Аты раулар дың то пы рақ жа мыл ғы сы ның құ ры лы мы жә не оның кар та ла ры
жүктеу/скачать 410,83 Kb. Pdf көрінісі
|
| Қо ры тын ды
Жер бе де рі плас ти ка сы әді сі то пог ра фиялық кар та лар да ғы го ри зон тал дар кө ме гі мен жер бе- де рі нің құ ры лы мы на жан-жақ ты са рап та ма жа сауға мүм кін дік бе ре ді. Яғ ни бұл әдіс тің үс- тем ді гі, го ри зон тал дар кө ме гі мен ажы ра тыл ған биік тік тер жә не ой паң жер лер дің бай ла ны сы жер бе де рі құ ры лы мын құ рай ды. Жер бе де рі плас ти ка сы кар та сын да көр се тіл ген жер бе де рі құ ры лы мы то пы рақ та ну шы лар, ланд шафт та ну- шы лар, гид ро геолог тар жа ғы нан не гіз гі кон тур деп қа был да нып, кейін өз де рі нің мә лі мет те рі не- гі зін де түр лі та қы рып тық кар та лар құ ра ды. Жер бе де рі плас ти ка сы кар та сы не гі зін де то- пы рақ кон тур ла рын көр се ту де то пы рақ тип те рі- нің жер бе де рі эле ме нт те рі мен (биік тік тер, ой паң жер лер) бай ла ны сы на ерек ше мән бе рі ле ді, яғ ни аты рау жағ дайын да ар на бойы биік тік те рін де, бау рай ын да жә не ой паң жер лер де та рал ған то- пы рақ тип те рі ажы ра ты ла ды. Ал ды мен жер бе- де рі нің ең биік жер ле рін де та рал ған «ав то ном» то пы рақ тар, кейін ой паң жер лер де та рал ған то- пы рақ тип те рі көр се ті ле ді. Бұл то пы рақ тип те рі көр се ті ліп бол ған нан кейін «жан бауыр» то пы- рақ та ры көр се ті ле ді. Мы са лы, Әму да рия қа зір- гі аты рауы ның суа рыл майт ын ау мақ та рын да ғы рель еф тің ең биік бө лік те рін де ша бын дық-та- қыр то ғай жер бе де рі нің бау рай ын да ғы ша бын- дық-та қыр то пы рақ тар та рал ған бол са, ең тө мен жер ле рін де ша бын ды, бат пақ-ша бын дық, бат- пақ, сор лар дың әр түр лі түр ле рі та рал ған. Яғ ни, бел гі лі бір то пы рақ тип те рі нің жер бе де рі эле- ме нт те рі мен бай ла ны сын көр се ту тек жер бе де рі плас ти ка сы кар та сы не гі зін де құ рыл ған то пы рақ жа мыл ғы сы құ ры лы мы ның кар та сын да кө руі мүм кін. То пы рақ кар та ла рын да ғы то пы рақ кон тур- ла рын ге не ра ли за циялау үде рі сі нің са па сы ең ал ды мен жал пы лан ған то пы рақ кон тур ла ры ның ал ғаш қы то пы рақ кон тур ла ры мен ұқ сас ты ғы на қа рай бел гі ле не ді. Сон дық тан да ге не ра ли за- ция про цес сін де ал ғаш қы то пы рақ кон тур ла рын мүм кін ді гін ше сақ тап қа лу ға әре кет жа са ла ды. Ге не ра ли за ция ке зе ңі нің са па лы бо луы тө мен- ISSN 1563-0234 KazNU Bulletin. Geography series. №1 (40) 2015 233 Ураз баев А.К. және т.б. де гі жағ дай лар ға бай ла ныс ты: ірі масш таб ты жер бе де рі плас ти ка сы кар та сы ның са па сы на; ірі масш таб ты то пы рақ жа мыл ғы сы ның құ ры- лы мы ның кар та сы на, яғ ни бұл кар та да то пы рақ тип те рі нің жер бе де рі құ ры лы мы мен бай ла ны сы жан-жақ ты анық көр се ті ле ді [10,11]. Түр лі масш таб та ғы то пы рақ кар та ла ры на жүйелі са рап та ма жа сау, жер бе де рі плас ти ка сы әді сін қол дау, то пы рақ кон тур ла ры ше ка ра сы- ның дұ рыс ты ғын, не гіз дел ге нін көр се те ді. Яғ ни, бұл жа ңа тип те гі то пы рақ жа мыл ғы сы құ ры лы- мы ның кар та ла ры бұ рын құ рыл ған бар лық то- пы рақ кар та ла ры нан ерек ше ле не ді. Со ны мен, құ рыл ған то пы рақ жа мыл ғы сы құ ры лы мы ның кар та ла ры со ны рас тайды, яғ ни Әму да рия қа- зір гі аты рауын да ғы бар лық то пы рақ тип те рі нің жер бе де рі эле ме нт те рі (биік тік тер, ой паң жер- лер) жә не кі ші аты раулар дың «ағаш тә різ дес» құ ры лы мы мен бі рі ге ді, яғ ни кі ші аты раулар «ағаш тә різ дес» құ ры лым да ғы әр бір эле ме нт тің (жо ғар ғы, ор та, тө мен) өзі не тән то пы рақ тип те- рі бо ла ды. Ірі масш таб ты жер бе де рі плас ти ка сы кар та сын да көр се тіл ген жер бе де рі эле ме нт те рі (бік тік тер, ой паң жер лер) жә не «ағаш тә різ дес» құ ры лым ор та масш таб ты жер бе де рі плас ти ка- сы кар та сын да да анық сақ та лып қа ла ды, яғ ни жер бе де рі нің же ке алын ған эле ме нт те рі емес, бәл кім «ағаш тә різ дес» құ ры лым кі ші рейтіле ді жә не жал пы ла на ды. Бұл өз ке зе гін де ірі масш- таб ты то пы рақ жа мыл ғы сы құ ры лы мы ның кон- тур ла рын ор та масш таб ты то пы рақ кар та ла рын- да сақ та лып қа лу ға мүм кін дік бе ре ді. Яғ ни, жа ңа тип те гі то пы рақ жа мыл ғы сы ның құ ры лы мы кар- та ла рын да то пы рақ тип те рі нің жер бе де рі оның құ ры лы мы мен бай ла ныс ты бол ған дық тан, оның өз ге ріс ке ұшы рауы анық көр се ті ле ді. жүктеу/скачать 410,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|