Қазақстан Респбликасы білім және ғылым министрлігі
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ТАЛДАУ
жүктеу/скачать 80,53 Kb.
|
| 2.ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстандағы инфляцияның пайда болуы және оның ерекшеліктері Бұл күндері Қазақстандағы инфляцияның ерекшеліктері мен негізгі себептерін бұрынғы Кеңес Одағының тарихи-экономикалық даму процесінде қалыптасқан өндірістік, қаржылық және баға жүйелерінің құрылымдық теңгерімсіздіктерінен іздеу керек. Қоғамдық өндірістің құрылымы қаржылық баға жүйесін анықтайды. Өндірісте диспропорциялар болса, қаржылық және баға жүйесінде сәйкессіздіктер болады. 2011 жылы экономиканың дамуы барысында қоғамдық өндірістегі диспропорция әрбір бес жыл сайын тұрақты түрде өсті.Кеңестік экономикадағы тарихи қалыптасқан диспропорцияларды бірнеше топқа бөлуге болады: 1) өнеркәсіп өндірісі мен ауыл шаруашылығы арасындағы алшақтық; 2) ауыр өнеркәсіп пен жеңіл өнеркәсіп арасындағы сәйкессіздік; 3) шикізатты өндіру мен дайын (түпкілікті) өнімді өндіру арасындағы диспропорция; 4) әскери өндіріс пен азаматтық өндіріс арасындағы сәйкессіздік; 5) материалдық өндіріс пен материалдық емес өндіріс арасындағы диспропорция және т.б. Бұл диспропорциялар кеңестік экономиканың өзінде инфляциялық өсуге әкелді. Кеңестік экономикалық жүйеде 10-15 жылда бір рет өткізілетін баға реформасы шаралары тек инфляцияның салдарын заңдастыру болды. Қазақстандағы өнеркәсіп өндірісі, оның ішінде шикізат пен дайын өнім өндіру арасындағы диспропорция тіпті бұрынғы Кеңес Одағымен салыстырғанда бірнеше есе жоғары. Қазақстан экономикасы негізінен Кеңес Одағының, тіпті бүкіл социалистік қоғамдастықтың шикізат-энергетикалық базасы ретінде дамыды. Қазақстанда өндірілген шикізаттың 90-95% экспортқа шығарылды, ал қажетті өндіріс құралдарының 90% және халық тұтынатын тауарлардың 60% импортталды. Қазақстанда тауар тапшылығы болғаны белгілі. 1991-1993 жылдары Ресейден тауар сатып алу үшін алынған несиенің көлемі бір жарым миллиард теңгені құрады. доллар. 1993-1998 жылдары Қазақстанда инфляция мен ақшаның құнсыздануы 2000%-дан 20%-ға дейін төмендеді. Ол кезде Қазақстанда гиперинфляция қалыптасып, ұлттық валюта (теңге) енгізілгеннен кейін ғана Қазақстан инфляцияға қарсы саясат жүргізіп, оның деңгейін 3 жылда 100 есеге төмендетті. Бұл Қазақстанның өтпелі кезеңдегі макроэкономикалық деңгейдегі елеулі жетістігі болды. Бірақ Қазақстан үшін бұл жеңіс тегін келген жоқ, соның салдарынан ұлттық өндіріс күрт құлдырады. Мысалы, жеңіл өнеркәсіп пен машина жасаудың көлемі 90%-ға, ауыл шаруашылығы мен тамақ өнімдерінің өндірісі 50-60%-ға қысқарды. Қазақстан Республикасындағы инфляцияның дамуы мемлекеттік бюджет тапшылығына байланысты болды. Қазақстанның егемендігі жағдайында бюджет тапшылығы сақталды: 1991 жылы бюджеттің шығыс бөлігі 20,4 %, 1992 жылы – 8,6 %, 1993 жылы – 11,9 %, 1994 жылы – 10,2 %, 1995 жылы – 179 % құрады. 17,94%. 1997 ж. – 17,7%, 1998 ж. – 18%, 1999 ж. – 14,3%, 2000 ж. – 9,8%, 2001 ж. – 6,4%, 2002 ж. – 5,2%. 2008 жылы республикалық бюджет тапшылығы 1,453 млрд теңгені құрады. теңгені (ЖІӨ-ге 0,11%) құрады. Бюджет тапшылығы инфляцияның қайталама факторы болып табылады, өйткені ол шығыстардың инфляциясынан және соның салдарынан мемлекеттік кірістердің құнсыздануынан туындайдыИнфляция – ақшаның құнсыздануы, олардың сатып алу қабілетінің төмендеуі, сұраныс пен ұсыныстың теңгерімсіздігі. Сөзбе-сөз аударғанда «инфляция» термині (латын тілінен inflatio) «ісіну» дегенді білдіреді, яғни. арналарды тиісті тауар массасымен қамтамасыз етілмеген артық қағаз ақшамен толтыру. Инфляция әдетте негізге ие болмайды және өзара байланысты бірнеше себептер бар және ол бағаның көтерілуінде ғана көрінбейді - тәртіп ашық, баға жасырын, төмен бағаланған, төмен бағаланған, төмен бағаланған, төмен бағаланған. Айта кету керек, бағаның барлық өсуі инфляцияның көрсеткіші болып табылмайды. Баға өнім сапасын арттыру, отын мен шикізатты өндіру жағдайларын жақсарту, қоғамдық тұтынуды өзгерту тұрғысынан өсуі мүмкін. Бірақ бұл әдетте инфляциялық емес және белгілі бір дәрежеде белгілі бір тауарларға бағаның логикалық, негізді өсуі. Инфляцияның себептері Теңгерімсіздіктің себептері әртүрлі. Бір экономист (Дж. М. Кейнс және оның ізбасарлары) оны толық уақытта өте үлкен сұрақпен түсіндірді, мысалы. неоклассикалық - өндіріс шығындарының артуы немесе артық өндіріс себебін іздеді, яғни. тараптардың ұсынысы. Бұл бағалаулар біржақты болып табылады және шындықты екі қарама-қарсылықтың синтезінен іздеу керек деп санайды, яғни инфляцияны сұраныс пен ұсыныс тұрғысынан түсіндіріру. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы диспропорция, түсімдердің тұтыну шығыстарынан асып түсуі мемлекеттік бюджет тапшылығымен өтелуі мүмкін (мемлекеттік шығыстар кірістерден асып түседі); артық инвестициялау (инвестициялар экономиканың әлеуетінен асып түседі); өндірістің өсуімен және еңбек өнімділігінің өсуімен салыстырғанда ағымдағы жалақының өсуі; мемлекеттің ерікті түрде құрылуы. сұраныс мөлшері мен құрылымында асып кетуді тудыратын құн; басқа факторлар. Біздің елімізде мемлекеттік бюджет тапшылығының күрт өсуі Инфляцияны басқару экономикалық саясаттың ең маңызды міндеті болып табылады. Инфляцияны басқару кешенді шараларды қолдануды көздейді, нәтижесінде табыстың тұрақтануымен бағаның аздап өсуі байқалады. Процестерді басқару құралдары инфляцияның сипаты мен деңгейіне, экономикалық ортаның ерекшеліктеріне, шаруашылық механизмінің ерекшеліктеріне байланысты ерекшеленеді. Инфляцияны реттеудегі мақсат – оны кез келген шығынмен басу емес, ұлттық өндірісті ұлғайту, елдің және халықтың экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін инфляция процесін нарықтық және мемлекеттік әдістермен басқару. Төмен инфляция төлемдерге сұранысты арттырып, осылайша экономикалық өсуді ынталандыруы мүмкін. Өркениетті экономикасы бар елдер инфляцияны бақылауды үйренді. Экономикалық саясат инфляцияға қарсы реттеу үшін қолданылады, ол 2 бөлікке бөлінеді: Инфляцияға қарсы стратегия – ұзақ мерзімді сипаттағы және инфляцияның төмен қарқынында қолданылатын шаралар; Инфляцияға қарсы тактика қысқа мерзімді шаралар болып табылады және инфляцияның жоғары қарқынында қолданылады. Инфляцияға қарсы стратегияның шараларына мыналар жатады:Инфляциялық күтулерді төмендету, ең алдымен түзетілген баға күтулері; Ұзақ мерзімді ақша-несие саясатын жүргізу; Толық жою перспективасымен бюджет тапшылығын қысқарту; Сыртқы инфляцияның экономикаға әсерін барынша азайту. Инфляцияға қарсы тактикаға мыналар жатады: Сұраныстың барабар өсімінсіз ұсынысты ұлғайту, яғни ұлттық өнімнің тартымдылығын арттыруға мемлекеттік қолдау көрсету; Мемлекеттік стратегиялық резервтерді жүзеге асыру; Мемлекеттік мүлікті жекешелендіру; Ұсыныстың төмендеуінсіз ағымдағы сұраныстың төмендеуі; мерзімді депозиттер бойынша ынталандырулар мен ынталандырулар; Депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді көтеру; Талап етілгенге дейінгі салымдарды тоқтату; Конфискациялық сипаттағы ақша реформасы. Инфляцияны басқару әдістері әртүрлі, өз нәтижелері бойынша қарама-қайшы. Мұндай саясаттың қырлары біршама тар: бір жағынан, инфляциялық спиральді жоюды кейінге қалдыру, ал екінші жағынан, өндірісті ынталандыруды сақтау, нарықты өніммен толтыру үшін жағдайлар жасау қажет болады. Скилл айтқандай, егер жарияламау мүмкін болмаса, 1 ұйымдастырушылық шараларды қолдау арқылы инфляцияны тоқтату өте қиын. Ол үшін экономикада қалыптасқан теңгерімсіздікті жоюға бағытталған құрылымдық реформаның маңызы зор. жүктеу/скачать 80,53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|