Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті философия, саясаттану және дінтану институты
І тарау. Қазақ хандығы дәуіріндегі ұлттық
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
қазақ философиясы
| І тарау. Қазақ хандығы дәуіріндегі ұлттық
бірегейленудің философиялық негіздері Қанша жақын болса да, Қайратты туған ер ғарып» [3, 8 б.] – деп толғайды. Ғаріптің көзі – қилы-қилы заманның жоқшылы- ғында, кемшілігінде, тапшылығында, ниеті терістердің алдаушы- лығында екенін еске салады. Әрбір күннің дәулеті молайса, онда көптің қуаты бапталмақ. Дәулеттінің құрметі артса, ол бақытты. Ал «бақыты оянған ерлердің, әрбір ісі оң болар». Оның негiзгi арманы – адамның өмiрiн жақсарту, табиғаттың бiр мүшесi ретінде оның басқалардан айырмашылығы – өмiрдi ақыл-парасат қасиеттері арқылы ұйымдастыру қажет екенiн ескеру. Көненің көзі – халық мәдениетiнiң iнжу-маржандарының қатарын- да, мәңгi ұмытылмайтын мұралық жолда. Мұралық жеке адам мен жалпы әлеуметтiк дүниенiң рухани жаңғыруымен, тазаруымен тiке- лей байланысты. Оның шығармашылығы адамгершiлiк пен гума- нистiктiң алтын қорымен әрленген. Әз-Жәнiбектiң Асан Қайғыны өте құрметтеп, көкке көтеруi, оны өзiнiң рухани атасы ретiнде санауы кездейсоқ жағдай емес. Жыраудың қайталанбас шығармашылық келбетiн сомдағанда екi түрлi бастау бар екенiн және оларды бiр-бiрiне қайшы келетiн құбылыстар ретiнде түсiнушiлiктің кездесетiнін ескермеуге болмас. Ол жеке дарындылық пен әлеуметтiк жағдайдың арасынан жiк iздеу, дәстүрлі құбылыстың ықпалын бірізділікпен, бiреумен байла- ныстырып қана тұжырым жасау. Мұндай сыңаржақ түсінік дүние- танымның екi жолмен, бiрін-бiрi толықтыра отырып қалыптасатын қасиеттен екенiн түсiнбеушiлiктен туындайды. Адам бiр жағынан объективтi дүниенiң жалпы бейнесiн жасауға ұмтылса, екiншi жағы- нан, әрбiр Тұлға өзiнiң iшкi дүниесiнiң жетiлуi, дамуы арқылы қалыптасады, сонымен шектеледі. Асан Қайғы және басқа да жыраудың шығармашылық келбетте- ріне талдау жасай отырып, бір ескере кететін мәселеміз – олар фило- софиялық ойларын поэтикалық рухта ғана бейнелеуге тырысқан. Сондықтан бұл ойшылдардың дәстүрлі (Батыс мақамындағы) философтардан өзгешелігі бар, олардың философиялық-этикалық көзқарастары өнердің бір шырағындай. Өмір даналығынан сусындаған бұл ғұламаларды философия- лық мәселелерді жүйелей алмады деуге бола ма екен? Шын тереңдеп түсінген адамға әрбір сөздің астарында тұнып жатқан ойлар бар, адамды жаңа белестерге жетелейтін логикалық қисындар жатыр. Әрбір ұғымға логико-философиялық анықтамалар берілмегенімен, оларды көркемдеп образ түрінде жеткізе білуге, әрбір құбылыстың |