іст^те арналған аппараттар үшін ВТІ-0 титан мен Х7Н16МВ қорытпадан аппараттардың

№2 2010  г.
Эмальданған шойын корпусты аппараттар 0,3-0,6 МПа шартты қысымдажәнг 0,16-
2,0 мі номинальды көлемде, эмальданған болат корпусты аппараттар 0,6 МПа шартты 
қысымда жэнг 0,063- тен 25 мі-re дейінгі номинальды көлемде жұмыс іст^те арналып 
шығарылады.
2.4 
ГуммирлЕНГСН  аппараттар 
[8].  Вертикальды типті гуммиржнген  аппараттар 
алынбалы эллиптикалық қақпақпен ж әж  дәжкержнген  эллиптикальщ түппен,  жмесе 
алынбалы  жайпақ  қақпақпен  ж әж   дәнекерленген  жайпақ  түппен,  жмесе  алынбалы 
эллиптикальщ қақпақпен ж әж  дәжкерленген конустық түппен шығарылады.
Барлық  типтегі  аппаратгарда  қалақтардың  орнатылу  бүрышы  а=24°  және  үш 
қалақты жмесе ашық турбиналы бүлғағыштары бар болып қолданылады.
Гуммиржнген  аппараттар жоғарыда қарастырылған  вертикальды  аппараттардың 
өлшеміж  сәйкес дайындалады.  Аппарат корпусының конструкцияларында ішкі  бетгі 
гуммиржндіру  мүмкіншілігін қамтамасыз ететін сәл ғана өзгерістер енгізілген.
ҚОРЫТЫҢДЫ
Қарастырылған  араластыру  аппараттарының  конструкциялары  күрделі  болған 
себебінЕЯ,  корпустарының  конфигурациясы  икемді  болуын  қажет  етеді.  Араластыру 
үрдісі мәжбүрлі түрде жүретіндіктен, эжргияның тым көп жұмсалуы -  олардың басты 
кемшіліктері  болып  табылады.  Осылайша,  қалақтарына  түсетін  көлдежң  жүктеме 
ауыр болғандықтан, олардың қосымша бекітілуі, ал ауырлық түсетін органдары ерекше 
конструкциялық материалдарды қолдануды қажет етеді.
Жаңа  лектегі  араластырғыш  аппараттардың  үтымды  конструкцияларының 
теориялық  және  практикалық  жгіздемесін  табу  мәсежсі  -   зерттеудің  алға  қойылған 
мақсаты болып табылады.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Иванов И.П., Ушаков В.  Г.  Особенности реодинамического поведения концент­
рированных растворов и дисперсий каучука. -В кн. : Реофизика и реодинамика текущих 
систем.-Минск,  1970. С. 156-162.
2.  Исаков А.Я. Иссждование гидродинамических особенностей кавитации в аппа­
ратах с быстроходными перемешивающими устройствами -Автореф. канд. дисс.-ЛТИ, 
1977.-18с.
3.Белынский  В.,  Васильцов  Э.А.,  Ушаков  В.Г.  Оценка технического  уровня  аппа­
ратов  с  перемешивающими  устройствами,  —  Хим.  и  жфт.  машиностроение,  1976.  №7. 
-С.27—29.
4. Аппараты  с  механическими  перемешивающими  устройствами  вертикальные. 
Типы и основные параметры. ГОСТ 20680-75. Введ. с 01.01.1977г.
5. Аппараты  с  механическими  перемешивающими  устройствами,  вертикальные. 
Метод расчета. РТМ 26-01-90 - 76. Введ. с 01.07.1977г.
6. Аппараты с перемешивающими устройствами вертикальные, перемешивающие устройс­
тва механические. Области примоншя, методика расчета. РТМ 144-66. Введ. с01.01.1970г.
7.Белынский В.В. и др. Отраслевой каталог на вертикальные аппараты с переме­
шивающими устройствами. —  Хим. и жфт: Машиностроение,  1975. №4.-С. 28-29.
8.Максимова  С.С.  Промышленные  аппараты  колонного  типа  с  многорядными 
перемешивающими  устройствами.  -  В  сб.  трудов  ЦИНТИхимнгфтемаша,  сер.  ХМ-1, 
№ 1 .1976.4 с.
9

НАУКА И ТЕХНИКА КАЗАХСТАНА
А.Е. Абильхасова
С.  Торайгыров атындағы 
Павлодар мемлекеттік университеті
ШИНА РЕЗИНАЛАРЫНЫҢ 
РЕЦЕПТУРАЛЫҚ ҚҮРЫЛЫМЫНА 
ЭСЕР  ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР
ӘОЖ 629.3.027.5
В  статте  автор рассматривает  факторы,  влияющие  на
рецептурный состав резины шин.
The author is dealing with the factors that have the influence on 
the prescribed structure o f the tires ’ rubber.
Шиналар  өндірісі  материалдар  мен  ресурстар  қорын  жұмсау  бойынша  бірінші 
орнындардың қатарында. Материалдық ресурстардың проценттік үлгсі шина өндірісі мен 
тауар  бірлігінг  деген  баға  құрылымында  80  -  90  %.дейін жетеді.  Сонымен  қатар,  шина 
өндірісіндегі саудадағы еркін бәсеке жағдайы мен экспортқа шығарылатын тауарлар көлгмін 
өсіру шина протекгорының құрамына жаңа материалдардың ендірілуін талап етеді.
Еркін бәсеке жағдайында тауарлардың жоғары сапасы мен өндіріс қарқьшдығын 
өсіру тауарға эксплуатациялық төзімділік, жүргізуші мен пасажирлердің қауіпсіздігін 
қамтамасыз ететін жолдың таяз бен сулы қабатгарында протектор мен жолдың әрекеттесу 
бетінің жоғары тізбектелген байланысы, жанармайдың шығынын кемітетін тербеліске 
қарсы  кеткен  аз  жоғалтулар,  жоғары  жөндеу  жарамдылық  көрсеткіші,  материалдық 
ресурстарды  үшмдеу  қайылатын  талаптардың  күншн  күнге  қатаң  бақылануы,  жаңа 
материалдардың қолдануын талап ететін өндіріс саласы.
Ресей  Федерациясы  зауыттарының  шетел  зауытгарынан  басты  айырмашылығы
-  табиғи каучук орнына синтеткалық полиизопрендерді қолдануы.  Мүнайдың бағасы 
мен энгргетикалық ресурстардың бағаларьш ескере отырып, синтетикалық полиизопрен 
бағалары  табиғи  каучук  бағасынан  асып  түседі.  Осының  салдарынан  үлкен  ғылыми
-  техникалық мәсеж туындап отыр.
Сонымен  қатар  еркін  бәсеке  жағдайын  ескеріп,  дәлдеп  алынған  мономердік 
қүрылымы бар синтетикалық каучуктың жаңа түрлерін еңгізу мен вулканизция процесі 
кезіндегі қүрылымдардың оптимизациясын жасау арқылы резина өндірісінің фаза аралық 
әрекеттесулердің оптимизациялауды қажет етеді.
Шиналардың басты көрсеткіші -  ресурс пен жөнддте жарамдылығы.  Болашаққа 
арналған болжамдар бойынша ірі салмақты шиналарды қолдану 200 мың км, ал жеңіл 
шиналар 100 мың км қашықтықыты алып жаіыр. Шиналардың жөнддте жарамдылығы
10

№2 2010  г.
болжам бсйынша 70 - 80 %. Шиналар сапалары алдыңғы жылдары қатаң бақыланатын 
болады. Төзімділік пен беріктік қасиеттері 15 -  20 % дейін өседі, гистерезис жоғалтулары
10  -   15  % дейін төмендейді.  Бүл барлық шикізат сапалары мен резина қүрылымы мен 
қасиеттерін өндіріс кезеқцерінде қатаң қадағалауды қажет етеді.
Шиналардың  қалыпты  жүмыс  істеу  мерзімі  мен  олардың  төзімділігі  олардың 
эксплуатациялық жағдайларына байланысты. Шиналардың бүзылуы каркас жырылы- 
мынаң, қабатгардың бір - бірікн ажырауы механикалық соққылардан да болуы мүмкін. 
Шиналардың тез істен шығуы мен беріктік коэффециентінің төмен көрсеткіші протектор 
резиналарының төмен сапасымен байланысты.
Шина резиналардың рецептурасын жақсарту жұмыстары бірнзше бағыттар бойын­
ша жүргізіледі:
- техникалық көміртегі жәнз маймен толтырылу көрсеткішін төмендету;
-резиналардың структураға бірігу көрсеткішін өсіру;
- көпсатылы араласу мен әдістерін қолдану жағдайында техникалық көміртегінің 
таралуы мен эластикалық фазаның морфологиясы өзгереді;
-  берілген  микроқұрылымы  бар  полимерлгр  жасау жәнг  модификациялық  поли- 
мерлгрді өндіру;
-  техникалық  көміртегінің  көп  мөлшерін  полимер  -  толтырушы  промоторлары 
рөлін  атқаратын  силандармен  қосылысындағы  түндырылған  кремний  қышқылына 
ауыстыру.
Протектор да қолданылатын резиналар жоғары физика -  механикалық көрсеткіштерді 
қанағаттандыру қажет: созылуға қарсы беріктік, жырылуға беріктік, өшірілу көрсеткіші, 
гистерезистік жоғалтулар.
Протектор  резиналарға  қойылатын  талаптардың  кебі  бір  -   біріне  қарсы  келеді. 
Уақытқа қарсы беріктік пен жақсы техникалық көрсеткіштер параметрінз, үйкеліс ко­
эффициент! мен қартаюға төзімділік, төмен гистерезис жоғалтулар талаптарына сәйкес 
келмейді. Барлық жағдайаларда талаптар шинаның типі мен өлшемінг, эксплуатациялық 
жағайына қарай дифференциалданады.
Каркас пен брекет, бүйіржрі арасындагы беріктік көрсеткіштерге қойылагын физика
-  механикалық параметрлерінг арналған нормативтік талаптар стандарттары әр түрлі 
типтегі шиналарға бекітілген. Мысалы, радиалды конструкциясы ірі жүк машиналарына 
арналған резина протекторлары  300  %  кернзде үзарту көрсеткіші  7,0 МПа кем  емес 
болуы керек, салыстырмалы үзаруы 450 % созылу кезіндегі резина көрсеткіші 16,0 МПа 
кем емес болуы кажет. Практикада резиналар көрсеткіштері нормативті көрсеткіштерден 
жогары болуы шарт.
Шиналарга  өлшемі  бойынша,  эксплуатациялық  жағдайлар  мен  конструкциясы- 
на  қойылатын  талаптардың  дифференциалдануы  олардың  рецептурасын  жасаганда 
ресурстардың  рационалды  жүмсалуын  қажет  етеді.  Шиналардың  әр  түрлі  типтегі 
протектор  резиналары  полимер  нггізінің  қүрамымен,  вулканизациялық  топпен  және 
техникалық көміртегімен толтырылу дәрежесімен ажыратылады.
Шиналарды жасау рецептінің нггізін каучук қүрайды.  Протекторлы резиналарда 
көбінгсе синтетикалык каучук комбинациялары қолданылады. Олардың көмегімен басқа 
полимерлгрдің тиімсіз қасиеттері толтырылып, кейбір жағдайларда резина қасиеттерін 
жақсартады.
Шина  рецептураларын  қүрастырып,  беріктік  пен  механикалық  қасиеттерін  оп- 
тимализациялауда резиналардың  физикалык  жәнг  химиялық  қүрылымдарын  өзгерту 
тәсілдерін қолданады. Олар: әр түрлі каучутерді, кремний қышқылдарымен толтырылған
11

НАУКА И ТЕХНИКА КАЗАХСТАНА
техникалық көміртегінің активті маркаларын қолдану, жұмсартқыпггардың минималды 
мөлшерін қолдану мен полифункционалды қасиеттері бар модификациялық жүйежрдің 
қүрылымдарын комбинациялау.
Шинаның өндірісі кезінде оның шығарылу жолын химиктер мен конструкторлар 
қадағалайды.  Шина  резинасының  рецептурасы  осы  мамандардың  жұмысына  тікелей 
байланысты.  Олардың  шеберлігіжн  шина  компонгнттерінің,  әсіресе  протектордың, 
мөлшері мен компожнттердің өзара дұрыс таралуына байланысты.  Оларға мамандық 
шеберлілік пен көп жағдайда компьтерлік моделд^ көмектеседі. Барлығымызға мәлім 
болғандай бүгінгі еркін бәсекелгстік нарығында ірі өндірушіжр шиналардың рецепту- 
расын өте құпия түрде сақтап, барлық ақпаратгарды қатаң бақылайды. Қазіргі мәлімет 
бойынша шина рецептурасында 20 - дай компонент бар. Барлық құпия шинаның жұмсалу 
бағытына байланысты компонаггтердін дұрыс мөлшері мен олардың шебер комбина- 
циясын жасаудан тұрады.
Резина құрамының нггізгі компонэптері:
1)  Каучук.  Шинаның  құрылым  рецептурасы  көпкомпонапті  жүйе  болғанымен, 
оның нггізгі құрам бөлігін каучуктер қоспалары құрайды. Оңтүстік американың каучук 
ағашынан алынған кептірілген табиғи каучук көп жылдар бойы шина рецептурасының 
жгізгі компожнті еді.  Сол жылдар аралығында каучуктер тек сапасы мен алыну жері 
бсйынша жіктелген еді. Мұнайдан жасалынатын синтетикалық каучук 30-шы жылдары 
нзміс химиктермен сйлап табылған еді. Қазіргі кезде қүрамында синтетикалық жасанды 
каучуксыз осы замандағы шинаны елестетуге болмайды.
2) Күйе. Резина қоспасының төрттен үш бөлігі өндіріс күйесікн тұрады.  Әр түрлі 
вариантгарда берілетін жәнг шинаға үйреншікті түс беретін толтырғыпггар қүрамында 
берілзді. Күйенің шгізгі әсері вулканизация процесінде байқалады. Шина покрьппкасьшьщ 
элементтерінің жақсы молекулалық бірігуін қамтамасыз етіп, покрышкаға аса беріктік 
пен төзімділік береді.
3) Кремний кышқылы соңғы он жыл ішінде резина қоспасының толтырғышы ретін- 
де көп қолданыла бастаған қосылыстардың бірі. Аса қымбат ресурстардың бірі болып 
есептелінгтін -  түндырылған кремний қышқылы. Кейбір өндірушілгр тауарлы шиналар 
құрамын  100 % кремнийден жасап шығарады.
4)  Майлар  мен  шайырлар.  Мөлшері  аз  болса  да  резина  қүрамының  негіз- 
гі  компоненттерінің  бірі  болып  саналатын  майлар  мен  шайырлар  қоспасы  резина 
күрамында  жүмсартқыштар  рөлін  атқарып,  кемекші  материалдар  болып  есептежді. 
Резина қүрамының беріктігіжн шинаның жүру қасиеттері мен тұрақтылық қасиеттері 
тура қатынаста болады.
5) Күкірт. Күкірт пластикалық каучукты эластикалық резинаға айналдыратын үжен 
молгкулалы тізбектерден торлар қүрастыратын шгізгі компожнт.
6) Вулканизатор акгаваторлары. Олардың рөлін цинк пш стеарин қьппқылдары атқарады. 
Сонымш кдтар тездепсіштер жогары температурадағы формаларда вулканизация прсщесі кезінде 
(қысым мш температурада) полимерді тордьщ кұрасгырылуьш қадағалайда. Осы химикатгарды 
резина рецептурасыньщ кұрамына қосу вулканицация прсщесін есептелгш минутгар ітттінде 
жүргізуге мүмкіндік береді. Жылдар бсйы бүл процес сағатгарды қажет ететін
7)  Экологиялық толтыртқыпггар.  Жаңа технология бойынша протекторда кейбір 
экологиялық таза ресурстарды олдануға мүмкіндік береді. Жаца ингредиенттер мысалға, 
крахмал мен кукуруза, катоп пен сся тербеліске қарсы тұрақтылыктьщ азаюына байланыс­
ты кәдімгі шинамен салыстырғанда атмосфералык ауаға екі есеге жуық аз көмірқышқыл 
газын шығара бастайды.
12

№2 2010  г.
Резиналар  қоспаларының  рецептуралары  технологиялық  процеспен  айқындалып 
құрастырьшатындығы белгілі. Резина қосылыстары вулканизация процесііЕ дейінгі өтетін про- 
цестерде вулканизацияға ұшырамауды қадағалау керек. Муни бсйынша вулканизация уақыты 
130 °С температурада 15-20 мин құрайды. Монсанто ршграммалары бсйынша 190 °С темпера­
турада протекторлы резина қосылыстарының вулканизация уақыты 6 0 -9 0  с, оптимум уақыты 
-1 2 0  -1 8 0  с. Резиналардың пластикалық көрсегкіші 0,28 -  0,42 өлшемдерімэі шекгелгаі
Шетел өндірістерінің көбі «зиянсыз» химикатгар ізд^де. Ол экологиялық жағдайдың 
нашарлауы  мен  пшна  шикізаттарыныц  ресурстарын  тандауының жаңа  бағыты.  Мыса­
лы,  «Goodyear»  фирмасының  қысқы  покрышкасьшьщ резинасының  құрамынды  шьшы 
талшықгары бар. Ол технология “Micro ҒіЬге”дегш атпен мәлім. “Michelin” нзміс компа­
ниясы  өзінің  “Primacy Alpin РАЗ”  қысқы  шинасының  протекторыныц  кұрамьша “Неііо 
Compound” резинасын қолданды,.  Резина қоспасының кұрамьша табиғи күнбағыс майы 
шдірілді. Финдік “Nokian” фирмасы өз покрышкасында бес резиналык қоспаны колданды. 
Ол  покрышкалар  қыс  мерзімінде  әр  түрлі  жол  қабаттарында  қолдануға  арналған  Со­
нымен қатар әйгілі финдер өз рецептурасьшда силика мен табиги pane майьш косты.  Ол 
покрьппканьщ жол қабатымен тікеівй байланысуы мен беріктік қасиетгерін жақсартады. 
Италияндьщ “Pirelli” фирмасы өз покрышкаларының қүрамына TDC (Temperature Dynamic 
Compound)  резина қоспасын  қолданып,  АСЕ  «интеллзктуалды»,  яғни  айналадағы  орта 
температурасьш қадағалайтын жәж оған байланысты өзін ұстайтын резинаны сйлап тапты. 
Жаңа қоспа каучукгардың әр түрлі типтеріжн жасалғандыктан жол қабаты мен қозғалыс 
жылдамдығының артуына қарамастан жұмыс істей алады.
Ресурстардың жаңа түрлгрін қолдану күрделілігіж қарамастан олардьщ ассортименті 
күнкн күнге жаңарып барады. Материалды тандау әр түрлі факторлармен айкындалады. 
Олардың нггізілері  :  экономикалық  тиімділік пен сапа түрақтылығы.  Жаңа материал 
тозімділігін анықтауға арналган біршше тәжірибелерден өтуі керек.  Материалдардыц 
жоғары сапасы шиналар сапасының жгізін кұрайды. Бүкіл әжмдік тәжірибе көрсеткендей 
сапа тұрақтылығы - өндірістің өнімді жұмысының басты корсеткіші.
13

НАУКА И ТЕХНИКА КАЗАХСТАНА
А.Е. Абильхасова 
ӘОЖ 629.3.027.5
С.  Торайгыров атындағы 
Павлодар мемлекеттік университеті
АВТОМОБИЛЬ ШИНАСЫНЫҢ 
ШЫҒУ ТАРИХЫ  МЕН 
ДАМУ БАҒЫТТАРЫ
В статье автор рассматривает историю и пути развития 
автомобильной шины.
The author is dealing with the factors that have the influence on 
the prescribed structure o f the tires ’ rubber.
Автомобиль шинасы -  серпімді сыртқы қабатгы құрайтын доңғалақ ободынында 
орналасқан  автомобильдің  ең  басты  қүрастырушы  бөліктердің  бірі  болып табылады. 
Шина жолдың кедір бұдыр қабатының орналасуна байланысты тербелістерді сіңіру үшін 
қолданылатын,  жол  мен  шина  арасындагы  байланыс  ауданындағы  күштер  мен  өзара 
жоғары бірігу коэффициштін қамтамасыз ететін автомобильдің нггізгі құрылғысы.
Дүние жүзіндегі ең алғашқы шина дөңгелггінің авторы Роберт Уильям Томсон бо­
латын Ол өзінің жаңалығын 1846 жылдың 10 маусымында №10990 патаггінде баяндаған 
еді: «Менің ойлап табуымның нггізгі мәні эластикалық тұрақтандырылған қабаттарды 
экипаждар  дөңгелектерінің  айналасында  орнату.  Осының  нәтижесінде  экипаждарды 
тарту  үшін  көп  күш  жұмсалмайды  және  олардың  қозғалысы  кезінде  аз  дыбыстық 
тебіреністерге жол берілгді». Томсон патенті өте жоғары дәрежеде жазылған. Онда өзінің 
ойлап тапқан жаңалығының конструкциясы мен оны жасап шығару үшін жүмсалатын 
материалдық ресурстар тізімі берілген. Шина ағаштан жасалған спицалардан түратын, 
сырты  металл  обручпен  қапталған  ағаштан  жасалған  обод  дөңгелегіне  орнатылады. 
Шинаның өзі екі бөліктерден қүрастырылды -  камера мен сыртқы қаптамадан Камера 
қабаттары  сыртқы  мен  ішкі  жағынан  табиғи  каучук  жмесе  гуттаперча  ерітіндісімен 
байытылған парусинаның бірнгше қабатынан қүрастырылатын. Сыртқы қабат біктіріл- 
ген тері қаптамасынан жасалатын. Томсон экипажды ауа доңғалақтарымен жабдықтап, 
экипаждьщ керілу күшін анықтау үшін біршше тәжірибелгр тізбегін жасаған болатын. Осы 
тәжірибелгр нәтижесі анықгағандай, керілу күші щебшьмш қабатталған жолда 38 % дейін 
азайьш,  бөлшектелгш галька кабатьшда  68  %  дейін  кемігш.  Жаңа дөңгежктеде  дыбыс 
тебіріністердің азаюы, жүру ыңғайлығы мен кареталардың жеңіл әрі оңай жүрісі айты- 
лып өтілген еді. Тәжірибе нәтижелері  1849 жылдың 27 наурызда «Mechanics Magazin» 
журналында экипаж фотосуретімен бірге басылып шығарылған еді. Өкінішке орай бүл
14

№ 2
 
2 0 1 0
 
г.
жаңалық үнсіз қалды. Томсонның дүниеден өткенінж кейің, 1873 жылы «ауа доңғалағы» 
ұмытылды, бірақ жаңалықтың бейнгкөріністері сақталған.
1888 
жылы ШБВматикалық доңғалақгың идеясы 
қайта 
жаңғырды. 
Жаңа сйлап 
табушы 
Джон Данлоп болатын. Оның есімі әлгмге бірінші пжвматакалық шинаны сйлап табушы 
ретінде  мәлім.  Дж.  Б.  Данлоп  1887  жылы  өзінің  10  жастағы  ұлының үш  дөңгелзгі  бар 
велосипедінз, бақшаны суару үпгін қолданылатъш шлангтарға ауа жіберілгш обручтарды 
кигізгён еді.  1888 жылдың 23  шілдесінде Дж. Б. Данлопқа оның сйлап тапқан жаңалығы 
жөнінінде №10607 патент берілді. Ал «шввматикалық обручты» қолдану мүмкіндігінің бол- 
жамдары туралы патент сол жылдың 31 тамызында берілгш еді. Резинадан жасалған камера 
металдан жасалған дөңгелзктің ободьша резинамен өнделген, каркас ретінде қолданылатын 
спицалардьщ 
арасында 
оралған  парусинамен  бірге  кигізііетін.  Пжвматикалық  шинаның 
нзгізгі тиімділігі тез қабылданьш бағаланған болатын.  1889 жыдьщ масымында Белфаст 
стадионында Уильям Хьюм велосипед жарысында дөңгелггінг орнатылған пшвматикальщ 
пшналармен қатысьш,  атақты спорт шебері болмаса да, үш заездің үшдгінде де жеңілпаз 
болып шықгы. 1889 жылдың соңында Дублинда шағъш коммерциялық компания ашылды. 
Ол «Піввматикальщ шина мен велосипед сататын Бут а гат ігі» деп аталды. Қазіргі кезде 
«Данлоп» шиналар өндіретін ірі фирмалардьщ бірі.
1890 жылы жас инженгр Чальд Кингстн Уэлтч покрышка мен камераны айыруды 

жүктеу/скачать 3,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: