Литература:
1.
Белан М.С. На всех фронтах. – Алма-Ата, 1995 г.
2.
История Казахстана в 5 томах. Том 4. – Алматы: Атамура, 2010 г.
3.
Козыбаев М.К. Казахстан – арсенал фронта. – Алма-Ата, 1970 г.
4.
Кустанайская область в годы ВОВ: единство фронта и тыла (Сборник документов
и материалов). – Костанай, 2010 г.
5.
Черныш П.М. Очерки Кустанайской области. – Кустанай, 1995 г.
Түйін
Мақалада Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қостанай өңірінен шыққан батыр
тұлғалар туралы қарастырылады.
ЖАҢА КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕМДІК САЯСАТЫ
Койтасова Гүлжазира Аширқызы,
Шет тілдер және іскерлік карьера
университеті, магистр, аға оқытушы
Қазақстан Республикасы өзінің ресми тәуелсіздігін алғаннан бері де, бірталай
кезеңнен өтіп келеді. Қазақстан өзінің көпвекторлы саясатын пайдаланып,дұрыс сыртқы
саясатын жүргізіп отыр.Тәуелсіздіктің таңында шыққан өзінің егемендігінің,
мемлекеттілігінің күшейуіне әсер ете алып, мемлекетіміздің халықаралық қатынастар мен
әлемдік-тұрмыстық қарым-қатынастар жүйесіне кірігуіне де ықпал етіп отыр. Осы
жылдарда республикамыз халықаралық қауымдастықтың тең құқылы мүшесі бола алды.
Халықаралық қолдау алып, өзінің көршілес жатқан елдермен де тұрақты қарымқатынас
байланысын орнатты. Сөйтіп, республикамыздың байыпты және сенімді серіктестік деген
халықаралық имиджі қалыптасты.
Қазақстанның сыртқы саясаты саласында өзінің қарым-қатынасын Ресей, Қытай,
АҚШ, Еуропа Одағымен, Орталық Азия мемлекеттерімен және мұсылман әлемімен тығыз
жасауда. Қазақстан яғни өзінің тек күрделі аймақтық және глобальді үдерістерге қарап
қалмай, республикамыз көршілес жатқан елдермен тығыз қарым-қатынасты және алдыңғы
қатарлы әлемдік державалармен де ұзақ мерзімді қатынастар орнатуда.Қазақстан сол
елдермен бірнеше халықаралық келісімдерге қатысып, өзінің әлемдік халықаралық
терроризмге қарсы күресін, жаппай қыру қаруының таратылмауына өзінің жауапкершілік
позициясы бар екенін көрсетті.Халықаралық аренада Қазақстан өзінің көпвекторлы
саясатын жүргізуде. Қазақстанның сыртқы саяси бағыты көп бағытты дипломатия
арнасында дамып келеді. Бұл Қазақстан Республикасының сәтті, оңтайлы амалы, және
басқа алып Ресей, Қытай, АҚШ сияқты мемлекеттер алдында өз мүдделерін қорғауы. Бұл
көпвекторлы саясат- барлық елдермен достық және болжамды қарым-қатынас жасау, яғни
161
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
әлемдік істерде араласып маңызды роль атқару. Ал бұл Қазақстан мемлекеті үшін үлкен
салмақты тәжірибелік мүдде [1].
Қазақстан өзінің геосаяси жағдайы мен экономикалық потенциалды жағдайында да
тек қана кіші аймақты проблемаларды көздеп қалмай, сонымен қатар бүкіл әлеммен де
қауышып өмір сүруі керек. Қазақстанның келешегі – Азияда, Еуропада да, шығыс пен
батыста да. Дақ осындай саясаттың жүргізілуі Қазақстан үшін қандайда бір қауіптің
төнуін болдырғызбайды, және де жағымды сыртқы жағдайлардың Қазақстанда
экономикалық және саяси жаңартуын нығайтады. Көп векторлы саясат – дамып келе
жатқан еліміз үшін өте қажет. Әліде көптеген шетелдік инвестицияларға мұқтажбыз,
нарықтық өтімнің дамуына көп үлес қосу талап етіледі. Осы көпвекторлы саясат
желісінде біздің Қазақстанның халықаралық статусының көтерілуін байқаймыз. Әрине
елімізде мұндай дұрыс сыртқы саясатты көздеп, әсерін тигізіп отырған ел басымыз
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың дұрыс саяси бағытының арқасында. Мемлекет
алдында қойған маңызды стратегиялық мақсаттардың орындалуының арқасында
мемлектіміздің тағы бір жетістігі абыроймен ОБСЕ-де төреағалық еткендігі.
Қазақстан бейбіт сыртқы саясатты көздейді. Ол саясат өзара пайдалы және жан-
жақты және бір құқықты бағытталған. Алдымен көршілес жатқан елдер Ресей, Қытаймен
ынтымақтасу, сонымен қатар басқа барлық елдермен қатынас жасауға қызығушылық
танытады. Халықаралық саяси және финансылы ұйымдармен бірлесе ынтымақтасу.
Қазақстан өзінің бейбіт сүйгіш мінезімен өзінің сыртқы саясатында мәлімдегендей:
аймақтағы ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету сұрағын шешу - бұл заңды құбылыс.Бір-
біріне деген сенім және ынтымақтастық атмосферасын құру. Біздің Қазақстан
Республикасыосы саясатында өзінің ұлттық мүдделерін бұлжытпай қорғау:
-
территориялды біртұтастық және егемендік;
-
азаматтардың аман-саулығы;
-
азаматтардың берекеті мен оларды конституциялы құқықтарынбұлжытпай қорғау
дегенді меңзейді.
Қазақстанның бүгінгі жетістіктері өзінің сыртқы саяси саласында, бірақ
халықаралық салмаққа ие болу республикамыздың көп жағдайдан тәуелді және
экономикалық жағдайдан да тәуелді болады екенін байқадық. Бұл айдай анық, өмір
шындығы, мемлекет өмірінің экономикасы мен саясатын модернизацияламай, дамудың
жоғарғы темпін сақтамай, технологиялық жаңалаусыз елдің әрі қарай сәтті дамуы мүмкін
емес. Мұндай тәжірибелерді алдынғы қатарлы азияаттық елдер экономикасының
тәжірибелері дәлелдейді[3].Бұл жағдайда Президентіміз Н. Ә. Назарбаевтың ұсынған
Стратегиясы: мемлекетіміздің бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кірігуі. Бұл
Стратегияның мәні – Елбасымыздың халыққа жолдаған Жолдауымен қатысты,
Қазақстанды әлемнің жоғары дамып келе жатқан елдерінің қатарына кіргізу.
Республикамыздың ниеті халықаралық аренада өзін заманауи және ашық нарықтық
экономикасы бар, демократиялық нормаларды қадірлейтін, өзінің халықаралық
міндеттерін қатаң сақтайтын мемлекет ретінде көрсетуге ниеттенеді, мақсаттайды.
Модернизациялау үрдісінің жетістіктері көп жағдайда аймақтық ынтымақтастық
перспективалары көп жағдайда шартталған. Аймақтық интеграция арқылы орташа және
кіші елдер халықаралық қарым-қатынас полюсін құруға мүмкіншілік алады, заманауи
басты мәселелерді шешуде өз дауысын ала алады. Жаңа кезеңдегі ең маңызды мәселеге
көңіл бөлу керек. Ол экономикалық, қоғамдық, экологиялық және демографиялық
мәселелерді Орталық Азиялықаймаққа қол жеткізу координациялы әрекеттері арқылы,
және ұлттық бағдарламалардың дамуын басқа аймақтық елдермен өзара бірігіп әрекет етуі
болып табылады [3]. Тек келісілген және ортақ бірлескен аймақтық саясаты, әсіресе сауда
саттық саласында, су-энергетика және көлік салаларында да елдермен бірге бірігіп
атқаруды талап етеді.
Президентіміз өзінің кезекті халыққа Жолдауында,«Қазақстан Стратегиясы – 2050-
де» дәйекті және болжамды сыртқы саясаты- ұлттық мүдделерді ілгерілету мен аймақтық
162
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
және жаһандық қауіпсіздікті нығайту керектігінатап айтқан. Біз көршілеріміз – Ресеймен,
Қытаймен, Орталық Азия елдерімен серіктестікті дамытумыз әрі қарай жалғастырылып
жатыр.Біздің ел Кеден одағын және Біртұтас экономикалық кеңістікті нығайтатын
боламыз. Еуразиялық экономикалық одақ құру. Консенсуске келіп, саяси егемендікке
қысым көрсетілмейді. Сыртқы саясатымызды теңестіру - әлемдік істерде елеулі рөл
атқаратын және Қазақстан үшін практикалық қызығушылық туғызатын барлық
мемлекттермен достық және болжамды қарым-қатынастарды дамыту дегенді
білдіретін[2]. Бірақ халықаралық ахуал және геосаяси орта қарқынды өзгеруде. Солтүстік
Африка мен Таяу Шығыстан Солтүстік Шығыс Азияға дейін тұрақсыздық белдеу алып
жатыр. Жаһандық деңгейде де, жекеленген аймақтарда елеулі өзгерістерге ұшырауда.
Соған сәйкес, Біріккен Ұлттар Ұйымы, Еуропа Қауымдастық Ынтымақтастық Одағы
(БҰҰ, НАТО, АӨСШК, ЕҚЫҰ) және басқа аймақтық қауіпсіздік тетіктері рөл
атқарады.Мұндай ахуалда, Қазақстанның сыртқы саясаты жаңғартылуы тиіс. Сыртқы
саясатты жаңғыртуда ең алдымен:
-
аймақтық және ұлттық қауіпсіздікті жан-жақты нығайту;
-
экономикалық және сауда дипломатиясын белсенді дамыту;
-
мәдени-гуманитарлық, ғылым-білім және басқа шектес салалардағы халықаралық
ынтымақтастықты арттыру;
-
азаматтарымызды құқықтық қорғауды күшейту;
-
шетелдердегі отандастарымыздың жеке, отбасылық, іскерлік мүдделерін қорғауды
күшейту.
Өзіміздің ұлттық мүдделерімізді сыртқы саясатта әртараптандыру, яғни ұлттық
экономикалық және сауда мүдделерін ілгерілету үшін экономикалық және сауда
дипломатиясын дамыту біздің міндетіміз. Екіншіден, аймақтық қауіпсіздік үшін өз
жауапкершілігімізді сезінуімізге, Орталық Азияны тұрақтандыруға ел ретінде өз
үлесімізді қосуымыз тиіс. Аймақтағы тартысты жоюға көмектесуіміз керек. Ал
тұрақтандырудың тәсілі – аймақішілік бірігу, яғни әлеуметтік-экономикалық
проблемаларды шешіп, су-энергетикалық, және басқа қайшылықтарды жаза аламыз.
Біздің дауысымыз барлық әлемге естіліп тұруға тиіс. Астана Экономикалық форуымында
Президентіміз G-Globalдеп атаған диалогтың жаңа түрін ұсынды. Оның мақсаты: әділ
және қауіпсіз әлем орнықтыру үшін баршаның күшін біріктіру. Еліміз халықаралық
бастамаларды қолдап, жаһандық қауіпсіздікке үлесін қоса білуі керек. Қазақстан ИЫҰ-
ның белсенді қатысушысы ретінде, араб-ислам әлеміндегі халықтық толқудың, аймақтық
әлеуметтік-экономикалық проблемаларын шешуге қызмет етуі маңызды.Қазақстан өзінің
қорғаныс қабілеті мен әскерін нығайтуға, түрлі қорғаныстық тежеу тетіктеріне қатысуы
керек, ұлттық қорғанысын әзірлеп, түрлі елдермен, ұйымдармен ынтымақтасуға тиіс.
Қазақстан – әлемдік қауымдастық таныған ел.
Әлемдік саясатта еліміз –талассыз халықаралық беделге ие жауапты да сенімді
серіктес. Біз жаһандандық қауіпсіздікті нығайту ісінде маңызды рөл атқарамыз,
халықаралық терроризмге, экстримизмге және есірткінің заңсыз айналымына қарсы
күресте әлемдік қауымдастықты қолдаймыз. Еліміз өз қауіпсіздігі үшін халықаралық
алаңы (АОСШК) – Азияда өзара іс-қимыл мен сенім шаралары кеңесін бастамшылық
жасады. Соңғы 3-4 жылда ҚР Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымына,
Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына және Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымына төрағалық етті.
Біз жаһандық энергетикалық және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
лайықты үлес қосамыз. Ядролық қаруды таратпау режимін нығайту жөніндегі
бастамаларымыз – әлемдік тұрақтылыққа, тәртіп пен қауіпсіздікке қосқан үлесіміз.
Әлемде алғашқы болып Семей ядролық полигонын жауып атом қаруынан бас тартып, біз
жетекші ядролық державалардан АҚШ-тан, Ресейден, Ұлыбританиядан, Франциядан және
Қытайдан қауіпсіздігімізге берік халықаралық кепілдік алдық. Осының барлығы –
жаһандық саясаттағы біздің рөлімізді тану[2]. Осындай жауапты саясаттың арқасында
Қазақстан ядролық қаруды таратпау режимінің көшбасшысы, басқа мемлекеттер үшін үлгі
163
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
болып танылды. Сондықтанда Қазақстан 2050 Стратегиясы тым құбылмалы тарихи
жағдайдағы жаңа Қазақстан үшін жаңа саяси бағыт. Қазақстан –қазіргі заманғы мемлекет.
Мемлекетіміз кемелдікке жетті, сондықтан мемлекеттің қалыптасу кезеңі. Дүниеде болып
жатқан өзгерістердің сипаты мен тереңдігі жаһандық өзара іс-қимыл ұзақ мерзімді дамуды
талап етеді. 2050 жыл – әлемдік қауымдастық бағдар ұстап отырған нақты мерзім[2].
Көптеген өркениетті елдер осындай ұзақ мерзімді стратегияларды болжамдап
дайындалады. Мысалы, БҰҰ-да 2050 жылға дейінгі өркениеттер дамуының жаһандық
болжамы әзірленді.
Қорытындылай айтқанда, жаңа кезеңдегі Қазақстан өзінің жүргізіп келе жатқан
дұрыс әлемдік саясатының арқасында, елімізді бүкіл әлемге әйгілі еткізіп, елдер
мойындаған мемлекетке айналды. Қазақстан өзінің бай табиғи ресурстарымен және
территориялды жағдайымен әрқашанда халықаралық қауымды өзіне қаратып отырды.
Әркімге мәлім еліміздегі тұрақтылық көбіне сыртқы саяси қарым-қатынаспен тәуелді. Ал
Қазақстанда ондай қарым-қатынас жеткілікті. Орталық Азия аймақтарындағы ең алдынғы
мемлекеттің бірі. Біздің еліміздің сыртқы саяси бағытынантек біздің еліміздегі
тұрақтылылық қана тәуелді емес, сонымен қатар айналамыздағы көрші елдердегі
тұрақтылыққа да қатысты.
Пайданылған әдебиеттер:
1.
Казахстан в системе мировых экономических процессов.- Алматы: КИСИ при
Президенте РК, 2008.-272с.
2.
Қазақстан Стратегиясы -2050 «Мәңгілік ел»
3.
Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации Алматы,
2000
4.
Абусейтов К.Х. Казахстан и европейские структуры безопасности // Саясат –
Алматы,1996 №1
5.
Богомолов О.Т. «Перспектива экономического взаимодействия» Новое время,
1986 М.8
6.
Интернет көздері
Резюме
В этой статье пишется о новом Казахстане где за годы своей независимости, как
государсво придерживаясь правильной многовекторной внешней политикой, сумел
создать тесные дружеские и взаимовыгодные отношения с соседними странами, также
имеет тесные дипломатические связи и сотрудничает с мировыми державами и
мусульманским миром. Независимый Казахстан развивается в многосторонней
дипломатической сфере и защищает свои национальные интересы. Казахстан поднял свой
международный статус и стал всему миру признаным государством.
Summary
The article is about Kazakhstan’s foreign policy and economy in a modern stage. Since its
independentyears our government has been following the right poly vector foreign policy and
could create friendly and mutual relations with neighbour countries in Central Asia and with
many European countries and has diplomatic relations and cooperation with world power
andother Muslim countries. Independent Kazakhstan is a developing country in multilateral
diplomatic sphere and defends its national goals. Kazakhstan presided the OSCE in 2010, has
participations in many world meetings, arose its international status and has become a generally
recognized state by the world.
ОБ УСТОЙЧИВОСТИ ЭНЕРГЕТИКИ РЕГИОНА
164
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
Сапарбаев А.Д.,
заслуженный деятель Казахстана,
почетный академик НАН РК,
д-р экон.наук, профессор
Особенность современного периода развития мировой экономики заключается в
следующих кардинальных изменениях: усложнение промышленных технологий;
повышение наукоемкости производимой продукции и услуг; многообразие
потребительского спроса; ускоренное освоение новых технологий выработки энергии;
глобализация производства и рынков сбыта; внедрение новых информационных систем и
т.д.
Для обеспечения мировой энергетической безопасности необходима выработка
научно обоснованной методики учета и анализа энергетической эффективности
региональных энергетических комплексов и взаимосвязей между ними внутри каждой
отдельно взятой страны, а также взаимосвязей национальных энергетических систем.
К показателям энергетической эффективности и энергобезопасности относятся [1]:
индикаторные алгоритмы для выявления возможных угроз в сферах производства и
потребления энергии, разработки механизмов их преодоления, создания расчетных
моделей энергетического планирования; способы расчета пороговых значений
макроэкономических параметров энергетической безопасности, энергетической
эффективности и формирования информационной базы для их верификации; методы
определения критических значений показателей энергетической безопасности для
отдельных секторов и отраслей экономики; обоснованные наборы расчетных данных для
непрерывной оперативной оценки состояния энергетической безопасности и методы
сравнительного анализа различных систем критических параметров энергопотребления;
программное обеспечение вычислительных комплексов для наблюдения за динамикой
показателей безопасности экономического развития в рамках программ энергетического
мониторинга; методы использования количественных показателей и пороговых значений
параметров энергетической эффективности и безопасности для оценки и анализа итогов
выполнения государственных экономических программ, при разработке прогнозов
хозяйственного развития, экспертизе новых законов, нормативных документов и проектов
правительственных решений.
Использование системного анализа показывает, что оптимальный уровень
региональной энергетической безопасности достигается при таком гарантированном
запасе внутренней макроэкономической устойчивости экономических систем, когда даже
наиболее интенсивное из вероятных внешних и внутренних дестабилизирующих
воздействий не сможет вывести их из состояния устойчивого равновесия. Для более
полного учета положительных и отрицательных факторов развития энергетического
комплекса, оптимального размещения стратегически важных объектов энергосистемы,
своевременной выработки стратегии и тактики развития энергетики региона для
устойчивого развития необходимы объективный аудит и постоянный мониторинг
уровней энергетической безопасности и энергосбережения. Под макроэкономической
устойчивостью в данном случае в первую очередь имеется в виду долгосрочное
динамичное равновесие между эксплуатацией первичных природных ресурсов и
развитием человеческого общества.
При этом одним из ключевых условий успешного формирования государственной
системы управления энергетической эффективностью и безопасностью становится
правильный выбор унифицированных макроэкономических показателей режима
устойчивого энергетического развития (sustainable energy development) для координации
функционирования взаимосвязанных региональных, национальных и международных
систем мониторинга.
165
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
До недавнего времени в практике США и других зарубежных экономически
развитых стран для определения и контроля текущего уровня энергетической
безопасности обычно использовалось не более 5 или 6 основных сводных количественных
параметров и производных расчетных индексов. К ним обычно относятся: удельная
физическая и стоимостная энергоемкость ВВП, уровень удовлетворения текущего спроса
на базе внутреннего энергетического производства, процентная доля импорта в структуре
потребления, соотношение между текущими активными запасами топлива, импортом и
потреблением, а также относительные доли основных и резервных источников импортных
поставок в общем объеме импорта и потребления. Тем не менее, многократные и, как
правило, неожиданные кризисные ситуации последних лет выявили настоятельную
необходимость в более сложном и комплексном подходе.
В расширенную группу таких показателей включаются следующие показатели [1]:
а) группа ресурсных показателей
1) разведанные извлекаемые запасы всех видов минерального топлива, с расчетом
ожидаемого периода их исчерпания по уровням текущего и прогнозного потребления;
2) абсолютный и относительный потенциал мощности доступных для рентабельного
и технически возможного применения возобновляемых источников энергии;
3) внутренняя структура энергетического баланса с учетом поставок первичных
энергоресурсов, производства электроэнергии и полного энергопотребления с разбивкой
по видам конечного целевого использования;
4) показатели динамики зависимости отечественной экономики от объемов чистого
энергетического импорта и экспорта по видам первичного топливного сырья;
б) группа стоимостных показателей
5) удельная стоимость конечного использования всех видов энергии в
расчете на единицу стоимости реализованной продукции с учетом налогов и
субсидий, в текущих и фиксируемых ценах;
6) общая и удельная добавленная стоимость в обрабатывающей промышленности по
отдельным энергоемким отраслям и динамика ее энергетической составляющей;
7) совокупные расходы на энергетику, включая базисные инфраструктурные
инвестиции, затраты на разведку и освоение месторождений топливного сырья, охрану
окружающей среды, профильные НИОКР, внедренческую деятельность, чистые затраты
на энергетический импорт и экспорт;
8) относительные доли чистого национального и индивидуального дохода,
приходящегося на оплату совокупного личного энергопотребления в расчете на душу
населения;
в) группа показателей эффективности потребления
9) валовая и удельная энергоемкость обрабатывающей промышленности,
транспорта, сельского хозяйства, торговли и жилищного сектора в стоимостных и
физических показателях;
10) конечная удельная энергоемкость набора наиболее энергозатратных видов
отечественной товарной продукции;
11) эффективность потребления основных видов первичного энергетического сырья
для производства электроэнергии в удельных стоимостных и физических показателях;
12) долгосрочные тренды удельного совокупного расхода энергии по теплотворной
способности в расчете на единицу ВВП;
13) динамика полного удельного энергетического потребления в стране в расчете на
душу населения;
14) сводные коэффициенты промежуточных и конечных непроизводительных потерь
в энергосистемах;
г) группа экологических показателей
166
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
15) объемы выбросов в окружающую среду загрязняющих веществ энергетического
происхождения в грунт, водную и воздушную среды, с дополнительным выделением
группы «парниковых газов»;
16) накопленное количество радиоактивных отходов внешнего и внутреннего
происхождения, требующих дезактивации, специальной переработки и длительного
хранения.
Система учета данных показателей должна быть ориентирована на стратегию
технологического прорыва, на переход к инновационной экономике, на активную
государственную поддержку базисных нововведений по приоритетным направлениям.
Ключевым методологическим аспектом исследования проблем региональной
энергетики является рассмотрение вопросов разработки стратегии устойчивости.
Устойчивость региональной энергетики всегда связана с ее надежностью. Если
устойчивость характеризует способность системы противостоять возмущающим
воздействиям при сохранении основных характерных признаков системы, определяемых
ее генетическим основами, то надежность определяет вероятность осуществления
процессов в системе и поддержания во времени постоянства ее свойств.
Устойчивое поведение региональной энергетики является необходимым свойством,
поскольку позволяет достигать ее поставленных целей. Однако устойчивость может
оказаться нежелательной, если под влиянием благоприятных факторов система сохраняет
свое прежнее инерционное состояние.
Под устойчивостью региональной энергетики можно понимать ее адаптивность к
изменяющимся факторам внешней среды. Показатель устойчивости включает в себя
совокупность параметров, обеспечивающих приспособляемость региональной энергетики
к внешним воздействиям.
Таким образом, само по себе понятие устойчивости является системным и это
предъявляет определенные требования к управлению региональными системами, в
частности необходимо достичь таких параметров региональной энергетики, которые
могут привести к положительному изменению состояния системы, не нарушая ее
основных специфических признаков.
Основные генетические параметры и текущие значения параметров региональной
энергетики оказывают влияние на ее устойчивость по-разному. Генетические параметры
региональной энергетики, включающие, по мнению автора, наличие и состояние
материально-технических, технологических, трудовых, информационных ресурсов,
менеджмент, маркетинг, являются фундаментом устойчивости. Разрушение части данных
параметров может привести к частичному или полному разрушению устойчивости.
Понятие устойчивости является частью понятия устойчивого развития, то есть сохранение
устойчивости во времени обеспечит энергосистеме динамическое положительное
развитие.
В настоящее время энергосистеме важно сохранить устойчивость не только в
определенный момент времени под воздействием положительных и отрицательных
факторов внешней среды, но и получить дальнейшее развитие.
Теоретически, современная экономическая теория в настоящее время выделяет три
подхода к выявлению понятия устойчивого развития региональной энергетики.
В первом случае речь идет об интегральной устойчивости территориальных систем с
точки зрения сбалансированности их подсистем, стабильности динамики показателей,
позитивности структурных изменений.
Второй подход связан с устойчивым развитием в региональном контексте с точки
зрения безопасности. Уровень безопасности находится в зависимости от совокупности
целей и критериев, определяющих общую стратегию развития региональной энергетики,
построения иерархии целей ее развития.
В третьем случае в качестве ведущего критерия устойчивого развития выступает
уровень достижения сбалансированности подсистем: угольной, электро-и
167
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
теплоэнергетики, нефтяной и газовой. Здесь энергосистема рассматривается как целостная
система с элементами, взаимосвязанными друг с другом.
В качестве основного принципа устойчивого развития региональной энергетики
можно принять наличие согласованности между темпами и масштабами решения ее
экономических и экологических проблем.
Стратегия развития региональной энергетики должна быть направлена на получение
определенных результатов, направленных на достижение целей за счет реализации
комплекса устраняющего, предупреждающего или локализующего отрицательные
тенденции в процессе ее развития. Стратегия должна быть нацелена на существенное
повышение уровня потребления обществом продукции топливно-энергетического
комплекса (ТЭК), объемов доходов регионального и республиканского бюджетов при
минимизации ущерба окружающей среде.
В механизме устойчивости огромную роль играют инновационные элементы. Эти
элементы могут обеспечить конкурентоспособность выпускаемой продукции, а также ее
экологичность.
Одним из подходов к нахождению путей динамического развития и сохранения
устойчивого состояния в функционировании сложно организованных открытых систем, к
каковым относится региональная энергетическая система, является синэргетический. Он
подразумевает самоорганизацию процессов в открытых динамических системах.
Стратегические оценки состояния региональной энергосистемы должны
проводиться на стадии стратегического планирования. В связи с этим необходимо
разработать систему критериев и показателей устойчивости, что позволит осуществить
прогнозирование факторов, определяющих устойчивость, обеспечить проведение
исследований по выявлению угроз, провести анализ жизненного цикла энергосистемы.
Факторами, влияющими на устойчивость энергосистемы региона, можно отнести:
А) внутренние: материально-технические, трудовые ресурсы, технологии. Для
повышения эффективности их использования необходимы высокопродуктивные
менеджмент, маркетинг, использующие инновационные методы и подходы.
Б) внешние: политика государства по отношению к отечественному
товаропроизводителю (инвестиционная, кредитная), рыночная конъюнктура, природно-
географические условия, состояние экономики, производственная инфраструктура,
международная обстановка.
Показатель состояния основных производственных фондов показывает, насколько
полно основные фонды отрасли обеспечивают выпуск продукции, удовлетворяющий
спрос на нее. Он отражает степень удовлетворенности спроса на продукцию топливно-
энергетического комплекса за счет продукции собственного производства и
рассчитывается как отношение объема производства топливно-энергетических ресурсов в
данном регионе к объему потребления их в анализируемом периоде. На уровень
материально-технической обеспеченности региональной энергетики влияют запасы
(залежи) нефти, газа и угля в регионе и возможности их переработки.
Степень инновационности отражает долю инновационной продукции в общем
объеме выработанной продукции в регионе в анализируемом периоде. В последние годы
особо актуальным становится производство инновационной и экологически чистой
продукции. В энергетике к такой продукции можно отнести продукцию, выработанных на
нетрадиционных источниках энергии, которые, в свою очередь, могут быть созданы за
счет дополнительных капиталовложений в совершенствование технологий, приобретение
высокопроизводительного оборудования и человеческих ресурсов, владеющих
современными методами планирования, организации производства и реализации
продукции на внутреннем и внешнем рынках с учетом всех факторов.
Исходные определения инноваций, которые считаются классическими,
определяются по следующим признакам [2]:
168
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
1)
использование новой техники, новых технологических процессов или нового
рыночного обеспечения производства;
2)
внедрение продукции с новыми свойствами;
3)
использование нового сырья;
4)
изменение в организации производства и его материально-технического
обеспечения;
5)
появление новых рынков сбыта.
Экологичность отражает степень нанесения топливно-энергетическим комплексом
ущерба окружающей среде и показывает, насколько выбросы вредных веществ
предприятиями ТЭК превышают их предельно допустимые выбросы.
Производительность показывает, насколько эффективно используются основные
производственные фонды предприятий ТЭК и рассчитывается как рентабельность
производства.
Показатель логистики отражает обеспеченность отраслей ТЭК транспортными
средствами для материально-технического снабжения и отгрузки готовой продукции
потребителям. Он рассчитывается как доля объема поставки материально-технических
ресурсов предприятиям ТЭК и доставки готовой продукции ТЭК потребителям силами
региональной транспортной отрасли в
общем объеме поставленных материально-технических ресурсов для ТЭК региона и
отгруженной его готовой продукции потребителям.
Показатель устойчивости энергетики региона может принимать максимальное
значение, равное 1, и минимальное значение, равное 0. Значение, равное 1, принимается в
том случае, если энергетическая система региона находится в идеальном устойчивом
состоянии. Данный показатель можно использовать при сравнении устойчивости
энергосистем различных регионов и расчете их рейтинга.
Если показатель ОПФ отрасли примет значение ниже 1, то необходимо увеличить
производственные мощности, усилив инвестиционную деятельность.
Если степень инновационности примет значение меньше 1, то необходимо усилить
инновационную деятельность в топливно-энергетическом комплексе региона
(инновационные технологии по добыче и переработке нефти, газа, угля, производству
электроэнергии и т.д.).
Если показатель экологичности примет значение меньше 1, то необходимо принять
меры по введению в строй источников энергии, не загрязняющих окружающую среду
(например, ВИЭ), и уменьшению выбросов действующими предприятиями ТЭК
(установка очистительных устройств, использование новых безотходных и малоотходных
технологий по переработке нефти, газа, угля).
В случае принятия показателем производительности значения меньше 1 необходимы
срочные меры по совершенствованию организации производства и использованию
наиболее качественных видов сырья, материалов, оборудования.
Если показатель логистики примет значение меньше 1, то необходимо принять меры
по оптимизации транспортно-складских операций (создание собственного транспортного
хозяйства на предприятиях ТЭК, оптимизация запасов).
В Казахстане электроэнергетика - одна из важнейших отраслей топливно-
энергетического комплекса получает свое дальнейшее развитие. Однако на юге страны
наблюдается до сих пор недостаток первичных энергетических ресурсов.
Электроэнергетика Южного Казахстана базируется на привозных углях и импорте газа
В Южный регион Республики Казахстан входят Алматинская, Жамбылская,
Кызылординская и Южно-Казахстанская области. Он объединен общей электрической
сетью и имеет развитую связь с Кыргызстаном и Узбекистаном. С 1998 года Южная зона
подключена к параллельной работе с Северным регионом. С 2009 года была введена в
эксплуатацию вторая линия электропередачи 500 кВ транзита «Север – Юг Казахстана».
169
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
По мере развития экономики увеличивается спрос на электроэнергию. Ее
производство уже сегодня отстает от спроса и в скором времени данное обстоятельство
будет препятствовать развитию экономики. Это связано с имеющимся дефицитом
мощности в данном регионе. В целом по Казахстану прогнозируется увеличение спроса на
энергию еще на 50% в течение последующих 10-12 лет.
Кроме того, потери электроэнергии составляют примерно 20-40% от ее потребления.
Содержание протяженных электросетей при небольших нагрузках становится
экономически нерентабельным. Это создает проблему с электроснабжением отдаленных
населенных пунктов (в основном сельские территории). Инвестиции в строительство
новых теплоэлектростанций, работающих на угле, будет означать усугубление
экологических проблем. Использование местных возобновляемых источников энергии
(ВИЭ) является экономической альтернативой централизованному энергоснабжению,
особенно для отдаленных районов, испытывающих дефицит электроэнергии.
Южный регион Казахстана обладает значительным потенциалом возобновляемой
энергии в виде гидроэнергии, энергии ветра, солнца, биомассы. Однако ВИЭ еще до сих
пор не получили широкого применения в данном регионе. Основными причинами такого
положения дел является несовершенство законодательной базы по энергосбережению,
повышению энергоэффективности и поддержке использования возобновляемых
источников энергии.
Электроэнергетика Южного региона Казахстана в настоящее время не имеет
устойчивого развития, так как данная отрасль не имеет достаточных мощностей для
выработки электроэнергии. Нехватка электроэнергии не удовлетворяется за счет
использования ВИЭ, хотя для этого имеются природно-географические условия в регионе.
Электропередающие сети изношены, имеют большую протяженность, из-за которой
наблюдаются потери электроэнергии. Объем передачи электрической энергии в южном
направлении планируется увеличить до 1350 МВт, что должно способствовать снижению
зависимости от импорта.
По результатам расчета показатель устойчивости энергетики Южного региона
Казахстана равен 0,57. Для повышения значения данного показателя необходимо
комплексное решение следующих задач:
1. Модернизация и развитие высокотехнологичных наукоемких производств, то есть
обеспечить значительное сокращение энергоемкости в промышленном и
непромышленном секторах экономики.
2. Реализация мер по энергосбережению, повышению энергоэффективности во всей
цепи, начиная от добычи, кончая потреблением энергетических ресурсов.
3. Модернизация и ремонт изношенных действующих теплоэлектростанций,
региональных электросетей, подстанций (износ составляет 50-80%).
4. Реализация мероприятий по вводу новых мощностей, согласно Стратегии
развития энергетики в Казахстане до 2020 года.
5. Развитие на Юге Казахстана энергетики с использованием природного газа
(газотурбинные и газопоршневые станции по производству тепловой и электрической
энергии).
6. Внедрение энергосберегающих технологий на действующих угольных
электростанциях с комбинированным использованием водородного топлива, что позволит
в 2-2,5 раза сократить расход угля.
7. Определить приоритетом государственной технической политики внедрение и
развитие энергетики, основанной на использовании возобновляемых источников энергии.
Только благодаря эффективному менеджменту, маркетингу, правильной
инвестиционной и инновационной деятельности, данная энергетическая отрасль получит в
перспективе устойчивое развитие.
В заключение надо отметить, что в современных условиях развития экономики при
принятии управленческих решений необходимо особое внимание уделить
170
Қазақ өркениеті / Казахская цивилизация. №2, 2015 ж.
инвестиционной и экологической проблемам. Вливание инвестиций в инновационные
проекты, принятие мер по безопасности окружающей среды обеспечат не только
конкурентоспособность отечественной энергетики, но и повысит безопасность и качество
жизни населения Казахстана.
Достарыңызбен бөлісу: |