2.2 Жылжымайтын мүлік объектісін техникалық түгендеу және есепке
алу
Жылжымайтын мүлік объектілерін техникалық түгендеу және есепке
алу:
тұрғын үй қоры, әлеуметтік, мәдени - тұрмыстық және өндірістік
мақсаттағы объектілерді пайдалануға беру;
жылжымайтын мүлікті басқару; ғимараттар мен құрылыстарды
техникалық пайдалану (техникалық ұстау, коммуналдық қызметтер үшін
төлемақыны айқындау, ортақ мүлікті ұстау уақытын бөлу және т. б.);
тұрғын үй қорының және басқа да жылжымайтын мүлік
объектілерінің мемлекеттік статистикалық есебін жүргізу;
тұрғын үй пайдалану құрылыстарын пайдалану мен күтіп-ұстауға
мемлекеттік бақылау жасау;
жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын
мәмілелерді мемлекеттік тіркеу;
кепіл және ипотекалық операциялар;
жылжымайтын мүлікті иеленуге, пайдалануға және оған билік
етуге байланысты меншік иелері мен иелерінің өзге де қызметі.
2.3 Жылжымайтың мүліктің нарықтық құнын бағалау.
Қазақстандағы нарықтық экономикалық дамуының қазіргі кездегі
сатысында кез келген тауар мен қызметтің құнын бағалау маңызды және
қажетті.Құнды бағалаудың, мәміленің негізделген бағасын анықтау кезінде,
потенциалды сатушы мен сатып алушы үшін, ипотекалық несие беру туралы
шешім қабылдау кезінде, несиеші үшін, сақтандыру компаниялары үшін
маңызды. Осыған байланысты құнның түрлері де әртүрлі болады. Бағалау
реттелген, мақсатты процесс болып табылады.
Жылжымайтын мүліктің нарықтық құнының көлемі туралы объективті,
негізделген қорытындысы, сату - сатып алу немесе арендаға тапсыру
операциясы кезінде, кәсіпорынды акционерлеу және мүліктің бөлімді қайта
бөлу, жылжымайтын мүлікке салық салу және сақтандыру кезінде, мүлікті
кепілге беру арқылы несиелеужәне инвесторларды қызықтыру кезінде,
мүліктік құқықтарды іске асыру кезінде қажетті. Жылжымайтын мүлік
объектісінің жеке коллективті иеленушілері, банктер және басқа қаржылық
компаниялары - потенциалды инвесторлар, сақтандыру компаниялары,
құқықтық ұйымдар, мүлік және банкротство бойынша комитеттер, жер
11
реформалары туралы, салықтық қызметтер және басқа басқарушылық
органдар-бұл операциялардың субъектілері болып табылады.
Нарықтық құн — жылжымайтын мүлік объектілерін бағалау кезінде
қолданылатын негізгі құн түрлерінің бірі. ҚР-ның 2000жылы 30 қарашасында
қабылдаған «ҚР-ғы бағалау қызметі туралы» заңына сәйкес нарықтық құн -
мәмiле жасаушы тараптар бағалау объектiсi туралы мүмкiн болатын барлық
ақпаратты иелене отырып әрекет жасайтын, бәсекелестiк жағдайындағы
мәмiленiң негiзiнде сол объектiнi иелiктен шығаруға болатын неғұрлым
ықтимал баға, ал мәмiленiң бағасына қандай да болсын төтенше жағдайлар
әсер етпейдi, яғни:
• мәмiле жасаушы тараптардың бiрi бағалау объектiсiн иелiктен
шығаруға, ал екiншi бiр тарап сатып алуға мiндеттi болмайды;
• мәмiле жасаушы тараптар мәмiле нысанасы туралы жақсы хабардар
бола отырып, өз мүдделерiне сай әрекет жасайтын болады;
• мәмiленiң бағасы бағалау объектiсi үшiн берiлетiн ақшалай
сыйақының эквивалентi болып табылады және мәмiле жасаушы тараптарға
қандай да болсын тараптан мәжбүрлеу болмайды.
Баланстық құн. Кәсіпорынның балансында белгіленген, құрылысқа
кеткен шығындар немесе оның өзіндік негізгі қаражаттарына элемент алу.
Бастапқы құн. Белгілі кәсіпорын объектілерінің эксплуатацияға:
енгізілген кезіндегі есептік құжаттарда тіркелген баға. Эксплуатацияға
берілген мүлік объектісі бастапқы құн бойынша, не оларды модернизациялау
мен реконструкциялаудан кейін немесе қорды ресми қайта бағалау
белгіленген уақыттан есептейді.
Қалпына келтіру құны. Бұрын анықталған негізгі қаржыларды қазіргі
талаптарға сай қайта өндіру құны. Бағалаушы қор элементі құнының толық
калпына келуін салыстыру арқылы қазіргі заманға сәйкес нарықтық құнын
есептейді.
Қалдық құн. Егер баланстық құннан, эксплуатация кезеңінде
жинақталған тозу сомасын алып тастасақ, онда қалдық құнды аламыз, ал
қалдық құнның бағалануын қайталама нарығының бағасы бойынша жүргізсе,
онда ол нарықтық сипаттама алады. Яғни, бағалауға тәуелді қайта өндіру мен
орнын басу құнын белгілейді.
Қайта өндіру құны. Қазіргі нарыққа сай сатып алу немесе қайта өндіру
құнын бағалау мүліктің тура сол сияқты обьектінің құны барабар шама.
Қайта өндіру құнын анықтау көбінесе технологиялар, материалдар,
шикізаттар, стандарттар және тағы басқа өзгерулерінен мүмкін болмайды.
Сондықтан тәжірибеде орнын басу құны қолданылады.
Орнын басу құны. Бағаланатын объектінің пайдалылығы бойынша
эквивалентті, меншіктің барабар обьектіні өндірудің ағымды құны.
Нарықтық құнды есептеудің барлық әдістері, процедурасы және
техникасы егерде олар нарықтық көрсеткіштерге негізделіп, дұрыс
қолданылса, бір нарықтық құнда көрсетеді. Еркін бәсекелестік нарықта сату
үшін барлық қажетті жағдай сақталса, меншік объектісін сату кезіндегі
12
ықтималды бағаның қалыптасуы нарықтық құнды білдіреді. Қажетті жағдай
болып, сатушы мен сатып алушы шешім қабылдау үшін ақпаратпен толық
қамтамасыздандырылған және бағдарлай әрекет жасайды. Қатысушылардың
еш
қайсысы
сату-сатып
алу
келісімшартына
еріксіз
қатыспайды.Жылжымайтын мүлікті бағалаудың процедурасы мен әрекетін
түсіну
үшін,
жылжымайтын
мүлікті
бағалаудың
қағидаларының
экономикалық мағынасын білу қажет. Жылжымайтын мүлікті бағалаудың
қағидалары келесі төрт жалпы қабылданған топқа бірлескен:
• қолданушының пікіріне негізделген қағидалар;
• жермен, ғимараттармен және құрылымдармен байланысты қағидалар;
• нарықтық ортамен байланысты қағидалар;
• ең тиімді және ең нәтижелі қолдану қағидалар
Достарыңызбен бөлісу: |