  Білім  беру  және  мәдениет  министрлігінің  қолдау

 

көрсетуімен  құрылған.  Ол  оқушылардың,  әсіресе  5

-

8  жастағы 

оқушылардың,  математикалық  дағдыларын  және  оқу  дағдыларын 

дамытуға қолдау көрсетуге бағытталып отыр 

(Lukimat, 2015).

 

 

Ирландияда

 

білім  сапасын  арттыру  мақсатында  2005  жылы 

«Мектептерде тең мүмкіндіктер ұсыну»

 (Delivering Equality of Opportunity 

in Schools) DEIS  

бағдарламасы қолданысқа енгізілді. Бағдарлама 646 

бастауыш және 190 орта білім беру мектептерін қамтиды. Бағдарлама 

бағыттарының  бірі  ата

-

аналардың  өз  балаларының  білім  алуы 

мәселесінде  белсенділіктерін  арттыру  арқылы  мектеп  оқушыларының 

үлгерім

 

деңгейін жақсарту болып табылады.

 

Білімі жоқ ата

-

аналар үшін 

балалардың  мектептегі  үлгеріміне  қолдау  көрсету,  сонымен  қатар 

олардың 

математика, 

жаратылыстану 

және 

технологиялар 

саласындағы  білімдерінің  дамуына  қолдау  көрсету  үшін  арнайы 

тренингтер  өткізіледі.  Ата

-

аналарға  академиялық  мәселелерде 

балаларға қолдау көрсетуге арналған арнайы материалдар ұсынылады 

(иммигрант

-

ата

-

аналар үшін математика және жаратылыстану пәндері 

бойынша сөздіктер және т.б.)  

(European Commission, 2013).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

44 

 

Зерттеу қорытындылары

 

 



 

Аналары жоғары лауазымды атқаратын оқушылардың жетістіктері

 

(математика  –

  84% 

және  оқу

 

–

  76%)

,  төмен  лауазымдық  мәртебе 

иеленетін    аналары  бар  мектеп  оқушыларының  көрсеткіштеріне  

қарағанда

   

(математика –

 73,7% 

және оқу

 

–

 61%)   

жоғары болады

. 

 



 

Математика бойынша тапсырмалардың 

80%-100%-

ын

 

орындаған 

оқушылардың

  57%-

ының

 

аналары  білікті  мамандар  болып  жұмыс 

істейді 

 (

оқытушылар,заңгерлер, дәрігерлер және б

.). 

 



 

Сауалнамаға

 

қатысушылардың 

8,1%-

ы

 

жеке бизнестері бар екенін 

көрсетті,  олардың  балаларының  математика  бойынша 

(80%) 

нәтижелері  оқуға  қарағанда 

      (71,5% 

тапсырманы  орындау

) 

жоғары 

болды

. 

 



 

Әкелері

 

үй  тапсырмасын  орындауда 

      (55,6%), 

аналарына 

қарағанда

 (63%) 

аз көмектеседі

. 

 



 

Балалардың 

үлгеріміне 

анасына 

қарағанда 

әкесінің 

жұмыссыздығы  көбірек  ықпал  етеді

 

(математика  –

  71,6% 

және

  77,3% 

сәйкесінше

, 

оқу

 

–

 59% 

және

 66,1% 

сәйкесінше

). 

 



 

Жоғары  табысы  бар  отбасының  балалары  жоғары  нәтижелер 

көрсетті:

 

математика  бойынша  тапсырмалардың 

85,4%-

ын

 

және  оқу 

бойынша 

- 79%-

ын дұрыс орындады

. 

 



 

Меншікті  тұрғын  үйлері  жоқ  ата

-

аналардың  балаларының  тест 

тапсырмаларын орындау пайызы

 

төмен болады  (математика 

- 

71% и 

оқу

 - 60,9%). 

 



 

Әжелері  және  аталарымен  бірге  тұратын  балалар  математика 

бойынша  

 (79,3%) 

және оқудан

 (68,3%) 

жақсы нәтижелер көрсетті

. 

 



 

Үй

 

тапсырмасын  орындау,  журналдар  мен  кітаптар  оқу    үшін 

ешқашан  Интернетті пайдаланбайтын оқушылар  оқу мен математика 

бойынша  тапсырмаларды 

 

нашар  орындады

  (65% 

және

  76,5% 

сәйкесінше

). 

 



 

Үйлерінде

  10-

нан

 

және

  500-

ден кем

 

кітап бар

   

оқушылардың оқу 

бойынша  тапсырмаларды  табысты  орындау  айырмасы 

12%-

ға

 

тең

 

(65,5% 

және 

 

77,5 балл

  

сәйкесінше

). 

 



 

Бір

 

қазақстандық

 

отбасының үй кітапханасында орта есеппен 

   46 

кітап бар

, 

ал ЭЫДҰ елдерінде –

 156. 

 

 



 

Бос  уақытта  оқуға  аптасына  10  сағат

 

уақытты

 

арнайтын  ата

-

аналардың  балалары  тапсырмалардың 

  73%-

ын

 

орындады

. 

Ата

-

45 

 

аналары  аптасына  1  сағаттан  аз  оқитын  оқушылардың  нәтижелері 

төменірек болды 

(68%). 

 



 

Үйдегі

 

білімдік  орта  мен  оқушының  мектептегі  жетістіктері 

арасындағы   корреляция 

 

байқалады

.  

 



 

Интернеттен  журналдар  мен  кітаптар  оқудың  оқушылардың  оқу 

сауаттылғына оң әсері анықталды

.  

 



 

Мектепке дейінгі

 

білім беру ұйымдарына бару және оқуға ертерек 

дағдылану оқушылардың оқу сауаттылығына

 

оң әсер етеді

. 

 



 

Оқушылардың  функционалдық

 

сауаттылығын  қалыптастыруға 

ата

-

аналардың  балаларының  оқуына  және  Интернеттен  бейнелер 

қарауына

  

дұрыс көңіл бөлмеуі теріс

 

әсерін тигізеді

. 

 



 

Мұғалімдер, психологтар және мектеп әкімшілігі өкілдерінің 

74%-

ы

, 

аналардың баланы табысты әлеуметтендіруге қажетті дағдысы мен 

білімге дағдыландыруда барынша белсенді екенін көрсетті

. 

 



 

Сұхбат

 

қатысушыларының 

62%-

ы

 

ата

-

аналардың    жұмыстан 

тұрақты  босамауы  салдарынан 

 

уақытының  жетпеуі  оқушылардың 

функционалдық

 

сауаттылығын қалыптастыруға 

 

теріс әсерін тигізеді

. 

 



 

Респонденттердің

 

25%-

ы 

оқушылардың 

функционалдық

 

сауаттылығын қалыптастыруға барынша жоғары әсерін тигізетіндерге

: 

«ата

-

аналар  жауапкершілігі»,  «бірігіп  уақыт  өткізу»

 

тәрізді  отбасылық 

факторларды жатқызады

. 

 

 



 

Білім  беру  қызметкерлерінің 

37%-

ы

 

балалар  үлгерімін  жақсарту 

үшін

 

ата

-

аналар бала оқытуға

 

белсенді көңіл қойып

, 

әңгімелесу

 

арқылы 

оқыту 

уәждемесін 

жоғарылатып, 

 

оқуды 

саналы 

түйсінуді 

қалыптастыруы

 

тиіс деп санайды.  

 

 



 

Мектептер ата

-

аналарды мектеп өміріне тарту бойынша әр алуан 

шаралар  жүргізеді

      (

ата

-

аналар

 

лекториялары

, 

жеке  кездесулер

, 

Денсаулық күні

, 

Отбасы аптасы және б.

). 

 



 

Ата

-

аналардың тек 

 79,3%-

ы

 

ата

-

аналар жиналысына барады

. 

Тек

 

27,2%-

ы

 

сыныптан  тыс  шараларға  қатысады  және 

  47%-

ы

 

жеке 

бастамасы  бойынша  мұғалімдермен  баланың  үлгерімі  жөнінде 

әңгімелесуге

 

уақыт бөледі. 

   

 

 

 

 

 

46 

 

Осы  зерттеудің  қорытындыларына  талдау  жасау  оқушылардың 

функционалдық

 

сауаттылығын  қалыптастыруда  отбасының  маңызды 

рөлі туралы қорытынды жасауға   көмектеседі

. 

Ата

-

аналар балаларын 

тәрбиелеу  мен  оқытуға  белсенді    тартылған  кезінде  ғана  оқушылар 

жақсы нәтижелерге қол жеткізеді

.  

Зерттеуде  балалармен  қарым

-

қатынас  жасау,

 

бірге  демалу, 

отбасында кітап оқу және талқылау факторларының  оқушылардың оқу 

сауаттылығы  деңгейіне  айтарлықтай  әсері  анықталған.  Ой  бөлісу,

 

қажетті 

ақпараттарды 

табу, 

қорытындыларды 

тұжырымдау, 

ақпараттарды түсіндіру және жинақтау,

 

мәтіннің мазмұнын талдау және 

бағалау  ептілігі      тәрізді 

 

функционалық  оқудың  мұндай  дағдылары 

қазақстандық

 

оқушыларға  алдағы 

PIRLS-2016 

және

  PISA-2018 

халықаралық  зерттеулерінде  лайықты  нәтижелер  көрсетуге  мүмкіндік 

туғызады

. 

Осыған  байланысты,  ата

-

аналардың  оқу  мен  жазуға    уәждеу, 

бірігіп  шұғылдану,  олардың  интеллектуалды  қабілеттілігін  дамыту, 

сондай

-

ақ табысты оқу үшін барлық қажетті жағдайлар жасау арқылы өз 

балаларын оқытуға қандай елеулі үлес қосатынын сезінулері маңызды

.  

Осымен  қатар

, 

жеке

 

тұлғаның  функционалдық  сауаттылығын 

қалыптастыру

 

процесі 

отбасы 

мен 

мектептің 

тығыз 

ынтымақтастығынсыз 

 

орындалуы мүмкін болмау фактісінің маңызы да 

аз  емес

. 

Ата

-

аналар  мен  мектеп  арасындағы  арнайы  шарттарды 

әзірлеу

 

мен тәжірибеге енгізу, сондай

-

ақ бұқаралық ақпарат құралдары 

арқылы  ата

-

аналардың  жаппай  оқуын  ұйымдастыру,    отбасы 

құндылықтарын

 

әйгілеу  арқылы  ата

-

аналарды  неғұрлым  белсенді 

тартуға  ерекше  көңіл  аудара  отырып

, 

оқу

-

тәрбие  процесіндегі 

әлеуметтік

 

серіктестікті кеңейту қажет.  

 

Алынған  қорытындылар  педагогикалық  ұжымдар,  мұғалімдердің, 

ата

-

аналардың  және  білім  беру  басқармалары  органдарының 

әдістемелік

 

бірлестіктері  үшін  мына  ұсыныстарды    тұжырымдауға 

мүмкіндік береді

. 

 

 

 

 

 

 

47 

 

Ұсыныстар

 

 

Оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі 

2012-

2016  жылдарға  арналған  ұлттық  іс

-

қимыл  жоспарының  іс

-

шараларын орындауды жеделдету қажет: 

   



 

Ата

-

аналардың

 

функционалдық  сауаттылығын

 

жоғарылату 

әдістемесін

 

әзірлеу

. 



 

Ата

-

аналардың  мектеп  өміріне  белсенді  қосылуына  бағытталған 

іс

-

шараларды 

орындау: 

қамқоршылық 

кеңестерін, 

ата

-

аналар 

қауымдастығын, ата

-

аналар университеттерін құру

. 



 

Мектептердің  оқушылардың  оқу  жетістіктері  мен  мектеп  қызметі 

туралы  жұртшылыққа  толық  және  ашық  ақпараттар  ұсынудағы 

есептілігін қамтамасыз ету

. 



 

Оқушылардың 

функционалдық 

сауаттылығын 

дамытуды 

ескеретін,

 

жаңартылған білім беру стандарттарын, оқу бағдарламалары 

мен жоспарларын енгізуді жалғастыру

. 

Бұдан басқа қажеттілер

: 



 

БҒМ  және  ДӘДМ  оқушылардың

 

функционалдық  сауаттылығын 

қалыптастыруда

 

өмірдің ерте жастарының сыни маңыздылығы туралы 

әзірлемесін

    

көпшілікке тарату

.  



 

ҚР

 

балалардың  ерте  дамуының  тұжырымдылық  негіздерін  іске 

асыру  мәселелері  бойынша 

 

БҒМ  және  ДӘДМ  тұрақты  ведомство 

аралық комиссиясын ұйымдастыру

. 



 

Ата

-

аналарға    балаларды  тәрбиелеу  және  оқыту  дағдылары 

жөнінде  ақпараттар    ұсынатын  консультациялық  орталықтардың 

қызметтерін

 

күшейту

. 



 

Балалардың математикалық және оқу сауаттылықтарын дамытуға 

бағытталған, мұғалімдер мен ата

-

аналарға арналған ақпараттық портал 

жасау

. 



 

Аз қамтылған отбасылардың балалары үшін оқу және математика 

бойынша тегін материалдар пакетін ұсыну.  

 



 

Ерте  және  мектепке  дейінгі  жастағы  балаларға  білім  беру 

маңыздылығын  түсіну  жөнінде  ата

-

аналарды  оқыту  бағдарламасын 

әзірлеу

.   



 

Мұғалімдерді,  ата

-

аналарды,  оқушыларды  АКТ

-

мен  жұмыс  істеу 

дағдыларын  үздіксіз дамытуды жүзеге асыру.   

 



 

Ата

-

аналарды  мектепті  басқарудың  ұйымдастыру  және  басқа 

мәселелері  бойынша  шешімдер  қабылдау  мен  орындау  процесіне 

тарту

. 



 

Ата

-

аналар қоғамдастығы (ата

-

аналармен сайланған) өкілдерінің 

оқу сабақтарына қатысу мүмкіндігін жасау.  

 



 

Балалар мен ересектер арасында оқу және математиканы әйгілеу 

бойынша  іс

-

шараларды  ұйымдастыру 

(

мектептерде  ашық  оқуларды 

өткізу

 

үшін белгілі қоғам қайраткерлерін тарту

). 

48 

 



 

Мектепте  тәжірибе  алмасу  мақсатында  математика  немесе 

оқудың отбасы кештерін қолдану

. 



 

Балалардың мектеп үлгерімін қолдау бойынша білім деңгейі төмен 

ата

-

аналар үшін тренингтер өткізу.   

 



 

Функционалдық сауаттылықты дамыту аясында «отбасы

-

мектеп

-

отбасы» 

өзара 

іс

-

әрекеттері

 

бойынша 

тиімді 

мектептердің 

тәжірибелерін үйрену және тарату

. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

49 

 

  1 

Қосымша

 

 

Зерттеулер жүргізу үшін мектептерді іріктеу 

 

№

 

Аймақ 

 

Қала

 

мектептері

 

 

Ауыл мектептері

 

барл

ығы

 

% 

 

 

Оқыту тілі  

- 

қазақ тілі

 

Оқыту 

тілі –

 

орыс тілі

 

Оқыту тілі  

- 

қазақ тілі

 

Оқыту 

тілі –

 

орыс тілі

 

 

 

1 

Астана

 

қ.

 

2 

2 

0 

0 

4 

5 

2 

Алматы

 

қ.

 

3 

4 

 

 

7 

9 

3 

Ақмола

 

2 

2 

0 

0 

4 

5 

4 

Алматы

 

0 

2 

4 

1 

7 

8 

5 

Ақтөбе

 

1 

1 

2 

1 

5 

6 

6 

Атырау

 

2 

0 

2 

0 

4 

5 

7 

Шығыс 

Қазақстан

 

1 

2 

2 

1 

6 

7 

8 

Батыс Қазақстан

  1 

1 

2 

1 

5 

6 

9 

Жамбыл

 

1 

1 

1 

1 

4 

5 

10 

Қарағанды

 

1 

1 

3 

0 

5 

6 

11 

Қостанай

 

0 

4 

0 

0 

4 

5 

12 

Қызылорда

 

0 

2 

1 

1 

4 

5 

13 

Маңғыстау

 

0 

2 

0 

2 

4 

5 

14 

Павлодар

 

0 

2 

2 

1 

5 

6 

15 

Солтүстік 

Қазақстан

 

1 

0 

1 

2 

4 

5 

16 

Оңтүстік 

Қазақстан

 

2 

1 

5 

2 

10 

12 

17 

Барлығы 

 

 

 

 

 

82 

100 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

50 

 

  2 

Қосымша

 

Ата

-

аналардың мектеп өміріне қатысуы  

 

Сіз    баланың

   

тәртібін  мұғаліммен  өз

 

бастамаңыз  бойынша 

талқылайсыз ба

? (%) 

 

Сіз мектептің әр түрлі іс

-

шараларына ерікті қатысасыз ба

? 

 

 

3

4

5

5

5

5

5

5

6

6

7

7

8

8

10

10

Атырау

Ақмола

Маңғыстау

Жамбыл

Павлодар

Қарағанды

Солтүстік Қазақстан

Қостанай

Ақтөбе

Батыс Қазақстан

Астана қ.

Қызылорда

Оңтүстік Қазақстан

Шығыс Қазақстан

Алматы

Алматы қ.

2

3

3

4

4

6

6

6

6

7

7

7

8

8

10

13

Маңғыстау

Атырау

Батыс Қазақстан

Жамбыл

Оңтүстік Қазақстан

Ақмола

Ақтөбе

Солтүстік Қазақстан

Қызылорда

Астана қ.

Қарағанды

Қостанай

Алматы

Павлодар

Алматы қ.

Шығыс Қазақстан

51 

 

Сіз  баланың үлгерімін мұғаліммен

 

өз

 

бастамаңыз бойынша 

талқылайсыз ба

? 

 

 

Сіз сынып жиналыстарына барасыз ба

? 

 

 

 

 

3

3

4

4

5

5

5

6

6

7

7

7

8

8

9

12

Жамбыл

Маңғыстау

Ақмола

Атырау

Қарағанды

Солтүстік Қазақстан

Батыс Қазақстан

Қостанай

Ақтөбе

Қызылорда

Павлодар

Астана қ.

Алматы

Оңтүстік Қазақстан

Шығыс Қазақстан

Алматы қ.

4

4

5

5

5

5

5

6

6

6

6

7

7

7

9

12

Ақмола

Солтүстік Қазақстан

Маңғыстау

Қостанай

Қарағанды

Атырау

Жамбыл

Батыс Қазақстан

Астана қ.

Қызылорда

Павлодар

Шығыс Қазақстан

Ақтөбе

Алматы

Оңтүстік Қазақстан

Алматы қ.

52 

 

 

Сіз сыныптың ата

-

аналар комитетінің мүшесі болып табыласыз ба

? 

 

Сіз мектептің ата

-

аналар комитетінің мүшесі болып табыласыз ба

? 

 

 

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

7

7

8

8

9

9

Атырау

Қарағанды

Батыс Қазақстан

Маңғыстау

Шығыс Қазақстан

Жамбыл

Қызылорда

Қостанай

Солтүстік Қазақстан

Астана қ. 

Ақмола 

Павлодар

Алматы

Ақтөбе

Алматы қ.

Оңтүстік Қазақстан

3

3

3

3

3

4

6

6

6

6

7

9

9

10

11

13

Ақмола

Атырау

Батыс Қазақстан

Маңғыстау

Қостанай

Павлодар

Шығыс Қазақстан

Қарағанды

Солтүстік Қазақстан

Астана қ.

Алматы қ.

Ақтөбе

Қызылорда

Оңтүстік Қазақстан

Алматы

Жамбыл

53 

 

 3 

Қосымша

 

 

Инфографика

 

 

Балалардың функционалдық

 

сауаттылығын дамыту бойынша ата

-

аналар мен мектеп қоғамына арналған жадынама

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

54 

 

 

 

 

55 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

56 

 

 

 

57 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

«Оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі  2012

-

2016  жылдарға  арналған  ұлттық  іс

-

қимыл  жоспары»Қазақстан

 

Республикасы 

Үкіметінің

 

2012 жылғы 25 маусымдағы № 832

 

қаулысы

 

 

 

«Білім беру туралы»

 

ҚР

 

заңы 21.07.2015 ж. жағдайы бойынша өзгертулер 

және толықтыруларымен бірге

. 

 

 

«Қазақстан

 

Республикасындағы  балалар  құқығы  туралы

 

ҚР

 

заңы 

29.12.2014ж. жағдайы бойынша

. 

 

М

. 

Котеняткина

,    (2015). 

Балалар

 

ересектерге

 

үйретеді

. 

Білім

 

беру

 

стандарттары

, 

http://www.edustandart.ru/proekt-deti-uchat-vzroslyh/

 

 

PISA-2012  15-

жастағы  оқушылардың  оқу  жетістіктерін  халықаралық 

зерттеудің негізіг нәтижелері

, 

Астана: НЦОСО, 2013

 

Швед

   

институты

 

(2013).  Гендерлік  теңестіру.Әділдіктің  швед

   

тәсілдемесі

. 

https://sweden.se/other-languages/russian/Gender-equality-in-Sweden-Russian-high-

resolution.pdf 

 

Baker,  L.

,  &  Scher,  D.  (2002)  ‘Beginning  Readers'  Motivation  for  Rea

ding  in 

Relation to Parental Beliefs and Home Reading Experiences’ 

Reading Psychology, 23(4), 

239-269. 

http://dx.doi.org/10.1080/713775283

  

 

Bernal,  R.  (2008)  ‘The  Effect  of  MaternaL  Employment  and  Child 

Care  on 

Children’s  Cognitive  Development’ 

International  Economic  Review,  49(4),  1173-1209. 

http://dx.doi.org/10.1111/j.1468-2354.2008.00510.x

 

 

Bourdieu, P. (1986) The forms of capital. In J. Richardson, Handbook of Theory 

and Research for the Sociology of Education, 241-258, New York: Greenwood Press 

 

Bruce,  C (2004).  10 Great Ways to Teach Children.  Laredo,  Texas:  The Parent 

Institute 

 

Buckingham, J., Wheldall, K., & Beaman-Wheldall, R. (20

13) ‘Why poor children 

are  more  likely  to  become  poor  readers:  The  school  years’ 

Australian  Journal  Of 

Education, 57(3), 190-213. 

http://dx.doi.org/10.1177/0004944113495500 

 

Common  Sense  Media  (2013) 

Zero  to  Eight:  Children’s  Media  Use  in  America 

2013. 

https://www.commonsensemedia.org/research/zero-to-eight-childrens-media-use-

in-america

 

 

Dearing, 

E., Kreider, H., Simpkins, S., & Weiss, H. (2006) ‘Family involvement in 

school and low-income children's literacy: Longitudinal associations between and within 

families’ 

Journal 

Of 

Educational 

Psychology, 

98(4), 

653-664. 

http://dx.doi.org/10.1037/0022-0663.98.4.653 

 

Epstein  et  al.  (2009)  School,  Family,  and  Community  Partnerships:  Your 

Handbook for Action, 3

rd

 Edition, Thousand Oaks, CA: Corwin Press, inc. 

 

European Commission (2013) Addressing Low Achievement in Mathematics and 

Science: 

Final 

Report. 

Directorate-General 

for 

Education 

and 

Culture 

http://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/archive/documents/wg-mst-

final-report_en.pdf

 

 

Feinstein, L., and Bynner, J. (2004) ‘The Importance of Cognitive Development in 

Middle  Childhood  for  Adulthood  Socioeconomic  Status,  Mental  Health,  and  Problem 

Behavior’ 

Child  Development,  75(5),  1329-1339. 

http://dx.doi.org/10.1111/j.1467-

8624.2004.00743.x

 

 

Goodman, Y. (2001) ‘The development of initial literacy’ In E. Cushman and E. R. 

Kintgen  and  B.  M.  Kroll  and  M.  Rose  (Eds.),  Literacy:  A  critical  sourcebook,  Boston: 

Bedford/St. Martin’s.

 316-324 

58 

 

Ginsburg, H., Duch, H., Ertle, B. and Noble, K. (2012) 

‘

How can parents help their 

children learn math?

’

 In: B. Wasik, ed., Handbook of Family Literacy, 2nd ed., New York: 

Routledge, 51-65 

 

Gray,  W.S.  (1956)  The  Teaching  of  Reading  and  Writing,  Chicago:  Scott, 

Foresman and Company, 1956. A UNESCO Monograph in Fundamental Education 

 

Hanushek,  E.,  &  Woessmann,  L.  (2010).  The  High  Cost  of  Low  Educational 

Performance 

 

Hume, L., Lonig

an, C., & McQueen, J. (2015) ‘Children's literacy interest and its 

relation to parents’ literacy

-

promoting practices’ 

Journal Of Research In Reading, 38(2), 

172-193. http://dx.doi.org/10.1111/j.1467-9817.2012.01548.x 

 

Lukimat, (2015) 

http://www.lukimat.fi/lukimat-en 

 

Melhuish,  E.  C.,  Phan,  M.  B.,  Sylva,  K.,  Sammons,  P.,  Siraj-Blatchford,  I.  and 

Taggart,  B.  (2008) 

‘

Effects  of  the  Home  Learning  Environment  and  Preschool  Center 

Experience upon Literacy and Numeracy Development in Early Primary School

’

 Journal 

of Social Issues, 64(95), http://dx.doi: 10.1111/j.1540-4560.2008.00550.x 

 

McKool, S. (2007) ‘Factors that Influence the Decision to Read: a

n Investigation of 

Fifth Grade Students’ Out

-of-

school Reading Habits’ 

Reading Improvement, 44(3), 111-

131 

 

Mullis,  I.,  Martin,  M.,  Kennedy,  A.,  &  Foy,  P.  (2007).  PIRLS  2006  International 

Report.  Chestnut  Hill:  TIMSS  &  PIRLS  International  Study  Center.  Retrieved  from 

http://pirls.bc.edu/PDF/p06_international_report.pdf 

 

National Parent Teacher Association (2015), 

http://www.pta.org/about/

 

 

OECD (2006) Education at a Glance: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing. 

 

OECD 

(2010) 

PISA 

2009 

Results: 

Executive 

Summary, 

http://www.oecd.org/pisa/pisaproducts/46619703.pdf

 

 

OECD (2012) ‘

Let's Read Them a Story

!’ The Parent Factor in Education, 

PISA, 

OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264176232-en 

 

OECD 

(2013) 

PISA 

2012 

Results, 

PISA, 

OECD 

Publishing. 

http://dx.doi.org/10.1787/9789264201132-en

 

 

Sheldon,  S.B.,  and  Epstein,  J.L.  (2005)  ‘Involvement  counts:  Family  and 

community  partnerships  and  mathematics  achievement’ 

The  Journal  of  Educational 

Research, 98(4), 196-206 

 

Shoghi,  A.,  Willersdorf,  E.,  Braganza,  L.  and  McDonald,  M.  (2013) 

Let’s  Read 

Literature  Review

. Victoria: The Royal Children’s Hospital Centre for Community Child 

Health, Murdoch Childrens Research Institute 

 

Toms,  S.  (2015)  'Back  to  school'  for  parents  in  Singapore.  BBC  News, 

http://www.bbc.com/news/business-32791317

 

 

UNICEF (2014). 

4 правила успешных родителей

, 

http://www.4pravila.unicef.by/ 

 

USAID (2014). Jamaica - USAID gives MOE full ownership of the Parents Place. 

https://www.usaid.gov/jamaica/jamaica-usaid-gives-moe-full-ownership-parents-place

 

 

Yeo, 

L.,  Ong,  W.,  and  Ng,  C  (2014)  ‘The  Home  Literacy  Environment  and 

Preschool  Children's  Reading  Skills  and  Interest’ 

Early  Education  And  Development, 

25(6), 791-814. 

http://dx.doi.org/10.1080/10409289.2014.862147