Қазақстан халықтарының Ассамблеясы және
жүктеу/скачать 148,03 Kb.
|
Тезисы лекции
| Сана, рух және тіл
Жоспар 1. Антикалық философиясындағы рух пен парасаттың космологизмі және ортағасыр дәстүріндегі рух пен жанның теологиялық түсінігі. 2. Шәкәрім рух туралы (Шәкәрімнің үш анығы). 3. Сананың шыгу тегі мен мәні: негізгі концепциялары. 4. Сана құрылымы және бейсаналылықтың философиядағы негізгі концепциялары. (З.Фрейд, К.-Г.Юнг). 5. Қазақстандық тұлға санасының ашықтығы: әлемдік үрдістерді түсіну, өзгерістерге дайын болу, алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесінен үйренуге қабілеттілік. Сана ‑ объективті шындықты бейнелеудің адамға ғана тән жоғары формасы, оның дүниеге және өзіне адамдардың қоғамдық‑тарихи қызметінің жалпыға бірдей формаларының жанама түріндегі қатынасының тәсілі. Сана объективті дүниені және өзінің жеке болмысын ой елегінен өткізуге белсене қатысатын адамның психикалық процестері бірлігін көрсетеді. Ол адамның еңбек, қоғамдық ‑ өндірістік қызметі процесінде пайда болады және сананың өзі сияқты байырғы, тілмен айтарлықтай байланысты. Адам туған бойдан алдыңғы ұрпақтардың қолымен жасалған нәрселер дүниесіне кезігеді және өзі оларды мақсатты түрде пайдалануды үйрену процесінде ғана қалыптасады. Оның шындыққа қатынасу тәсілі тікелей өз денесін икемдеуіне (жануарлардағы сияқты) емес, қайта басқа адамдармен қарым ‑ қатынасты ғана қалыптасатын затты іс ‑ қимыл дағдыларымен анықтайды. Дүниеде ең ғажап, керемет құбылыс - адамның рухани дүниесі, сана, ой. Адамзат игілігіндегі барлық материалдық және рухани жетістіктер: зәлім құрылыстар, түрлі техникалық табыстар, өнер, дін, әдебиет, философия, ғылым - осылардың бәрі сол сананың құдіреті. Объективтік дүниеде сананың баламасы жоқ. Ол тек адамға ғана тән, сонда сана дегеніміз не? Ол қайдан, қалай пайда болады? Сана - бейнелеудің қасиеті. Бейнелеу - жалпы материяның қасиеті. Бейнелеудің негізінде бір құбылыстың екінші құбылысқа, бір дененің екінші денеге тигізген әсерінің салдары жатыр. Сана да сол әсердің нәтижесі. Бейнелеудің ең жоғары түрі тіршілікке, өмірге байланысты биологиялық формасы. Ал енді тіршілік өмірдегі бейнелену формалары қандай? Ол да түрліше. Ең алғашқы қарапайым бейнеленуге тітіркену жатады. Ол барлық тірі организмдерге тән құбылыс. Орталық жүйке жүйесі бар организмде ол рефлекс тудырады. Адам миына сыртқы дүниедегі түрліше ақпараттар қалай келеді? Ол сезім мүшелері арқылы қабылданады. Адамда бес түрлі сезім мүшелері бар: көру, есту, иіскеу, дәм сезу, тері түйсігі. Бес сезім мүшесі арқылы келген хабарды сезімдік бейнелеу дейміз. Сезім мүшелері адам миын сыртқы дүниемен байланыстырушы. Ол сезімдік формасы омыртқалы жануарлар да бар. Бірақ олардың түйсігі өз тіршілігіне сәйкес сыңаржақ дамиды, яғни өзіне қажеттіні ғана қабылдайды. Ал адамда сана, тіл арқылы өзінің сезім мүшелерінің мүмкіндіктерін жан - жақты дамытады. Ол сезім мүшелерін ақылға билетеді. Адамға микроскоп, телескоп, сейсмограф сияқты құралдар көмекке келеді. Сөйтіп, адам сезім мүшелері арқылы заттың қасиеттерін біледі. Бірақ заттың қасиеті әртүрлі болады. Затты бүтіндей, толық білу үшін оның қасиеттерін жан - жақты танып, түсіну қажет. Ол үшін таным - түйсіктен бірте - бірте ойлауға көтеріледі. Сана өзінің шығуы жағынан екінші. Бірақ сана енжар емес, белсенді, пәрменді рөлі бар құбылыс. Сонымен, адам миы түрлі түйсіктер арқылы келетін мәліметтерді орталық жүйке жүйесі қабылдап оны қорытады, белгілі ой тұжырымдарын жасайды. Сана қалай пайда болды деген сұраққа жауап біреу ғана: ол түйсік мүшелер арқылы объективті шындықты бейнелендіріп, оларды қорыту арқылы пайда болады. Оған түйсік, қабылдау, ойлау сияқты негізгі элементтердің жиынтығы кіреді. Сана дүниені бейнелеп қана қоймайды, сонымен қатар оны өзгертеді, қолдан жасайды. Сана ең жоғары ұйымдасқан материя - мидың функциясы ретінде бірден пайда болған жоқ. Ол талай дәуірден өтті. Сана-адам миы қызметінің жемісі. Бірақ ми жан - жануарларда да бар. Ал сана тек адам миының ғана жемісі. Оның пайда болуы екі факторға байланысты: бірі - еңбек, екіншісі - тіл. Адам санасы оның еңбек ету процесінде пайда болып, дамыды. Еңбек - еңбек құралын жасаудан, басқаша айтқанда, белгілі мақсатқа жетуде алғашқы адамдардың тасты қашап одан кесуге болатын, не соғуға болатын құрал жасаудан басталады. Ондай құралды табиғат жасамайды. Ол бір. Екіншіден, сол еңбектенген адамдар бір - бірімен түсіну үшін тіл керек болды. Тіл де бірден пайда болған жоқ. Оның алдында түрлі дыбыс, қимыл - әрекеттермен алғашқы адамдар бір - бірімен ұғысқан. Сана тілмен бірге дамиды. Қарым ‑ қатынаста адамның өмірлік қызметі оның өзіне басқалардың да қызметі сияқтанады. Сондықтан да ол өзінің әрбір әрекетін басқа адамдарға ортақ қоғамдық өлшем арқылы бағалайды. Адам өзін өзінің өмірлік қызметінен және оның пәнінен бөліп қарап, оны тарихи жинақталған білімімен бағалайтындықтан, өзін объективті шындықтан, бөліп, қарама‑қарсы қояды. Адам объектілерге түсініп, ұғына қарайтындықтан оның дүниеге қатынасының тәсілі сана деп аталады. Қоғамдық ‑ тарихи заттың қызметі мен адамның сөзі тудыратын түсінік мән білімсіз санада болмайды. Заттың кез ‑ келген сезімдік бейнесі, кез келген түйсік немесе түсінік белгілі бір мән мен маңызға ие болғандықтан, ол сананың бөлігі болып табылады. Тілден байқалатын білім, мән және мағына адамның сезімін, еркі мен назарын және басқа психикалық актілерін біртұтас санаға біріктіріп, оларды бағыттап, саралап отырады. Тарих жинақтаған ілім, саяси және құқылық идеялар, өнер жетістіктері, мораль, дін және қоғамдық психиология тұтас қоғамның санасы болып табылады. Таптық қоғамдағы қоғамдық сананың формалары саясат, құқық, философия, мораль, өнердің болмысын бейнелей отырып, оған белсенді ықпал етеді. Қоғамдық сананың саяси және құқықтық формалары қоғамның экономикалық қатынасын саяси және құқықтық тілде, ал өнер ‑ көркемдік образдармен, мораль – адамдардың мінез ‑ құлқының белгілі принциптері мен ережелері түрінде бейнелейді. Қоғамдық сана, қоғамдық және жеке сана, қарапайым және теориялық саналардың диалектикалық бірлігін құрайды. Қандай да бір қоғам болмасын, қоғамдық пікірді халықтың санасына сіңіру болып табылады. Жеке сана әрбір адамның жеке басына, өмір жағдайына, біліміне байланысты қалыптасады. Қоғамдық сананы да жеке адамдар жасайды. Қарапайым сана күнделікті өмірден, әдет ‑ ғұрыптан пайда болады. Қарапайым сана ‑ табиғат пен өмір құбылыстарын күнделікті байқаудың нәтижесі. Ал теориялық сана, қоғамдық сананың жоғары санасына жатады. Теориялық санаға табиғат заңдылықтарын зерттейтін ғалымдар және саяси ‑ әлеуметтік теорияларды зерттеумен айналысқан адамдар аталған. Сонымен, қоғамдық сананың формалары адамның практикалық іс ‑ әрекеттерінен байқалады. Қоғамдық сананың тарихи қалыптасқан формалары қоғамның рухани мәдениетінің құрамды бөлігі болып табылады. Тіл – сана болмысының материалдық формасы, ақпаратты белгілеу (бекіту), сақтау, өңдеу, жеткізу үшін қызмет ететін таңбалар жүйесі, қатынас және әлеуметтік сабақтастықтың құралы Табиғи тіл- адамның даму үрдісінде қатынас және танымның қажетті құралы ретінде спонтанно (ішкі себептермен) пайда болады (қазақ , орыс, қытай, неміс, ағылшын, француз және т.б. тілдер) Жасанды тіл -белгілі мақсаттар үшін адаммен арнайы жасалынады (Морзе әліппесі, эсперанто, логика тілдері (языки программирования) және т.с.с.) жүктеу/скачать 148,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|