Қазақстан республикасы 45minut kz – 45minut org Ұстаздарға арналған басылым редакциясы

ІҮ. Жаңа сабақты бекіту
Білім алушылар 2 топқа бөлініп отырғызылады, топпен жұмыс жүргізіледі. Әр топқа тапсырма беріледі.
a.
Абай қара сөзінің мағынасын ашу (кез келген қара сөзі беріледі соның мағынасын ашып, түсіндіріп береді)
b.
Абай қара сөзін мағыналық тақырыптар бойынша топтастыру;(адамгершілік, білім, мансапқұмар деген секілді 
тақырыптар беріледі, ал қара сөздерді сол бойынша қайсысы қай тақырыпқа жататындығымен топтастырады)
c.
Абай қара сөзін үн таспадан тыңдап, қай қара сөзі екенін анықтау; (қара сөздің нешінші сөз екендігі айтылмайды, 
оқушылар тыңдап отырып табу қажет)
d.
Қара сөзді толықтыр;(қара сөз бос орындармен беріледі, орындарға естеріне түсіріп, берілген қара сөзді 
толықтырып жазу керек)
e.
 Ойлан, тап (қара сөзде кездескен мақал, нақыл сөздерді  жалғастырып мағынасын ашу керек)
f.
Болмасаңда ұқсап бақ (қара сөз жазған Абайдың кез-келген қара сөзінен үзіндіні мәнерлеп оқу)
g.
Көнерген сөз-тарих қазынасы (Абай қара сөздерінде кездескен көнерген сөздерге түсінік беру)
h.
Қорытынды.
1 тапсырма «Қара сөздің мағынасын айт» 
 Абайдың  әр топқа екі қара сөзі беріледі. Кеспе қағаздан өздері таңдағандары бойынша жауап береді. Мұнда төртінші, 
алтыншы, бесінші, тоғызыншы қара сөздері беріледі. 12 минут беріледі.
Білім алушылар мына сұрақтар бойынша берілген қара сөздің мағынасын ашады.
1. Бұл қара сөздің идеясы қандай?
2. Қандай мәселе көтерілген?
3. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні.
2 тапсырма «Қара сөзді мағыналық тақырыптар бойынша топтастыру»
Бұл кезде оқушыларға постер беріледі , олар осы постерге он қара сөзін өздері топпен ойласа отырып түсіреді, содан соң 
оны міндетті түрде қорғайды. 6минут беріледі.
3тапсырма «Үнтаспадан тыңдау» Мұнда электронды киіз үйден Абайдың қара сөздері тыңдатылады, оқушылар қай қара 
сөз екенін табу керек. Онда үшінші, жетінші, екінші және оныншы қара сөзі тыңдатылады. 4 минут
4 тапсырма Қара сөздерден үзінді алынған және ол қара  сөздерде берілген бос орындарды топпен ойласып отырып 
төмендегі берілген сөздермен толықтыру керек. шешу керек. 8минут
Үшінші қара сөзден үзінді
Қазақтың бірінің біріне ------------ болмағының, бірінің тілеуін бірі тілеспейтұғынының, рас сөзі аз болатұғынының, ----------- 
----------- болатұғынының, өздерінің жалқау болатұғынының себебі не? Һәмма ғаламға белгілі данышпандар әлдеқашан 
байқаған: әрбір----------- кісі қорқақ, қайратсыз тартады; әрбір ------------ қорқақ, мақтаншақ келеді; әрбір ------------ қорқақ, 
ақылсыз, надан келеді; әрбір ----------- надан, арсыз келеді; әрбір -----------  жалқаудан сұрамсақ, өзі -----------, ----------, 
ешкімге достығы жоқ жандар шығады.
Мұның бәрі төрт аяқты малды көбейтеміннен басқа ойының жоқтығынан, өзге егін, ---------, ----------, --------- солар секілді 
нәрселерге салынса, бұлай болмас еді. Әрбір мал іздеген малым көп болса, өзімдікі де, балаларым да малды болса екен 
дейді. Ол мал көбейсе, малшыларға бақтырмақ, өздері етке, қымызға тойып, ---------- жайлап, ----------- байлап отырмақ. 
Қыстауы тарлық қылса, ------------- , ------------- , байлық қызметінен біреудің қыстауын сатып алмақ, ептеп алмақ, тартып 
алмақ. Ол қыстауынан айырылған және біреуге тиіспек, я болмаса орынсыздығынан елден кетпек - әр қазақтың ойы осы.
қызметке таласқыш,  қайратсыз,   қаскүнем,   жалқау,   арсыз,    ақылсыз  ,
мақтаншақ ,  сауда,     өнер,    ғылым,   арызы жеткендік   ,   сыйы өткендік , сұлуды,       жүйрікті
Бесінші қара сөзден үзінді
Бұл мақалдардан не шықты? Мағлұм болды: қазақ ---------- үшін, --------- үшін, ----------  үшін, ----------  үшін қам жемейді 
екен, --------  үшін қам жейді екен, бірақ ол малды қалайша табуды білмейді екен, бар білгені малдыларды ---------- ---------- 
яки -------- ---------  екен, бермесе оныменен жауласпақ екен. Малды болса, әкесін жаулауды да--------  көрмейді екен. Әйтеуір 
-------- , --------- - --------, тіленшілік, соған ұқсаған қылықтың қайсысын болса да қылып жүріп, мал тапса, жазалы демесек 
керек екен.
Бұлардың жас баланың ақылынан несі артық? Бірақ, жас бала ----------  --------қорқушы еді, бұлар ----------  да қорықпайды 
екен. Жас бала ұялса, жерге  -------------   еді, бұлар неден болса да ұялмайды екен. Сол ма артылғаны? Қолымыздағыны 
үлестіріп талатпасақ, біз де өзіндей болмасақ, безеді екен. Іздеген еліміз сол ма?
тыныштық ,   алдап алмақ,     ғылым,    білім,   мақтап алмақ ,  әділет, ұрлық ,     қызыл ошақтан,         қулық-
сұмдық,     ене   жаздаушы,    тіленшілік,     тозақтан
5 тапсырма «Ойлан, тап!»  Абай қара сөзіндегі мақал, нақыл сөздердің жалғасын тауып, түсіндіру керек. Әр топқа 
кезекпен айтылады.
 І топқа Ісі білмес...... (кісі білер)
Би екеу болса, ...... (дау төртеу болады)
Кісі ақылымен бай болғанша, ......(өз ақылыңмен бай бол)
ІІ топқа Өнер алды –бірлік....(ырыс алды-тірлік)
Өз білгенің –өзіңе ..... (өз білгенім өзіме)
Балвның жақсысы-қызық.....(жаманы күйік)
6 тапсырма «Болмасаңда ұқсап бақ» Мұнда балалар өздерінің таңдауы бойынша қара сөзден үзіндіні мәнерлеп оқиды.
7 тапсырма« Көнерген сөздер-тарих қазынасы» Мұнда оқушылар қара сөздерде кездескен көнерген сөздерге түсінік 
берулері керек.
І топқа
Башалшік-ұсақ саудагер
Сәнің шақшы-лас, былғаныш
Жарғы-Тәуке ханның жеті жарғысы
51

ІІ топқа
Хасил-тыныштық,рахатшылық
Һәм-және, тағы да
Ахирет-о дүние
8. Қорытынды: Оқытушының қорытынды сөзі:
Абай қара сөздерінің бізге, кейінгі ұрпаққа берері көп екені, тәрбиелік, үлгі аларлық насихат сөздерге толы екеніне көзіміз 
жетті.
 Абай қара сөздерінен қандай үлгі-өнеге алдық, тәлімдік ой түйдік?
Абай – ұлы ақын, ғалым, философ, көркем әдебиеттің темірқазығы.
Абай насихаты – ынтымақшыл, арлы, адал, еңбекқор, иманды, талапты, үлкен жүректі кісі болу.
Абайдың өз сөзімен айтсақ:
Терең ойдың түбінде теңізі бар,
Тесіле көп қараса, көңіл ұғар.
Абай Әлемін бүкіл дүниеге таратушы кемеңгер Ұлы Мұхтар «Мен Абай тереңінен шөміштеп қана іштім» деген екен. 
Ал біз Ұлы ғұлама тереңінен тек қана дәм таттық деп ойлаймын. Сол себептен оқудан бас тартпайық, білуге құмар 
болайық, ізденуден жалықпайық.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Бүлдіршіндерді тәрбиелеуде адамгершілік – рухани тәрбиенің маңыздылығы
Атырау облысы, Атырау қаласы Боран Нысанбаев атындағы мектептің
мектепалды даярлық сыныбының тәрбиешісі Абдрахманова Аманқыз Бабасқызы
  Жаңа   кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі –жас ұрпаққа     адамгершілік –рухани тәрбие беру.   Құнды қасиеттерге ие  
болу,   рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек.   Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет  
кезінде көмектесуге болады, ал  үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер  айтылмаған. Сондықтан  баланың 
бойына       жастайынан   ізгілік,  мейірімділік,   қайырымдылық,   яғни   адамгершілік       құнды   қасиеттерді   сіңіріп,   өз-өзіне 
сенімділікті  тәрбиелеуде  отбасы   мен педагогтар  шешуші рөл  атқарады.  Сондықтан  белгілі бір мазмұнды іске асыра  
отырып,     адамгершілік   ықпалдың   әр   –түрлі   әдістерін   пайдалану   арқылы   істелген   жұмыстардың       нәтижелерін,  
тәрбиеленушілердің   жетістіктерін   зер салып талдау қажет.     Адамгершіліктің   негізі мінез – құлық     нормалары мен  
ережелерінен  тұрады.  Олар адамдардың   іс-қылықтарынан, мінез –құлықтарынан  көрінеді, моральдық   өзара қарым  -  
қатынастарды   басқарады.   Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам   игілігі үшін   адал   еңбек ету,  өзара көмек, сондай   -ақ  
қоғамға     тән   адамгершіліктің   өзге де   формалары,   бұл   - сананың,   сезімдердің, мінез –құлық   пен өзара   қарым –
қатынастың   бөлінбес   элементтері, олардың   негізінде   қоғамымыздың     қоғамдық   экономикалық   жатады.   Мектепке 
дейінгі     жастағы     баланың   рухани   –адамгершілік     дамуы     балабақшасы     мен   отбасы   арасындағы     қарым   қатынастың 
тығыздығы артқан сайын жүзеге асады. Баланың бойында   бір міндетті орындауда    өзіндік ерекшеліктері бар жағдайлар 
болуы керек.   Бүлдіршіндер   арасында адамгершілік сезімдер қалыптасады   үлкендер еңбегіне деген   құрмет, бір –біріне  
деген сыйластық,  достық қарым –қатынас, ұйымшылдық, жауапкершілік  парыздық сезімі  сияқты қасиеттер,  патриоттық  
сезімдер жайлы мағлұматтар қалыптасады. 
     Атақты педагог  В. Сухомлинский «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта  әр  адам өзінің рухани дамуына  
қажетті нәрсенің бәрін  де ертегіден алады.Тәрбиенің негізгі мақсаты -дені сау, ұлттық сана сезімі оянған,   рухани ойлау  
дәрежесі   биік,  мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер бойында басқа да  игі қасиеттер  қалыптасқан  ұрпақ 
тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор.   Ол     -   балаға рухани ләззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жас баланың  
рухының   өсіп     жетілуіне   қажетті   нәрсенің     мол   қоры   деп   атап   көрсеткен.     Өзімнің     бүлдіршіндерді       тәрбиелеуде  
шығармашылық   жұмысымның     мақсаты   бала   бойына     отбасына,   туыстарына,   достарына,   Отанына,     туған     жеріне,  
үлкендерге  деген    құрмет,    өздерінен     кейінгі  бауырларына      деген құрметті,   сыйластықты    бойларына  сіңіре    білуге  
тәрбиелеу.    Баланы жақсы адамгершілік   қасиеттерге тәрбиелеуде   ертегінің   рухани тәрбиелік мәні зор. Осы мақсатта  
бүлдіршіндерімді  бір –біріне  деген достық  қарым –қатынастарының  берік болу мақсатында  «Достық  қымбат өмірде»  
тақырыбында   тәрбиелік шара өткіздім «Қарлығаш пен дәуіт» ертегісін кейіпкерлендіру арқылы достық сезімнің   қандай 
болатынын  және оны бағалай білуге тәрбиелеу. Баланы жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде  тәрбиелі  
адаммен  жолдас болудың   әсері  күшті екенін  халқымыз  ежелден  бағалай  білген.  Оны  «Жақсымен жолдас болсаң  -  
жетерсің   мұратқа,     жаманмен   жолдас   болсаң   -     қаларсың   ұятқа...»,   «Жаман   дос   жолдасын   жауға   қалдырар»   деген  
мақалдардан       көруге   болады.     Мақал   –мәтелдер,   жұмбақ,   айтыс,   өлеңдер     -   адамгершіліктің   бір   негізі.   Адамзаттық  
құндылықтар  бала бойына  іс –әрекет  барысында ,  әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар арқылы беріледі. 
Мектепалды   даярлық   сыныбы     бүлдіршіндерімен   өткізілген     «Тәуелсіз   Қазақстан»     тақырыбындағы     ашық     сабақтың 
тәрбиелік  мәні  өте  кең. Бүлдіршіндерімізді   Отанына  деген  патриоттық  сезімге  тәрбиелеу.  Өзін – өзі тану  пәнінен  
«Көмектесе  білейік»  тақырыбында  өтілген  ашық  сабақта  бала  бойында  адамгершілік  құндылықтарды  қалыптастыру,  
қамқорлық,    достық,    көмектесу,    қайырымдылық    іс  – әрекеттеріне    баулу.  Әрбір күнделікті  өткізетін сабақтарымды, 
тәрбилік шараларды, ашық сабақтарды  шығармашылық жұмысыммен байланыстырып отырамын. Тіл дамытудан  «Біздің 
ойыншықтарымыз» тақырыбында өтілген ашық сабақта бүлдіршіндер әрбір ойыншықтарға байланысты тақпақтарын оқып,  
әндерін   орындап,   ойыншықтарға   байланысты   кейіпкерлендіруді     көрсете   білді.   Жеке   тұлғаның   рухани-адамгершілігін 
дамыта оқыту – кешенді құбылыс. Ал осы процесс барысында қандай жұмыстың алдымен атқарылуы  тиіс  екенін айқындау  
және   олардың   саналы   әрі   тиімді   болуы   мұғалімнің   жеке   тұлғаның   рухани   адагершілігін   дамыта   оқыту   мақсатын,  
міндеттерін және оны ұйымдастыру формалары мен тиімді әдіс тәсілдерін ғылыми түрде белгілеп алуына келіп тіреледі. 
Еңбегімнің   жетістігі  алдымдағы   кішкентай  бүлдіршіндерімнің   күлкісі,  үйреткенімді  меңгеріп, түсініп, кішкентай  да  
болса  ұмтылып, үйренуге  талпынып  мені  қуантатыны.  Болашақ  ұрпақты  тәрбиелеуде  басты  мақсатым  үйреткен  тәлім 
– тәрбиемді  болашақта  өздеріне  жігер  беретіндей  үлгі  алса әрине  еңбегіміздің  зая  кетпегені  деп  білемін. Бала жанын  
сүйемін, кішкентай  періштелерімнің болашақта  адал, кішіпейіл, қайырымды, қамқор, ортасына  түсіністікпен  қарайтын,  
қоршаған  дүниеге деген  аялы  алақандары  болса  екен  деп  сеніммен  қараймын.
52

Электр тізбегі және оның негізгі элементтері
Алтыбаев   анат Еркинбекович
Қ
№103 жалпы орта мектебінің   технология    пәні  мұғалімі,
Шымкент қаласы.
Сабақтың тақырыбы:  Электр тізбегі және оның негізгі элементтері.
Сабақтың  мақсаты: 
Білімділік:  О ушыларды   электр   тізбегіні   негізгі   элементтерімен   таныстыру.   Сызба
қ
ң
 
бойынша шартты белгілерді о и білуге  йрету.
қ
ү
  Дамытушылық:  О ушыларды   бойына   е бек   да дысын   алыптастыру.   арапайым
қ
ң
ң
ғ
қ
Қ
 
электр   тізбегін   жинай   білуге,   т рмысты   электр  
ралдарын   а ауларын   ж ндеуге
ұ
қ
құ
қ
ө
 
да дыландыру.
ғ
 Тәрбиелік: Электротехникалы  ж мыстарды орында анда  ыптылы а, жауапкершілікке т рбиелеу.
қ ұ
ғ
ұқ
ққ
ә
Сабақтың объектісі: Т рлі электротехникалы  арматуралар, электромонтажды   рал-саймандар. 
ү
қ
қ құ
Сабақтың көрнекілгі: Сымдарды   штарын аршып жал ауды
ң ұ
ғ
ң технологиялы  картасы. 
қ
Пән аралық байланыс: сызу, физика.
Сабақтың барысы: 
Ұйымдастыру бөлімі: Психологиялы  дайынды .
қ
қ
Үй тапсырмасын тексеру. 
І топқа    1. Металдар  андай топтар а б лінеді?
қ
ғ ө
2.  андай метал  орытпаларын білесі дер ж не оларды  химиялы   рамы  андай?
Қ
қ
ң
ә
ң
қ құ
қ
3. Ток к здері деп нені айтамыз?
ө
4. Электр  ткізгіш материалдарды ата?
ө
ІІ топ а   
қ Электр тогын жа сы  ткізетін металдарды ата?
қ
ө
Диэлектриктер деп  андай затты айтамыз?
қ
Д некерлеу  дісі  андай  былыс а негізделген?
ә
ә
қ
құ
қ
Электр энергиясын  абылда ыштарды ата
қ
ғ
ІІІ. Жаңа сабақ.   Балалар өндірісте қолданылатын көптеген машиналар, аппараттар, қондырғылар, механизмдер, электр 
энергиясы күшімен жұмыс істейтінін сендер білесіңдер. Оны алу үшін электр энергиясы көзі болу керек. Ток көзі ретінде  
Гальваникалық элемент, аккумулятор немесе генератор пайдаланады. Электр энергиясын ток көзінен тұтынушыға жеткізу  
үшін арнайы өткізгіш қажет. Жақсы өткізгіштер тобына металдар жатады.  Ток көзі мен электр тұтынушыны өткізгішпен  
қосу арқылы электр тізбегі алынады. Тізбек қосылған кезде онымен ток жүреді, ал егер оны кез келген жерден үзіп тастаса  
ток тізбек арқылы жүрмейді. Демек токты жүргізу үшін тізбекті қосу керек ал оны тоқтату үшін тізбекті үзу керек.
Тізбекті қосып үзу үшін арнайы электр ажыратқыштар қолданылады. Ең қарапайым электр тізбегі төрт элементтен тұрады-
ток көзі, ажыратқыш, электр тогын өткізгіш және қабылдағыш. 
Тұрмыстық   электр   құралдарын   пайдалану   барысында   оның   ақауларын   жөндеумен   айналысуға   тура   келеді.   Тұрмыстық 
құралдардың   сымдарында   ақаулар   жиі   болып   тұрады.   Электр   сымын   ауыстырғанда,   алдымен   ток   өткізгіш   желілерден 
үзілген орындарын табады. Әдетте бұл электр сымдарының майысқан жерлерінде кездеседі. Бұл жұмыстардың орындалу  
тәртібі мынадай. 
ІҮ. Плакаттағы суретпен жұмыс.
Ү. Қауіпсіздік ережелерімен таныстыру. 
Электро-техникалы  ж мыстар барысында  ауіпсіздік техникасыны  ережелерін б лжытпай орындай отырып ж мыс
қ ұ
қ
ң
ұ
ұ
 
істеу керек. Электр тогы адам  міріне  ауіпті. 
ө
қ
ҮІ. Сарамандық жұмыс.  Топ а б лініп тапсырмалар орындайды. 
қ ө
І топ а  ажетті электр арматураларды пайдалана отырып,  арапайым электр тізбегін  растыру тапсырылады. 
қ қ
қ
құ
ІІ топ а электро шыра   растыру міндеттеледі. 
қ
қ құ
ҮІІ. Қорытындылау. Бағалау. Сараманды  ж мыстары
қ ұ
 ба аланады.
ғ
 
ҮІІІ. Үйге тапсырма. Түрлі электро шамдарының эскизін орындап келу. 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Сабақта ұлттық ойындарды пайдалану
ОҚО Түлкібас ауданы Балықты ауылы И. Рыбалко атындағы
 жалпы орта мектебі. Бастауыш сынып мұғалімі
Алтыбаева Мадина Талғатқызы
Та ырыбы:     Саба та  лтты  ойындарды пайдалану
қ
қ
ұ
қ
І.Кіріспе: Бала ойынмен өседі. Халқымыз бала мінез-құлқының қалыптасуында ойын әрекеті де елеулі мән атқаратынын 
жақсы аңғарған. Ойында баланың  ортамен қарым-қатынасы кеңейіп, таным қабілеті өседі, мінез-құлқы қалыптаса түседі. 
Бала ойынының түрі де, мазмұны да сан алуан. Ойын үстінде бала достыққа, жолдастыққа, тапқырлыққа, іскерлікке , 
ептілікке , адамгершілікке баулынады. Ұл бала табиғатынан қимыл-қозғалысқа құмар. Ойын- балалық шақтың басты 
ерекшелігі . Мысылы: «Базар –қаланың ажары, ойын- баланың базары», «Баланың ойынын бұзба, өнегең болса –ойын қозға 
», «Бала ойынмен өседі, дана оймен өседі», «Қыз- қуыршақ, бала- құлыншақ»-дейді  . «Ойнай білмеген ,  ойлана да 
білмейді» деген мақал- мәтелдер де баланың ойынға аса құмар келетіні , ұл мен қыздың ойыны да түрліше болатыны, ойын 
арқала баланың  сана-сезімі , кәсіп таңдауы, ақыл-ойның  жетілетіні көрсетіледі. 
      Халықтың рухани бай қазанасының бірі , һәм бірден – бір тәрбие құралы – халық ойындары . Халық оның алуан түрін 
тауып, өз ұрпағын өрелілікке , ойшылдыққа,  тапқырлыққа , шеберлікке , дәлдік пен мергендікке тәрбиелеген.
Сабақта ойын элементтерін қолдану оқушылардың белсенділігін арттырып, оларды ынталандырады, теориялық білімдерін 
практикада қолдануға  үйретеді, ізгілендіреді. Ойынның басты мақсаты баланы қызықтыра отырып, тіл үйрету. Біз ойын 
элементтерін сабақта  екі түрлі мақсатта пайдаланамыз. Оның біріншісі –оқушының сабаққа қызығушылығын , ынтасын 
53

арттыру,  тілін дамыту , екіншісі – оқушыларды тапқырлыққа баулып, зейінін, байқампаздығын арттыру және ойлау 
қабілетін дамыту. Ойын арқылы оқушылардың білім- білік дағдылары қалыптасады.
1. Оқытудағы ойынның міндеті.
•
Білім деңгейі мен дағдыларын жетілдіре отырып, ойын арқылы оқу және тәрбие ұштасады.
•
Ойната отырып жаңа білімді меңгерту.
•
Танымдық қызметі мен ой -өрісі кеңейеді.
•
Оқушылардың өзіне деген сенімі артады, оқуға деген қызығушылығы , белсенділігі дамиды.
•
Оқушыларды адамгершілікке, бір-бірін сыйлай біліп, көмектесуге үйретеді.
2. Балаларды оқытудағы ойынның ерекшелігі:
15
Сабақ сапасы жақсарады, пәнге деген қызығушылығы артады, логикалық ойлай білуге итереді, тәртіп 
сақтау дағдысы қалыптасады, есте сақтау қабілеті дамиды.
3. Ойынға қойылатын әдістемелік талаптар:
3
Ойынның мақсаты нақты және керекті көрнекіліктер мен материалдар күн ілгері дайындалып, оңтайлы жерге қою.
4
Ойынға кірер алдында оның жүргізілу тәртібі оқушыларға әбден түсіндіру.
5
Ойынға оқушылардың түгел қатысуын қамтамасыз ету.
6
Ойын үстінде шешім қабылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеу.
7
Ойын түрлерін бағдарламаға сай іріктеп алу.
8
Ойынды баланың жас ерекшеліктеріне қарай түрлендіріп пайдалану.
9
Қарапайым ойыннан қиын ойынға көшу.
10
Міндетті түрде ойынның қорытындысын жариялау қажет
11
Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те болып табылады. Ойын
12
айналадағы дүниені танудың тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңудің жолын үйретіп 
қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады дегенді айтады. 
13
А.С.Макаренко: «Ойын – балалар өмірінде өте маңызы зор нәрсе, үлкендердің қайраткерлігі, жұмысы, қызметі 
қандай маңызды болса, балалардың ойыны да сондай маңызды. Ойында бала қандай болса, өскен кезде жұмыста да, 
көбінесе, сондай болады. Сондықтан болашақ қайраткер, ең алдымен, тәрбиені ойын арқылы алады,» - деп балалар ойынын 
жоғары бағалаған.
14
Мұғалім үшін басты міндет оқушының қызығушылығын арттыру, оның дамуына жағдай туғызу, 
сөйлей қабілетін дамыту. Бастауыш сынып оқушысы –балалықпен толық қоштаспаған, мектепке жаңа бейімделе бастаған 
ойын баласы. Сондықтан оқу орыс және тілдерде жүргізілетін бастауыш мектеп оқушысының  жас ерекшелігіне сай 
сабақты ойын түрінде  өткізу қазақ тілі сабақтарында жақсы  нәтиже береді . Ойын арқылы баланың сана – сезімі , ақыл – 
ойы өседі.
15
 Ойындардың қажеттісі сабақтың тақырыбына  қарай іріктеп ала білу ұстаз шеберлігіне 
байланысты . Тиімді қолданылған ойын мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың зор ынтамен  тыңдап, 
берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені төменгі сыныптағы оушылардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауыңқырап тұрады. 
Қызықты ойын түрінен  кейін олар тез сергіп, тапсырманы ықыластана әрі сапалы орындайтын болады.
Ойын
             Ұлттық                Дидактикалық                  Логикалық
«Асық»
«Хан талапай»                «Ғажайып алаң»           «Сөз жұмбақ» 
«Ақ сүйек»                      «Кім жылдам»               «Ребус шешу»  
«Алтын сақа»                «Әріпті кубик»              «Есеп жұмбақ» 
«Арқан тарту»              «Сөз ойла, тез ойла»      
«Сақина салу»                 «Сергіту сәті»       
«Теңге ілу» 
«Қыз қуу» 
Соның ішінде түрі де, мазмұны да өте бай халықтық ойын – ұлттық асық ойындары. Асықты көбіне ұсақ мал- 
қойдың асықты жілігінен алады. Соның бірі – «Алтын сақа» деп аталады.
Сабақ үстінде біліктілігін, іскерлігін дағдысын, дүниетанымын, шығармашылық іс-әрекетін, қызығушылығын 
арттыру.
Қазақ халқының жылдар бойы  атадан балаға жалғасып, қалыптасқан ұлттық дәстүрі, әдет – ғұрпы, тәрбие мектебі 
бар. Баршамызға белгілі, ойын арқылы баланың дене құрылысы жетіліп, өзі жасаған қимылына сенімі артады.
Баланың бойында 
Ойлау                         шыдамдылы                               белсенділік 
қ
           тап ырлы                         йымдастырушылы
қ
қ
ұ
қ 
қасиеттері қалыптасады.
Оқушылардың сабақ уақытында алған тәлім тәрбиесі , сабақтан тыс уақытта , көпшілік орында қарым- 
қатынасына , үлкенді сыйлауға  байланысты көрініс береді. 
тыны ады
ғ
мір танымын ке ейтеді
ө
ң
             о ушы 
қ
 
бірлеседі 
йымшылды а  йренеді
ұ
ққ ү
 
Төзімділік, шыдамдылық пен ұстамдылық өзін-өзі тежеу сияқты қасиеттердің  қажеттілігін алғаш сезіну осы 
ұлттық ойындардан басталады. Оушылармен ойнауға , мынадай қазақтың ұлттық ойындарын ұсынуға болады: 
«Арқан тарту», «Алтын сақа»,  «Ұшты-ұшты», «Теңге ілу», және т.б. 
Ұлттық ойындарды өткізу мынадай кезеңдерден тұрады.
54

Ойынды ұйымдастыру         жаңа ойынды баяндау 
ойынды өткізу
өткізілген ойынды талдау                      қорыту. 
«Алтын сақа »
(Ойын түрінде біріктірілген сабақ: математика, қазақ тілі) 
Саба ты  ма саты:
қ
ң
қ
 Балалардың математика , қазақ тілі  сабағында алған білімдерін тексеру. Халықтық дәстүрлер 
мен әдет – ғұрыптар , ұлттық тұтыну, заттармен үй жабдықтары туралы балалардың танымдарын байқау. 
К рнекі  ралдар:
ө
құ
 кеспе қағаздар, қоржын, үлестірмелі материалдар, киіз үй макеті, қамыстан жасалған мал қора 
Саба ты  ж ргізу т сілі:
қ
ң ү
ә
 Сұрақ- жауап ойын. 
Саба ты  барысы 
қ
ң
І.  йымдастыру б лімі:
Ұ
ө
 
ІІ. Балаларға бүгінгі сабақтың мақсатын хабарлап, «Алтын сақа» ойынының шартын түсіндіру.
Ойын шарты: Балаларды екі топқа бөліп, әр топтың аттарын белгілеу. Екі топтың жетекшілерін тағайындау. Екі 
топтан екі ойыншы шығып сақаны иіреді. Асықтың түсуіне қарай алдын-ала дайындалған  қоржыннан сұрақтарды 
таңдап алып, жауап береді.
Егер асық алшы түссе , ол ойыншы жеңіске жетеді.Ол ойыншыға сыйлық беріледі. 
Егер асық тәйке түссе , ол ойыншы сұраққа жауап бермейді , оның қорасына 2- қой кіреді.
Асық бүк немесе шік түссе , арнайы қоржыннан сұрақтар алып, жауап береді, егер сұрағына дұрыс жауап берсе, 
оның үлесіне 1 қой тиесілі. Ойынның соңында қай топ көп қой жинаса , сол топ жеңіске жетеді.
Ойынды бастамас бұрын қазақ тілі, математика сабақтарынан білімдерімізді тексеріп көрейік. 
а) Қазақ тілі сабағында үлестірмелі материалдар арқылы  «қой » сөзіне дыбыстық талдау жасау.
ә) Математика сабағынан ауызша есептер құрастыру. Берілген суреттер бойынша әр бала есептер құрастырады. 
Мысалы: Екі қызда барлығы 9шар болды. Бірінші қыздың 2шары, ал екінші қыздың 3шары ұшып кеткенде, 
қыздардың шарлары тең болды. Әр қыздың қолында неше шардан болды? 
«Алтын сақа» ойынының басталуы.
І- бөлім: Екі топтан екі бала шығады, асық 
иіреді. Сұрақтарды асықтың түсуіне 
байланысты , өздері таңдайды. 
аза  тілі п ніне байланысты с ра тар:
Қ
қ
ә
ұ қ
 
Сурет бойынша сөйлем құра. (кереге)
Сусынның түрін ата: 5 әріптен тұрады. 
(қымыз)
«Шабандоз » сөзін буынға бөл: 
«Асық » сөзіне дыбыстық талдау жаса.
Төрт түлік мал туралы жатқа тақпақ айт. 
Математика п ніне арнал ан с ра тар:
ә
ғ
ұ қ
 
Ауызша есеп. Жылқышының 6 жылқысы 
да құлындады. Сонда барлығы қанша 
жылқы болды?
Қандай геометриялық фигураларды 
білесің?
Геоматриялық фигуралардан құрақ құра .
Бір көйлек тігу үшін 3м мата қажет. Осындай 7 көйлек тігу үшін неше метр мата қажет?
Есептеп шығар: 48:2             246:2
 236*45         784*56 
Музыкалы  с т.
қ ә  
Егер музыкалық сәт деген сұрақ келсе , бір ән орындап береді. 
ІІІ. Ойынны  екінші б лімі  «Са ина салу»
ң
ө
қ
 
Мұнда кеспедегі сұрақтарға жауап береді, қанша жауап берсе , сонша сақина жинайды . 
IV. Ойын а  орытынды
ғ қ
: 
Екі топ жетекшілері өздері жинаған ұпайларын, яғни қойларын санап шығады. Жеңіске жеткен топтың аты аталып, 
ынталандыру мақсатымен сыйлықтар мен бағаланады. 
V. Саба а  орытынды
ққ қ
 : Бүгінгі сабағымызда  математика , қазақ тілі  сабақтарынан алған білімдерімізді  тексердік . 
Сөздерге дыбыстық талдау жасадық , сөйлемдер құрадық, ауызша есептер шығардық .
IV. Қорытынды: Ойын элементтерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сәйкес таңдалап алынса, оның 
берер пайдаса мен танымдық , тәрбиелік маңызын күшейте түсері анық. Оны тиімді қолдану мен іске асыру сабақтың 
әсерлілігін, танымдылығын дамытып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады. 
Нәтижесінде: сабақтағы ойын арқылы білімін шыңдап, балада еркін ой қалыптасады.   Мен бұл әдісті өз сабақтарымда 
қайталау, қорытынды жинақтау сабақтарында жиі қолданамын. Әсіресе, оқушының сабаққа деген қызығушылығын 
арттырумен құнды деп есептеймін. Оқушылар тапсырмаларды орындау барысында өзара бәсекелесе отырып жұмыс  істейді. 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
55

Қазақ тілі сабағында жаңа технологиялар  пайдалану арқылы 
шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлғаны тәрбиелеу
Ақтөбе облысы, Ойыл ауданы, Екпетал мектеп-балабақшасының 
қазақ тілі мен әдебиеті  пәндерінің мұғалімі Арыстанова Жанат Ахметжановна
Қазіргі таңда мемлекетіміздің алдында тұрған үлкен мақсат - дамыған елу елдің қатарына ену.Осы мақсатқа жету үшін  
қазіргі мұғалімдердің, әсіресе,  мемлекеттік тілді үйретуші ұстаздардың алдында үлкен міндет тұр.Ол - білімі мен қабілеті 
жаңа заманға, жаңа Қазақстанға сәйкес жеке тұлғаны тәрбиелеу.
 
Осыған орай, педагогикалық ғылым  алдында  да нақты міндет туындауда:ол  баланың жеке тұлғасын дамытуға  
бағытталған жаңа оқыту технологияларын ойлап табу, яғни оқытудың жаңа инновациялық технологиясын қалыптастыру.  
Атақты ғалым В.М.Шепель «Технология, бұл -  өнер, шеберлік, іскерлік әдістерінің жиынтығы, жағдайдың өзгеруі» десе, 
М.Чошанов «Технология, бұл - дидактикалық жүйенің құрылымдық бөлігі» деп анықтама берген болатын. 
   
Қазіргі   таңда   әлемдік   оқу   үрдісінің   өзегі   жаңа   технологиялар   екені   мәлім.Әлемнің   бірнеше   елінде   сынақтан 
өткізілген жаңаша оқыту технологиясы төрт бағытты қамтиды. Олар  мыналар:
•
Модульдік технология
•
Рейтингтік жүйе
•
Дамыта оқыту технологиясы
•
Сын тұрғысынан ойлау 
  
Әрбір   технология   өзіндік   жолда   әдіс   -   тәсілдермен   ерекшеленеді.Көрнекті   ғалым   В.А.Сухомлинский   «Сабақ  
жасөспірімдердің интеллектуалды өміріне құр сабақ болып , мұғалім білімді түсіндіріп қоюшы,бақылаушы,бағалаушы емес, 
толық іс - әрекетті ұйымдыстыратын ұжымдық істердің ұйытқысы», - деп түсінік береді. Тек  осылай оқыту ғана баланың  
интелектісінің   көзін   ашып,   шығармашылығын   дамытады.   Оқушы   тұлғасының   дамуына,қабілетінің   артуына   жаңа 
технологиялар айтарлықтай ықпал жасайтыны сөзсіз және бұл қазіргі   таңдағы білім беру жүйесінің дамуындағы елеулі  
бағыт.Сондықтан да болар қазіргі кезде біздің ұстаздар да осы жаңа технологиялар элементтерін өздерінің тәжірибелерінде 
пайдаланып жүр. Қысқаша осы технологияларға шолу жасайық.
Модульдік оқыту технологиясы
    Модуль – белгілі бір жүйенің өзіндік бөлшегі (С.И.Ожегов). Модульдік оқыту технологиясының ерекшелігі – тұлғаның  
танымдық  қабілеттерін
және  танымдық  процестерді  арнайы  жасалған  оқу  және  танымдық   жағдайлар арқылы  дамытуға,   тұлғаның  қажеттілігін 
қанағыттандыруға   белсенді   сөздік   қорын   дамытуға   бағытталуы.   Бұл   технология   тұлғаның   даму   ерекшеліктері   туралы 
психологиялық ғылым мәліметтеріне, тұлғаның қызығушылық аясын дамытуға, тұлғаның танымдық құрылымын дамыту  
ерекшеліктеріне негізделген. Мұндағы қызығушылық  немесе қызығу дегеніміз – ынталық,  алғырлық, тұрақтылық  және 
білуге құмарлық тәрізді бөліктерден тұратын, белгілі бір нәрсеге зейін қою арқылы эмоция тудырып, жүзеге асатын жеке  
басқа тән ерекшелік. Ал танымдық процестерге жады, ойлау, ынта, зейін, қабылдау, ес, елестету, т.б. жатады.
      
Модульдік технологияның оқыту мақсаты – қазақ тілінде ауызекі сөйлеуді меңгеру.
     Мәселелері:
    1.  Модульдік технологияны нақты нәтижелерге жету үшін пайдалану.
   2. Модульдік технология оқу процесінің жоспарлығын, жүйелігін, тақырыпқа бөлуін талап етеді. 
   Жоспарлау:
   Оқу процесін жоспарлағанда мұғалім оқыту сапасын көтеру үшін бүгін, ертең, жыл бойы қалай жұмыс істейтінін күні 
бұрын нақты жоспарлауы керек.
   Тақырыпқа бөлу.
  Оқу материалын тақырыптарға бөлу. Модульдік технология нақтылы бір тақырыпты өтуді көздейді.
   Бір модульдің тақырыбымен тығыз байланыста болу керек.
   Жүйелеу.
         Модульдік технология оқу процесін жүйелеп оқытуды талап етеді. Жүйелеп оқыту көптеген тақырыпшаларды бір-
бірімен байланыстырып, ретке келтіреді.
    Сонымен ол біртұтас грамматикалық және лексикалық блок болып табылады. 
    Модульдік оқыту нәтижесінде оқушы неге дағдылану керек:
1.
Өзіне тілді үйрену мақсатын қою.
2.
Оқу материалын қабылдау үшін ойлау қабілетін белсендіру керек. Алған білімін, талдап, жинақтау керек.
3.
Керекті сөздерді, сөз тіркестерін, сөйлемдерді есте сақтау.
4.
Тілдің 4 әрекетін пайдалану арқылы қазақ тілін үйрену.
5.
Талдаудың барлық түрлерін (морфологиялық, синтаксистік, фонетикалық) жасай білу керек.
6.
Грамматикалық   және   лексикалық   материалдарды   ауызекі   сөйлеу   дағдысын   қалыптастыру   үшін   пайдаланып 
үйрену.
7.
Әр түрлі жазба жұмыстарын орындай білу: шығарма, мазмұндама жазу, жазба жұмыстарын орындай білу.
8.
Оқу, сауатты жазу, мәтінді түсіне білуі керек.
9.
Сөз тіркестерін, Сөз тіркестерінен сөйлемдерді, сөйлемдерден сөз тәртібін сақтай отырып мәтін құруға дағдылану.
10.   Диалог құрастырып, сапалы түрде монолог айтып үйрену,
11. Жатталған өлеңдерді, әндерді, мақал – мәтелдерді, жұмбақтарды және басқа тілдік  материалдарды есте сақтау.
Келесі оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға арналған технология- СТО ( Сыни  тұрғыдан  ойлау)                    
  Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз не?
«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарлама бойынша ол
- шыңдалған ойлау,  кез келген даму деңгейіне байланысты мәселелерге сын көзбен қарау;
-күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты шешім қабылдауға құштарлық;
-үйрету мен үйреу бірлігінен, үйренудің қызығушылығынан тұратын, үйренушінің сеніміне негізделген құрылым.
56

   «Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту» технологиясы  үш кезең бойынша қолданылады:
•
Қызығушылықты ояту.
•
Мағынаны тану.
•
Ой толғаныс.
   Осы кезеңдердің ұтымды өткізілуі мынадай нәтиже береді:
-оқушылар басқалармен қарым-қатынас жасай біледі;
-басқаларды тыңдауды, кез келген жауапқа сыйластық, түсіністікпен қарауға;
-өз ойын топ алдында ашық айта алу, қорғай білуге;
-керек кезде өз көзқарасын өзгертуге үйретеді,  дамуын қамтамасыз етеді;
-оқушының оқу мотивациясы өзгереді, өз бетінше ізденуге үйретеді;
-ең бастысы сабаққа қызығушылығы артып, балалардың белсенділігі  өте жоғары болады.
  Коммуникативтік оқыту технологиясы- қарым- қатынас негізінде оқыту.
     Балаларды сөйлеуге, сөйлесу арқылы оқуға, тыңдауға үйретуге болады.
    Ең алдымен олар мына жаттығуларды орындайды.
   Тіл  үш салаға бөлінеді.
   а) лексикалық
  ә) грамматикалық
  б) фонетикалық 
Олар бір бірімен тығыз байланысты, сондықтан сөзді жекелей үйретуге болмайды. Белгілі бір тілді үйрену үшін тілдің өзін 
емес, қоршаған ортаны сол тіл арқылы үйрену керек.
      Технологияның ерекшелігі
      Берілген әдістеменің мақсаты болып табылатындар
     -білім беру үрдісінің нәтижесін жоғарылату;
     -белсенді және толық қатынасқа үйрету;
     -белгілі жағдаятқа байланысты оқушылардың ауызекі сөйлеу үрдісінің қалыптасуына мүмкіндік жасау.
Аталған технологиялар арқылы шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлғаны тірбиелеу жолында түрлі әдіс- тәсілдерді  
пайдаланып жүрміз.Олар:
Ассоциация (Әр оқушы  жауаптарын дәптерге жазады,мұғалім тақтаға жазады,оқушылар жеке топтарға бөлінеді, әр топ өз 
жобасын  көпшілік алдында қорғайды)
«Миға шабуыл» (проблемалық сұрақ туғызу, сұрақтарға жауап сұрау,талдау)
Түртіп алу (V, +, + -, -, ?)
Тоқтат оқу (Мәтінді бөліп, әр бөлікті жеке талдау)
Дискуссия  (Берілген   сұраққа     екі   жақты   жауап   беруге   болады.Иә,.......Жоқ,....Әр   топ   өз   пікірін   төрт,   бес   сөйлеммен 
дәлелдейді.Басқа топтың оқушыларымен пікірлесуге түседі,мәселені талдайды.
Дебаттар. Кубизм. Эссе. Үш деңгейлік интервью. Тірек сөздер. Даналық ағашы. «Жиксо» әдістеріне ауызша тоқталып 
өтейін.
  «Еліңнің ұлы болсаң, еліңе жаның ашыса, азаматтық намысың болса, қазақтың ұлттық жалғыз мемлекетінің нығайып -  
көркеюі   жолында   жан   теріңді   сығып   жүріп   еңбек   ет.   Жердің   де,   елдің   де   иесі   өзің   екеніңді   ұмытпа!»,-   деген  
президентіміздің сөздерін сол елдің, сол тілдің иесін тәрбиелеуші, соларға білім беруші ұстаздармыз, сондықтан да біздің  
міндетіміз өте зор дегім келеді 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Сөз   құрамы. Түбір   мен қосымша
 
Оңтүстік  Қазақстан облысы  Ордабасы   ауданы   
                                                                                                    М. Жұмабаев   атындағы     жалпы орта мектебі. 
                                                                                                     Бастауыш сынып   мұғалімі    Сариева   Баян
                                                                              Қазақ тілі    2 сынып
Сабақтың тақырыбы: Сөз   құрамы. Түбір   мен қосымша
Сабақтың   мақсаты:  Сөз құрамы  және  түбір мен қосымша туралы  білу. Өз бетінше іздене отырып  ереже шығару, түсіну. 
Жаттығулар мен  әр түрлі тапсырмалар орындай отырып    қосымшаларды  қолдану,  салыстыру, талдау.
Күтілетін нәтиже: Жаңа сабақты  түсінеді, түбір мен қосымшалармен жұмыс  жүргізеді.  Топта , жұпта  ынтымақта болады. 
Құрдастар арасындағы  оқу  болады. Сауатты  көркем жазуға талпынады.
Табыс критерийі: 
•
Жаңа сабақты түсінуі
•
 Көркем , сауатты жазуы
•
Топта  белсенділігі
•
Өз ойын  ашық  айта білуі
Сабақтың  түрі: жаңа сабақ
Сабақтың   әдісі: Блум  таксономиясы,  «Айналмалы бекет», «Сұрақтар пирамидасы», СТО  әдістері, топтық, жұптық 
жұмыс, «Бағдаршам» , «Сағат»  тәсілі 
Көрнекі – құралдар: Слайдтар, кестелер, семантикалық карта, үлестірмелер, тірек сызбалар, сұрақтар пирамидасы, ноутбок, 
бағалау парағы, стикерлер.
Пән аралық байланыс: әдебиеттік оқу, математика, дүниетану, бейнелеу
№
Уақыты
Кезеңі
Модуль
Ресурстар
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
1.
3  мин
Блум 
Таксон
Жас 
ерекшелігін
Топтасты
ру 
16
Ұйымдастыру 
кезеңі
Сабаққа керекті құрал- 
жабдықтарын алады. 
57

о
миясы
е
Қарай білім 
беру
17
Сөз құрамына 
қарай топқа бөлу
18
Топ ережесін 
құру
19
Табыс 
критериийімен 
таныстыру
Түбір, қосымша, жұрнақ, 
жалғау  тобына бөліну.
Топ ережесін қабылдау.
1.Ұйымшыл болу
2.Бір – бірімізді мұқият 
тыңдау
3.Сабаққа  белсене араласу
4.Бір – бірімізді қолдау
5.Бірлесіп  жұмыс жасау
6. Уақытты тиімді 
пайдалану
7. Ойланып, тиянақты 
жауап беру.
8.  Талқылаудың 
қорытындысын шығару.
1 мин
Диолог 
Мозайкал
ық
оқыту
Шаттық  шеңберіне тұру
Мұғалім айтқан  өлеңді 
бірге айту
Күлім қағып қолымды
1,2,3 деп соғайын.
Қарап  тұрған көршіме 
Қолымды  мен бұлғайын.
Жылы – жылы  сөзбенен
Жүрегімді  сыйлайын.
Ыстық  алақаныммен
Қолыңды бер қысайын.
Амандасып өзіңмен
Құшақтасып алайын.
2
4  мин
Білу 
Акт 
Ойын 
әдісі 
«Айналма
лы бекет»
Үй тапсырмасын  сұрау. 
5- жаттығу. Мағынасы 
қарама- қарсы сөздерді 
қою.
Тар- кең, жаңа- ескі, 
жақсы- жаман,жуан- 
жіңішке, жарық- қараңғы
Жұптар бір- бірінің үй 
тапсырмасын  тексереді 
бағалайды.
Өткенді тиянақтауға 
тапсырма:
Түбір тобына : мағынасы 
қарама- қарсы сөздер 
жазу
Қосымша тобына: мәндес 
сөздер жазу.
Жұрнақ  тобына: 
көп мағыналы сөздер 
жазу
Жалғау  тобына: сөздерді 
мағынасына қарай топтап 
жазу
« Айналмалы бекет» 
әдісімен  топтар бір- 
бірінің жұмысын тексеру. 
Үй тапсырмасына жауап 
береді.
Топта ынтымақтаса жұмыс 
жүргізеді. Біреуі жұмысты 
қорғайды.
3.
4  мин
Білу 
Сыни ойлау
Дарынды 
және 
талантты 
баламен 
«Не 
қажет?» 
ойыны
Нанның суретін көрсету.
Нанның құрамында не 
бар екенін айту.
Нан- ұн- су- тұз- ашытқы
Біздің тіліміздегі сөздер 
де бірнеше бөліктен 
тұрады.
1.Дәрігер ауруға дәрі 
берді. Осы сөйлемдерден 
не ұқсастық, не 
айырмашылық 
байқадыңдар?
Дәрі-гер, дәрі  сөздерінің 
түбірі мен қосымшасын 
ажырату.
257- жаттығу. 
Дәрі-гер, дәрі, сөздерінің 
түбірі мен қосымшасын 
ажыратады. Ережесімен 
танысады.
257-жаттығуды 
орындайды. Қарамен 
жазылған сөздерді сөз 
құрамына талдайды.  Әр 
сөздің мағынасын 
түсіндіру. Сөз мағынасын 
өзгерткен қосымша 
жұрнақ, сөздерді 
байланыстырған қосымша 
жалғау екенін түсінеді.
Күй-ші –кім?   күй- не?
58

жұмыс
Сөйлемдерді көшіріп 
жазу. Қарамен жазылған 
сөздерді салыстыру. 
Құрылыс- шы- кім? 
құрылыс- та – қайда?
4.
4  мин
Түсіну 
Көшбасшыл
ық 
Оқулықпе
н 
жұмыс
Ережені оқу. Кестені 
толтыру .
Түбір сөз
Қосымша 
Жұрнақ      жалғау 
Кестені  топта бірлесіп 
толтырады. Әр топ  өз 
тобының  атына 
байланысты ережені 
кестеге түсіреді. «Сағат» 
әдісімен басқа топтың 
жұмысын тексереді.
5.
5  мин
2 мин
Қолдан
у 
Оқытудағы 
жаңа- әдіс 
тәсілдер
Топтық 
жұмыс
258- жаттығу.Өлеңді оқу. 
Қарамен жазылған 
сөздердің қосымшасы 
мен түбірін сызықшамен 
бөліп, көшіріп жазу. 
Сурет- ші, мүсін-ші, 
терезе- нің, аяз- дың
« Семантикалық карта» 
Дәптермен жұмыс. Топ 
басшы  тобындағы 
оқушының  жұмысын 
тексеріп отырады.
«Семантикалық  карта» 
Әр оқушы жеке 
толтырады. Топ басшы 
тексереді.
6.
3  мин
Талдау 
Сыни ойлау
Жұптық 
жұмыс
259- жаттығу. Түбір 
сөздерді тиісті сөздерімен 
сәйкестендіру.
Сый           гіш
Жұмыс          -лі
Біл            - шы
Өнер             -қыш
Ұш              - лық
Қалай сәйкестендіреміз? 
Не себепті? Қандай 
дәлелің бар?
Сәйкестендіру  тесті 
7.
2 мин
Сергіту сәті
Музыка « Жаяу»
Музыка ырғағымен  билеу, 
қимыл- қозғалыс жасап 
сергіп алу
8.
5  мин
Жинақт
ау 
Сыни ойлау
« Суретке 
жан бітір» 
ойыны
Топтық 
жұмыс
Балық, кітап, жылқы, 
домбыра, дәрі, ғарыш 
суреттерін көрсете 
отырып , ол сөздеріне 
жұрнақ  жалғап айту.
1.
  Топтастыру
2.
Венн 
диаграммасы
3.
Бес жолды өлең
4.
Сурет бойынша 
эссе жазу
Сурет бойынша  жұрнақ 
жалғап жаңа сөз жасайды.
9.
7 мин
Бағалау  Сыни ойлау
« 
Сұрақтар 
пирамида
сы»
Үлестірмелер тарату. 
Жауабы  блумның қай 
сұрағына сәйкес келетінін 
тауып жапсыру.
1.Түбір дегеніміз не?
2.Қосымша дегеніміз не?
3.Жұрнақ дегеніміз не?
4.Жалғауды қалай 
түсіндің?
5.Түбір мен қосымшаның 
айырмашылығын 
түсіндір?
6. Жұрнақ пен жалғаудың 
айырмашылығын 
дәлелдеп көрші?
7. –шы,- ші, -лық, -лік 
жұрнақтарын пайдаланып 
сөз құра
8. Әншілер  сөзіне  талдау 
жаса
Әр топтағы екі оқушыға 
үлестірме беру. 
Тобындағы басқа 
оқушылармен ақылдасып, 
дұрыс шешімін тауып 
айтады. Блум 
таксономиясының 
« Сұрақтар пирамидасы» 
тәсілімен  жауаптарын 
сәйкес келетін  сұраққа 
қою.
59

10
1 мин
2 мин
2  мин
Үйге 
тапсыр
ма
Топтық 
және 
формат
ивті 
бағалау
Кері 
байлан
ыс
261- жаттығу. Сурет 
бойынша әңгіме 
құрастыру. Қосымшаны 
табу.
Топ басшылар бағалау 
парағын толтырады. Өзім 
ауызша және 
 « бағдаршам» тәсілімен 
бағалаймын.
Бүгінгі сабақтан  алған 
әсерлерін  смайликтердің 
тұсына стикерге жазып 
ілу.
Үй тапсырмасын 
күнделікке жазып алады.
Топтық бағалау, мадақтау, 
стикермен және 
формативті бағалау
Көңіл- күй смайликтерінің 
тұсына сабақтан алған 
әсерлерін жазып ілу.
ТЕЛЕДИДАР. БАЙЛАНЫС ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ДАМУЫ
Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, 
Қармақшы аграрлы-техникалық колледжі, 
Бағыланбаева Нұргүл Яхобқызы физика пәнінің мұғалімі, 
ІІ санат, педагогикалық өтілі 8 жыл
Сабақтың тақырыбы:  Теледидар. Байланыс құралдарының дамуы
Сабақ мақсаттары:
Білімділігі:  Студенттерге электромагниттік толқындар көмегімен іске асырылатын   теледидар және 
байланыс   құралдарының     қолданылуын,   тұрмыста   пайдалануын   және   оның   шығу   тарихын     жан-
жақты түсіндіру.
Дамытушылық:    Электромагниттік   толқындарды   оқи   отырып,   студенттердің   өз   бетінше,   жеке 
талдай білуі, оның ерекшеліктерін аңғарту, алған білімдерін өмірде қолдану дағдысын қалыптастыру.
Тәрбиелік:  Студенттерге электромагниттік толқындардың мысалдары арқылы қоршаған орта мен пәнішілік байланысты  
және оның заңдылықтарын көрсете білу, сабақтың барысында өзін-өзі бағалай білуге дағдылану, жауаптың нақтылығына,  
дұрыстығына, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас  сабақ
Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі:  есеп шығару, тірек сызбалары, сұрақ –жауап, физикалық диктант.
Сабаққа қажетті:
Оқулықтар\әдебиеттер: Б.Кронгарт.Физика 11 кл, Физика есептер жинағы.
Құрал –жабдықтар: оқу құралдары, суреттер, интербелсенді тақта, теледидар, компьютер, радио, ұялы телефон.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі. Білім алушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Журналға белгі соғу. Назарларын сабаққа 
аудару. 
ІІ.  Өткен сабақтар бойынша білім деңгейлерін тексеру (үй тапсырмасын сұрау)
Радиотолқындардың таралуы. Радиолокация
«Ғажайып екілік» оқушыларға есептер жасыру.
1 есеп
Толқын ұзындығы 300 м радиотолқындар шығаратын ашық тербелмелі контурдағы тербеліс периоды қандай?
Бер: ϲ=3*10
8 
м/с                            формуласы:     Т=λ⁄ϲ
λ=300 м                                  шешуі: Т=300 м/ 3*10
8 
м/с=10
-6 
с
т/к: Т=?
2 есеп
Радиостанция 75 МГц жиілікте хабар жүргізіп отыр. Толқын ұзындығын табыңдар?
Бер: ϲ=3*10
8 
м/с                            формуласы:     λ=ϲ⁄υ
υ=75МГц=7,5*10
7 
Гц               шешуі: λ=3*10
8 
м/с / 7,5*10
7 
Гц =4 м
   т/к:  λ=?   
«Бағалы дүние». Сұрақтарға жауап беру арқылы жасырылған дүниені табу. Яғни бүгінгі сабақтың тақырыбына сәйкес 
сурет шығады.
•
Радиолокация
 
  дегеніміз не?
•
Электромагниттік толқын ұзындығы дегеніміз не?
•
Толқынның дифракциясы дегеніміз не?
•
Радиотолқындар 
 
 деп қандай толқындарды атаймыз?
•
Қандай толқын поляризацияланған деп аталады?
•
Ең алғаш рет радионы ойлап тапқан ғалымды ата?
•
Толқынның интерференциясы дегеніміз не?
60

•
Радиотелефондық
 
  байланыс дегеніміз қандай байланыс?
•
Электромагниттік толқын ағынының тығыздығы дегеніміз не?
•
Қандай толқынды электромагниттік толқын дейді?
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру: 
Теледидар.Байланыс құралдарының дамуы
Саба  жоспары: 
қ
•
Теледидар 
•
Байланыс  ралдарыны  дамуы
құ
ң
Өнер-білім бар жұрттар 
Тастан сарай салғызды; 
Айшылық алыс жерлерден, 
Көзіңді ашып-жұмғанша, 
Жылдам хабар алғызды. 
« нер - білім бар ж рттар»   ле імен
Ө
ұ
ө ң
Байланыс  ралдарына те еген кім?
құ
ң
Ой қозғау.
 Байланыс құралдары
Пошта ар ылы байланыс
қ
 
Электромагниттік тол ындар
қ
 
к мегімен іске асырылатын байланыс
ө
хат
 газет журнал
посылка
Телеграф
гректің «теле» алыс 1832 жылы орыс ғалымы 
П.Л.Шишкен ойлап тапты. Фототелеграф сурет, 
графиктер.
Телефон             
                 
грекше «фон» дыбыс «теле» алыс
1876жылы американ ғалымы А.Г.Белл ойлап тапты. 
Атқаратын қызметі  сөйлеу информацияларын алыс 
қашықтыққа жеткізу.
Радио
латынша «радио» сәуле таратамын.
1895 жылы 7 мамырда орыс ғалымы
А.С.Попов ойлап тапты. Сондықтан 7 мамыр Радио 
күні деп аталды.
Теледидар
«видео» көремін деген сөз. Қызметі объектінің 
кескінін көру немесе дыбысты есту. Алғаш ойлап 
тауып пайдаланған Англияда 1925 жылы Джон Берд.
Теледидар - электромагниттік толқын арқылы алыстағы бейнені көрсететін радиотехникалық құрал.  
Түрлі-түсті   кескінді   тарату   және   қабылдау   үшін   күрделі   теледидарлық   жүйелер   қолданылады.   Бір   жеткізуші   түтіктің 
орнына үш түсті қызыл, көк және жасыл түстердің сигналдарын жеткізетін үш түтік қолданылады. Теледидардың экраны да 
үш түрлі люминафор кристалдарымен қапталған. Үш электрондық зеңбіріктен шығарылатын электрондар шоқтары экранға 
түскенде сәйкесінше қызыл, көк, жасыл түстермен жарқырайды. Олар қабаттаса келіп көп түсті бейне туғызады. 
Телехабарлар жиіліктері 50 МГц пен 230 МГц аралығындағы диапазонда таратылады. Теледидар бүкіл әлемнің адамзаттың 
күнделікті өмірінің бір бөлігіне айналды. Кішкентай балалардан еңкейген қартқа дейін теледидердан көз алмай қажетін  
тауып,   тамашалайды.   Теледидардың   шығу   тарихы   «Televisorium»   латын   тілінен   аударғанда   алыстан   көруші   дегенді 
білдіреді.
Теледидар   мынадай   бөліктерден   тұрады:  электрондық   лампалар,   жартылай   өткізгіш   приборлар,   резисторлар, 
конденсаторлар, контурлар, трансформаторлар, айырып қосқыш, панелдер.
Техника қауіпсіздік ережесі
Теледидардың ішіндегі шаң-тозаңдарды тазартқанда ылғал шүберекпен сүртуге  болмайды - бұл электрлік изоляцияның 
және детальдардың бүлінуіне әкеліп соқтыруы мүмкін.
Шаң-тозаңды жылына 1-2  рет шаңсорғышпен және жұмсақ қыл щеткамен, құс қауырсынымен немесе бензинге батырылған  
жұмсақ шүберекпен тазарту қажет.
Найзағай жарқылдаған кездері теледидарды жұмыс істетпеген жөн, ол кезде сыртқы антеннаны жермен қосып тастау қажет.
Хабар,   кино   біткен   соң   тек   теледидарды   ғана   емес,   кернеу   тұрақтандырғышты   (стабилизаторды)   да   немесе   кернеу 
реттеуішті де ток желісінен ажыратып тастау керек.
Балаларға телевизиялық хабарларының ұзақтығы бір сағаттан аспауы керек.
Экраны үлкен теледидарды 2-3 метрдей қашықтықта отырып көрген дұрыс.
Теледидар экранының ортасы отырған адамның көз деңгейінің биіктігіндей болуы қажет.
Теледидарды жатып көруге болмайды.
Таратқыш   телестанцияда   кез   келген   нәрсенің   кескіні   электр   сигналдарына   түрленгеннен   кейін,   ол   кескіннің   электр  
сигналдары жоғары жиілікті тербелістерді модуляциялайды. Ол үшін әр түрлі жеткізуші электронды-сәулелік түтікшелер  
(иконоскоп, видикон, суперотикон) қолданылады. Сенімді әрі қарапайым болып келетін электронды-сәулелік түтікшенің 
өзгертілген түрі – видиконың құрылысы.
•
Электронды зеңбірік.
•
Электрондар шоғы.
•
Жартылай өткізгішті экран.
61

•
Жоғары коллектор.
•
Объектив.
•
Нәрсенің кескіні.
•
Ара тісті кернеу
•
Катушка
Теледидарлық қабылдағышта – теледидарда детекторленгеннен кейін тура дәл әлгіндегідей бейнесигнал қабылдағыштың  
электронды-сәулелік түтігінің экранында – кинескопта көрінетін кескінге түрлендіріледі. (3.30, а -сурет) Жеткізуші түтікте  
электрондық шоқ мозаикалы экранды қалай сыпыра шарлап шықса, қабылдағыш түтікте дәл осы тәрізді горизонталь және 
вертикаль бұрушы катушкалардың магнит өрістері электрондық шоқты барлық экранды сыпыра шарлатып шығарады. (3.30, 
ә -сурет)
Байланыс құралдарының түрлері : телефон, компьютер, телеграф, радио, теледидар, факс
Қазақстан Республикасында тұңғыш радиостанция 1913 жылы Форт-Шевченко қаласында салынған еді. 
Ұшқындық   хабарлағыштың   қуаты   небәрі   1   кВт   болатын   және   радиусы   300   км   қашықтыққа   дейін   тұрақты   байланыс 
орнатты.
Теледидарлық   хабар   1958   жылы   әуелі   Алматыда,   одан   соң   Өскемен   мен   Қарағандыдағы   телемұнаралардан   таратыла  
бастады. Радиотелехабарлардың сапасы мен таралу аймағын арттыруда Алматыдағы Көктөбеде 1984 жылы іске қолсылған  
телемұнараның рөлі аса маңызды болады. Көктөбедегі телемұнараның биіктігі 250 метрге жетеді.
ІҮ.Өтілген сабақты (материалды) бекіту
І. Байланыс құралдарының даму кезеңдері: 
Кеше
Бүгін
Телеграф
Факс
Телефон
Ұялы телефон
Радио 
Теледидар 
Плазмалық,   жазық (плоский) 3D
ЭЕМ
Компьютер 
Компью
теле
тер
теле
радио
мұнара
дидар
граф
теле
фон 
теле
станция
ІІ. «Сөздердің жұбын тап!» сөздерді құрастыру.
ІІІ.«Физикалық диктант» өзін өзі бағалау.
20
............................. теледидарда детекторленгеннен кейін тура дәл әлгіндегідей бейнесигнал шығады.
21
Бейнесигнал қабылдағыштың электронды сәулелік түтігінің экранында ............................көрінетін кескінге 
түрлендіріледі.
22
Қазақстан Республикасында тұңғыш радиостанция........жылы .................қаласында салынған еді.
23
Көктөбедегі телемұнараның биіктігі ............ метрге жетеді.
24
Теледидарлық хабар ..........жылы әуелі.........., одан соң ................. мен .......................телемұнарадан таратыла 
бастады.
25
Ұлттық серіктестік байланыс жүйесі жасалынуда .......жылдың 18 маусымда ...................ғарыш айлағынан «Kazsat» 
бірінші Қазақстандық байланыс серігі ұшырылды.
Ү. Сабақ\ оқу қорытындысын жасау, бағалау.
Ойт йін    Б гінгі саба  ж не та ырып бойынша  орытынды жасау. 
ү
ү
қ ә
қ
қ
Нені б ан дейін білдім
ұғ
Нені б гінгі саба та
ү
қ
 
білдім
Нені  лі де білемін
ә
Бағалау.
Студенттерді  жауабына маталар  иындысы таратылып отырады. Маманды тарына с йкес к рпешеге сегіз жапыра
ң
қ
қ
ә
ө
қ 
ра ын  растырамыз.
құ ғ
құ
Сары мата  - 3
К к мата - 4
ө
ызыл мата - 5
Қ
ҮІ. Үйге тапсырма
       

жүктеу/скачать 2,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: