Атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭМОЦИЯЛЫҚ ИНТЕЛЛЕКТТІСІНІҢ ДАМУЫНА СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ПАЙДАСЫ
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭМОЦИЯЛЫҚ ИНТЕЛЛЕКТТІСІНІҢ ДАМУЫНА СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ПАЙДАСЫЮлдашев Дастан ИсломовичЖамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданы Әлихан Бөкейханов атындағы орта мектебі Орта ғасырларда экономикалық мектеп ой мен сезім арасындағы байланыс принципін ұстанды. Ағарту дәуірінің философиялық ойына ежелгі ойшылдардың көзқарастары айтар- лықтай әсер етті. Р. – рационализмнің негізін қалаушы. Декарт эмоцияны ерекше құмарлық ретінде қарастырды. Шотланд философы Д.Юм ХVІІІ ғасырдан бергі ең ұлы ойшылдардың бірімен эмоционалды әсер етуге мүмкіндік берді. Дж. - Дж. Руссо білім берудегі эмоция- лардың рөлі туралы өз ойын жеткізді. Философтар оқыту тек логикалық болжамдар мен қиын болуы мүмкін екенін дәлелдеді, өйткені адам танымынан эмоцияны іздеді. «Эмоционалды ойлау психологиясы» ойлау түрлерінің жіктелуін ұсынды. Логикадан басқа, ол эмоцияларды эмоцияларға (Дін және эстетика) және ерік-жігерге бөлді. 1940 жыл- дары американдық психолог Д.Векслер «Интеллектуалды емес жалпы интеллект фактор- лары» басылымға эмоционалды қабілеттердің бар екендігі туралы жазды. 1940 жылдардың аяғында американдық зерттеуші Р.Липер эмоционалды ойлау идеясын алға тартты. 1950 жылдардың ортасында американдық психолог және когнитивті терапевт А.Эллис клиенттерге кеңес беру шеңберінде оларға эмоцияларды ойлау арқылы зерттеуге үйретуді ұсынды. 1960 жылдары «эмоционалды интеллект» ұғымы кейбір психиатриялық жұмыстарда пайда болды. Кейінгі бірнеше онжылдықтарда ойлау мен эмоциялардың өзара әрекеттесуіне ғылыми қызығушылық азаймағандығын айтып өтті. 1970-1980 жылдары журналдарда эмоциялардың шығармашылық процеске әсері, депрессияның ойлау сипатына әсері және эмоцияларды басқару туралы мақалалар жарияланды. 1985 жылы израильдік-американдық Р.бар-Хе өзінің дипломдық зерттеуінде «эмоциялар коэффициенті» ұғымын қолданды. Содан кейін, 1986 жылы В.Л.Пейн басқа формалармен қатар эмоционалды болатын интеллекттің түрлері мен формалары туралы материалдар жариялады. Американдық психологтар Дж.Мейер мен П.Саловей 1990 жылы «эмоционалды интеллект» терминін ғылыми айналымға енгізетін мақала жариялады. Олар эмоционалды интеллект туралы түсінікті адамның өз эмоцияларын және басқалардың эмоцияларын басқару қабілетімен байланыстырды, осылайша алынған ақпаратты әртүрлі әрекеттер үшін пайдалануға болатынын жазды. Сонымен қатар, американдық зерттеушілер эквалайзерді өлшеу әдісін егжей-тегжейлі сипаттады. Шамамен 1990 жылдардың ортасынан бастап бұл термин ғылыми басылымдардан әлдеқайда асып түсті. Осы кезеңде эквалайзер туралы идеяларды насихаттауға американдық психолог және журналист Д. көп көмектесті, оған Гулман жазған аттас кітап көмектесті. Ол талдау тұжырымдамасын өзінің эмоцияларын басқару қабілетімен, өзін-өзі ынталандыру қабілетімен және «сәтсіздікке қарамастан» мақсаттарға жету үшін табандылық қабілетімен байланыстырды[1]. Д.Горман және оның ізбасарлары эмоционалды интеллектке ие болу адамға әр түрлі қызмет салаларында өркендеуге мүмкіндік береді деп бірнеше рет айтқан. Эмоционалды интеллекттің табиғатын нақтылау мыңжылдықтардың басында және жаңа ғасырдың алғашқы бірнеше онжылдықтарында осы тақырып бойынша көптеген жарияла- нымдар жарыққа шыққан кезде пайда болды. Әр түрлі дереккөздерде «эмоционалды ин- теллект» терминімен бірге эмоционалды потенциал, эмоционалды ойлау, эмоционалды хабардарлық, эмоционалды қабілеттер және эмоционалды сезімталдық сияқты ұғымдар қолданылатындығын көруге болады [2]. Орыс психологиясында эмоционалды интеллектті зерттеу негізінен қолданбалы мәнге ие: проблемалар психологиялық кеңес беру, оқыту және тәрбие жұмысы, басқару қызметі және т.б. аясында талданады. Соңғы жылдары психология бойынша тек санаулы жұмыстар қор- ғалды, бұл ресейлік зерттеушілердің талданатын құбылыстарға қызығушылығын дәлелдеді [3]. 1990 жылдардың аяғында жарияланған алғашқы жұмыстардың бірі эмоционалды интел- лекттің анықтамасын тұжырымдады және Г.Г.Гарсковаға тиесілі болды. Автор EQ-ді «интел- лектуалды талдау мен синтезге негізделген эмоционалды өрісті басқару» арқылы эмоцио- налды көрсеткіштер арқылы адамды түсіну қабілетімен байланыстырады [4]. 2001 жылы Санкт-Петербург баспасы Е.П.Илнаның «эмоциялар мен сезімдер» оқулығын шықты. Шетелдік дереккөздерде тұжырымдалған анықтаманы талдай отырып, кітап авторы эмоционалды интеллект туралы ең жалпы түсінік берді. Бұл «эмоционалды интеллект қыз- меті». «Эмоционалды интеллекттің акмеологиялық дамуы – мұғалімдер мен оқушылар» М.А.Манойлова. Эмоционалды интеллект деп аналық интеллект «басқа адамдардың эмоцио- налдық күйлері мен сезімдерін түсіну, қабылдау және реттеу қабілеті, сондай-ақ өзін-өзі қабылдау» деп түсіндірілді [5]. И.Н.Андрееваның 2011 жылы жарияланған «EQ қазіргі психологиялық құбылыс ретінде» монографиясының мазмұны EQ туралы ғылыми ойды едәуір байытты. Ол EQ моделін қарастырады, оның құрылымын сипаттайды және эмпирикалық материалдарға негізделген EQ саласындағы гендерлік айырмашылықтарды дәлелдейді. Монография авторының көз- қарасы бойынша EQ – «эмоцияларды тану, түсіну және басқару үшін психологиялық қабі- леттер жиынтығы» [6]. Бұрын ұсынылған мазмұннан басқа, соңғы 4-5 жылдағы жұмыстардан эмоционалды интеллекттің тағы бірнеше анықтамаларын тұжырымдады. Бұл «Тұлғаның интеллектуалды – туынды және эмоционалды – ерікті салаларының құрылымындағы ажырамас категория», ол оның қызметінің сәттілігін және басқалармен қарым-қатынасын анықтады [8]. Бұл «өзіміздің және басқалардың эмоцияларын түсінуге, түсінуге және реттеуге мүм- кіндік беретін жан-жақты білім» және табысты тұлғааралық қарым-қатынасты қамтамасыз етеді [9]. Бұл субъектілерге олардың мінез-құлқын басқаруға, проблемалық жағдайларда эмо- цияларды басқаруға және экономикалық әл-ауқатқа қол жеткізуге мүмкіндік беретін «адам- ның эмоционалды реттеуінің ішкі эмоционалды ресурсы» [10]. Терминнің мағыналы аспектісі эмоционалды интеллекттің маңызды сипаттамаларын нақтылауға мүмкіндік береді. Оларға әрекетке итермелейтін эмоцияларды басқару қабілеті, басқалардың эмоцияларын түсіну қабілеті, эмоционалды хабардарлық және басқалардың эмоцияларына әсер ету қабілеті, нақты эмоциялар мен олардың еліктеу қабілетін ажырату және эмоциялардың себептері мен салдарын анықтаудамын. Эмоционалды интеллект туралы айтатын болсақ, шетелдік және отандық зерттеушілер интеллекттің осы түрімен ауыратын адамдар қандай артықшылықтарға ие бола алатындығы туралы келіспегенін атап өткен жөн. Д. гулманның айтуынша, мұндай адамдар қоғамда белсенді және олардың қызметі нәтижелі; олар табысты; олардың өмірі оқиғаларға толы; оларға мазасыз ойлар тыныштық бермейді; басқалармен қарым-қатынас кезінде ол эмо- ционалды интеллект пен эмоционалды интеллект адамы. Анықтама жеткілікті түрде дамы- маған және көңіл-күйдің өзгеруі әсер етеді, нәтижесінде өнімділікке әсер етеді [3]. И.Н.Андрееваның пікірінше, эмоционалды интеллекттің болуы адамға ішкі импульстарды бақылау қабілетінің арқасында қоғамдағы өзгерістерге бейімделуге мүмкіндік береді. Американдық психологтар тобы (С.Андерсон, Дж. В.Киаррочи, ф. п. Дин) басқалардың эмоцияларын түсіндірудің жоғары дамыған қабілеті, сондай-ақ сезімталдықтың жоғарылауы, жағымды және жағымсыз эмоционалдық күйлер депрессияға әкеледі деп санайды. Сон- дықтан төмен эмоционалды сезімталдықтың артықшылықтары бар. Н.П.Александрова эмоционалды интеллекттің өзі «сәттіліктің болжаушысы» емес екеніне сенімді, дегенмен оның болуы белгілі бір нәтижелерге қол жеткізу үшін қажетті трамплин болуы мүмкін. Жоғарыда келтірілген жағдайға сүйене отырып, анық: жұмыстан сұрау мүм- кіндігі қажет емес, сондықтан «ұйықтаңыз». Осы мәселе бойынша келіспеушіліктерге қарамастан, бізбен ұқсас тақырыптарда жұмыс істеген көптеген зерттеулердің авторлары эмоцияларды басқара білу қоғамға сәтті инте- грацияның қажетті шарты деп санайды. Сондықтан тиісті дағдыларды дамыту өте маңызды. Анықтамалар әртүрлі болғанымен, эмоционалды интеллекттің ең жалпы түрінде біз адамның эмоциясын өзін және басқа да адам әрекеттерін орындау қабілетімен байланыс- тыруды ұсынамыз. Осы негізде Қазақстанда да қазақстандықтардың эмоционалды интел- лектісін көтеру басты орынға қойылып отыр. Осы мақсатта қазастандықтардың төрттен бір бөлігі мектеп жастағы балалар екені анық. Мектеп жасындағы балалардың эмоциялық интеллектісін арттыруды тәрбие бағытында қарасытырып жұмыс жүргізіліп келеді. Аталған мектепте оқушылардың құқық бұзушылық фактілері де орын алып жатады. Сол фактілерді болдырмас үшін тәрбие мен білімді оқушы бойына қатар меңгерте отырып, әртүрлі іс- шаралар мен сыныптан тыс сабақтар, психологиялық тренингтер жүргізіп, рөлдік ойындар, диалогтар мен пікірталастар түрінде ұйымдастырып келеміз. Оқушылар проблемаларды өз бетінше шешу туралы қосымша ақпарат көздерінен іздестіріп, онда олар барлық жағдай- ларды дұрыс шешуге үйретілуде. Ашулануға, аяушылыққа, ұятқа және т.б. өзіңізге және басқаларға жауап беруге дағдалынуда. Осы тақырыпты талқылаудың соңында біз әлеуметтік дамудың осы кезеңінде эмоцио- налды интеллект адамның байланыста болуына, өз көзқарастарын икемді, толық және еркін білдіруге, басымдықтарды белгілеуге және мақсаттарына жетудің ең тиімді әдісін таңдауға мүмкіндік беретін маңызды жеке қабілетке айналатынын байқадық. Оқушыларды балалық шақтан, даналық жасқа жетудің бірден бір жолы мектеп жастан түрлі бағдарламалар мен тың идеялар арқылы тәрбелесек, жастарымыздың көзі ашық, көкірегі ояу болып өсетініне мен сенемін. Эмоциялық интеллектісі басым жастарымыз бар болғай. жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|