оолады сондыктан тмсіың а к ш т к кураушысыиык
Ь
тогаяа әсері аз болады
Болатгын канығуынык аркасыңда кернеуінің өсуі онын кеміие
*
*
*
« - " » -
4
Дәрежесі ' 5 5
әрекеп күштірек
6. Сөздерден түйық етістік жасаңыз
Аз- азаю
Көп
Жақсы
Сирек
Жиі
Кем
Артык
Күш
Кең
7. Үзіндіні аударыңыз.
■<
■
г =
ЭН,р ™ Т " тСФГ ^ Х ' а н иГ
“° ? : М!" ”ЮТ_в СИСТС“ М Ы
* * электрической
I
I
&
ёлам. Они позволяют значительно понмгып
,
источников переменного тока, установленных на ^
В
у
Д
И
В
благодаря этому уменьшаются потери энергии в п р о в о р и
^ г т ^ г е"ьш'" ие
" л о ш м и
В
И
и
И
И
«стах потребления электроэнергии напряжение в ы с о к о в о л ^ м ! ^
?
дактропередач понижается при помощи трансформатор
Три « ■ напряжениях рабошпг Ң
Н
Я
Ш
М
П
сшюнленные на фабриках, іавлдах и в жилых ЙЯЙІ т
І Р
’
^ п е с к а , ж е р л ., при | « М Н ее от места п р о и зв о л ™ Й Е »
(яреблення преобразуется несколько пЯ !
к мест>
■
8. Сұрақтарға жауап берініз.
8 .1 Трансформатор деген не?
8.2 Трансформатор кайда кең қолданылады?
8.3 Трансформатор қандай қызмет аткапяли'
» •
I
У. М
әтінді
керекп
алды
ілінеді
бойда
азаитуға
негізінде
болатын
үсгінде
жатқанда
Қанатгы парашюттер
іәсслесінеВ ■
арашютистер
Әуе
кемесін
жасаушылар туындыларьга
парашютпен
жабдықтау
.не
яс
қатырып ---------- Альбан Гайслер деген немістің өнергапқышы
үшін канат жасауды колга
- " . Көміртекті талшық
сасалған дельта төріздес канат парашютистін аркасына
Осынлзй
малмен еркін түсуді үш есеге дейін
болады е ^ Г Б ф а з ж аггы ^
іашыктану жүмыстарынан кейін онымен әуе кенестігіиде маневр жасауға да
^
ы іж
Г
л
і і
В
жакиндагаи—
я
В
па"
і й
журналынан)
Жиырмасыншы сабақ
I. ^өздерді есте сактаңыз:
кері түрлендіру — обратное преобразование
кілт — ключ
мән - значение
ш
үдей өсу - ускоренный рост
2. Сөз тіркестерін аударыңыз.
Компьютерлік техникалар өрісінің кеңеюіне байланысты; мәліметгеолі
цифрлық өңдеуге көп көңіл болініл отыр, оларды кері түрлендту цифрлык-
аналогтық құрылғылардың міндеті; әрбір келесі кедергі алдыңғысынан екі есе
артык; кернеудің ең үлкен шамасы К1 кедергісіне сәйкес келеді; шамалары екі
еселешп, үдеи өсш отыратын кедеріілер гобы қосылған; шығыс кернеүінін
ПТШЯГТЛН Һитгап
__ _______
”
аналоггық сигнал,
келген масштабта жүмыс істеуге
1 Ь
1 ІШ І Ш
температура т.с.с) цифрлыкқа айналдырү
налогтық-цифрлық кұрылғылармен қамтамасыз етілсе; жүктемесінен ағатын
ток та, оған түсетін кернеу де
Кж-нің
озіне тоуелсіз болады.
3. Мәтінді аударыңыз.
І ' ' X ^ '
Цифрлық-аналогтық түрлендіргіш
Соңғы кездерде компыотерлік техникалар өрісінің кеңеюіне байланысты
мәліметгерді цифрлық өңдеуге коп коңіл болініп отыр. Күнделікті кездесетін
аналоггык си тал д ы (кернеу, ток, температура т.с.с) цифрлыкка а й н ^ ы р "
аналоггық-цифрлык қүрылғылармен қамтамасыз етілсе, ал оларды кер.
түрлендіру цифрлық-аналогтык қүрылғылардың міндеті.
Ток козіне арнайы кілтгердің комегімен шамалары екі еселеніп, үдей осіп
1Л§то6ы косыад Яш ■ Ш
' “ ‘Г
’ ? РДЬЩ
Щ'К“С
аткару И Я Й й К>>К* тенсіздігіиде жүргізіледі Бүд
г - і г г И 1 "• в
шш ш
у*зг«£
рь,лать,н * ■ * * ■ * « * * * ■ » н
Әрине, егер К І-К , К 2-2К , К З-4К , И4-8К болтан жагдайда кернеүдіи 1
үлкен шамасы К 1 кедерпсіне сөйксс келеді дс Гвйткені ен улкен ток агады) О,
кілті цифрлық шаманың ең үлкен разряда болып табылады
Щ
Ж
Ш
Ж
Р І Р ®
®
ШаМаСЫ" былай
болады:
шама).
Мүндағы е - ең төменгі разряд салмағы (сол разрядқа сәйкес келетін
4. Сөз тіркестерінің сәйкес жүбын белгілеңіз.
цифрлық
көңіл
табуға
ток
екі
кері
қамтамасыз
кеңеюі .
етіледі
еселенеді
өңдеу
түрленеді
болады
бөлініп отыр
і
5. 1 Соңғы кезде кандай мәселеге көніл бөлініп отыр^
5.2 Аналогтык сигВшщы
(кернеу, ток, температура т.с.с) нифрлыкка
ЛМГУ ІСЯНПЯИ ІГУпиіпгьіттог.
___ ____
7 ^
түрлендіруді
жүзеге
5.4 Ток көзіне кандай күрылғылар косылады?
Кж жүктемесінен
алдыңғысынан
ген, -қан
, -
і жасаңыз.
С
п
ГТ..Л_
*---- -
»оуслді'
!>.
1
Цифрлық шаманың ең үлкен разряды қандай?
6. Жакшаның ішіндегі етістікке
-атын, -етіп, -йтын. -йтін
және
ган -
беретін
Үдей өсіп (отыр) кедергілер тобы - үдей өсіп отыратын кедергілер тобы -
^ I ГТ ЛТМГ\т и і пагчш ГТЛП
.
£
үдей өсіп отырған кедергілер тобы
Күнделікті (кездес) аналогтык сигнал -
Кж
лттері
Кж
7. Мәтінді аударыңыз.
Теледидар семіртеді
ғалымдары
/г
• • - •
. *
г ^
«. ірі ап
оалалардын көпшіліпнің артық салмақ жинауга бейім
келетінін
аңғарды. Олар
л V
тт
.
^
зертгеп
оаикаған. Нәтижесінде олардыц 40%-ының ұйыктайтын бөлмесінде теледидар
түрғаны мәлім болган. Осы мәлімет балалардың калыптан тыс салмақ
арггыру
аиқын
көрсеткіштің
бірі
ретінде
танылған.
Өйттсені,
психологиялык әсерді айтпағаннын өзінде физиологиялык дамудың белсенді
сатысында түрған жас организм өзіне кажет қозғаиыс көлемін толықтыра
алмаитынға
Бір қызығы, кішкене балалар көгіддір экраннан
көз
алмауға
іділіктен қүтқармаса,
ж<
>еді деседі зерттеушілер
(«Зерде» журналынан)
тез
Жиырма бірінші сабак
I. Сөздерді есте сактаныз
таратушы жақ - передающая сторона
түрлендіру
мәлімет алмасу - обмен данными
амалдар орындайды - оперировать, выполнять <
дауыс поштасы — голосовая связь
тасымалы компьютер - переносный компьютер
шектеулі - ограничен
қолдану аймағы - область применения
кең жолақты желі - широкополосная линия
қысқа желі — короткая линия
жалданған - арендованный
.ү '
бөлінген - выделенный
желі түрі - тип линии
мәліметтерді сығу - с
полу,
модемнін онімділігі - производительность модема
2. Сөз тіркестерін аударыңыз.
Цифрлық мәліметтерді аналоггык сигналға түрлеірвруГ кабылдаушы
жакта демодуляция арқылы кері түрлендіруді орындау; компыотерлердщ өзара
мәлімет алмасуын камтамасыз ететін қүрылгы; компьюгерлер цифрлык
сигналдар арқылы амалдар орындайды; телефон желісі аркылы аналоггық
сигналдар (дыбыстар, дауыстар) таратылады; таратушы модем цифрлык
сигналды аналоггы сигналға модуляциялайды; тасымалы компьютерлерде үялы
оаиланыс желісі арқылы мәлімет алмасуды камтамасыз етеді; карапайым
телефон желісі үшін жылдамдықты арттыру шектеулі; оптикалык кабель
арқылы жүзеге асырылатын байланысгы колдану; колдану аймагы бойынша;
кең жолақты желілерге арналған модем.
“
“
. 3. Мәтінді аударыңыз.
щ
Ш
, Модемдер
Модем. -
таратущы жақта модуляция арқылы цифрлық мәлімеггерді
аналогтық сигналға түрлендіріп, қабыддаушы жақта демодуляция аркылы кері
түрленд,руд, орындайтын күрылғы. Модем -
телефон желісі аркылы
ететін күрылғы. Олар,
компьютерлер бірінен бірі алыс орналасып және стандартты желілік кабель
арқылы қосыла алмаитын кезде колданылады.
Компьютерлер цифрлык сигналдар аркылы амалдар орындайды ал
телефон желнл аркылы аналоггык сигналдар (дыбыстар, дауыстар) таратылады
Т
п - Г КОМПЬютеРден
№ Ф № сигналдарды аналоггы
сигналға (АЦТ) түрленд.рщ, компьютерге жібереді. Басқаша айтқанда,
таратушы модем цифрлык сигналды аналоггы сигналга модуляцнялайды. ал
каоылдаушы аналоггы сигналды цифрлык сигнапға ПРКЛ ПV
1<тио 1*4(1 пг *
міндеттерді
^
"
1 " - г—
| шіхі і\^ідапылшіы
дауыс поштасы, факсимильд.к байланыс, ұялы байланыс желісі аркылы
тагии^пи ітыг¥ТЕ.г/үга»гытгь*\ иміі»
_:___
г |' шлш
----- Гш ш ^ л . м с і ал м асуды
камтамасыз етеді Біоак
карапаиым
телефон
желісі
үшін
жылдамдыкты
арттыру
шектеулі
^лғандыктан, жылдамдыкты одан әрі арттыру үшін басқа технологияларды
немесе оптикалық кабель арқылы жүзеге асырылатын
байланысты
қолдану кажет.
М о д е м д е р д ің
жіктелу нринцинтері төмендегідей.
Қолдану аймағы бойынша:
- қысқа желілерге арналған модем
($һог*
гап§е)
- дауыс желілеріне арналған модем (уоісе ^гасіе - УО);
- кең жолақты желілерге арналған модем (^ісІеЬапсІ).
Желі түріне байланысты:
- коммутацияланатын;
- жалданған (бөлінген);
.--V-
.
‘
-жекеменішк. •
режиміне
жартылай
(уплексті
- симплексті.
Синхронизациясы жағынан:
- синхронды;
- асннхронды.
Модуляциясы жағынан:
- амплитудалық (АМ);
- жиіліктік (ҒМ/Ғ8К);
- фазалык (РМ);
.
- ТСМ (ТгеІІіз Сосіе Мосіиіайоп).
Модемдердің стандартгары мен протоколдарының түрлері төмендегі
болып келеді.
Әр түрлі фирмалар модемдерінің мәлімет алмасуы ісқе асуы үшін ар
стандартгар жасалған.
Екі күрылғы өзара мәлімет алмасуы үшін интерфейс туралы келісіп
аньгктау қажет. Модемдер үшін станлаоттаплы мот/ш тйп
шіМ
түзету мен мәлімеггер,
стандартгар
аныктайды.
- мәліметтерді беру жылдамдыгы мен колдану әдісін анықтаушы
стандарттар;
- кателерді түзету стандарттары;
- маліметтерді сығу стандарттары.
Модемнін өнімділігі колланылатын стандартына байланысты.
Мысал:
\Л22Ьі» 1000 сөздік мөтінді шамамен 25 секундта береді.
У.34 сол мәтінді 2 секуидта береді
Ү-42Ы
з
(сығуы бар стандарт) - не болғаны І-ак секундта береді.
4. Сүрактарға жауап беріңіз.
4.1 Модем қандай құрылғы?
4.2 Модем қай кезде қодданылады?
сигналдар
міндет
4.5 Жылдамдыкты одан әрі арттыру ушін кандай технологияларды
қолдану қажет?
^
4.6 Модемдер қандай принцнптер бойынша жіктеледі?
4.7 Қолдану аймағы бойынша қандай түрлерге белінеді?
4.8 Екі қүрылғы өзара мәлімет алмасуы ушін не істеуі керек?
4.9 Модемдер стандарттарын кандай өлшемдер анықтайды?
5. Мәтінді аударыңыз.
,
Шаршағанға шай шипа
істеген
м
л
ж
— — т------
—
^ « 1
чциіп
тяман
шаршаиды. Сондықтан қателікке жиі жол береді. Мұндай шаршаудын аддын
алуда жапондык ғалымдар лимонды салқын шай ішу керектігін айтады. Осыған
күншығыс елі мамандары компьютерлік шаршауға қарсы көк шай дүрыс
СД1'
ЛеН’ ° Л адамньщ ^ателесуін 20%-ға дейін төмевдепсен
болатын. Ал енді, салқындатылған лимонды кара н ш
50%-ға дейін азаятыны байқалған.
шікен
(«Зерде» журналынан)
Жиырма екінші сабақ
Ь. Сөздерді есте сақтаңыз:
.
* *
'ь
4
жары қтандыру — освещение
жасанды - искусственный
балқу температурасы — температура плавки
қыздыру шамы - лампа накаливания
ақ шоқ Ц белый пучок
өрт шығу қаупі - опасность пожара
орама — обмотка
*
-* .
'
<
шығын — потеря
иіектен тыс қызу - чрезмерный перегрев
2. Сәз тіркестерін аударыңыз.
Жасанды жарықтандыру күрылғыларының ішіндеп ең кең тараға
=
: , ™
мен ак шок болганша В
в
ымдарынын кызуы электр энергиясының пайдасыз шығынына жатады;
; электр
о
машмналары
мең
аппараттардын окшауланган сымнан жасалған
әо
түшіі
орамаларынын
шекхен тыс кызуын болдырмау максатында; электр аппаратуры
үш,н берілген сымнан немесе орамадан
өтегін токтардын
ен үлкеи максима
мәндерішң мөлшері тағаиындалған.
3. Метінді аударыңыз.
Өткізгіштерді электр тогымен кыздыру
Өткізі
аппараттар
пеиггері
Жасанды жарықтандыру қүрылгыларының ішіндегі
ең кең
тарағаны -
' Г¥
І Г Т I П
/ » ■
я т * ж ш
^
-------
—___ _____ _______ ___ -
металл қыл сымды электр
1873 жылы А.Н.
Лодыгин бйлап тапкан. Мүндай шамда өткізгіш ток күшімен ақ шок болғанша
кызады
Қазірп кыздыру шамының непзгі бөліктері - қыздыру қыл сымы мен
шыны баллон (колба) болып табылады. Жарықтандыру шамдарының кыздыру
КЫЛ
сымын вольфрамнан (тор иоксиді т.б. элементтер коспасымен) жасайды
БҮЛ металлың балқу температурасы (3660 С) және механикалық берікгігі өте
жоғары болады.
1
әрқашанда пайдалы қолданыс таба
бермеиді. Мысалы, электр тасымалдаушы желілер сымдарының кызуы электр
энергиясының пайдасыз шыгынына жатады, ал олардан үлкен ток өткен кезде
мүмкін.
1 ок тасымалдаушы
сонымен
_
в
*
----Ж
------ ^ОІМПйН
жасалған әр түрлі орамаларынын шектен тыс қызуын болдырмау мақсатында
электр аппараттары үшін берілген сымнан немесе орамадан өтетін токтардың
ең үлкен максимал мәндерінің мөлшері тагайындалған.
кажетті
« -- -
*
*тм
Өгкізгшггер....ді/дің электр тогымен кыздыру үшін; электр энергиясынын
пайдасыз шығыны....н/на жатады; сым.... нан/да немесе орамадан өтетін токта;
тасымалдаушы желілер сымдары....н/ның кызуы; өрт шығу каупі...не/н туғызуы
мүмкін; өткізгіштерді электр.... ден/мен қыздыру; мүндай шам....лы/ла
д т і т г і т
күшімен
5. Бос орынға жакшадағы сөздерді аударып, сәйкес формада қойыкыз.
ЛПРЛІ.... ......?....... (обмоток) шектен тыс кызуын болдырмау..............(в
целях) орамадан өтетін токтардын
.......... (самый большой) максимал
мәвдершщ мөлшері
..........(назначен). Бүл .................. (металла) балку
................... (температура) (3660 С) және механикалык беріктігі оте жоғары
........ —.......* (бывает). Жасанды жарыктандыру күрылғыларының ..............
(среди) ен кен тараганы - металл кыл сымды эл ек тр .................(накаливания)
шамы. М ундай............(лампе) өткізгіш т о к .........(силой) ак шок болғанша
....................(нагревается) да, соныц салдарынан жарык (излучает)......................
!
(проводников) электрмен қыздыру эркашан д а ................. (полезный) колданыс
таба бермейді............. (эту) шамды 1873 жылы А.Н. Лодыгин ..................
(Изобрел).
'•
, •••.
- қ
I
Щ
I
I
Жиырма үшінші сабак
1. Сездерді есте сақтаңыз:
5
* ^
р л
^ >
нүсқама - стрелка
еркін айналып түратын - свободно вращающийся
жазықтық - плоскость
көлденең - горизонтальный
түтқа - ручка
«
г *
*
г
Ш шшЁ
бүранда - буравчик
.
ілгерілемелі қозғалыс - нарастающее движение
и ілу-гн уться
Г.л
ч і й ь і I ■
Ң
\ і
І і і Ш й Ш
2. Сөз тіркестерін аударыңыз.
-
Өткізгішке жақын маңга; еркін айналып түратын магнит нүсқама койсақ;
өткізгіштің бойымен өтетін жазықтыққа; перпендикуляр орналасуға тырысады;
көлденең қойылған бір табақ картонный тесігіне түзу өткізгіш кіргізіп; өткізгші
бойымен өтетін жазьпстыққа перпендикуляр қалпын сақтап калады; картон
үстіне темір үгінділерін сепсек; өткізгіштегі токтың бағыты өзгерген кезде; еғер
бүранданың ілгерілеме қозғалысы өткізгіштегі токтың бағытымен сәйкес келсе;
спираль түрінде иілген және бір осьті бойлай орналасқан; онда осы токтың
әсерінен де магнит өрісі пайда болады
3. Мәтінді аударыңыз.
Электр тогынын магнит өрісі
Тогы бар өткізгіишн айналасында магнит өрісі пайда болады. Сондыктан
да откізгішке жакын
маңға
еркін айналып тұратын магнит нұскама койсақ, онда
ол өткізгіпггің бойымен өтетін жазыктыкқа перпендикуляр
орналасүта
тырысады. Мынадай тәжірибені жасап, бұған тез көз жеткізуге болады.
Көлденең койылған бір табақ картонның тесігіне тузу өткізгіді кіргізіп және ол
аркылы ток жүргіземіз. Картон устіне темір үгінділерін сепсек, олар ортасы
откізгіш картон табакты тесіп өтетін нүктеде жататын центрлес шеңберлер
бойымен орналасатынына көзімізді жеткіземіз. Осы откізгіштің жанына жіпке
іліп магнит нүскаманы қойсақ, өткізгіштегі токтың бағыты өзгерген кезде
(карама-қарсы багытка) магнит нүсқама 180 бүрышқа бүрьиады да, ол өткізпш
бойымен
отетін
жазыктыққа
перпендикуляр
калпын
сақтац
калады
Өгкізгіштегі токтың бағытына байланысты, ол қүрайтын магнит орісінін магнит
'
__
--Г
VI*! Ш1ШП
Щ ш рбегед.
Егер сакина түрінде иілген өткізгіш аркылы ток жіберсек, онда ось
токтьш
эсершен де магнит өрісі пайда болады. Спираль түрінде иілген және
оір осьт, бонлаи орналаскан б.рнеше орамнан тұратын жінішке сымнан
іжаеалған
өткізгшш
соленоид деп атайды Соленоидгын орамасынан немесе біо
~
өткізпигтен ток өтетін кезде магнит өрісі пайда болалы. Мунмн пя
сызьистарынын бағыты бұранда ережесімен анықталады. Ол былайша
гүжырымдалады: егер бүранданың ілгерілеме қозғалысы откізгіштегі токтын
юағытымен сәикес келсе, онда бүранда түтқасынын айнымалы козғалысы осы
гкітігіігіпгпн аи н ал асм н л я
п
я
й
п
я
^п п отіш
_______
бұранда ережесі мен аныкталады
4. м е зп л мағыналы сөилемдерді шарггы магыналыға өзгертщіз.
^ Ү-Иг Ө ш згіш ке жакын маңға еркін айналып түратын магнит нүсқама
перпендикуляр орналасуға
тырысады Өгкізпшке жақын маңға еркін айналып түратын магнит нұсқама
қойған кезде, ол өткізгіштің бойымен егетін жазықтыққа перпендикуляр
орналасуга тырысатьгнын көреміз.
өткізпштеп
орауыштағы
өзгерсе, осы ток тудырған өрістің магнит сызықтарының бағыта да өзгереді.
4.3 Осы өткізгіштің жанына жіпке іліп. магнит нұсқаманы койсақ
өткізгіштегі токтың бағыты өзгерген кезде магнит нұсқама 180 бұрыщқа
бұрылады да, ол өткізгіш бойымен өтетін жазықтыкқа перпендикуляр қалпын
ісақтап қалады.
4.4 Егер магнит сызығы үзындығынын түгел бойында физикалық
жагдайлар бірдей болса, өріс кернеулігін табу тіпті оңай.
4.5 Егер осы өткізгіиггі түтікшенің ішіне орналастырсақ, онда өткізгіштен
сол бүрынғы ток жүргеннін өзінде өткізгіштің магнит өрісі бірнеше есе өседі.
5.
Бос орынға керекті сөздерді койыңыз
. 5.1 Көлденең қойылған бір табак ка
кіргізіп және ол аркылы т о к .....................
түзу өткізгіш
а) тесігінде
ә) тесігінен
б) тесігіне
в)тесігін
а) жүргіземіз
ө) жүгіртеміз
б) отырғызамыз
в) түрғызамыз
5.2 ӨіИсізгіштегі токтың багытына ......................... ол күрайтын магнит
і
өрісінін магнит сызықтарынын багыты бұранда..................анықталады.
а) аркылы
<,
э) байланысты
б) бойынша
в) үшін
,
»
Ш
Достарыңызбен бөлісу: |