Объяснение темы по опорным схемам

направились – бағыт алу                                        листочки распустились – жапырақ жаю
Запись новых слов  в словарные тетради
Г) беседа по тексту
     -Как удалось летчику увидеть три весны в одном году?
    - Расскажите, когда началась весна на юге? В Москве? На Крайнем Севере?
    - Какие приметы весны отличают юг, Москву, Крайний Север?
Д) Просмотр видео «Пробуждение весны».  (На фоне музыки звучат стихи о весне).
Весна – замечательное время года, когда в природе все просыпается и оживает.
- Давайте-ка мы с вами понаблюдаем, как наступает весна, и насладимся увиденным.
Р/р:   -Скажите, когда весна начинается у нас?
          - Расскажите о приметах весны, которые вы заметили,  используя в своей речи обстоятельства.
Е) Разбор предложений по членам 
    В марте я поехал к другу в Узбекистан.         
    В Москве еще лежит снег.       
    Мы направились к горе.
3. Выполнение задания: Найти  в данном стихотворении  обстоятельства  и прочитать  их с теми словами,  от  которых они 
зависят. Вывод:  От какого слова чаще всего зависят обстоятельства?
4.Работа по электронному учебнику.     
 6 класс,   4 модуль     Учащиеся отгадывают загадки и находят  в них обстоятельства.
5. Выполнение  практических  заданий
       1. Запишите  данные  словосочетания  в  три  столбика,  в которых есть обстоятельство места,  времени, способ 
действия. Определите главное и зависимое слово   в данных словосочетаниях.
       2.Составьте  предложения  по данным схемам  
6. Использование диаграмму Венна
- Определите, в  чем различие  и сходство  между  дополнением и обстоятельством?
 VII. Подведение итогов к уроку
- Что нового вы узнали сегодня на уроке?
- Чему научились?- Какие задания вам больше всего понравились?
- Что показалось трудным?
- Какое настроение у вас после урока?
Запомните  вот  такое четверостишие:
              На  вопросы: где? когда?
              Как? откуда?  и  куда?
              Обстоятельства всегда 
              Дадут ответы вам, да-да.
VIII. Задание на дом   Упр.2, задание 3 стр.181
ІХ. Выставление и комментирование оценок.
* * * * *
Карагандинская  область Жанааркинский  район
общеобразовательная школа №132
Учитель биологии  и географии Садырбаева Гулим  Асановна
  
Класс : 11 Тема урока:  Летопись Земли и развитие ее органического       мира
Цель  урока : Систематизируя понятия с макроэволюцией и ее направлениями , познакомить учащихся с летописью Земли и 
развитием ее органического мира.
Задачи:
1.  Систематизировать понятия с макроэволюцией с помощью опорных схем и таблиц ,
сформировать представление о пяти эрах в развитие жизни на Земле;
2 . Развитие навыков работы и дополнительной информацией;
3. Воспитание бережного отношения к живому как к уникальному явлению природы на всех уровнях организации, показать 
единство и взаимосвязь всего живого.
Тип урока: урок-формирование новых знаний.
Методы обучения : объяснительно-иллюстративный.
Межпредметные связь : география, астрономия.
Наглядности : интерактивная доска , коллекция горных  пород, геохронологическая таблица.
Ход урока
I. Организационный момент.
II. Повторение пройденного материала. 
I . Организационный момент.
Задание -1. вопросы (фронтальная проверка знаний )
1. Что представляет собой процесс макроэволюции?
2.Перечислите доказательства макроэволюции.
3.Назовите основные два процесса в макроэволюции, которые приводят к повышению или понижению уровни организации 
жизни.
4.Назовите главные пути достижения биологического прогресса и биологического регресса.
5.Дайте характеристику и приведите примеры.
Задание 2. Отметьте верное направление макроэволюции:
Примеры 
Ароморфоз
Идиоадаптация
    Дегенерация 
110

1.изменение приводящие к 
общему подъему живого 
организма.
     +
2.приспособление к 
определенному образу жизни 
       +
3.Подземный образ жизни
      +
4.Эндопаразиты 
      +
5.Появление процесса
фотосинтеза
        +
6.Морфофизиологичес-кии 
прогресс
       +
7.Неподвижный сидячий образ 
жизни
    + 
        +
8.Приспособление к конкретным 
условиям среды 
       
     +
9.Выход на сушу ( появление 
легочного дыхания)
        +
        
10.Появление  колючек у 
пустынных  растений.
 
      + 
III. Изучение новой темы.
План :
1.Ранние этапы развития Земли и методы ее изучения.
2.Формирование горных пород.
3.Летопись Земли (геохронологическая таблица).
4. Краткая характеристика эр.
 Эпиграф : «Мир един, не создан никем из богов и никем из людей, был, есть и будет вечно живым огнем, закономерно 
воспламеняющимся и закономерно угасающим »        Гераклит Эфеский   (древнегреческий философ VI-V  в до н.э)
1.Беседа в целях актуализации базовых знании по следующим вопросам : 
1.Что вы помните о том, как зародилась жизнь на Земле?
2.Каков  возраст нашей планеты ? Как долго существует на ней жизнь?
3.Как, в результате каких процессов появились литосфера , атмосфера , гидросфера?
4.Что такое геохронологическая таблица?
2.Объяснение учителя темы с элементами беседы :
Что вам известно о солнечной системе?      слайд-1
Ранние этапы развитие Земли 
Земля — планета солнечной системы. Земля вращается вокруг Солнца в среднем на расстоянии 150 млн км. Среди всех 
планет солнечной системы лишь на Земле развита жизнь.
Согласно астрономической теории, Земля, как и другие планеты Солнечной системы , сформировалась из газопылевого 
облака за счет концентрации веществ туманности, вращающейся вокруг молодого Солнца.
Какой-то промежуток времени Земля была холодным небесным телом  но под влиянием солнечного излучения и ядерных 
процессов ее недра постепенно разогрелись. Этот период изучается в основном астрономами. После активного разогрева 
недр Земли стала представлять небесное тело. В ядре находились расплавленные вещества с температурой 1000-1600 
градусов. В этот период на Земле происходили только геологические процессы:
*вулканическая активность ( извержение вулканов , излияние лавы и ее остывание, землетрясения )
*горообразование (движение литосферных плит)
*дрейф континентов ( поднятие и опускание суши, изменение очертаний материков и уровня океана).
Образовалась земная кора и магматические горные породы .Этот период называется догеологеским.
Из выбросов вулканических газов и содержащихся там паров воды сформировались первичная атмосфера и гидросфера.
Методы изучение горных пород — слайд-2
-Радиоизотопный методы ( определяет молодые пласты );
-уран — свинцовый метод (определяет древние пласты );
-рубидий-стронциевый метод;
-калий-аргоновый метод.
Методы определение изотопного возраста горных пород, основанный на распаде элементов .
Формирование горных пород 
 
 ( беседа) — слайд-3
 
 
- Какие три типа горных пород вы помните ?
Какие из них появились первыми, вторыми, третьими?
Геологические процессы, как извержение вулканов, излияние лавы образовали различные типы горных пород:
-магматические горные породы;
-осадочные горные породы;
-метаморфические горные породы (рассмотреть коллекцию горных пород)
Летопись Земли — слайд-4
111

 Благодаря объединённым усилиям геологов и палеонтологов стало возможным воссоздать все историю развития Земли и 
жизни на ней. Были тщательно изучены все крупные  биологические и геологические события и составили 
палеонтологическую летопись. Ученные используют шкалу относительного времени и абсолютное время. Относительность 
— определяет последовательность событий относительно друг друга . Абсолютное время — это точный астрономический 
возраст — абсолютные , а не относительные числа.
Что такое геохронологическая таблица?
Задание 1.Краткая характеристика эр ( интерактивная форма подготовки учащихся — сообщение ):
Архейская , протерозойская эра — 1 ученик,
Палеозойская эра --------------------2 ученик,
Мезозойская эра ---------------------3 ученик, 
Кайнозойская эра -------------------4 ученик
Задание 2.Установите соответствие между эрами и периодами:
Архейская эра —0
Протерозойская эра —0
Палеозойская эра -1,2,4  6,7,9.
мезозойская эра -3,10,11.
Кайнозойская эра — 5,8,12
1-кембрий;2-карбон; 3- мел; 4-ордовик ; 5- неоген ;
6-силур; 7-пермский; 8- палеоген; 9- девон ;10- триас ;
11- юра ; 12 — антропоген.
Задание 3.Выпишите в таблицу эры.
Эры
Количество 
0
3
6
3
  Задание 4.Расставьте эры в порядок продолжительности, первая — самая длинная:
1._____________________________
2._____________________________
3._____________________________
4._____________________________
5._____________________________
Задание 5-(просмотр слайдов)  Записать в рабочей тетрадке — важнейшие ароморфозы в развитие жизни на Земле 
А) Биологические события,
Б) Геологические события.
Задание 6.Дополнительная информация ( выступление учащихся сообщение о животных и растениях ранней жизни ):
1-динозавры -слайд 5   2-мамонты слайд 6   3- муравей слайд 7   4-деревья слайд 8
IV. Закрепление новой темы:  1.Работа по карточкам (индивидуальное задание ) 
2.Фронтальная проверка знаний по вопросам к параграфу: 
               А  1. Что такое геохронологическая таблица? 2. Перечислите эры в развитии Земли.
               В  1.Какими методами определен возраст Земли? Сколько лет он составляет ?
2.Дайте краткую характеристику эрам геохронологической шкалы и назовите их период 
              С  1.Какая их эр кажется вам наиболее важной в эволюционном отношении, а какая — более интересной и почему?
2.Как соотносятся понятия палеонтологическая летопись и геохронологическая шкала?
V.  1.Творческая работа -ученицы
                               ***
Четыре с половиной миллиард лет назад 
По астрономической теорий 
За счет концентрации  туманности веществ 
На Земле образовались территории
И с того момента по данную  минуту 
Пошло начало нынешней истории
Истории, где все мы — творение природы ,
Так поклянемся люди навсегда 
Что вместе позаботимся о мире 
Согласию с природой скажем «ДА»
VI. Подведение итогов урока:
Учитель:  Древние люди всегда поклонялись Матушке -Природе . Человек — понимал , что полностью зависят от нее . 
Человек — знал, что Земля поит, кормит, одевает и даже наказывает . 
Мы чаще всего видим такую печальную эстафету , которую принимает новый век, новое поколение детей и взрослых. И я 
хочу чтобы вы также знали и понимали , что вы зависите от Земли, а состояние Земли, уникальность живой и 
неживой природы зависит от вас .
Эпиграф :   Мир един , не создан никем из богов и никем из людей , был, есть и будет вечно живым огнем , закономерно
 
   
воспламеняющимся и закономерно угасающим.     Гераклит Эфеский.    ( обсуждение эпиграфа)
VI.  Итог урока 
1)Комментария оценок
2)
Домашнее задание : параграф 32
* * * * *
112

АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ 
САБАҚ ҮСТІНДЕ ҚОЛДАНУЫ АРТТЫРУ 
 Мусагалиева Баянсулу Саматқызы
        Ақтөбе қаласы,Сазды орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі
«Адамзат үшін ХХІ ғасыр – жаңа технологиялар ғасыры болмақ, ал осы жаңа технологияларды жүзеге асырып, 
өмірге енгізу, игеру және жетілдіру – бүгінгі жас ұрпақ, сіздердің еншілеріңіз... 
Ал жас ұрпақтың тағдыры – ұстаздардың қолында» (Н. Ә. Назарбаев)
        Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса,ол өркениетке жетуде жан – жақты 
дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше Қазіргі білім берудің басты мақсаты да жан – жақты дамыған,рухани 
бай жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.Сондықтан заман талабына сай оқыту үрдісін жетілдіре отырып,қоғам 
сұранысына сай жеке тұлға қалыптастыру мәселесі бойынша оқушыларға ақпараттық - коммуникациялық технологияларды 
сабақта көптеп қолдану тиімділігі артып отыр.Адамның үнемі ізденіске,жаңалыққа ұмтылуы ол физиологиялық құбылыс.
     Ақпараттық - коммуникациялық технологиялар дегеніміз не ? «Білім берудегі АКТ» ұғымы «оқытудың жаңа ақпараттық 
технологиялары», «қазіргі ақпараттық оқыту технологиялары», «компьютерлік оқыту технологиялары» және т.б., 
тіркестермен тығыз байланысты. Ақпараттық –коммуникациялық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс 
істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға, 
интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді. 
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. 
Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. 
Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін, барлық 
шәкіртін, мектебін шексіз сүйетін адам. Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі – педагогикалық құралдардың 
барлығын меңгерген, тұрақты өзін - өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті. 
Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын 
талаптар: бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
   Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және 
тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу 
қажеттіліктері туындылап отыр. Мұғалімдерге қойылатын талаптардың бірі – оқытудың жаңа технологияларын меңгеру. 
Осындай аса қажетті технологиялардың бірі – ақпараттық - коммуникациялық технологияларды (бұдан кейін АКТ) 
пайдалану. АКТ - ны игеру қазіргі заманда әрбір жеке тұлға үшін қажетті шартқа айналды. АКТ - ның дамуы кезеңінде осы 
заманға сай білімді шәкірт тәрбиелеу мұғалімнің басты міндеті болып табылады. Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің 
қарқынды дамуы жан - жақты, жаңа технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді.
   «АКТ құралдары» дегеніміз – микропроцессорлық және жаңа АКТ негізінде қызмет атқаратын, ақпаратты таратудың жаңа 
құралдары мен жүйелері, ақпаратты жинақтау мен олардың қорын жасау, сақтау мен өңдеу, оларды жан - жақты таратуды, 
одан қалды компьютерлік жүйелердің ақпараттар қорына енуді қамтамасыз ете алатын программалық, программалық - 
аппараттық және техникалық құралдар мен құрылымдарды айтамыз. АКТ - ға жататындар: ЭЕМ, дербес компьютерлер, 
терминалдық құралдардың жинақтары, жергілікті есептеу жүйелері, мәтіндік және графикалық ақпараттардың 
құрылымдары, көлемі үлкен мұрағаттық ақпараттарды сақтау құралдары, аудиовизуалдық ақпарттарды бақылайтын 
құралдар мен құрылымдар, машиналық графика жүйелері, программалық кешендер, жергілікті желілер, әлемдік деңгейде 
ақпарат алмасуын қамтамасыз ететін қазіргі кездегі байланыс құралдары.
Білім беру саласындағы көп қолданыста жүрген АКТ құралдары:
Интерактивті тақта;
Мультимедия;
Интернет кеңістігі;
Электронды оқулық.
Оқу үрдісінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін қажет:
Бір қалыптылықты пайдаланбау, деңгейлер бойынша (білу, пайдалану, қолдану) оқушылар әрекетін ауыстырып отыру;
Баланың ойлау (зерделеу) қабілетін дамытуға бағытталу, яғни елестету, салыстыру, байқағыштық жалпыдан негізгіні айыра 
алу, ұқсастықты табу қасиеттерін дамыту;
   Компьютерлік технологияны пайдалана отырып дарынды, орташа және үлгерімі төмен оқушыға сабақты ойдағыдай 
меңгеруіне мүмкіндік туғызу;
Оқушының есте сақтау қабілетін ескеру (жедел, қысқа мерзімді және ұзақ уақыттық есте сақтау).
   Оң мотивацияларды қалыптастыру – мұғалімнің кәсіби міндеті. Мотив оқушының танымдық қызығушылықтары, жаңа 
білім, іскерлік, дағдыны меңгерудегі қажеттіліктерімен тығыз байланысты. Жағымды жағдай туғызу үшін оқушыны 
коммуникативтілікке бағыттап, сабақта оқушы іс - әрекетін ынталандыратын ерекше сабақ формаларын таңдау керек. 
Мұғалімдердің тәжірибесі көрсеткендей, дәстүрлі емес сабақтарды ұйымдастыру оқушылардың сабаққа деген ынтасын 
арттырады. Бүгінгі күнде мұғалімдер оқушылардың жемісті және тиімді іс - әрекетін ұйымдастыру үшін белсенді түрде 
дәстүрлі емес сабақтарды пайдалануда. Дәстүрлі емес сабақ түрлеріне видеосабақтар, интернет сабақ, спектакль - сабақ, 
саяхат - сабақ және т. б. жатқызуға болады.
Жаңа АКТ - ны сабақта пайдаланудың тиімділігі:
Оқушының еркін ойлауына мүмкіндік береді;
Ақыл - ойын дамытады;
Шығармашылық белсендігін арттырады;
Ұжымдық іс - әрекетке тәрбиелейді;
Тіл байлығын жетілдіреді;
Жан - жақты ізденушілігін арттырады.
113

   АКТ - ның негізгі мақсаты – оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай, өзінің өмірлік іс - әрекетінде дербес компьютердің 
құралдарын қажетті деңгейде пайдаланатын жан - жақты дара тұлға ретінде тәрбиелеу. Білім беруде АКТ - ны пайдалану 
мен оқушылардың құзіреттілігін қалыптастыру, қазіргі заман талабына сай АКТ - ны, электрондық оқулықтарды және 
Интернет ресурстарды пайдалану оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. 
АКТ - ны сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық тапсырмалар 
орындайды. Сонымен қатар АКТ құралдарымен жұмыс істеу барысында мектеп оқушыларының оқуға, білім алуға деген 
ұмтылысының артуы АКТ құралдарымен жұмыс істей алу жаңалығымен ғана емес, сонымен берілетін оқу тапсырмаларын 
қиындық деңгейі бойынша реттей алу мүмкіндігінен, тапсырманың дұрыс нәтижесі үшін марапаттай алу қызметінен де 
байқалады. Заманауи АКТ құралдарымен жұмыс істеу оқушыларды ұқыптылыққа, нақтылыққа, берілген тапсырмалардың 
нәтижелі орындалуына, басты мәселеге назар аудара білуге баулиды, сондай - ақ, АКТ құралдарымен жұмыс істеу 
барысында оқушылардың өзінің жеке іс - әрекетін дұрыс жоспарлауға, дұрыс шешім қабылдай алуға тәрбиелейді.
   Әрбір ұстаздың алдына келген бала да әртүрлі ойлау қабілетінде болады, мысалы кейбірі шапшаң ойлап, тез жұмыс істесе, 
кейбірі тақырыпты баяу қабылдап, оған тапсырманы (тақырыпты) қайтадан қарап шығу тиімді болып табылады. Осы орайда 
АКТ құралдарын пайдалана отырып презентация құралдары арқылы сипаттап, артынан осы материалдарды флеш - 
карталарына салып берудің тиімділігін білеміз.
   Видео - сабақтарды қолдану мен презентацияларды демонстрациялау оқу құралы ретінде қиялды, абстрактілі ойлауды, 
оқытылатын оқу материалына және пәнге қызығушылықты арттырады. Презентациялар бір жағынан оқушыларға жаңа 
материалды (иллюстрация, фотосуреттер, бейнелік, дидактикалық материалдар, т. с. с.) көрнекті түрде көрсету құралы 
болса, екінші жағынан, мұғалімдерге осы материалдарды және оны қолдану арқылы сабақты меңгерту процесін жеңілдетеді. 
Видео - сабақтар педагогикалық технологияның алға басқан тағы бір қадамы. Оқушылардың ақпаратты теледидар, 
компьютер және т. б. техникалық құралдардың көмегімен жақсы қабылдайтынын жақсы білеміз.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.12 жылдық білім беру бойынша мемлекеттік стандарт жобасы.
2.Мектептегі шет тілі .Республикалық әдістемелік – педагогикалық журнал .№3 2010ж
3.Шет тілін оқыту әдістемесі .Амандықова Г.Н,Мұхтарова Ш.Е,Баймұқанова Б.С
4.Жалпы педагогика. 2009ж М.Жұмабаев.
5.Педагогикалық еңбектер .2008ж
   12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БАСТАУЫШ КЛАСС МҰҒАЛІМІНІҢ МОДЕЛІ 
Ақтөбе қаласы,Сазды орта мектебінің 
бастауыш класс мұғалімі Жупалаева Г.А.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Бәсеке басы білім, ел  
басқаратын болашақ жастардың білімділігі мен біліктілігінде» деген. Ендеше, ұстаздар қауымы ел басқаратын болашақ  
жастардың білімін қамтамасыз ету керек. Сондықтан да мектептегі оқу үрдісінің барысы әр түрлі педагогикалық әдіс -  
тәсілдермен   жүйелі   түрде   оқушылардың   шығармашылық   ойларын   дамытып,   ғылыми   көзқарасы   мен   белсенділігін  
арттырады.
Бүгінгі күні мемлекетіміздің өркениетке жету жолындағы өр талабына тұғыр боларлықтай ұрпақ оқыту, тәрбиелеу ісін 
жаңа сапалық өзгерістер деңгейіне көтеруді талап етіп отыр. Мектеп құрылымында болып жатқан өзгерістер, білім беру 
мақсаттарының   алмасуы,   оның   дамытушылық   сипаттарының   бекітілуі,   көпнұсқалық   оқытуға   көшу   сияқты   мәселелер 
орындаушылардан шығармашылық бастамалық, жұмыстың жоғары сапасын және кәсібилікті талап етеді. [1, 56 б]Қазіргі 
кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл 
педагогика   теориясы   мен   оқу  -   тәрбие   үрдісіндегі   елеулі   өзгерістерге   байланысты   болып   отыр.   Білім   негізі   бастауыш  
мектепте берілетіні анық. Сондықтан да бастауыш сынып мұғалімі бағдарлама көлемінде ғана білім беріп қоймай, пәндер 
арқылы баланың жан - жақты дамуын қамтамасыз етуі керек. Күн тәртібінде қойылып отырған күрделі мәселелердің ішінде  
жас ұрпаққа білім беруді әлемдік деңгейге жеткізу үлкен орын алады. Сондай қоғамдағы түрлі бағыттағы өзгерістердің бірі - 
12 жылдық оқыту моделі. Кезінде Елбасы «21 ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық» деп айтқан  
болатын.  Егемен  еліміздің  әлемдік  білім  кеңістігіне   енуі,   Қазақстан  Республикасының  12 жылдық  білім  беру жүйесіне  
көшуі, білім беру жүйесіндегі қазіргі уақытта болып жатырған соны өзгерістердің көрінісі болып отыр. [1, 78 б]
Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік жүгін арқалап келеміз»,- деген сөзі жай айтыла 
салған   жоқ.   Еліміздің   болашағы   мен   көркеюі,   өркениетті   елдер   қатарына   қосылуы   бүгінгі   ұрпақ   бейнесімен   көрінеді. 
Осыдан барып жас ұрпақтың бойындағы іскерлік пен қабілеттерін ашу және шығармашылыққа баулу мәселесі туындайды. 
Онсыз мектептің инновациялық үдеріс сатысынан өтпей дамуы мүмкін емес екеніне көзіміз жетіп отыр. Себебі, мектеп 
келешек ел басқарар, жер - суына иелік етер, ел - халқын гүлдендірер, мерейін өсірер жасампаз жандарды шыңдар бірегей  
орта, киелі орын екенін білеміз.
Еліміздің ертеңгі болашағы - бүгінгі мектеп қабырғасынан алған білім нәрімен сусындаған оқушы. Ал білім негізі 
бастауыш сыныптан бастап қаланатыны бәрімізге белгілі. Сондықтан қазіргі таңда оқушыларға сапалы білім берудің тиімді  
жолдарын   іздестіру   өзекті   мәселелердің   бірі   болып   отыр.   Оқушылардың   өз   -   өзіне   сенімін   арттыру,   олардың 
шығармашылығын дамыту, өтілетін сабақтың оқу - материалдарын терең ұғына білуге баулыу, ой - өрісін дамытатындай 
логикалық ой тастау - мұғалімнің шеберлігіне байланысты. [2, 5 б]
Олай   болса,   қазіргі   ұстаздар   қауымының   алдындағы   үлкен   мақсат:   өмірдің   барлық   саласындағы   белсенді, 
шығармашылық  іс  -  әрекетке  қабілетті,  озық  ойлы,  тапқыр  да  нәзік,  сезімтал,  еркін және  жан  -  жақты жетілген тұлға 
тәрбиелеу. Бастауыш мектеп оқушысының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани әлемін байыту, сабаққа ынта - жігерін  
арттыру,  жеке  дарындылығын дамыту - бүгінгі таңдағы негізгі  мәселелердің бірі.  Сондықтан жас  ұрпаққа, жас  буынға  
жаңаша   білім   беру   жолында   түбегейлі   өзгерістер   жүріп   жатыр.   Жеке   тұлға,   яғни   дарынды,   шығармашылық   тұлға 
қалыптастыру білім мен тәрбие берудегі мемлекеттік істің ең маңыздысы. Мақсатты білім беру - тұлға дамуын жүзеге  
114

асыратын мәселе. Адамзат баласының өз ұрпағын оқыту, тәрбиелеудегі ең тиімді ізденістерін, тәжірибелерін жалғастырып, 
тың жолдар іздеу, педагогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен дамыту жалғаса бермек. [3, 15 б]
Бастауыш мектеп – бұл жалпы білім беретін мектептің оқушыларды оқыту, тәрбиелеу, дамыту және өзін - өзі іске  
асыруына қолайлы жағдай туғызатын негізгі буыны. Сондықтан мектептегі тұтас педагогикалық үрдісі заман талаптарын 
қанағаттандыратындай  деңгейде   ұйымдастырылуы,   ғылыми   негізделуі   және   әдістемелік   қамтамасыз   етілуі   тиіс.   Жалпы  
білім берудің ірге тасы болып саналатын бұл буынның өзіндік ерекшелігі, мәні мен маңызы зор. Білім беру саласындағы  
өзгерістер де алдымен бастауыш сатыдан басталады.  Осы аталған оң өзгерістерді жүзеге  асыру үшін бастауыш сынып 
мұғалімі сол білімдермен өзі қаруланған болуы тиіс. 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу - қоғамдағы елеулі өзгерістер мен  
адамдар   арасындағы   қарым   –   қатынас   құралдарының   қарыштап   дамуына   байланысты   жаңа   адамды   қалыптастыруды 
көздеген заман талабы. [4, 49 б]
12 жылдық білім мазмұнының негізгі мақсаты қарқынды дамып келе жатқан өзгермелі қоғамда өмір сүруге икемді, 
жеке басының, сондай - ақ қоғам пайдасына қарай өзін - өзі толық жүзеге асыруға дайын білімді, шығармашылыққа бейім, 
құзіретті және бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру. [5, 12 б]
12 жылдық білім берудің басты ерекшелігі – баланың жан - жақты дамуына, өз пікірі мен ойын ашық жеткізуіне, әр адамға 
табиғатынан берілген шығармашылық әлеуетін толық іске асыруына ықпал ететін, өзін - өзі танып, келешегін айқындауға 
саналы түрде дайын болуға, саяси өмірге араласуға мүмкіндік береді.
12 жылдық білім беру жүйесінде білім мазмұнын түбегейлі жаңартумен қатар, оқытудың тың әдістемесін дүниеге әкелетін,  
құнды идеялардан туындайтын жаңа оқыту технологияларын енізуді талап етеді. [5, 18 б]
12 жылдық білім беру жүйесінде білім беруді ұйымдастырудағы Халық педагогикасын, салт – дәстүрін, әдет – ғұрыптарды 
жан – жақты, терең білетін 12 жылдыққа көшу мәселесі – біздің еліміздің, ұлттық өнеріміздің, нұрлы болашағымыздың  
мәселесі.   Біздің   мемлекетіміздің   бүгінгі   жайы,   ертеңгі   даму   көкжиектері   Қазақстан   Республикасының   тұтастай   даму 
болашағын айқындайтын бірден – бір фактор деуге болады.
А. Байтұрсынов: «Мектептің жаны – мұғалім. Мұғалім қандай болса, мектеп һәм сондай болмақшы.
Яғни мұғалім білімді болса, білім біліп шықпақшы. Сондай болған соң, ең әуелі мектепке керегі - білімді, педагогика,  
методикадан хабардар, оқыта білетін мұғалім.»
А. Байтұрсыновтың пікірі бойынша, бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алуы керек. Мұғалімнің басты қызметі - оқушы  
ұзақ  жолды қысқарту үшін  және  сол  жолдан қиналмай өтуі  үшін  керек  білімді  кешіктірмей,  кезінде  беріп  отыру үшін 
балаларға жұмысты әліне қарай шағындап беру мен бет алысын діттеген мақсатына қарай түзеп отыру. [6, 19 б]
Қазіргі кездегі бастауыш сынып оқушыларын оқытудағы жаңа өзгерістерге бет бұру үшін мынадай талаптарды ескеру керек 
деп ойлаймын:
- Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу;
- Ойлау мүмкіндігінің ең жоғары деңгейіне жеткізу;
- Шығармашылық іс - әрекетіне және үнемі ізденісте болуына жағдай тудыру,
- Өзіндік жұмыс түрлерін орындай алу,
- Баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы тәрбиелей отырып, танымдық қабілеттерін қалыптастыру,
- Ақпараттық технологияларды меңгерту.
Бастауыш мектеп - оқушы тұлғасы мен сапаның дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбас кезеңі. Сондықтан да,  
бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы, қиын да қадірлі жұмыс. Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім  
ғана беріп қоймай, оны жалпы дамыту, яғни, сөйлеу, оқу, қоршаған ортаға дұрыс көзқараста болу, жағдайларды объективті 
түрде бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын да дұрыс айтуға, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйрету. Дамыта оқытудың 
басты мақсаты - баланы оқыта отырып, жалпы дамыту. [6, 21 б]
Әрине, бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз, импульсивті, қабылдау мүмкін діктері әр түрлі болады. Дегенмен әр 
бала бір нәрсеге бейім болады. Бейімділік - оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Баланың жасырын, тіпті тым  
терең жатқан қабілеттерінің көрінуіне мүмкіндік жасау тек оқыту кезінде үлкендердің басшылығымен жүзеге асады.
Педагогика   ғылымы   еш   нәрсеге   бейімі   жоқ,   қабілетсіз   адам   болмайды   деп   дәлелдейді.   Сол   себепті,   бастауыш   сынып 
балаларының   қабілетін   кеңінен   өрістете   дамытуға   тек   мектеп   қана   мақсатты   түрде   ықпал   ете   алады.   Оқушының 
шығармашылық іс - әрекетіне жағдай тудыру дегеніміз - оқушыны ойлай білуге үйрету екені сөзсіз. Мектеп табалдырығын 
жаңа   аттаған   бүлдіршіннен   шығармашылық   іс   -   әретті   талап   етпес   бұрын,   оны   соған   үйреткен   жөн.   Оқушының 
шығармашылығына бағыт - бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына енгізген М. Жұмабаев болатын. Ол балалардың ойлау  
қабілетін   дамыту  туралы   «Ойлау  -  жанның   өте   бір   қиын,   терең   ісі»,-  деп  атап   көрсете   келіп,   мұғалім   баланың   ойлап 
үйренуіне көп күш жұмсау керектігін ескертеді. [6, 38 б]
Оқушы бойындағы шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқу мен білім алуға деген ұмтылыс күннен - күнге дами 
түсуі   қажет.   Сонда   ғана   оқушы   бойында   білім   нұры   тасып,   ішкі   дүниесінің   сыртқы   ортамен   байланысы   дамып, 
дүниетанымы арта түседі.
Мұғалім өтілетін сабақтың тақырыбына сәйкес алдын ала жоспарланған сұрақтар мен танымдық ойындар арқылы оқушы 
ынтасын,   зейінін,   ой   -   қиялын   дамытуға   септігін   тигізуі   керек.   Сонымен   қатар   бастауыш   сынып   оқушыларының 
шығармашылық қабілеттерін дамыту да - өзекті мәселелердің бірі. Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін - 
өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол тауып кетуі үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлеледі шешімдер 
қабылдай білуге үйренуі қажет. [7, 10 б]
Қазақстан   Республикасында   білім   беруді   дамытудың   2011   -   2020   жылдарға   арналған   мемлекеттік   бағдарламасында:  
«Жастарды белсенді, азаматтық ұстанымды, жауапты, жоғары адамгершілік, отансүйгіштік сезімді және көшбасшылдық  
қасиеттерді   қалыптастырған,   шығармашылық   жағынана   дамыған   жеке   тұлға   тәрбиелеу»   делінген,   бұл   бағдарламаның  
мақсаты екендігі бәрімізге белгілі. Жауапкершіліктің биігінен көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын мейілінше  
арттыруды қажет етеді. Ал білім сапасын артыру, оның деңгейін әлемдік білім кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру,  
түптеп келегнде, мұғалімге, оның кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей байланысты. [7, 16 б]
Өзекті   мәселелердің   бірі   болып   отырған   «Қазақстан   -   2030»   жолдауында   да,   «Білім   туралы»   заңда   даоқушыларды  
шығармашылықпен   қалыптасқан   және   жеке   тұлға   ретінде   оқытып,   дамыту   қажеттілігі   айтылған.   Бастауыш   мектептің  
алдындағы шешімін күтіп тұрған басты мәселелер, ғалымдардң пікірінше, оқушыларды дамыта оқыту, яғни оқушының оқу 
115

әрекетінің қалыптасуы, оқуға деген ынтасының артуы. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын  
меңгермейінше сауатты, жан - жақты маман болу мүмкін емес. Сол себепті бастауыш сыныптарда 12 жылдық білім беруге  
толық көшудің алдында оқыту мен тәрбиелеудің жаңа технологияларын меңгеру керек. [7, 6 б]
Қорытындылай   келе,   мұғалім   кез   келген   педагогикалық   іс-әрекетте   оқушыны   және   өзін-өзі   дұрыс   ұйымдастыра   білсе  
екеуіде жан-жақты дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға болып шығады. 

жүктеу/скачать 3,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: