2. Өткен шақ көсемше ( Деепричастие прошедшего времени ): -ып, -іп, -п (көр+іп, кел+іп, оқ+ып, ойла+п, бар+ып, ал+ып, қал+ып, сөйле+п).
3. Келер шақ көсемше (Деепричастие будущего времени): -қалы, -келі, -ғалы, -гелі (бітір+гелі, ұнат+қалы, бар+ғалы, білдір+гелі, сөйлес+келі, кет+келі, айт+қалы)
262-тапсырма. Төмендегі етістіктерден көсемше жасап, оларды үш бағанаға бөліп жазыңыздар. Бірінші бағанаға ауыспалы шақ көсемше, екінші бағанаға өткен шақ көсемше,үшінші бағанаға келер шақ көсемше тұлғасында жазыңыздар.
Ү л г і :
Өткен шақ көсемше
|
Ауыспалы шақ көсемше
|
Келер шақ көсемше
|
Зертте+п+ті, атқар+ып+пын, кел+іп+сің, сұра+п+сыз.
|
Оқыма+й+ды, күт+е+ді, мақұлда+й+ды, айт+а+ды.
|
Айналыс+қалы, жарияла+ғалы,
кет+келі, көтер+гелі.
|
Болу, көшу, күресу, суреттеу, жаттау, үйрету, табылу, даму, әңгімелеу, қазу, араласу, бастау, қолдау, кездесу, ашу, баяндау, түсіндіру, санау.
263-тапсырма. Көсемшелерді етістіктермен тіркестіріп, күрделі етістіктер жасаңыздар.
Ү л г і :
-
Жабу
Жүру
Қатысу
Түсу
Сынау
Көрсету
Қону
Шегіну
Сөйлеу
Бару
|
жап+қалы
жүр+гелі
қатыс+қалы
түс+іп
сына+п
көрсет+келі
қон+ғалы
шегін+е
сөйле+й
бар+а
|
1. Жап+қалы жатыр.
2. Жүр+гелі отыр.
3. Қатыс+ып жүр.
4. Түс+іп келеді.
5. Сына+п көреді.
6. Көрсет+келі барады.
7. Қон+ғалы кетті.
8. Шегін+е тоқтады.
9. Сөйле+й кірді.
10. Бар+а шешеді.
|
Қарағалы, жинап, жасай, жүре, атай, тапсырып, көрсетіп, бітіре, тағайындалғалы, көшпелі, ұсына, қабылдап, қайтара, өзгергелі, жөндегелі.
264-тапсырма. Сөйлемдердегі көсемше тұлғасында тұрған сөздердің астын сызып, олардың қай шақта тұрғанын ажыратыңыздар.
М. Әуезов 1922 жылы күзде Орынбордағы ірі мемлекеттік лауазымды қызметін тастап, Орта Азиялық Түркістан университетіне (Ташкент қаласы) ерікті тыңдаушы болып кіреді де, «Шолпан» журналында қызмет істей бастайды. Ташкентте бірнеше әңгімесі басылады.
1923 жылдың қазан айында М. Әуезов Ленинград мемлекеттік университетінің филология бөлімшесіне оқуға түседі. Орыс географиялық қоғамының Шығыс-Сібір бөлімшесінің мүшесі ретінде М. Әуезов Семей секциясы Кеңесінің құрамына кіреді.
1925 жылы жаз айында М. Әуезов Жетісу ауылдарын аралайтын экспедицияға шығып, қазақ халқының ән-фольклор шығармашылығының үлгілерін жинайды.
265-тапсырма. Көп нүктенің орнына көсемшенің тиісті жұрнақтарын қосып жазыңыздар.
1990 жылы М. Әуезов Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің халық депутаты бол... сайлан... , онда Кеңес Президиуымының мүшесі бол...ды. «Абай жолы» романының бірінші томы 1952 жылы, екінші томы 1954 жылы басыл... , шығ...ды. Роман жазамын деген ойымда жоқ, шәкірт кезімде атам Әуездің әңгімелерін тапжылма... , ұзақ тыңдайтын едім. Әйгерім небір жайларды әңгімеле... беретін. Материал жина... жүр... , мен Абайдың достарымен әңгімелес... көрдім. Оның бойындағы ең абзал қасиеттің жиынтығы бол... табыл...ды. 1918 жылы М. Әуезов пен Ж. Аймауытов Семейде «Абай» журналын шығар...ды.
Достарыңызбен бөлісу: |
