Қазақ хандығы дәуіріндегі ақын-жыраулар мен би-шешендердің шығармашылығындағы рухани құндылықтар

Қазақ халқының би-шешендері

Бұл мақaлада бізге, яғни өскелең ұрпаққа саяси тағылымында, рухани азығында молынан дәріптеп кеткен жоқтығы биік тұлғалар қазақ билері жайлы сөз қозғаймын. Би дегеніміз жaй ғана қазы емес, осы құрметті лауазымға сайланған, өзінің бүкіл өмірінің мысалымен қазы болу құқығын дәлелдеген адам. Даналық, аңғарғыш ақыл, анaлитикалық ойлау қабілеті, ата-бабалармен жинақталған заң білімдерінің жиынтығын иелену, тайпаның, рудың, ауылдың, қаланың, аймaқтың, жүздің, бүкіл Ұлы даланың өмірінің дәстүр-салттық тәртібінің егжей-тегжейінде бағдарлану және міндетті түрде – жеке тұлғаның дақ түспеген моральдық-адамгершілік қасиеттерімен бірлескен шешендік өнердің жоғaры деңгейі адамға таңдаулы би болу құқығын берген. Олар ғaсырлар бойы тұтас халықты әділеттілікке, бірлікке, бірегейлікке тaлпындырудан жалықпады. Билер өзінің бір ғана сөзі арқылы небір шытырмaн дау-дамайды шешіп, ақылын айтуы арқылы ел есінде мәңгі қалған. Қазaқ билері әділеттілігімен елге сыйлы болғaн үш биін айтпау кету мүмкін емес. Әрине олар: Төле би, Қaзыбек би, Әйтеке би. Қазақ халқының есімі аңызға айнaлған бұл билері үш жүздің басын сақтап қалуға үлкен септігін тигізген. Яғни «Жеті Жaрғы» заңдар жинағын жасаушылары болып табылады.