Толғау – әдебиетімізде өзіндік ерекшеліктермен көрініп, көне дәуірлерде туып қалыптасқан шығарманың бір түрі. Толғау қазақтың «жыр толғау», «толғап айту» деген сөзінен алынып, жеке термин ретінде әдебиетімізде кейінгі кеңестік дәуірде ғана қалыптасты. Толғаудың қалыптасу кезеңінің ірі өкілдері болып саналатын Асан қайғы, Қазтуған, Шәлгез, Доспамбет,Ер-Шобандар сол өздерінен бұрыңғы қалыпты дәстүрлі жалғастырып дамытуға үлкен үлес қосты. Толғау жанрының ерекшелігі:
Толғау – импровизациялық дәстүрдегі дара шығармалардың үлгісі. Оның жанр ретінде қалыптасуы-15-18 ғасырларға сай келеді. Толғау әуел баста магиялық тотемдик,сипатта,табиғат құбылыстарын түсіндіру кажет.
«Толғау» сөзі «тоғаныс,толғану» деген ұғымды білдіреді. Бұл сөздің ойға да, сезімге де қатысы бар.
Жыраудың ең сүйікті жанры – толғау. Толғау өзі осы сөдердң толғану толғаныс деген ұғым білдіреді.
М.Мағауин «қобыз сарыны» дейтін еңбегінде толғауды екіге бөліп жіктеді.1). ойға құрылған толғау: жырау ең алдымен философ тақпақ,афоризм түріндегі келеді. Атақты жыраулардың толғауларында кездесетін афористік сөздердің көбі мақал-мәтелге айналып кеткен. Мысалы: Шалкиіздің «Шағырмақ бұлт жай тастар», «Асқар,асқар асқар тау», «Ор ор ор қоян», Бұқардың «Айналайын жер тұтқан», «Ай заман-ай», т.б
2). Сырға құрылған лирикалық толғау: бұл жерде негізгі жүкті көтеретін – сезім,эмоция. Бұл топтағы шығармаларда жалпы жырау поэзияна тән үгіт, насихат дидактика мүлде жоқ. Ел басындағы ауыртпалықты көрсетеді. Мысалы: Қазтуған мен Доспамбет шығармаларын Шалкиіздің «Балпаң,балпаң, басқан күн», Бұқардың «Кіш қара қалмақ бүлердеі» сияқты жарларын атауға болады. Толғаудың бұл түрі эпосқа кеңінен қолданылады.
