Қазақ фольклоры Миф, аңыздар

Батырлар жыры

Қобыланды— қыпшақ елінің, Алпамыс — қоңырат жүртының, Ер Тарғын — бүкіл ноғайлы елінің намысын қорғаған батырлар. Бір кезде бүгінгі қазақ, ноғай, қарақалпақ ноғайлы елі деген жалпы атпен белгілі болғаны белгілі. Батырлық жырларындағы қазақтың негізгі жаулары— қызылбастар, қалмақтар. Қызылбастар — түркі жұрттары сонау ерте заманнан қақтығысып келген Орталық Азияның оңтүстікбатысындағы иран тектес халықтарда, қалмақтар — жоңғар-моңғол тектес халық. Мұрын жыраудан жазылып алынған жырларда ғана бір ындыс деп аталатын жұрт тарихтанақты белгісіз, мүмкін индус болуы. Өйткені Қушан, Моғолстан заманында түркілер үнділермен де қақтығысқан.

Әлеуметтік-тұрмыс эпосы

Қазақтың эпостық мұрасының қомақты бір бөлігі — әлеуметтік-тұрмыс эпосы, оны кейде лиро-эпостық поэмалар дейді. Бұл шығармаларда ерлік, батырлық, ел қорғау мақсаты емес, жеке бастың мүддесі — махаббат еркіндігі мәселесі алға шығады. Кезеңдік дамуы жағынан алып қарағанда, ғашықтық жырлар архаикалық, қаһармандық эпостан кейін туындаған шығармалар. Фольклортанушылардың пікірінше, лиро-эпостық мұра көне эпостан жазбаша романға өтер жолдағы аралық саты, аралық деңгей.

Соңғы кезге дейін қазақтың лиро-эпосы ретінде "Қозы Көрпеш — Баян сұлу", "Қыз Жібек", "Айман—Шолпан" секілді санаулы жырлар ғана ауызға ілініп келген. Соңғы жылдары мұндай шығармалар қатарына қазақ халқына кең тараған, түп-төркіні шығыс елдерінен келсе де қазаққа төл туындысындай етене жақын болып кеткен бір топ ғашықтық жырларды да жатқызып жүр. Олар: "Жусіп—Зылиха", "Ләйлі— Мәжнүн", "Құсрау—Шырын", "Сейфілмәлік", "Таһир — Зухра", "Бозжігіт", т.б. Лироэпостық жырлардан, әсіресе тіні қазақ топырағында қалыптасқан жырлардан халықтың әдет-ғұрып, салт- санасы туралы ұшан-теңіз мәлімет алуға болады. Әлі де болса тарихшы-этнографтар халқымыздың өмір салтының, әдет-ғұрыптарының осы бір деректерін толық пайдалана алмай келеді.

жүктеу/скачать 56,77 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: