Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi еуразия гуманитарлық институты
жүктеу/скачать 5,18 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Возможности методов обучения в управлении знаниями обучающимся
- М. Д. Есекешова Г. Жупархан Астана қ.
Исследование показало, что лишь 15% обучающихся выбрали традиционные методы организации аудиторных занятий, а 85% отдали предпочтение активным методам, среди которых лидирует проектно-исследовательская деятельность (38,1%), дискуссии и дебаты (30,2%), игровое обучение (6,5%), изучение модулей (5,2%), решение кейсов 5 %. Результаты полученные другими исследователями в данной области подтверждают, что использование традиционных методов обучения на занятиях и других видах работы приводит к отсутствию желания и возможности управлять своей познавательной деятельностью у обучающегося. Так, преобладание в лекциях элемента информативности в ущерб проблемности, повествовательно-положительная форма постановки вопросов в планах семинарских занятий, в других заданиях не развивает активной мысли, желания ставить свои собственные цели в усвоении материала и достигать их. Преобладание монолога над диалогом, обсуждением, дискуссией ведет к подавлению желания думать, спорить, задавать вопросы. Отказ от директивного обучения и директивности в отношениях с обучающимся предполагает предоставление им большей
самостоятельности, возможностей большого выбора курсов и спецкурсов, обсуждений и дискуссий, создания собственного образовательного продукта. Для выявления возможности вышеназванных методов обучения в управлении знаниями нами были разработаны опросные листы, в которых обучающиеся должны были оценить методы обучения по пятибалльной шкале, где оценка «5» свидетельствует о высоком уровне, оценка «4» - об уровне выше среднего, «3» - среднем уровне, «2» - отсутствие влияния. Результаты опроса приведены в таблице 2. Таблица 2 Возможности методов обучения в управлении знаниями обучающимся метод
возможность прое
ктн о- ис сле дова
тель ск ая де ятель
нос ть
ре ше ни е к ей сов ди ск ус си и, де ба ты
из уч ен ие м одулей игровое
обуче ни е ре ше ни е ти повы
х за да ч самостоятельно выбирать тему 5 3 4 5 3 2 работать в индивидуальном темпе 5 5 3 5 3 3 самостоятельно находить и анализировать информацию
самостоятельно планировать свою деятельность
создавать собственный образовательный продукт
48
применять знания в практической деятельности 5 5 3 3 4 3 высказывать собственную точку зрения 4 5 5 3 4 2 контролировать и оценивать свою деятельность
По данным опроса обучающихся, среди достоинств проектно-исследовательской деятельности в управлении знаниями они отмечают свободу выбора темы проекта, имеющую практическое и личностное для них значение и возможность работать в индивидуальном темпе, самостоятельно находить и анализировать информацию, получать и применять знания, необходимые в практической деятельности. Дискуссионные методы обучения (30,2%) способствуют самостоятельному нахождению необходимых знаний и нахождению способов для выражения своей мысли, а общение в ходе дискуссии повышает восприимчивость к новым сведениям, новой точке зрения. Еще один немаловажный аспект, который отметили обучающиеся – это возможность общаться на равных с преподавателем, высказывать свою точку зрения, укрепиться в собственном мнении и научиться его отстаивать. Эти данные находят свое подтверждение и в психолого-педагогической науке, где известно, что для прочного усвоения знаний и понимания возможности их использования в практической деятельности необходимо не только прочитать и выучить материал, но и обязательно обсудить его с другим человеком. В работах Мижерикова В.А., Подласого П.И., Колмогорова К.М., Радчикова Н.П. дискуссия рассматривается как метод обучения, повышающий эффективность учебного процесса за счет активного включения обучаемых в учебную деятельность, и главная ее функция состоит в стимулировании познавательного интереса. Л.С.Выготский, С.Л. Рубинштейн и многие другие исследователи доказывали, что интеллектуальный рост является продуктом как внутренних, так и внешних, т.е. социальных процессов. Они отмечали, что более высокий уровень мышления возникает из взаимоотношений или говоря другими словами, диалога между людьми [3]. Но для того, чтобы дискуссия действительно выполняла описанные выше функции в самоуправлении знаниями, необходима серьезная подготовка к ней, которая заключатся в накоплении обучающимся необходимых знаний по теме предстоящей дискуссии, иначе без знаний она становится беспредметной, бессодержательной и неточной и в выборе форме изложения этих знаний, так как без умения выразить мысли дискуссия становится запутанной, противоречивой и лишенной привлекательности. Недооцененными с точки зрения развития умений управления собственной учебно- познавательной деятельностью, на наш взгляд, оказались изучение модулей (5,26%) и решение кейсов (5%). Причина, как показали наблюдения и беседы с обучающимися, в том, что большинство респондентов не знакомы с данными методами обучения, поэтому не в состоянии оценить из вклад в развитие умений самоуправления знаниями. Решение кейсов подразумевает не получение готового знания, а его выработку, творческое решение ситуации, что развивает способности к обучению, умению перерабатывать огромные массивы информации, создавать свой собственный образовательный продукт и в результате приводит к смене парадигмы мышления. Обучающиеся и педагоги в беседе отмечали, что сочетание модулей позволяет варьировать содержание и объем учебного материала в зависимости от целей, стоящих перед студентом, от его профильной и уровневой дифференциации и желаний по выбору индивидуальной траектории движения по учебному курсу. Студенты отмечают, что осваивая модули, большую часть времени они работают самостоятельно, и в результате, учатся самопланированию, самоорганизации, самоконтролю и самооценке, являющимися составляющими системы самоуправления знаниями. При этом изменяется форма общения педагога и обучающегося. Оно осуществляется через модули и носит характер личного индивидуального общения, что
позволяет обучающимся получать
49
индивидуальные консультации преподавателей и, с другой стороны, повышает ответственность студента за приобретаемые знания. Таким образом, по результатам нашего исследования можно сделать вывод, что использование активных методов обучения приводит к тому, что обучающийся становится заинтересованным в развитии собственного образования, учится ставить личностно-значимые цели, отбирать содержание, формы обучения, создавать практико- ориентированный продукт, т.е. управлять процессом приобретения личностных знаний.
Литература 1.Ямалетдинова Г. А. Технология самоуправления познавательной деятельностью / Г. А. Ямалетдинова // Профессиональное образование. Столица. 2009.
№ 3.
С. 15-16. 2.Игнатьева Е.Ю.
Системно-синергетическое управление образовательным процессом современного вуза / Е.Ю. Игнатьева // Человек и образование. – 2009.- 3. – С. 114-118. 3.Выготский Л. С. Педагогическая психология. М., 1926 г.
М. Д. Есекешова Г. Жупархан Астана қ.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ
Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты Жолдауында ерекше аталып өтіліп, Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін, экономикалық және қоғамдық жаңару кажеттіліктеріне сай білім керектігіне назар аударған болатын [1]. Университет студенттерінің қоғамдық өмірдің өзіндік дамуы мен қалыптасуының субъектісі ретінде инновациялық білім беру ортасында педагогикалық креативтілігін қалыптастырудың теориялық-әдіснамалық негіздерін анықтау және оның ішкі тетіктерін табу аса маңызды. Инновациялық білім беру үдерісі университет студенттеріне білім берудің әр кезеңінде жаңашылдық идеялар ұсынудағы жаңа тұғырлар немесе туындылар, ақыл-ой әрекеттерінің дәстүрлі жүйелермен сабақтастықта және түрлі іс-әрекетте педагогикалық креативтілікті қалыптастыру мүмкіндігін тудырады. Педагогикалық креативтіліктің әдіснамалық негіздерін алыс және жақын шетел ғалымдары: Г.Ю.Айзенк, Ф.Баррон, Д.Векслер, М.Вертгеймер, Дж.Гильфорд, С.Медник, В.Смит, С.Тейлор, E.P.Toрренс, X.Tpик, M.Уоллах және басқалар өз еңбектерінде қарастырған. Соңғы жылдары түрлі ғылым салаларында креативтік мәселесін кешенді тұрғыдан зерделейтін, креативті білім беру парадигмасын ойластыруға талпыныс жасаған зерттеулер көбеюде (Д.Б. Богоявленская, Ч.К.Борисов, А.В.Брушлинский, Н.В. Вишнякова, М.С.Каган, А.М.Матюшкин, Я.А.Пономарев және т.б.). Креативтілікті қалыптастыру мүмкіндіктерін ресей ғалымдары Т.Н.Галич, Л.Д.Лебедева, Н.В. Бибикова, А.В.Морозов, Е.В.Алфеева, Т.П.Васильева, оқушылардың креативтігін дамыту мәселесін С.К.Турчак, Г.В.Терехова, педагогикалық креативтік жоғары оқу орны студенттерінің кәсіби қалыптасуының негізгі факторларын Е.Е.Щербакова, Т.А.Дронова, Л.Г.Пузеп, А.Н.Колпакова, және т.б. қарастырған. Сондай-ақ антикалық дәуір философтары (Гераклит, Сократ), жаңару кезеңі ойшылдарының (Ж.Ж.Руссо, К.Гельвеций, Д.Дидро, т.б.), субъективті идеализм теориясы
50
өкілдері (И.Кант, Л.Фейербах, И.Фихте, т.б), шығыстың көрнекті ойшылдары (Жүсіп Баласағұн, Әбу Насыр
әл-Фараби, Ш.Уәлиханов), ақындар (А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, С.Торайғыров), ағартушылар (Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, т.б.) еңбектерінде адамның жеке басын дамыту, ішкі мәнді күштерін дамытуға ерекше мән берілгендігі анықталды [2]. «Біліктілік» категориясы педагогика және психология үшін аса маңызды жалпы ғылыми әдіснамалық ұғым болып табылады. Адамға қатысты айтылатын бұл ұғымның философиялық сөздіктегі түсіндірмесі адамның бойындағы «күш-жігер», «қайрат» деген сөздерімен мағыналас екендігін көрсетеді. «Креативтілік» деген сөздің мәніне үңілсек, ол адамның мақсатты ісіне жету жолындағы талаптануы мен талпынысынан, жігері мен сабырынан, сұранысы мен ізденісінен түзіліп, ақыл-ойы мен сезімінің, қиялының ерекше бітімінен көрінеді. «Креативтілік – проблемалық сипаты бар, барлық ішкі байланыстарды біріктіретін, нәтижеде жаңа материалдық және идеалдық құндылықтар алынатын адамның мақсатты әрекеті», - деп түсіндіріледі философиялық сөздікте [3]. Қазіргі кезде креативтілік – қоғамның өрлеуі мен тоқырауының индикаторы ретінде және жаһандану кеңістігіндегі білім берудің модернизациялық жүйесінің деңгейімен анықталады. Креативтілік – ең алдымен адам әрекеті. Креативті әрекет түрінде қарастыру адам дамуының мүмкіндігінің шексіздігін көрсетеді және оның өзін белсенді етуге бастайды. Креативтілік әрекет тұлғаның шығармашылық міндеттерді өз бетінше бағыттайды. Әр индивидтің бойында болатын креативтіліктің бастауларының болатындығы жайлы мәселе адамның жан қуаттарының барлық қызметтерінің қатысуы нәтижесінде болатын оның жаңа сапалық деңгейі болғандықтан, психологиялық және педагогикалық еңбектерде кең қарастырылған. Сондықтан жұмысымызды оның психологиялық тұрғыдағы мәні мен мағынасын ашу бағытындағы баяндаулармен жалғастырамыз. Біліктілікті арттыру барысында болашақ мамандардың креативтік іс-әрекетін дамыту мәселесінің теориялық-әдіснамалық негізін анықтау тұлғаның, дамуы жайлы психологиялық зерттеулерді талдау қажеттілігін туғызды. Шығармашылық – болашақ маманның өз даралығын түсінгенде орын алады. Өзінің осы бір ерекшелігі арқылы ол қайталанбайтын саналылықтың, ізденудің қуанышына бөленеді, жаңалыққа ұмтылыс жасау арқылы өзінің ішкі дүниесін жаңғыртуға қадамдар жасайды. Біз зерттеп отырған креативтік әрекет Д.Б.Богоявленская, А.В.Брушлинский, А.Я.Пономарев, т.б. ғалымдар еңбектерінде креативтік қабілеттердің дамуы, тұлғаның интеллектуалдық әрекеті аясында қарастырылады. Олар креативтіктің заңдылықтары, шарттары, даму барысы жайлы мәселе көтеріп, бұл сапаның құрылысы креативтілік қабілеттердің процессуалдық сипаттамаларынан түзілетіндігіне тоқталады. Шығармашылық психологиясы ғылым ретінде ХІХ-ХХ ғасырлар тоғысуында пайда болып, «жаңалық ашу» деген мәнге ие болды. Ол зерттеулер қатарына А.Н.Лук, А.В.Брушлинский, Д.Б.Богоявленская, Л.С.Выготский, Я.А.Пономарев, С.Л.Рубинштейн, Б.М.Теплов, В.Э.Чудновский еңбектері жатады, сондай-ақ қазақстандық ғалымдар Т.Тәжібаев. М.Мұқанов, Қ.Жарықбаев, Ш.Т.Таубаева, Б.А.Оспанованың психологиялық, педагогикалық, еңбектерінде де адамның жеке басының дамуы мен шығармашылығының әртүрлі аспектілері қарастырылады. Тұлғаның креативтілік сияқты аса маңызды сапасы сонымен қатар көптеген шет елдік психолог-зерттеушілердің назарын аударған. Олардың қатарына Дж. Гилфорд, А.Маслоу, К.Роджерс, Т.Торренс, Э.Фромм, т.б. енеді. Аталған авторлардың еңбектерін саралай отырып, мәселені зерттеушілерді негізінен екі топқа бөлуге болады: алғашқылардың пікірлері романтикалық көзқарасқа негізделсе, екіншілері шығармашылық феноменін тұлғалық-даралық деңгейде қарастырады. Біздің ойымызша, қазіргі білім практикасы үшін соңғы топтағы зерттеулердің маңызы зор. Сондықтан 51
жұмысымызды осы аталған ғалымдар еңбектерінде келтірілетін ой-пікірлерді сабақтау арқылы жалғастырамыз. Шығармашылық ойлау үрдісін объективті жаңалықты ашу мен жасау ретінде емес, субъективті жаңалықты меңгеру деп тану идеясын белгілі ғалым А.В.Брушлинский еңбектерінен аңғаруға болады. Креативтік (лат. creatio – жасау) – адамның шығармашылық қабілеті, креативтілік белсенділік студенттің интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Оның ерекшелігі креативтік тапсырмаларды орындаудағы қажетсінуі ғана емес, алған білімдерін практикада қолдануында жатыр. Креативтілік тестілері (лат. creatio) – жасау, іске жарату. Тұлғаның шығармашылық қабілеттерін зерттеп, бағалауға арналған әдістемелер жиынтығы. Айрықша идеялар беруге, ойлаудың дәстүрлі схемаларынан басқа жол табуға, проблемалық жағдаяттарды тез шешуге қабілеттілік зияттылық қабілеттерінің арасында ерекше тип деп сараланып, креативтілік деп аталады. «Креативтілік» ұғымы жаңа гуманистік психология бағытында жаңа мәнге ие болды деуге болады. М.Э.Фромм шығармашылықты талдауды оның өнімі тұрғысынан емес, сол әрекеттің адам үшін қаншалықты маңызы бар екендігі тұрғысынан қарауды ұсынады. Осыған жақын ойды тұлғалық бағдарлы психология өкілі К.Роджерс білдірген. Оның пікірінше, креативтілік – адамның қоршаған әлеммен байланысындағы шектеулерді жеңіп шығу үшін өзінің ішкі психологиялық әлемін зерттеуі. Жалпы креативтілік ұғымына қатысты 50-ге жуық анықтамалар бар, олардың ішіндегі кейбірін төмендегідей топтастырдық: 1) шығармашылыққа қабілеттілік, соны ойлау: тұлғаны сипаттайтын шығармашылық қабілеттердің деңгейі, креативтілік – адамның қалыптан тыс ойлай алуы; индивидтің жаңа идеяларды ашуға қабілеттілігі; шығармашылық дарындылық деңгейі; креативтілік тез арада шығармашылық шешім қабылдай алу; креативтілік – индивидтің әлеуметтік мәні бар шығармашылық белсенділігін туғызатын ерекше қасиеті; 2) креативтілік – адамның интеллектуалдық белсенділігінің жоғары деңгейі, оның нәтижесінде құбылыстардың мәніне терең бойлау, мәселе көтеріп, оны тапқырлықпен шешу. Студенттердің креативтілік белсенділігін қалыптастыруда оқу материалдарының маңыздылығы дәрежесіне қарай оның құндылығын анықтап, сабақ беру мен оқу үрдісін ұйымдастыра білудің маңызы зор. Зерттеуші ғалымдар оқудағы креативтілік белсенділікті қалыптастыру мәселелерін тәжірибеде шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсеткен. Олар мына төмендегілер: - оқу үрдісіне қатысушылардың екі жақты сипаты әсері негізінде оқытушы мен студенттің бірлескен іс-әрекеті арқылы (Т.Сабыров, Н.Хмель, Е.Галант, Б.А.Оспанова); - креативтілік іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы (Н.Меньчинская, П.Пидкасистый, Т.Шамова, А.Әбілқасымова, Р.Омарова, А.Мустояпова); - оқытудағы әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы (И.Лернер, Б.Коротяев); - іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді енгізу арқылы (П.Гальперин, Н.Талызина, Ш.Т.Таубаева). Оқыту үрдісінде студенттің креативтілік белсенділігін қалыптастыру үшін білімдер мен әрекет тәсілдерін алуды қажеттендіруді қалыптастыратын шарттарды, өзін-өзі бейімдеу шарттарын, мәселелерді шешудің түрлі нысандарын ұйымдастыру дағдыларын дамытудың шарттарын қамтамасыз етілуі тиіс [4]. Студенттердің креативтілік белсенділігінің даму деңгейлеріне тоқталатын болсақ, оның ең жоғары деңгейі креативтілік міндеттерді өз бетінше қоюмен, тапсырмалардың шешімін табуда неғұрлым тиімді жолдарын болжаумен және өз бетінше айқындаумен, өздігінен бағалаумен сипатталады. Ал, орташа деңгей жоғары деңгейдің кейбір элементтерінің оқытушының көмегімен орындалатынымен сипатталады. Төменгі 52
деңгейде студентке белгілі бір әрекеттің үлгісі болғанда, оларды орындау тәсілдері туралы көмек болғанда ғана креативтілік әрекетін ынталандыруға, белгілі тәсілдерге бағдарлануда көрініс табады. Креативтілік ізденімпаздық пен белсенділік жеке тұлғаның алуан қырлы болмыс-бітімі болып табылады. Ол – сезімталдық, креативтілік және еріктік үрдіс нәтижесі, креативтілік уәж бен өз бетінше әрекет тәсілдерінің жиынтығы, танымға деген тұрақты құлшыныс болып табылатын креативтілік әрекетке бейімделу. Студенттердің креативтілік белсенділігін арттырудың негізгі факторларына олардың өз мүмкіндігін сезінуі, студенттердің өз таңдауымен жұмыс істеуі, оларға оқытушы тарапынан қойылатын талап пен қабілеттерінің сәйкес болуы, т.б. жатады. Сабақ барысында белсенділіктердің қалыптасуы үшін студенттердің міндеттері: - өзіндік пікірлерін дәлелдеу; - пікірталастар мен талқылауларға қатысуы қажет; - өзінің жолдасына немесе оқытушыға сұрақ қою; - жолдасының жауабына пікір айту; - үлгермеушілерге түсініксіз жерлерін түсіндіру; - өз бетімен қиындау тапсырмаларды таңдау; - креативтілік тапсырманың шешімін табуда бірнеше нұсқасын көрсету; - өзіндік бағалауға жағдай туғызу, өзінің креативтілік және практикалық әрекетін талдау;
- креативтілік тапсырмаларды шешуде бұрыннан білетінін қолдану арқылы орындау. Қорытындылайтын болсақ, ХХІ ғасыр қоғам өмірінің әртүрлі саласында үнемі өзгеріп отырған маңызды ғаламдық процестермен сипатталады. Ол білім беру саласына да әсер етіп, оқушылардың шығармашылық әлеуетін қалыптастырудың жаңа жолдарын іздестіруді талап етеді. Осыған орай, бүгінгі ақпараттық қоғам жағдайының өркениетті, прогресшіл бағытына сай, терең білімді, өзгермелі жағдайға тез бейімделгіш, өзін-өзі саналы игеретін, бәсекелестік жағдайда өресі биік, азаматтық-тұлғалық бет-бейнесі қалыптасқан, рухани жан дүниесі бай, шығармашыл тұлға тәрбиелеу қоғамның басты мақсаттарының біріне айналды. Бұл мақсат-міндеттердің жүзеге асуы адам бойындағы асыл қасиеттердің көзін ашып, оқыту мен тәрбиені сабақтастықта, шығармашылық мақсат қоя отырып, арнайы оқыту процесін жүргізгенде мүмкін болмақ.
Әдебиеттер 1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030: Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы: Білім, 1997. – 176 б. 2. Евдокимов В.И. Научные основы повышения эффективности обучения средствами наглядности: автореф. … д-ра пед. наук:. 13.00.01. – Киев, 1990. - 30 с. 3. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. М.: Педагогика, 1989. 4. Гамезо М.В. Зависимость успешности овладение знаковой системой от меры ее наглядности и логической упорядоченности. //Психологические проблемы переработки знаковой информации. /Под ред. В.Ф.Рубахина. М.: Наука, 1977. С. 226-237.
|