Қазақстан климатының Өзгеру
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
-40 -20 0 20 40 60 1941 1947 1953 1959 1965 1971 1977 1983 1989 1995 2001 2007 2013 % -40 -20 0 20 40 60 80 19 41 19 47 19 53 19 59 19 65 19 71 19 77 19 83 19 89 19 95 20 01 20 07 20 13 % Ақтөбе облысы Батыс Қазақстан облысы Атырау облысы Маңғыстау облысы 3.1 сүреті - Қазақстан аймақтары мен облыстарының кеңістігі бойынша 1941…2014 жылдар аралығындағы орташаланған жылдық жауын-шашын соммасының ауытқуларының (%) сызықтық трендтері жəне узақ уақыттық қатарлары. 1971…2000 базалық жылдар аралығында ауытқулар саналған. Деңгейлестірілген қисық сызығы 11-
3.1 кестесі – 1941…2014 жылдар аралығында Қазақстан аумақтары мен облыстары бойынша орташаланған жауын-шашынның жылдық жəне мезгілдік соммасының ауытқуларының сызықтық тредтердің көрсеткіштері (10 жылға/мм, 10 жылға/%). 1971…2000 базалық жылдар аралығында ауытқулар саналған.
Аймақ/облыс Өл- шем
бір- лігі
Жыл Қыс
Көктем Жаз
Күз *a **R
2 a R
2 a R
2 a
R 2
a R 2
Қазақстан мм
-0,8 0 1,5 7 -0,7
1 -0,8
1 -0,7
1 % -0,4
2,1 -0,4
-1,1 -1,0
Қызылорда мм
-1,1 1 -0,6 1 -0,3
0 0,1
0 -0,1
0 % -1,0
-1,4 -0,7
0,6 -0,2
Оңтүстік Қазақстан мм -2,8
1 1,1
0 -4,3
2 0,3
0 0,3
0 % -0,8
0,3 -2,8
-0,6 1,2
Жамбыл мм
-2,8 3 1 1 -3,6
5 -0,2
0 0 0 % -1,4 0,6
-3,7 -1
-0,5 -60 -40 -20 0 20 40 60 19 41 19 47 19 53 19 59 19 65 19 71 19 77 19 83 19 89 19 95 20 01 20 07 20 13 % -60 -40 -20 0 20 40 60 80 194 1 194 7 195 3 195 9 196 5 197 1 197 7 198 3 198 9 199 5 200 1 200 7 201 3 % -60 -40 -20 0 20 40 60 80 1941 1947 1953 1959 1965 1971 1977 1983 1989 1995 2001 2007 2013 % -60
-40 -20
0 20 40 60 80 100 120 140
19 41 19 47 19 53 19 59 19 65 19 71 19 77 19 83 19 89 19 95 20 01 20 07 20 13 % Аймақ/облыс Өл-
шем бір-
лігі Жыл
Қыс Көктем
Жаз Күз
*a **R 2 a R 2 a R
2 a
R 2
a R 2
Алматы мм
3,1 1 3,5 10 -2,6
2 1,3
1 0,8
0 % 0,8
4,5 -1,9
1,1 1,1
Шығыс Қазақстан мм -4,1
2 0,7
1 -1,4
2 -2,6
2 -0,9
1 % -1,2
1,2 -2,1
-2,2 -1,0
Павлодар мм
0,6 0 1,4 7 1,1
2 0,1
0 -2,1
4 % 0,3
2,7 2,0
0,1 -3,0
Солтүстік Қазақстан мм 3,7
2 3,4
17 1,9
4 -2,2
1 0,7
0 % 1,1
6,2 3,0
-1,4 0,8
Ақмола мм
1,9 0 2,3 8 1,0
1 0,2
0 -1,7
2 % 0,5
4,2 1,2
0,2 -2,4
Қостанай мм
-2,0 1 0,6 1 1,0
1 -1,3
1 -2,5
5 % -1,0
1,2 1,4
-1,7 -3,4
Қарағанды мм
0,2 0 1,9 7 -0,1
0 -1,0
1 -0,3
1 % -0,4
1,9 -0,5
-1,8 -1,3
Ақтөбе мм
0,1 0 2,0 5 1,9
3 -1,6
2 -2,1
4 % -0,1
2,4 2,7
-2,4 -3,4
Батыс Қазақстан мм
-4,0 2 1,2 2 -0,6
0 -2,5
3 -2,1
3 % -1,6
1,9 -1,0
-3,4 -3,2
Атырау мм
-3,9 4 -2,2 10 -0,3
0 -1,4
1 -0,4
0 % -2,4
-7,5 -1,1
-3,0 -1,1
Маңғыстау мм
0,1 0 0,5 1 1,6
1 -1,7
2 -0,1
0 % 0,1
2,0 3,3
-6,1 -0,3
* a –сызықтық коэффициент тренді, %/10жылға, мм/10 жылға; ** R
2 – детерминация коэффициенті,%
3.2 сүретінде Қазақстан аумқтарының мезгілдер боиынша жыларалық жауын- шашын соммасының ауытқуының жұрісі көрсетілген. Орташалай Қазақстан аумағы бойынша əр мезгілдерде жауын-шашынның азайуының кішкентай тенденциялары байқалған 10 жылға/0,7 мм (статистикалық мəні аз), бірақ қыс айларын санамағанда, өйткені қыс айларында жауын-шашын мөлшерінің көтеріліуі байқалған жəне 10 жылға/1,5 мм құраған (10 жылға/нормадан 2,1 %) жəне шығарылған барлық трендтердің статистикалық мағынасы бар (3.1 кестесі). Қазақстан аймақтары бойынша 1941...2014 жылдар аралығында жауын-шашынның орташа жылдық, мезгілдік жəне айлық мөлшерінің (10 жылға /% нормамен саналған) өзгеруі туралы дəлірек, нақтылы ақпаратты 3.3 жəне 3.4 сүретінде көруге болады. Мезгілдік жауын-шашынның өзгеру белгілері, республика аймақтарында дақ ретінде таралады. Қазақстанның көптеген аймақтарында жазбен күз айларында жауын-шашынның мөлшерлері 10 жылға/1...14 % дейін азайған, солтүстік пен оңтүстік-шығыс таулы жерлерді айтпағанда. Қыс пен көктем мезгілдерінде оңды тенденциялар Қазақстанның көптеген аймақтарында орналасты, тек онтүстік-батыс пен онтүстік-шығыс аймақтарында болмаса. Мезгілдер бойынша жауын-шашын мөлшерінің барлық тенденцияларының статистикалық мəні жоқ, тек қыс айларында байқалған. қыс
көктем
жаз күз
3.2 сүреті – 1941…2014 жылдар аралығында Қазақстан аумақтары бойынша орташаланған жауын-шашынның мезгілдік соммасының ауытқуларының сызықтық тредтері мен узақ уақыттық қатарлары. 1971…2000 базалық жылдар аралығында ауытқулар саналған (%).
Енді Қазақстан облыстары бойынша жауын-шашынның айлық мөлшерінің өзгерістерін қарастырайық. Қаңтар мен ақпан айларында жауын-шашынның көбейуінің мəні əр 10 жылға Алматы, Павлодар, Солтүстік Қазақстан мен Ақмола облыстарында жəне солтүстік-батыс Қазақстан аумақтарында 0,1…13,0 % құрады. Көктем мезгіліңде жауын-шашынның азайуы əр 10 жылдықта 0,1…14,0 %-ға бүкіл республика жерлерінде байқалды, ал Ақтөбе, Солтүстік Қазақстан мен Қостанай облыстарының кейбір аудандарында жауын-шашынның азайуының маңызы бар. Жауын-шашынның жаз айларындағы өзгерістері (азайуы жағына да көбейуі жағына да) бүкіл Қазақстан облыстарында статистикалық мағынасы жоқ трендтері байқалды, тек Алматы, Жамбыл, Онтүстік Қазақстан облыстарында шілде айында жауын-шашынның əр 10 жылдықта 6…13 % көбейді. Қыркүйек-қазан айларында Қазақстанның көптеген аймақтарында жауын-шашынның азайуы байқалған, қыркүйек айында бүкіл облыстардағы кейбір аудандарда статистикалық мəні бар азайу байқалды, тек онтүстік-шығыста болмаса, бұл жерде керісінше сəл жауын-шашынның көбейуі байқалды. Қараша-желтоқсан айларында
%
-40 -20 0 20 40 60 80 100 19 41 19 47 19 53 19 59 19 65 19 71 19 77 19 83 19 89 19 95 20 01 20 07 20 13 % -60 -40 -20 0 20 40 60 80 19 41 19 47 19 53 19 59 19 65 19 71 19 77 19 83 19 89 19 95 20 01 20 07 20 13 % -60 -40 -20 0 20 40 60 80 194 1 194 7 195 3 195 9 196 5 197 1 197 7 198 3 198 9 199 5 200 1 200 7 201 3 % жауын-шашынның тенденциялары көбінесе оңды белгісімен болды. Солтүстік Қазақстан мен Қарағанды облыстарында жауын-шашынның тенденциясінің статистикалық мəні бар жəне əр 10 жылдықта 6…11 % көбейуде. жыл
қыс
көктем жаз
күз
3.3 сүреті – 1941...2014 жылдар аралығындағы мезгілдік жəне жылдық жауын-шашын соммасының (%/нормамен 10 жылға) сызықтық трендтің коэфициентінің кеңістік таралуы. Трендтердің статистикалық мəні болған жағдайларда олардың сараланған мəндері бойынша белгілері боялған.
қаңтар ақпан
наурыз сəуір
мамыр маусым
шілде тамыз
3.4 сүреті – 1941...2014 жылдар аралығында саналған жауын-шашынның (10 жылға/% нормасынан) сызықтық тенд коэффициентінің кеңістік таралуы. Норма саны 1971...2000 жылдар аралығында шығарылған. Трендтердің статистикалық мəні болған жағдайларда олардың сараланған мəндері бойынша белгілері боялған. 1 бет қыркүйек қазан
қараша желтоқсан
3.4 сүреті – 1941...2014 жылдар аралығында саналған жауын-шашынның (10 жылға/% нормасынан) сызықтық тенд коэффициентінің кеңістік таралуы. Норма саны 1971...2000 жылдар аралығында шығарылған. Трендтердің статистикалық мəні болған жағдайларда олардың сараланған мəндері бойынша белгілері боялған. 2 бет
3.5 сүретінде 2014 жылдағы мезгілдік жəне жылдық жауын-шашынның (1971...2000 жылдар аралығындағы нормасы пайыз санымен саналған) таралуы көрсетілген жəне тағыда жауын-шашынның мезгілдік пен жылдық көрсеткіштерінен аспау мүмкіндігі көрсетілген. Бақыланып жатқан қатарда көрсеткіштің аспау мүмкіндігі ауытқудың пайда болу жилігін көрсетеді. 2014 жылда (2013 желтоқсаны – 2014 қарашасы) Қазақстан аймағының көп жерлерінде жауын-шашынның жылдық мөлшері нормаға сай болды (80...120 %, 3.5 сүреті). Ал солтүстік-шығыс пен онтүстік аймақтарында жауын-шашын мөлшері нормадан 20…60 % жоғары болды. Бұл аймақар 2014 жылы жауын-шашынның жауғанына қарай 1941 жылдан бастап экстремалды ылғалы жылдардың 10 %-на кірді. Жылдық жауын-шашын мөлшерінің тапшылығы батыста жəне онтүстік-батыс аймақтарда орынды болған (20…60 %). Бұл аудандарда жауын-шашынның аспау мөлшері 0-9 % құрады.
Қыста республика бойынша жауын-шашынның мөлшері нормаға сəйкес болды, кейбір жерлерде нормадан 20...100 %-ға жоғары болды. Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қызылорда мен батыстың кейбір аудандарында экстремалды құрғақ болды (3.5 сүреті) бұл жерлерде жауын-шашынның мөлшері нормадан 60 %-ға төмен болды. .
Көктемде жауын-шашынның тапшылығы (20…80 %) Қазақстанның көптеген аймақтарында байқалған (3.5 сүреті). Маңғыстау, Атырау жəне Ақтөбе облыстарында көктем экстремалды құрғақ болды. Жауын-шашынның аспау мөлшері 0-9 % құрады. Жауын-шашынның нормадан жоғары (40…80 %) оңды ауытқуларының ошақтары Батыс Қазақстан, Қостанай жəне Шығыс Қазақстан облыстарында байқалған. Жаз 2014 ж. жазы Қазақстаның көптеген жерлерінде экстремалды құрғақ жəне құрғақ болды. Нормадан 60 %-ға төмен, жағымсыз жауын-шашын ауытқуларының ошақтары Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Атырау, Маңғыстау, Қызылорда жəне онтүстік-шығыс облыстарында тіркелген. Бұл аудандарда жаз мезгілі экстремалды құрғақ мезгілдер қатарына 10 %-ға кірді. Солтүстік пен солтүстік-шығыс Қазақстан аймақтарында жауын-шашын мөлшері нормадан 20…80 %-ға аса түсті (3.5 сүреті). Күз Күз мезгілде Қазақстан аймақтарында жауын-шашындар нормаға сəйкес болды. Онтүстік-шығыс аймақтардың таулы жəне тауларға жақын аудандарында жəне Қызылорда, Қарағанды облыстарында жауын-шашын мөлшері екі есе арта түсті. Батыс өңірлерде құрғақ болды жəне бұл аймақтарда жауын-шашын тапшылығы 20…60 % құрады. Батыс Қазақстанның көптеген метеостанцияларының мəліметіне сəйкес, күз мезгілі бұл аймақта экстремалды құрғақ мезгілдер қатарына 10 % кіреді (3.5 сүреті). 2014 жылы жауын-шашынның экстремалды болғанына баға беру үшін Дұние жүзілік метеорологиялық ұйымымен ұсынған климаттың өзгеруіне байланысты арнайы индекстары қолданылған. Төменде Қазақстан бойынша 2014 жылдағы жауын-шашынның ең көрнекті кейбір индекстарының анализдары мен олардын таралуы көрсетілген.
жыл қыс
көктем жаз
3.5 сүреті – 1971…2000 жылдар аралығында саналған 2014 жылының жауын-шашын мөлшері (сол жақта), нормадан % санымен саналған жəне 1941…2014 жылдар аралығында саналған жауын-шашынның 2014 жылындағы аспау мүмкіндігі (оң жақта). 1 бет
күз
3.5 сүреті – 1971…2000 жылдар аралығында саналған 2014 жылының жауын-шашын мөлшері (сол жақта), нормадан % санымен саналған жəне 1941…2014 жылдар аралығында саналған жауын-шашынның 2014 жылындағы аспау мүмкіндігі (оң жақта). 2 бет
абсолюттық максимум көрсеткіштері, бұл көрсеткіштер метостанциялардың ашылған жылдардан бастап 2013 жыл аралығында саналған, ал көк түспен боялған сандар ол 2014 жылы бақыланған жауын-шашынның тəулік максимумы.
3.6 сүреті – метеостанцияның ашылған жылынан бастап 2013 жылға дейін саналған жауын-шашынның тəулік мөлшерінің абсолюттілік максимумы (қызыл түспен боялған) жəне 2014 жылында бір тəулік ішінде жауған жауын-шашынның максималды мөлшері, мм (көк түспен боялған).
3.7 сүретінде 2014 жылдағы жалпы жауын-шашынның бір тəулік ішінде экстремалды көп жауған (95 проценттіліктен жоғары) жауын-шашын мөлшерінің бөлігі көрсетілген. Есеп жүргізу үшін R95 жəне PRPTOT индекстары қолданылған. R95 индексі жауын-шашын мөлшерінің 95 проценттіліктен асуын көрсетеді, ал PRPTOT индексі – жауын-шашынның бір жылдағы мөлшерің көрсетеді. Экстремалды жауын-шашын мөлшерінің көбісі Уйл (46 %) мен Екібастұз (42 %)метеостанцияларында байқалған. Экстремалды жауын-шашын мөлшерінің бөлігі бұл метеостанцияларында бірталай жоғары. 34 метеостанцияларда (жалпы санынан 36 % құрайды) экстремалды жауын-шашынның болғанына 20…39 % құрады.
3.7 сүреті – 2014 жылдағы жылдық жауын-шашын қосындысының экстремалды бөлігі (%). Жауын-шашынның экстремалды мөлшері тəулік мөлшерінің қосындысы ретінде саналған жəне 95 проценттіліктен асқан.
Қазақстанның құрғақты климатының жағдайна қарай CDD индексі өте маңызды, бұл индекс жауын-шашынның мөлшері 1 мм аз түскен жауынның ұзақтылығы бойынша максималды мерзімін көрсетеді (жауын-шашын жаумаған мерзімінің ұзақтылығы, 3.8 сүреті). 2014 жылы бүкіл метеостанцияларда жауын-шашынсыз болған мерзім бір айға дейін жетеді. 61 күннен 89 күнге дейін жететін жауын-шашынсыз болған күндер Батыс Қазақстан, Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе мен Алматы облыстарының кейбір метеостанцияларында байқалған. Ұзақтылығы 90 күннен 142 күнге дейін жауын-шашынсыз болған күндер Қызылорда, Жамбыл жəне Онтүстік Қазақстан облыстарының метеостанцияларында байқалған.
3.8 сүреті – 2014 жылдағы жауын-шашын жаумаған мерзімінің максималды ұзақтылығы (күн).
2014 жылдағы жауын-шашын жауған мерзімінің максималды ұзақтылығы (1 мм жоғары болған жауын-шашынның мөлшері CWD индексі) 3.9 сүретінде көрсетілген. CWD индексінің санауына байланысты жауын-шашын жауған мерзімінің максималды ұзақтылығы 2 күннен 9 күнге дейін созылған. Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қостанай облыстарында жəне онтүстік-шығыс, солтүстік-батыс Қазақстан аймақтарының жауын- шашын 5...7 күн қатар жауған. Онтүстік Қазақстан облысының Тұрар Рысқұлов ауылы, Тасарық метеостанцияларында ұзақтылығына қарай ең ұзақ жауын-шашын жауған уақыт 8 - 9 күнді құрады.
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|