Атты Халықаралық ғылыми-əдістемелік конференция материалдары

90

ҚАЗІРГІ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ҚЫТАЙ ТІЛІ МƏТІННІҢ 

КОММУНИКАТИВТІ СИПАТТАМАСЫ

Алиханқызы Гулия

 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Шетел филологиясы

кафедрасы, п.ғ.к.,доценті

Қытай тілі мəтіннің коммуникативтік-прагматикалық мақсаты-қытай тілінің кəсіби-əді-

стемелік  жəне  лингвистикалық  біліктілігін  ары  қарай  қалыптастыру  сөздік  мəтіні,  мазмұ-

ны аясында анықталады. Мазмұнсубъектілік жəне объектілік құрылымға негізделеді. Қытай 

тілі  мəтіннің  мазмұны  адамзаттың  болмысымен,  салт-дəстүрімен,  тыныс-тіршілігімен,  мə-

дениетімен т.б. байланысты.Казіргі уақытта тілдік білім беру жүйесін жетілдіріп дамытуға 

септігін тигізетін обьективтік факторлар туралы ғылыми түсінік береді( ᚰжүрек, ே адам,

⏣



атыз ).Сондайак ана тілі бірінші жəне екінші щетел тілдеріне салыстырмалы талдау жасау 

іскерлігін  қалыптастыру,  осы  талдауға  сүйене  отырып,  шетел  тіліндегі  (бұнда  қытай  тілі)

тілдік жəне сөйлеу тəжіребиелерін тиімді пайдалану, Қытай тілін оқу барысында тілді оқыту-

дың мақсаттарын, мазмұнын жəне оны құру процессінің ең маңызды жақтары туралы түсіну, 

қытай  тілін  оқытудың  əдістерін,  құралдарын  жəне  формаларын  екінші  шетел  тілін  оқыту 

міндеттерімен байланыстыра білу,алдыңғы қатарлы технологияларды, оқу процесін ұйымда-

стырудың жаңа формаларын нақты оқу жағдайына сəйкес шығармашылықпен енгізіп, қол-

дана білу іскерлігін қалыптастыру жəне дамыту аясында болады. М.Балақаев атап кеткендей 

«Көркем əдебиет тілінің нəзіктігі көп жағдайда жазушының белгілі бір сөздерді «мағыналық 

топқа иіру» яғни сөздерді өзара мағыналық байланысқа түсіру шеберлігімен байланысты» 

екенін ескерсек, Қытай тілінің құрамындағы тілдік кодтар материалистік дүниенің мазмұнын 

айқындау құралы болып табылады.Айтатын ойы, беретін хабарды жеткізу үшін тілдік бірлік-

терді мəтіннің мазмұнына сай етіп жəне оларды талғап, таңдап қолданады. 

Мазмұн  диалог,  фразеологиялық  құрылымға,  диалектизмдер  мен  қарапайым  сөздер-

ге, сұраулы, лепті, бұйрықты сөйлемдерге, кейіпкердің көңіл-күйі мен мінезі, келбеті көр-

сететін  күрделі  синтаксистік  тұтастықтарға  сəйкес  құрылады.  Мысалы:  ᡃԜᅾᏛҐ≹䈝ࠋ

఼ᛠṧᏛҐ≹䈝㸽ᡃᚇ㧗ޤᏛ஢ᚇከ≹䈝▱䇶ࠋኴዲ஢ᡃᏛ஢ᚇከ≹ 䈝▱䇶



! 

Аталған 

фра зеоло гизмдер тіл əлеуетін адамның болмыс бітімі мен жан-дүниесі тұрғысында танытады 

да олар мəтіннің субъектілік мазмұнын айқындауға негіз болады. Диалектизмдер кейіпкердің 

тіл ерекшелігін таныта отырып, оның қай жерден, қай елден екенін білдірсе, қарапайым сөз-

дердің қолданысы арқылы кейіпкердің əлеуметтік статусын анықтауға арқау болады. Сұрау-

лысөйлемдер кейіпкерлердің жауап алу мақсатын айқындаса, бұйрықты сөйлемдер кейіпкер-

лердің біреуді іске қосу, жұмсау үшін айтқан пікірін білдіру қызметін атқарады. Субъектілік 

мазмұнадамдар  мінез-құлқы,  іс-əрекеті,  қоршаған  орта,  адамдардың  басынан  өткен  оқиға, 

адамдардың түр-түсі, ішкі қасиеті, ісі, ерекше кескін-кейіпі, сыртқы түрі туралы деректер-

мен  толыға  түседі  жəне  өз  бейнесін  оның  ішкі  бітімін,  күрделі  көңіл-күйін,  нəзік  сырын, 

сезімін де айқындауға мүмкіндік береді. Мысалы: қытай тіліндегімына өлең шумағыжоғарда 

айтылған тұжырымның жанды мысалы болмақ.  ┦ᛮ

                                                       

㓒㇋⏕༡ᅜ㸪

᫓᮶ਁชᯞࠋ

ីྩከ㔗᫧㸪

Ṉ≀᭱┦ᛮ͘

⏣



  Сондай-ақ, өмірдегі кісі күлерлік құбылыстар, адамдардың ақиқатқа ұқсас армандары, 

надандық пен жауыздық арасындағы ымырасыз күрес, бітпес тартыс, қайшылық, адам жеңіп 

91

болмас азапты ауыр жағдайлар сонымен қатар, сом тұлға, өз дəуірінің ең аяулы, асылмұрат-

тарын арқалаған улы тулғалар дүниеге келтіредіМысалы:Қытай тілінде қазақ елінің көш бас-

шы Нұрсұлтан Назарбаевті улы тулға ретінде былай деген:

ᅾ㓣ᡰቄᕮ⪨ኵⓗ亶ሬୗ㸪အ㩘ඞ᪁ᆠ㏆ᖺ᮶ᅾ♫఍ᨻ἞࿴㓿⍾ਁᒎ᪉㠃ྲྀᚓ஢௧ே

▎┠ⓗᡂᑵ͘ɠԥɧɟɞɟ㓣ᡰቄᕮ⪨ኵస仾ᮔᇎࠊ⟇␎⅋άࠊὀ㔜ᇎ䱵ࠊ௨⌮᭹ே㸪⿕ᥥ㏙

ѪĀ⢭᫂ࠊ⬟ᖸⓗᨻ἞ᐙāࠋ௚ᖹ᫆㏆ே㸪ᖖᖖ῝ධ฿⩌ఋᙜ୰ཤ㸪ᖼ୚௚Ԝ䈸➗仾

⏕ࠋ௚ᕪ䈳Ā௨⧠ᇎ୺ѹᘱᗘāሩᚅᨻ἞࿴㓿⍾䰞仈㸪Ā௕ᐈ㿲ᇎ䱵ฟਁāゎ෩ᅜᐙ

㠃Ѥⓗྛ⛇▩┪ࠋ



Бұл  құбылыс  көркем  мəтінге  тəн  мазмұнды  танытатын  ақпараттар  болып  табылады. 

мазмұн образдылық арқылы орындалынса, оқырманның танымдық деңгейін көтеріп, жетіл-

діреді. Олай болса, қытай тіліндегі көркем мəтіннің прагматикалық мақсаты –шындықбол-

мыстың  шынайы  көрінісін  суреттеуарқылы  хабарлау.М.Əуезов  əрбір  сөзге  ұқыптылықпен 

қарап, оны түсініп барып пайдалануды өзінің жазушылық талабына айналдырса, екіншіден, 

əр шығармасының мазмұны, жанрына орай сөз таңдау дегенді о бастан өзінің əдеби тілдік 

тəсілдерінің бірі етіп ұстанған екен. 

Қытай  тіліндегі  көркем  сөз  мəтіндегі  кейіпкердің  бейнесі  арқылы  айқындауға  болады. 

Бұл автордың танымдық деңгейін баяндау ретінде көрсетіледі. Көркем мəтін дүниетанымын 

айқындаудың  құралы  жəне  тілді  игеруге  қажетті  коммуникативтік  əдісті  жүзеге  асырудың 

көрсеткіші. Себебі көркем мəтін біріншіден, тіліміздің сөздік қорын айқындайтын тіл құра-

лы,  яғни  оқырман  көркем  мəтінді  оқи  отырып,  сөздік  қорын  молайтуға  мүмкіндік  алады; 

екіншіден, оқырман өзіне таныс емес сөздердің мағынасын түсінеді.Мысалы Қытай тіліндегі 

сөз тіркесі -ࠓᏲᰴᚅඦࠔдан мынандай шағын əңгіме өрбіді.

ྂᰦೃ㸪᭷୍୭ߌኵᅾኳ⌮⛇ᆅࠋ⏣㔛᭷୍୭ṁẙ㸪୍୭ඦᏊዑ㊝ᰦ᧐฿ṁẙୖ㸪୍ୗ

Ꮚᑵ᧐Ṛ஢ࠋ䘉୭ߌኵᢕṚඦᏊᦑᅇᐙ㸪⨾⨾ⓗྚ஢୍亯ࠋ௕Ṉ௨ྡྷ㸪௚෌ஓ୙ᖸά

஢ࠋ௚ẗኳᏲᅾ㑣᰿ṁẙ᪍䗩㸪ᕼᮃᅾ᭷ඦᏊ㊝䗷᮶᧐Ṛ㸪⮬ᕫ⬟ᦑ฿฿ṚඦᏊ価㣶୍

亯ࠋ



Қытай тіліндегі əрбір өз оқырманына баяндап отырған оқиғаның тартымды, қызықты, 

əсерлі болуын ескере отырып, өз оқырманының дүние танымына күшеиітпелі түрде ықпал ету-

ді көздейді.Сондықтан қытай тілінің сөздік қоры көп болып, мүмкіндігінің барынша кеңінен 

қолдануды мақсат етеді. Мысалы:ឤ⃭Ͳឤ䉒͖᝿ᛕͲᛮᛕლ➗Ͳ䇕➗Ͳ⪬➗͖㎞ⱞͲ㎞ࣣͲ㎞໅͘

жүктеу/скачать 2,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: