Сөздік:
қыш – кирпич шіркеу – церковь; церковный
керуен – караван сопы – праведник; подвижник
қажылық – паломничество қола – бронза; бронзовый
мазар – могила; кладбище; гробница; надгробный памятник
227-тапсырма. Мәтіннен сан есімдерді теріп жазып, олардың түрлерін ажыратыңыздар.
228-тапсырма. Мәтіннің бірінші мағыналық бөлігіне тақырып қойып, сұрақ-жауап (сұхбат) құрастырыңыздар.
Ү л г і:
– Көне Түркістан топырағында қанша хан, би, батырлар жерленген?
– Көне Түркістан топырағында сексен бір хан, би, батырлардың сүйегі
жерленген. Жас жеткіншектер ата-бабаларының ерлік жолын, тасқа
басылған сөзін іздейтін болса, оны осы көне Түркістаннан табады.
Өйткені тарихы терең Түркістан қышпен, таспен жазылған кітап секілді.
229-тапсырма. Мәтіннің екінші мағыналық бөлігін мұқият оқып, мағынасын түсініп, орыс тіліне аударыңыздар.
230-тапсырма. Сан есімнің түрлерінің жасалу жолдарын меңгеріп, мысалдармен түсіндіріңіздер.
Есептік, болжалдық, бөлшектік сан есімдері
Есептік сан есімдер заттың сандық мөлшерін білдіреді де қанша? неше? (сколько?) деген сұрақтарға жауап береді. М.: бір, бес, отыз, қырық, жүз, үш мың, он мың т.б.
Болжалдық сан есімдер – белгілі бір заттар мен құбылыстардың сан мөлшерін дәл атамай, болжап, шамамен көрсетеді. Олар 3 жолмен жасалады:
1. -дай, -дей, -тай, -тей жұрнақтарының жалғануы арқылы. М.: Мына мекемеде он бес-тей адам жұмыс істейді.
2. -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер көптік жалғауларының жалғануы арқылы жасалады. М.: Сабақ үш-тер-де басталады. Әлия он тоғыз-дар-да. Дәрісханада он шақты студент отыр.
3. Екі есептік сан есімнің қосарлануы арқылы жасалады.
М.: алты-жеті (шесть-семь), отыз-қырық (тридцать-сорок).
Бөлшектік сан есімдер – негізінде таза математикалық ұғымға байланысты туған сөздер. Олар белгілі бір заттар мен құбылыстардың сандық бөлшегін білдіреді. М.: Сол өнімнің 2/3-сі (үштен екісі) Қазақстанда. Бөлшектік сан есімдер есептік сан есімге шығыс септігінің жалғауы жалғануы арқылы жасалады. М.: 2/4 (төрттен екі), 3/10 (оннан үш) т.б.
231-тапсырма. Төмендегі сан есімдерді сөзбен жазыңыздар. Сан есімнің болжалдық, топтау, бөлшектік түрлерінің әрқайсысына бес сөйлемнен құрастырып, олардың жасалу жолдарын түсіндіріңіздер.
5,063; 0,6; 3,55; 11,56; 1763; 1011; 5083; 972; 2005; 30692; 42, 12356; 4701; 29; ХХ ғасыр; 3 000 000; 67060; 87.
232-тапсырма. Сөйлемдердегі бөлшектік сан есімдерді сөзбен жазып, оқып шығыңыздар.
Жер шарының 3,2 бөлігін су алып жатыр. Жапон аралдарының бүкіл ауданының 6,5 бөлігіне жуығын қалың ормандар, таулар алып жатыр. «Мың жылқы» бөгеннің (бөген – водохранилище; дамба; плотина) ең енді жері – 1,56 км., ұзындығы – 5,8 км-ге жетеді. Орташа тереңдігі – 5,2 метр, ең терең жері – 9 метр. Қазақстанның мемлекеттік орман қорының көлемі –26,4 га.
233-тапсырма. Сан есімдерді сөзбен жазып, олардың түрін атаңыздар.
0,7; 0,025;
234-тапсырма. Болжалдық сан есімдер жасайтын жұрнақтарды көрсетіңіздер.
-ыншы, - інші, -ншы, -нші
-ау, -еу, -нан, -нен, -дан, -ден
-тан, -тен, -дан, -ден
-дай, -дей, -тай, -тей, -даған, -деген
Достарыңызбен бөлісу: |
