Атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары 26 қазан 2019 ж
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Pdf көрінісі
|
A Кекилбаев (1)
| «Жала мен нала» повесі. ...Есейсе де балаң көңілді Райыс. Əкесін бəрінен
биік бағалайтын Райыс. Достыққа адал, сертке берік Райыс. Əке мен бала арасындағы сезімге селкеу түсіргісі келмеген бала Райыс. Бұл – аталған повестің негізгі кейіпкері. Баласының əке ерлігіне деген күмəні сейіліп, шындықтың беті ашылып, əке мен бала арасындағы қылаудың жоғалуы повестің əдеби бағасын көрсетіп тұрғандай. Райыстың əкесі Əбдібай шалға деген сенімі ақталып, жаны тыныш- талуы. Осының бəрі оқырманға ерек əсер қалдырады. Осы повестің өн бойына сыншылық көзқараспен тоқталған Рафат Əбдіғұловтың мақаласы бар айтар ойымыздың түйініндей болып отыр: «Негізінде көркем прозаның көлеміне қарай тақырыбы мен көтерген мəселелері де қамтылған кейіпкерлер шоғыры мен уақыт кеңістігі аясында да өзгеріп оты- ратыны белгілі. Сонда да қатып қалған шарт жоқ, болжаусыз заңдылық бойын- ша өрбитініне қырағы үңілу үстінде көзіміз жете түседі. Жұмабай Шаштайұлының «Біздің заманның Аяз биі» романында кеңестік кезеңдегі Қазақстанның облыстық, аудандық аумақтағы өмірін, кеңестік, партиялық орган айналасынан дамытып, бұл ортаны көріп, білген жазушының көзімен суреттеледі. Бұл тақырып тосын ой, реалистік ұстаныммен беріл- гендігімен бағалы. «Жаңғырық» романы қазақтардың қалаға келуі, қала- лық қазақ пен қазақ интеллигенциясының қалыптасуы əлеуметтік һəм психологиялық тұрғыда талданған. Бұл екі шығармада да кейіпкерлердің сюжеттік, фабулалық құрылымдардың, сан алуан тақырып байланыстарының əртүрлілігі арқылы ерекшеленеді. Жұмабайдың əңгіме, повестерінде бірден көзге түсетін жай ықшам қолтаңба, көбіне туыстық тығыз байланысы бар көркемдік мəселені алып, тақырыпты терең талдауға бейімдігі. Шағын, шағындау жанрда əдеби оқиғаны алып жүру үшін кейіпкер құрамын, оқиғалық элементтерді шақтауға тура келетіні бар. Автордың «Аспанқора», «Шал мен жылқы», «Құралайдың салқыны», «Өмір ертегісі», «Есбай тігі», «Қоңыр», т.б. əңгіме, повестері қазақ классикасына еркін қосылған дəстүрлі эпикалық проза. Шығарма сюжетінен, кейіпкер əрекетінен пайымдайтын суреттеу əдісімен жазылған шығармаларды осы тұрғыдан қарағанда «Жала мен нала» повесі оқшаулау тұр. Онда қамтылған 288 уақыттың аясы кеңдеу, бірнеше шегіністер бар, əртүрлі деңгейде көркемдік қажеттілікке орай қысқа, штрихты түрде берілген кейіпкерлер тобы мен по- весть сюжетінің жылжуына ілесе отырып баяндаушы қайта-қайта оралып, тереңдетіле түсетін образдар бар. Алғашқы топ образ ретінде статикалық тұрғыда алынып, тікелей авторлық баяндауда берілген. Олай болатын себебі көркемдік мақсат осындай деңгейді талап етіп тұр. Екінші топтағы образдар тобында қалыптасқан, анықталған мінез, психологияны өзгеру ағымында емес, қайта оралған сайын жаңа қырларын аша түсу мақсатында көркемдік жұмыс атқарылған. Бұл тұрғыда повестегі – Досаев, Əбдібай образдарын айтуымыз керек. Ал автордың бақылауында ең ұзақ жүрген, өзгерістері, кейіпкерлік, ада- ми эволюциясы мұқият бағаланған, қатал, реалистік талдаудан өткен образ – Райыс образы. Бұл талдаулар шығарманың көркемдік талаптары мен көлемдік мөлшеріне сай берілген. Жұмабайдың əңгіме, повестерінде көп кездесетін кейіпкерлік жүйе жас пен кəрінің, əке мен баланың қарым-қатынасынан өрбиді. «Жала мен наладағы» он бес пен жиырманың ортасындағы бала мен кəрі əке, «Шал мен жылқыдағы» 20 мен 40-тың маңындағы балалар мен кəрі əке, «Есбай тігіндегі» жиырманың үстіндегі бала мен кəрі əке, т.б. мысалдар. Əрине, кейіпкерлік схе- ма ұқсас болғанмен əрқайсысындағы тақырып, айтар ой, көркемдік шешімі басқа». жүктеу/скачать 1,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|