СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ  ИСТОЧНИКОВ

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУ БАҒЫТТАРЫ 
 
Тогтамурат Б., 
 
Қайнар академиясының аға оқытушысы   
 
Елімізде  нарықтық  экономиканың  қалыптасуы  отандық  тауар  өндірушілерге 
шығаратын  өнімдердің  бәсекелік  қабілетін  арттыру  мәселесін  алдыңғы  қатарға  қойды. 
Бәсекелік  ортаның  дамуы  шығарған  өнімдердің  сапасын  қанағаттандыруға  итермелейді. 
Бәсекеге  қабілетті    өнім  шығару  кәсіпорынның,  саланың  дамуына  ықпал  ететін  негізгі 
фактор екенін уақыттың өзі дәлелдейді.  
Қазақстанның  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру  үшін  ең  бастысы  отандық  және 
шетелдік нарықта қазақстандық өнім өндірушілердің позициясын күшейту  проблемасын 
шешу қажет. Осы мәселені шешуде мемлекеттік қолдаумен қоса отандық кәсіпорындарды 
басқарудың тиімділігін арттырудың маңызы зор. 
Қазіргі  уақытта  бәсекелестікті  талдау  мен  бағалаудың  өте  көп  әр  түрлі  әдістері 
қолданылады. Алайда шетелдік компаниялармен салыстырғанда отандық кәсіпорында осы 
әдістер  өте  төмен  деңгейде  пайдаланылады.  Біздің  ойымызша,  бұған  осы  әдістерді 
пайдалануға қажетті ақпаратқа қол жеткізудің қиындығы немесе осы ақпараттың шынайы 
болмауынан  қажетті  ақпараттық  базаның,  білікті  мамандардың  аздығы,  озық 
консалтингтік  компаниялардың  жетекші  мамандарын  тарту  үшін  қаражаттың  болмауы 
қолбайлау болып отыр 
Бәсекеге қабілеттілік арттыру механизмі – кәсіпорынның нәтижелі жетістікке жету 
жолында атқаратын іс-әрекеттері арқылы сипатталады. Дұрыс таңдап алынған механизм 
осы  кәсіпорынның  нарықтық  бәсекелестерімен  салыстырғанда  ұзақ  уақытқа  ұтымды 
жағдай жасауына негіз  болады. 
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру іс-әрекеттерінің жиынтық   көрінісі  ретінде   
оларды  жүзеге  асыратын  бірнеше  тетіктерге тәуелді. Бұл тетіктер  өзіндік сипаттары 
бойынша  төрт  топқа  бөліп  қарастырылады:  өнімнің  сапасын  арттыру  шаралары  немесе 
кәсіпорынның  сапа  жүйесін  жетілдіру;  өнімнің  бағасын  қалыптастыру  немесе 
кәсіпорынның  баға  саясатын  реттеу;  өнімнің  тартымдылығын  арттыру  немесе 
кәсіпорынның  маркетингтік  жүйесін  жетілдіру;  өнімнің  бәсекелік  қабілетін  қамтамасыз 
ету немесе өндірісті мемлекеттік қолдау. 
Бәсекелестіктің негізгі 2 түрі бар:  
1.  Сала  ішіндегі  бәсекелестік  –  бұл  саланың  тауар  өндірушілері  арасында  болады. 
Онда  ең  жоғарғы  еңбек  өнімділігі  бар,  ғылыми  техниканы  қолданып  кәсіпорын  жоғары 
табысқа  жетеді,  ал  артта  қалған  кәсіпорынның  табыстары  төмен  болады,  тіпті  күйреуі 
мүмкін;  салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалар арасындағы күрес. 
Мұнда  төмен  деңгейдегі  пайда  табатын  саладан  капитал  пайда  деңгейі  жоғары  салаға 
құйылады. Оның қортындысында жаңа сапалы тауарлар көптеп шығарылып халықтың әл-
ауқаты  жоғарылайды.  Ол  саладағы  пайда  деңгейі  төмендегенде  ғылыми  техникалық 
жетістіктер  негізінде  жаңа  тауарлар  пайда  болады,  сапасы  жоғарылайды,  халықтың 
табысы көбейген сайын сұраныс өседі, осылай жаңа сатыға өсе береді. 
2. Еркін бәсекелестіктің негізгі белгілері – бұл шексіз нарыққа қатынасушылардың 
әрқайсысы кәсіпкерліктің қай түрінен болмасын айналасуы және кәсіпкерлікті қоюға еркі 
бар. Кәсіпкерліктің алуан түрі бар: өзі араласып кәсіп жасайды; жұмысшылар жалдайды; 
акция  облигация  сатып  алады;  акциясын  банкке  салады,  кейбірулер  өндірісті 
қаржыландырады т.б.[1]. 
Жалпы  алғанда,  өнімнің  бәсекелік  қабілеті  бірнеше  маңызды  қасиеттерге  ие: 
бәсекелік  қабілет  –  салыстырмалы  шама,  яғни  ол  ұқсас  өнімдермен  теңестіру  арқылы 
анықталады; ол динамикалық шама, яғни уақытқа байланысты өзгереді, тауардың өмірлік 
циклына және басқа да жағдайларға тәуелді; әр бір тұтынушылардың жеке талғамы әр бір 
өнімнің бәсекелік қабілетіне өздігінше әсер етеді. Сондықтан, өнімнің бәсекелік қабілеті 
182 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
құбылмалы  сипатқа  ие;  бәсекелік  қабілет  нақты,  яғни  ол  өнімнің  белгілі  бір  түріне, 
нарыққа,  қоғамдық  еңбек  жүйелеріне  және  т.с.с.  байланысты;  бәсекелік    қабілетке  әсер 
етуге болады, ол оның құндылығын арттыру үшін маңызды. 
Өнімнің  бәсекелік  қабілеті  сияқты,  кәсіпорынның  бәсекелік  қабілетіне  қатысты 
біріңғай  қалыптасқан  тұрақты  анықтама  жоқ.  Бұл  мағынаға  қатысты  бірнеше  көзқарас 
қалыптасқан,  олардың  негіздері  болып  кәсіпорынның  нарықтағы  үлесі,  табыстылығы, 
өнімді өткізу көлемі саналады. 
М.  Портердің  негіздеуінше  кәсіпорынның  бәсекелік  қабілетін  анықтайтын  бес 
бәсекелік  күші  бар:  бір  саланың  бәсекелес  кәсіпорындары  арасындағы  тартыс; 
ауыстырмалы-тауарлар  шығаратын  кәсіпорындар  тарапынан  болатын          бәсеке;  салаға 
жаңа  бәсекелестердің  ену  қаупі;    тасымалдаушылардың  саудаласу  мүмкіндіктері;  
тұтынушылардың саудаласу мүмкіндігі [2]. 
Өнім  мен  кәсіпорынның  бәсекелік  қабілеті  тығыз  байланысты  болғанымен, 
мағыналары жағынан ерекшеленеді. Негізгі ерекшелену белгілері мыналар: 
– 
біріншіден,  өнімнің  бәсекелік  қабілеті  белгілі  бір  қысқа  уақыт  аралығында 
анықталса,  кәсіпорынның  бәсекелік  қабілеті, салыстырмалы  түрде,  ұзақ  уақыт  бойынша 
анықталады; 
– 
екіншіден,  өнімнің  бәсекелік  қабілеті  тұтынушылардың  әсеріне  тікелей 
байланысты.  Ал  кәсіпорынның  тиімділігін  кәсіпкердің  өзі  анықтап,  керек  кезінде 
өндірістік-өткізу  қызметіне  қажетті  стратегияларды  енгізіп  отырады.  Кәсіпорынның 
бәсекелік  қабілетті  деңгейі  туралы  мәлімет  инвесторлар  мен  әріптестер  үшін  маңызды. 
Тұтынушы үшін өндірістің тиімділігі мен шығындық көлемі қызықтырмайды; 
– 
үшіншіден,  кәсіпорын  бірнеше  өнім  түрін  шығарумен  қатар,  өндіріске 
байланыссыз  басқа  да  қызмет  түрлерімен  айналысуы  мүмкін  (мәселен,  инвестициялық, 
делдалдық  және  т.б).  Кәсіпорынның  бәсекелік  қабілеті  барлық  өнім  ассортиментінің 
бәсекелік қабілетіне және әр бір қызмет түрінің орындалу тиімділігіне байланысты. 
– 
төртіншіден,  өнімнің  бәсекелік  қабілеті    кәсіпорынның  бәсекелік  қабілетін 
анықтайды,  бірақ  толық  көлемде  емес.  Мәселен,  өнімнің  бәсекелік  қабілетін  бағаны 
төмендету арқылы қамтамасыз етуге болады. Алайда, осы өнімді өндіруге кеткен шығын 
көлемі толық жабылмай, табыс  болмауы да мүмкін. Бұл кезде кәсіпорынның қаржылық 
жағдайына кері ықпал болып, оның бәсекелік қабілеті төмендеуі де мүмкін.  
Сонымен кәсіпорынның бәсекелік қабілеті, өнімнің бәсекелік қабілетіне қарағанда, 
экономикалық маңызыжағынан кең ұғымды білдіреді. 
Әлемдік  тәжірибеде,  өнімнің  бәсекелік  қабілеті  келесі  факторлармен 
анықталады:өнім  сапасының  нарықтық  және  нақты  тұтынушылардың  талабына  сай  
болуымен;сатып алуға, жеткізуге кеткен шығындармен;  тұтынушыларға тиімді уақытта 
жеткізу  жағдайымен;кәсіпорынның  нарығындағы  беделімен  және  сенімді  әріптес 
болатындығы туралы дәлелімен. 
Өнімнің бәсекелік қабілеті  негізгі кешенді үш факторларға тәуелді: 
1.  Міндет  –  өнімнің  қандай  мақсатқа  пайдаланатынының  оның  функционалдық 
мүмкіндіктерін, сол арқылы осы өнімді тұтынушылар тобын анықтайды.  
2. Жоғары сапа – бағалық емес бәсекеде үлкен мәнге ие. Сондықтан, сапаны өнімнің 
бәсекелік қабілетінің кешенді көрсеткіші ретінде қарастыруға болады. 
3.  Баға  –  тауар  құнының  ақшалай  көрінісі.  өнімге  деген  сұраныс  пен  ұсыныс  тең 
болғанда баға мен құн да теңеседі. Ұсыныстың сұраныстан артуы бағаны төмендетеді, ал 
керісінше  нарықтағы  сұраныс  артса,  онда  өнімнің  бағасы  құнынан  әлде  қайда  жоғары 
болады. Нарықтық экономика жағдайында баға объективті экономикалық заңдылықтарға, 
ең  алдымен,  құн  заңына  сай  қалыптасады.  Бағалық  бәсеке  кезінде  төмен  баға  өнімнің 
бәсекелік қабілетінің кепілі болады.  
Аталған  3  факторды  кешенді  түрде  қарастырған  жөн.  Көп  функционалды  міндеті, 
жоғары сапасы және тиімді бағасы бар өнім бәсекеге қабілетті бола алады. Бұл факторлар 
үнемі  бір-бірін  толықтырып  отырулары  қажет.  Яғни,  өнімнің  бәсекелік  қабілетін 
183 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
қалыптастыруда  кәсіпорынның  сапа  жүйесін  жетілдіру,  ең  алдымен,  Халықаралық  сапа 
стандарттарының  талаптарына  негізделуі  тиіс.  Сондықтан  да,  өндірілетін  өнімнің 
стандартқа сай болуын қадағалау маңызды жағдай.  
Жалпы экономикалық қауіпсіздік ұғымын басты назарда ұстау қажет – яғни, мұнда 
экономикалық  тез  қарқынмен  ұзақ  мерзімді  тұрақты  дамуы  қалыптасады.  Бұл  жағдай 
өндіріске  қажет  ресурстың  толықтығын,  ішкі  және  сыртқы  нарықта  бәсекеге  қабілетті 
өнімді  тиімді  әдіспен,  жан  басына  шаққандажеткілікті  көлемде  өндіру,  оны  тоқтаусыз 
өткізуді  қамтамасыз  етеді.  Бәсекелік  қабілеті  арттыру  механизмі  –  бұл  кәсіпорынның 
нәтижелі жетістікке жету жолында атқаратын іс-әрекеттерді арқылы сипатталады. Дұрыс 
таңдала  білген  механизм  осы  кәсіпорынның  нарықтағы  бәсекелестерімен  ұзақ  уақытқа 
ұтымды  жағдай  жасауына  негіз  болады.  Өнімнің  бәсекелік  қабілетін арттыру  механизмі 
нарықтық  сұраныс  пен  ұсыныстың  жалпы  жағдайына,  қоғамның  дамуына,  адамзат, 
мәдениеті  мен  ой-санасына,  қауіпсіздік  пен  эстетика,  экология  талаптарына,  сонымен 
қатар, кәсіпорынның мүмкіндіктеріне сай болуы тиіс.  
Өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру мерзімі іс-әрекеттің жиынтық көрінісі ретінде 
оларды  жүзеге  асыратын  бірнеше  тетіктерге  тәуелді.  Бұл  тетіктерді  өзіндік  сипаттары 
бойынша, 4 топқа бөлінеді: өнімнің сапасын арттыру шаралары немесе кәсіпорынның сапа 
жүйесін  жетілдіру;  өнімнің    бағасын  қалыптастыру  немесе  кәсіпорынның  баға  саясатын 
реттеу;өнімнің  тартымдылығын  арттыру  немесе  кәсіпорынның  маркетингтік  жүйесін 
жетілдіру;  өнімнің  бәсекелік  қабілетін  қамтамасыз  ету  немесе  өндірісті  мемлекеттік 
қолдау. 
Бұл тетіктердің әрбірі белгілі бір дәрежеде нарықтағы тұтынушылардың сұранысы 
мен талап-тілектеріне, тауардың өмірлік кезеңіне байланысты ықпал етуі мүмкін.  
Кәсіпорынды  көтеру  жолдары:өнімнің  сапасын  арттыру  шаралары  немесе 
кәсіпорынның  сапа  жүйесін  жетілдіру;өнімнің  бағасын  қалыптастыру  немесе 
кәсіпорынның  баға  саясатын  реттеу;өнімнің  тартымдылығын  арттыру  немесе 
кәсіпорынның  маркетингтік  жүйесін  жетілдіру;өнімнің  бәсекелік  қабілетін  қамтамасыз 
ету немесе өндірісті мемлекеттік қолдау. 
Нақты  өнімнің  бәсекелік  қабілет  деңгейін  арттыру  үшін  өндіруші:сату  бағасын 
төмендетеді;өнімнің  сапасын  және  тұтыну  қасиеттерін  арттырады;тауардың  сатылуын 
ұйымдастыру деңгейін жақсартады. 
Бағаны  белгілі  деңгейге  дейін  төмендетуге  болады.  Өзара  байланысты  үрдістердің 
байланысы  келесідей:  бағаны  төмендету-  сату  көлемін  ұлғайту  -  өнімді  көп  мөлшерде 
шығару  -өнімнің  өзіндік  құнын  шартты  тұрақты  шығындар  есебінен  және  озық 
технологияны пайдалану арқылы төмендету – пайданы көбейту. 
Нарықта меңгеру мен нығаю саласында кәсіпорының болашақ табысы маркетингтік 
қызметті  ұйымдастыру  деңгейіне  тәуелді,  өйткені  ол  кәсіпорынның  өндірістік 
бағдарламасының  қалыптасуына  баға  белгілеу  саласындағы  оның  стратегиясына,  дайын 
өнім  өткізуді  ынталандыруына,  жаңа  тауарларды  дайындау  мен  меңгеруіне  бағытталған 
басқару шішімінің сапасына әсер етеді. 
Кәсіпорындағы жұмыстың сапасындағы бәсекелестік күресте кәсіпорынның табысқа 
тәуелділігі  шет  елдегі  дамыған  және  жабылып  қалған  компаниялардың  тәжірибесі 
дәлелдейді.  Көптеген  фирмалар  өздерінің  маркетингтік  жол  ұстануын  айтқанымен, 
тәжірибеде  қолданбайды.  Олар  маркетингтің  формальды  элементтерімен  шектеліп 
қалады.  «Шынайы  маркетигті»  қолданатын  кәсіпорындар  өндіре  алатын  өнімді  емес, 
тұтынушыларға қажетті өнімді өндіруге қарай философиясын бағыттаумен ерекшеленеді. 
Өндірісті  сатып  алушының  қажеттілігіне  және  керектігіне  бағыталуы  өнімнің  тиімді 
дайындалуы мен бәсеке қабілеттілігін арттыруына жағдай жасайды. 
Кәсіпорындардың  өндірістік-өткізу  мүмкіндіктерінің  талдауы  да  маркетингтік 
зерттеудің  маңызды  түрі  болып  табылады,  оның  бөлек  құраушылары  бұрын  қолданған, 
бірақ  кешенді  тәсілі  болған  жоқ,  себебі  өндірістің  қызмет  өнім  сапасына  тәуелсіз 
мемлекетпен  кепілдендірілгендіктен,  өнімді  өткізуді  ескермеді.  Нарықтық  экономика 
184 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
жағдайында, кәсіпорындардың  маркетингтік қызметі нарық талаптарын зерттеп, оларды 
кәсіпорындардың  нақты  мүмкіндіктерімен  сәйкестендіруі  және  негізделген  өндірістік 
бағдарламаны және нарықтағы кәсіпорын стратегиясын жасап шығару қажет [3]. 
Яғни,  маркетингтік  қызметтермен  нарықтық    даму  болжамын,  кәсіпорынның 
нарықтағы мінез-құлық стратегиясы мен ұстанымын, оның тауарлық, бағалық, өткізу және 
коммуникациялық  саясатын  біріктіретін  кәсіпорындардың  өндірістік-өткізу  қызметінің 
ұзақ  мерзімді,  қысқа  мерзімді  және  орта  мерзімді  жоспарын  жасаудың  негізі  болып 
табылады. 
Осылайша,  нарықтық  экономикаға  көшу,  кәсіпорындардың  жаңаша  жұмыс  істеу 
қажеттілігін,  экономикалық  мінез-құлықтың  жаңа  түрін  игеруді,  өндіру-өткізу  қызметін 
нақты  нарық  жағдайына  және  тұтынушылар  сұранысына  бейімдеуді,  бәсекелестермен 
жарысу  арқылы  жүргізуді  талап  етеді,  бәсекелесті  күрестегі  табыс  маркетинг 
концепциясын  қолдануды  қамтамасыз  етуі  мүмкін,  ол  туралы  шетелдік  тәжірибенің  оң 
әсері куаландырады.  
Өнімнің  бәсекелік  қабілетін  бағалау  нәтижелері  мен  өнім  жайлы  сараптама 
қорытынды шығару және нарықтық мәселелерді шешу үшін, өнімнің бәсекелік қабілетін 
оңтайлы түрде арттыру жолдарын таңдау қажеттігі туындайды. 
Өнімнің  бәсекелік  қабілетін  бағалау  нәтижесінде  келесі  шешімдер  қабылдануы 
мүмкін:қолданылатын  шикізат  пен  материалдардың  құрамы  мен  құрылымын  өзгерту; 
өнімді жобалау тәртібін өзгерту; өнімді дайындау технологиясы сапасын бақылау, өнімді 
сақтау  әдістерін  және  тасымалдау  жүйесін  өзгерту;  қажетті  жағдайда  өнімді  өткізу 
тәртібін  өзгерту;  өнімді  әзірлеуге,  өндіруге  және  өткізуге  қажет  инвестиция  тарту  және 
оның ұтымдылығын анықтау; жабдықтаушыларды ынталандыру жүйесін өзгерту; импорт 
құрылымын және импортталатын өнім түрлерін өзгерту.  
Қазіргі қоғамның нарықтық жүйемен даму кезінде меншікке байланысты қатынастар 
ең  бір  күрделі,  іргелі,  негізгі  мәселелердің  бірі  болып  табылады.  Нақ  осы  қатынастар 
агроөнеркәсіп кешені мен оның буындарының қазіргі кезеңдегі дамуы мен қызмет етуінде 
басты орын алып отыр. Меншік түрі атқаратын қызметі мен мәні бойынша экономиканың 
даму қарқынын не жеделдетеді, не байаулатады. 
Сонымен,  экономиканың  дамуы  әлеуметтік  экономикалық  қатынастардың 
тұрақтылығын,  конъюнктуралық  ауытқуларға  төзімділігін  қамтамасыз  ететін  негізгі 
мәселелердің  бірі  болып  табылады.  Бұған  барлық  меншік  нысандарының  қызмет  етуі 
арқылы  ғана  жетуге  болады.  Дегенменен,  тек  меншік  пен  шаруашылық  жүргізудің 
нысанының монополиясы арқылы экономиканың тиімділігін қамтамасыз ету мүмкін емес. 
Қаншама тиімді болмасын, жеке бір меншік нысанын бөліп алып, оны дамытуға бар күш-
жігерін салу қате, бұдан гөрі түрлі меншік нысандарына негізделген кәсіпкерлік қызмет 
түрлерінің біртұтас өміршең, икемді секторын қалыптастырып, дамыту маңыздырақ. 
Шаруашылық  жүргізудің  нарықтық  тетіктеріне  сәйкес  әр  түрлі  меншіктегі 
кәсіпорындардың  пайда  болуы  және  жоғары  сапалы  өнім  өндіру  барысында  бәсекеге 
қабілетті  өнім  түрлерін  өндіру  өте  қажетті  болып  отыр.  Сондықтан  негізгі    мақсат  – 
шаруашылық жүргізудің нарықтық механизмін кеңінен енгізу арқылы бәсекеге қабілетті  
өнім өндейтін кәсіпорындарды жақсарту болып табылады.  
 
Қолданылған әдебиеттер 
1.
 
Мейірбеков А.К., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы: -Алматы: Экономика, 
2003. 
2.
Портер М.  Международная конкуренция. М.:  Международные  отношения,  1993. 
С. 590. 
3.
 
Дауренбекова  А  Н.  Қазақстан  өнеркәсібінің  индустриялық  деңгейін  көтерудiң 
экономикалық механизмі. -Алматы: Экономика, 2005. 
 
185 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
Резюме 
В  статье  рассматриваются  вопросыдля  повышения  конкурентоспособности 
предприятия. 
Организационно-экономический 
механизм 
повышения 
конкурентоспособности  предприятия  является  предметом  конкурентной  среды, 
фактической реализации рекомендаций. 
 
Summary 
The article deals with to increase the competitiveness of the enterprise. Organizational-
economic mechanism of increase of competitiveness of the company is the subject of the 
competitive environment, the actual implementation of the recommendations. 
 
 
МЕЖКУЛЬТУРНАЯ  КОММУНИКАЦИЯ – ПРОЦЕСС ОБЩЕНИЯ И 
ОБМЕНА ИНФОРМАЦИЕЙ МЕЖДУ РАЗЛИЧНЫМИ КУЛЬТУРАМИ 
 
М.А. Еркинбекова,  
Республика Казахстан 
Академия Кайнар 
 
Двадцать  первый    век  называют  "веком  переговоров".  Действительно,  более 
интенсивного,  насыщенного  международным  общением  века,  еще  не  знала  история 
человечества.  На  фоне  продолжающих  свое  существование  национальных  традиций 
происходит дальнейшая демократизация и формирование единой системы норм и правил. 
Этому  способствует  как  современная  расстановка  сил  на  международной  арене,  так  и 
разного рода "обмены" в области культуры и области техники и науки. 
Проблема  межнационального  общения  всегда  была  и  будет  актуальной, ею  всегда 
интересовались  ученые  многих  стран.  Вопрос  межнационального  общения  является 
сложным  и  многогранным.  В  обществоведческой  науке  рассматриваются  различные 
аспекты  этой  проблемы:  социально-психологический,  социально-политический, 
социологический, лингвистический и другие.  
В  обществоведческой  литературе  понятия  "культура  межнационального 
общения",  "межкультурная  коммуникация"  в  основном  стали  употребляться  с 
начала 80-х годов ХХ века.  Так, например, проблема общения в этнической сфере 
и попытка определения критериев культуры межнационального общения, а также 
типология  межнационального  общения  в  условиях  различных  социально-
политических  систем  находит  отражение  в  работах  Авксентьева  А.В., 
Бурмистровой  Т.Ю.,  Гасанова  Н.Н.,  Дробижевой  Л.М.    Так,  Дробижева  Л.М. 
анализирует  роль  социально-психологических  аспектов  межнационального 
общения,  рассматривая  при  этом  структуру  общения  в  целом.  А  в  работах 
Бурмистровой  Т.Ю.  и  Дмитриева  О.А.  выявляется  сущность  и  сам  процесс 
формирования  и  функционирования  культуры  межнационального  общения  в 
различных сферах общественной жизни. 
В  исследовании  проблемы  межнационального  общения  важное  место  занимают 
этнологические теории Арутюнова С.А., Баграмова Э.А.,               Бромлея Ю.В., Гумилева 
Л.Н.  и  многих  других,  которые  позволяют  глубже  осмыслить  сущность  межэтнических 
отношений и выявить особенности данного процесса. 
Термин “коммуникация” появился в научной литературе в начале 20-х годов 
ХХ века в связи с необходимостью изучения процессов межличностного общения, 
взаимного  понимания  человека  человеком,  эффективности  жизнедеятельности, 
достижения успеха, а также в связи с развитием средств массовой информации, их 
воздействием  на  сознание  индивида  и  массовое  сознание,  необходимостью 
186 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
изучения  механизмов  манипулирования  личностью,  массами,  управления 
обществом,  его  культурой.  Действительно,  культура  формирует  личность  членов 
общества,  а  ей  культуре,  обучаются,  (ведь  ее  невозможно  приобрести 
биологическим путем) посредством прямого и косвенного общения.  
Общение – специфическое межличностное взаимодействие людей как членов 
общества,  представителей  определенных  социальных  групп, культур.  Общение  – 
важная составная часть социального бытия человека как общественного существа, 
источник  его  жизнедеятельности,  условие  формирования  как  общества,  так  и 
личности.  Человек  не  может  существовать  вне  общения  с  другими  людьми. 
Потребность в общении является одной из базовых потребностей общественного 
индивида.  В  условиях  общения  осуществляется  коммуникативный  процесс, 
происходит 
взаимодействие, 
взаимовлияние 
индивидов, 
возникает 
взаимопонимание.  
Общение – важный фактор социальной детерминации поведения индивида. В 
его процессе человек всегда стремится определенным образом воздействовать на 
своего партнера, и сам подвергается воздействию со стороны последнего.  
Эффективность социальной коммуникации во многом зависит от понимания. 
Обычно результативная сторона понимания выражается в двух аспектах: явление 
включается  в  смысловую  структуру  личности,  и  понятое  соответствует  целям 
коммуникации.  Коммуникация  не  может  рассматриваться  просто  как  передача 
знаний,  а  всегда  как  взаимодействие  сторон,  преследуя  определенные,  часто 
различные  цели.  Понимание  носит  диалогический  характер.  “Умному  намека 
достаточно”,  -  гласит  народная  мудрость.  Но  намека  достаточно  тому,  кто  уже 
обладает  знанием  смыслового  целого.  Понимание  зависит  от  особенностей 
воспринимающего субъекта его целей, ориентации, контекста осмысления.  
В  процессе  межличностного  общения  представителей  различных  культур 
происходит обогащение национального самосознания. Из более развитых обществ 
в  менее  развитые  проникают  элементы  культуры,  которые  могут  содействовать 
сокращению  исторического  пути  народов,  в  процессе  культурных  контактов. 
Однако не всегда культурные контакты бывают положительными.  
Межкультурная    коммуникация  –  это  процесс  общения  и  обмена 
информацией между различными культурами и представителями данных культур с 
целью  постижения  глобализационных  процессов  в  мире,  понимание  и  принятие 
иных культурных ценностей и адекватного положения в иной культуре.  
Поскольку  мы  живем  в  эпоху  глобализации  процессов,  можно  ожидать 
наступления  эры  интегрированной  культуры.  Но  чтобы  в  нашем  сложном  мире 
оставаться самим собой, культурные различия нужно воспринимать как данное и 
пытаться освоиться в “чужой” культуре, не теряя своей собственной.  
Подлинная культура межнационального общения, взаимодействия и сотрудничества 
народов  может  возникнуть   только  на  основе  раскрытия  духовно-нравственного 
потенциала  каждой  нации,  обмена  опытом  социального  и  культурного  творчества,  на 
основе реализации идеалов свободы, справедливости и равенства. И именно образование 
призвано  обеспечить  сочетание  интернационального  и  национального  воспитания  у 
студентов. 
В  условиях  интенсивных  миграций  и  взаимодействия  культур,  современная 
система  образования  призвана  создавать  условия  для  формирования  человека, 
способного к активной жизнедеятельности в многонациональной поликультурной 
среде.  Высокая  ставка  на  традиционную  культуру  воспитания  в  этом  плане, 
существующая  в  современном  мире,  естественна  и  закономерна.  Национальная 
187 
 

Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж. 
 
традиция воспитания практически остается главным условием возрождения любых 
национальных традиций и национального возрождения в целом.  
Что нужно делать для того, чтобы принципы мирного сосуществования, ненасилия, 
терпимости к людям другой национальности, уважения к иным традициям укоренились в 
сознании  каждого  человека?  Понимание  себя,  окружающих,  социальной 
действительности  в  целом  и  своего  места  в  этом  мире  не  возможно  без  парадигмы 
диалога. А диалог как философская категория включает в себя умение не только излагать 
свою  точку  зрения,  но  и  слушать  другую.  Очевидно  также,  что  «всякое  объединение 
противопоставляет,  всякое  противопоставление  объединяет».  Ведь  союз  на  основе 
общности  какого-либо  признака  базируется  на  позиции  его  исключительности, 
противопоставление же, напротив, ведет к взаимодействию, к осознанию ценности любой 
уникальности. Этот факт позволяет нам утверждать, что способность видеть в другом себе 
подобного, в иной культуре - ее сущность, рациональное зерно, является конструктивной 
основой  бесконфликтного  существования.  Введение  диалога  в  семантическое  
пространство толерантности,  расширение наших представлений о воспринимаемом мире, 
будь  то  отдельная  личность  или  группа  людей,  можно  считать  первоосновой 
продуктивного межкультурного взаимодействия. 
Вы  человек  коммуникабельный  или  замкнутый?  Что  Вам  порой  мешает  наладить 
контакт с другим человеком? Всегда ли Вам понятно его поведение? А если он приехал из 
другой  страны?  Если  он  воспитан  по-иному,  в  других  традициях?  Различия  между 
культурными  особенностями  жителей  разных  уголков  мира  -  что  значит  это 
обстоятельство в жизни человечества? А если бы все люди стали придерживаться одних и 
тех же обычаев, норм поведения? Вам этого хочется? 
Человечество  многолико  и  разнообразно.  В  поликультурном  Казахстане  с  раннего 
детства люди постепенно на практике открывают для себя сходства и различия с другими. 
Их  многое  объединяет.  Живя  вместе,  представители  разных  народов  все  больше 
становятся  похожими  между  собой.  Взаимопроникновение  традиций  и  образа  жизни 
неизбежно  на  протяжении  истории,  мы  сегодня  не  такие,  какими  были  наши  предки, 
отличия заметны даже при сопоставлении двух живущих вместе поколений. 
Исторический  и  технический  прогресс  сделали  нашу  планету  как  бы  меньше. 
Смешение  народов,  культур,  языков  достигли  невиданного  размаха.  Обмен  товарами  и 
ресурсами, путешествия и миграции, всемирная паутина и телевидение, книги, кино, театр 
способствуют  все  более  глубокому  культурному  взаимообогащению  людей.  Часто 
приходится  слышать,  что  процесс  универсальной  глобализации  ведет  к  нивелировке 
этнических  традиций,  что  они  уже  практически  исчезли  из  жизни,  их  место  лишь  на 
карнавалах и в инсценировках. 
Итак,  понимание  роли  культурного  многообразия  человечества,  бережное 
отношение к традициям своего народа, умение уважать и по достоинству ценить чужую 
культуру,  обычаи  и  жизненные  устои  своих  ближних  и  дальних  соседей  предполагают 
определенный уровень этнологической грамотности населения. Поэтому усилия мирового 
сообщества,  направленные  на  организацию  сотрудничества  и  взаимопонимания, 
малоэффективны  без  передачи  новым  поколениям  социального  опыта  их 
предшественников.  Ведущая  роль  в  сохранении  и  развитии  положительных  знаний, 
накапливаемых по крупицам и передаваемых от отцов к детям, безусловно, принадлежит 
институтам  образования,  которые  вносят  целенаправленный  вклад  в  процесс 
социализации  человека,  предоставляют  ему  знания  и  умения  для  активного  участия  в 
жизни общества. 
 

жүктеу/скачать 3,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: