Атты І халықаралық конференция ЕҢбектері
жүктеу/скачать 8,57 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Логико-лингвистические модели слов
- Логико-лингвистические модели наречия Пример
- Ізделінетін түбір Ізделінетін қосымшалар М е к т е п
предлог префикс корень аффиксы образующие слова аффиксы образующие форму аффиксы изменяющие слова Здесь, знаки означают: - операцию присоединения, - операцию “подключения” или “не подключения” следующей за ней составляющей. Эти знаки являются операциями расширяемого входного языка формирующих математические модели естественного языка при многоязычных ситуациях машинного перевода [6]. Логико-лингвистические модели слов Логико-лингвистические модели вывода имен существительных АЯ имеет тринадцать типов. Логико-лингвистические модели вывода имен существительных с примерами при- ведена в табл. 1. Таблица 1 № Логико-лингвистические модели существительных Пример 1. корень существительное суффикс work er 2. корень существительное корень существительное sky rocket 3. корень существительное корень существительное суффикс snow ball s 4. корень существительное предлог корень существительное mother in law 5. префикс корень существительное суффикс dis abili ty 6. местоимение существительное he wolf 7. корень прилагательное суффикс difficult y 8. корень прилагательное корень существительное blue bell 9. корень глагол корень существительное pick 10. корень глагол предлог break out 11. корень глагол суффикс аssist ant 12. корень глагол суффикс суффикс use less ness 13. корень глагол корень местоимение not forget me not 14. корень существительное предлог корень существительное commander in chief Логико-лингвистические модели вывода прилагательных АЯ имеет двадцать типов. Логико-лингвистические модели вывода прилагательных с примерами приведена в табл. 2. Таблица 2 № Логико-лингвистические модели прилагательных Пример 1. корень прилагательное корень существительное суффикс long legg ed 2. корень прилагательное корень прилагательное deaf mute 3. корень прилагательное причастие I good looking 4. корень прилагательное причастие II clean shaven 5. корень прилагательное предлог hard up (student) 6. префикс корень прилагательное un interesting 304 7. корень глагол суффикс impress ive 8. корень глагол предлог run dawn 9. корень существительное суффикс home less 10. корень существительное корень существительное d doll face d 11. корень существительное корень прилагательное snow white 12. корень существительное причастие I life giving 13. корень существительное корень существительное суффикс d lyn ed eye d 14. корень наречие причастие II under bred 15. корень наречие причастие I well seeming 16. корень наречие прилагательное off black 17. корень наречие корень существительное суффикс d over people d 18. корень наречие предлог well off 19. корень числительное корень существительное ed four wheel ed 20. корень местоимение предлог all out Логико-лингвистические модели вывода глагола АЯ имеет девять типов. Логико-лингвис- тические модели вывода глагола с примерами приведена в табл. 3. Таблица 3 № Логико-лингвистические модели глагола Пример 1. корень глагол корень прилагательное catch cold 2. корень глагол корень существительное have lunch 3. корень глагол предлог корень глагол fall in love 4. корень глагол корень глагол take interest 5. префикс корень глагол be little 6. корень существительное корень существительное day dream 7. корень существительное суффикс fantas ize 8. to be корень прилагательное to be ill 9. корень прилагательное суффикс red en Логико-лингвистические модели вывода наречий АЯ имеет два типа. Логико-лингвис- тические модели вывода наречий приведена с примерами в табл.4. Таблица 4 № Логико-лингвистические модели наречия Пример 1. корень прилагательное суффикс сalm ly 2. корень существительное суффикс сlock wise Логико-лингвистические модели вывода местоимения АЯ имеет восемь типов. Логико- лингвистические модели вывода местоимения с примерами приведена в табл. 5 Таблица 5 № Логико-лингвистические модели местоимения Пример 1. корень местоимения (possessive P) суффикс your s 2. корень местоимения существительное any thing 3. корень местоимения корень числительного every one 4. корень местоимения (interrogative P) ever which ever 5. корень местоимения (interrogative P) preposition{of} which of 305 6. корень местоимения (possessive P) self my self 7. корень местоимения (possessive P) selves our selves Логико-лингвистические модели вывода числительных АЯ имеет три типа. Логико- лингвистические модели вывода числительных с примерами приведена в табл. 6. Таблица 6 № Логико-лингвистические модели числительных Пример 1. корень числительного суффикс four ty 2. корень числительного суффикс корень числитель- ного four ty five 3. числительное союз числительное hundred and one Логико-лингвистические модели предложений На АЯ простые повествовательные предложения можно строить на основе логико-линг- вистической модели: подлежащее сказуемое слова по типам второстепенные члены предложения Конкретные логико-лингвистические модели вывода повествовательных предложений имеют двенадцать типов: 1. существительное глагол наречие 2. артикль прилагательное существительное глагол прилагательное 3. артикль прилагательное существительное глагол наречие 4. местоимение глагол существительное прилагательное 5. существительное глагол местоимение существительное 6. существительное глагол прилагательное существительное наречие местоимение глагол 7. местоимение глагол числительное существительное союз прила- гательное существительное 8. артикль существительное глагол прилагательное союз прилага- тельное 9. местоимение модальный глагол глагол наречие 10. существительное модальный глагол глагол наречие 11. модальное слово местоимение глагол союз местоимение 12. предлог местоимение существительное глагол числительное сущест- вительное На АЯ вопросительные предложения можно вывести на основе десяти типов логико-линг- вистических моделей: 1. вспомогательный глагол существительное глагол существительное 2. вспомогательный глагол существительное местоимение глагол су- ществительное 3. вспомогательный глагол существительное существительное 4. вспомогательный глагол местоимение существительное 5. модальный глагол существительное глагол наречие 6. модальный глагол местоимение глагол наречие 7. вспомогательное слово ёрдамчи глагол существительное местоимение глагол 306 8. вспомогательный глагол существительное существительное союз су- ществительное 9. вспомогательный глагол местоимение существительное союз сущест- вительное 10. существительное местоимение глагол существительное вспомога- тельный глагол местоимение На АЯ восклицательные предложения можно вывести на основе следующих двенадцати типов логико-лингвистических моделей: 1. существительное вспомогательный глагол глагол 2. существительное существительное вспомогательный глагол глагол 3. вспомогательный глагол местоимение союз глагол союз артикль существительное 4. глагол артикль существительное 5. глагол артикль существительное модальное слово 6. вспомогательное слово прилагательное существительное местоимение вспомогательный глагол глагол 7. вспомогательное слово прилагательное артикль существительное вспомогательный глагол предлог существительное 8. вспомогательное слово наречие местоимение глагол 9. вспомогательное слово прилагательное союз прилагательное ёрдамчи глагол местоимение существительное 10. вспомогательное слово артикль прилагательное существительное 11. глагол артикль существительное существительное 12. артикль существительное предлог артикль существительное су- ществительное Отрицательные предложения можно вывести на основе шести типов логико-лингвис- тических моделей: 1. местоимение вспомогательный глагол ундалма глагол предлог артикль существительное предлог артикль местоимение 2. существительное вспомогательный глагол ундалма глагол предлог артикль существительное предлог артикль местоимение 3. местоимение вспомогательный глагол частица глагол местоимение 4. существительное вспомогательный глагол частица глагол место- имение 5. местоимение модальный глагол обращение глагол предлог местоимение 6. существительное модальный глагол обращение глагол предлог место- имение Литература 1. Абдурахмонова Н.З. Машина таржимасининг лингвистик асослари. “Академнашр”, Тошкент, 2012. 2. Кобрина Н.А., Корнеева Е.А., Оссовская М.И., Гузеева К. А. Грамматика английского языка. Морфология. Синтаксис. Санкт-Петербург, Издательство «Союз», 2008. 3. Хакимов М.Х. К моделям естественных языков для многоязычных ситуаций компью- терного перевода. Труды научной конференции «Проблемы современной математики» 22-23 апреля 2011 г., г. Карши, с.531-537 307 4. Хомский Н. Формальные свойства грамматик. «Кибернетический сборник», НС, вып. 2, 1966, стр. 121-230. 5. Хакимов М.Х. Формальные системы машинного перевода в многоязычной ситуации. Материалы республиканской научной конференции «Современные проблемы математики, механики и информационных технологий», НУУз, Институт Математики и ИТ АН РУз, Т, 2008, с.297-301 6. Хакимов М.Х. Расширяемый входной язык математического моделирования естест- венного языка для многоязычной ситуации машинного перевода. Ташкент, «ЎзМУ хабарлари», № 1, 2009, с. 75-80 М.А. БОЛАТБЕК, А. МАРАТҚЫЗЫ, Л.Р. МҰСАЕВА Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы, Қазақстан ҚАЗАҚША-ОРЫСША МАШИНАЛЫҚ АУДАРМАДАҒЫ МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ СИНТАКСИСТІК АНАЛИЗ МЕН СИНТЕЗ АЛГОРИМТДЕРІ Бұл мақала машиналық аударманың жұмыс істеуі барысында орындалатын морфологиялық және синтаксистік анализ бен синтез алгоритмдерінің орындалу ережелері тақырыбында жазылған. Қазақша-орысша машиналық аударманың жұмыс істеу үлгісіне сәйкес алдымен қазақ тілінде енгізілген сөзге түрлі талдаулар (морфологиялық, синтаксистік) жасалып, олардың шығыс мәліметтері бойынша енгізілген сөз түбірі орыс тіліне аударылып, өзгертілетін болады. Сөзге жасалатын морфологиялық талдау дегеніміз – қазақ тілінде енгізілген сөздің түбірі мен қосымшасын ажырату. Біздің ұсынған алгоритміміз бойынша морфологиялық талдау екі бағыттан жүргізіледі, яғни деректер базасынан сол жақтан түбір ізделінетін болса, сол мезетте оң бағыттан сөз қосымшасына іздеу жүргізіліп жатады. Мысалы, кіріске «мектептер» сөзі келіп түсетін болса, ол сөздің деректер қорынан ізделуін келесі түрде көрсетуге болады ( 1-сурет) : Ізделінетін түбір Ізделінетін қосымшалар М е к т е п т е p М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р 308 М е к т е п т е р м е к т е п т е р Сурет 1. Түбір мен қосымшаны іздеу алгоритмі. Суреттен көріп тұрғанымыздай, алдымен деректер базасынан «мектептер» сөзіне іздеу жүргізіледі. Деректер базасында аталған сөз болмағандықтан іздеу жұмысы әрі қарай жалғасады. Келесі қадамда деректер базасынан «мектепте» деген түбір мен «р» қосымшасына іздеу жүргізіледі. Деректер базасында «р» қосымшасы болғанымен, «мектепте» деген түбір жоқ, сол себепті іздеу жұмысы тағы да жалғасады. Осылайша түбір сөздер мен қосымшалар кестесінен қажетті әрі сәйкес нұсқа табылған жағдайда («мектеп» түбірі мен «тер» қосымшасы) іздеу жұмысы тоқтатылады. Түбір сөз – мектеп, зат есімдер кестесінде орналасқан (2-сурет): Сурет 2. Деректер базасынан табылған сөз түбірі. Ал «тер» жалғауы қосымшалар кестесінде орналасқан (3-сурет): Сурет 3. Деректер базасынан табылған сөз қосымшасы. Іздеу жұмысы тоқтатылғаннан кейін сөз түбірі мен қосымшасының атрибуттары анықталады. Зат есімдер кестесінде rod, koptik, skl атрибуттары бар. Rod атрибуты сөз аудармасының орыс тіліндегі қай «родқа» тиістілігін анықтау үшін тағайындалды (0 - сөз аудармасы үш «родқа» да тиісті емес, 1- сөз аудармасы «мужской родқа» тиісті, 2 – сөз аудармасы «женский родқа», 3 – сөз аудармасы «средний родқа» тиісті). Koptik атрибуты көптік формасы ережеге бағынбайтын, ерекше жағдайлы сөздерге арналған. Егер сөздің орыс тіліндегі аудармасы көптік формасын қабылдау барысында ережеге бағынбайтын болса, оның дұрыс көптік формасын аталған бағанға орналастырдық (мысалы, адамдар – ереже бойынша человеки болуы тиіс, бұл дұрыс болмағандықтан, сөздің көпше түрі люди сөзін 309 енгіздік. Ережеге сәйкес көпше түрге енетін сөздердің аталған атрибуты 0 мәнін қабылдайды. Сөз қосымшасының атрибуттарын сипаттайтын болсақ, суреттен көріп тұрғанымыздай, бұл кесте жазбаларына s_e, koptik, taueldik, jiktik, septik және shak атрибуттары тағайындалған. Олардың мәндерін төмендегі кестеден көруге болады (1-кесте): Кесте 1. Сөз қосымшасының атрибуттары. Атрибут S_e koptik jiktik taueldik Shak septik 0 - Көптік жалғауы жалғанбай- ды Жіктік жалғауы жалғанбай- ды Тәуелдік жалғауы жалғанбай- ды Шақтық жұрнақ жалған- байды Септік жалғауы жалған- байды 1 Зат есімге жалғанады Жекеше түр 1-жақ 1-жақ Өткен шақ Атау септік 2 Етістікке жалғанады Көпше түр 2-жақ 2-жақ Осы шақ Ілік септік 3 - - 3-жақ 3-жақ Келер шақ Барыс септік 4 - - - - - Табыс септік 5 - - - - - Жатыс септік 6 - - - - - Шығыс септік 7 - - - - - Көмектес септік Қазақ тілінде енгізілген сөйлемге жоғарыдағы қадамдар бойынша анализ жасалғаннан кейін оларды орыс тіліне аудару мақсатында морфологиялық және синтаксистік синтездер жасалады. Морфологиялық синтез енгізілген сөздің орыс тіліндегі аудармасы түбірінің атрибуттары мен қазақ тіліндегі қосымшалар атрибуттары негізінде жасалады. Морфологиялық синтез барысында қазақ тілінде анықталған сөз қосымшаларының (көптік, септік, жіктік және тәуелдік) орыс тіліндегі сәйкестіктерін орнату арқылы сөз түбірінің аудармасы өзгертіледі. Морфологиялық синтездің кіріс мәліметтері: морфологиялық талдау нәтижесінде алынған сөз түбірі мен қосымшалардың атрибуттары (4-сурет): Сурет 4. Морфологиялық синтездің кіріс мәліметтері. Шығыс мәліметі: морфологиялық үлгі мен алгоритмдерге сәйкес орыс тіліне аударылған сөз. 310 Мысал ретінде септік жалғаулары жалғанған қазақ тіліндегі зат есімдерді орыс тіліне аудару алгоритмдерін көрсетейік: жүктеу/скачать 8,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|