Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті философия, саясаттану және дінтану институты
IV тарау. Қазақ даласындағы еркіндік құбылысының
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
қазақ философиясы
| IV тарау. Қазақ даласындағы еркіндік құбылысының
этникалық дүниетанымның іргетасына айналуы қабылдағандығынан емес, сондай өмірге өздерінің бейсаналық деңгейіндегі құштарлығынан деуге болар. Яғни, бостандық олардың сезімдік, түйсінулік деңгейіндегі түпкі құндылығы ретінде басым болған болу керек. Өмірдің жайлылығынан бостандықты артық санау адамдарда соншалықты сирек болатын жәйт емес. Тұрмыстық жағдайларды көбіне ең қарапайым, кейде ең тұрпайы қалыпқа дейін мәжбүр ететін шөлейт сахарасындағы әлеуметтік бұғаулардан әлдеқайда босаң, еркіндеу өмірдің осы жағы олар үшін көбірек тартымды болған болуы мүмкін. Шөлейт далаларда малды көп өсіруге жағдай бар. Әрине, жұт жылдары ондай байлықтан айырылып қалу да оңай. Бірақ ылғалды, жауынды жылдары ұшы қиырсыз далалар өсімдікпен мол көмкерілгенде мал басы қайта толысып, отырықшылармен сауда байланыстары жанданып, дала байлары сәнді тұрмыстың да ләззәтін көріп жүрген. Отырықшы халықтарда белгілі бір өңірге орныққандық қана емес, – өйткені ол көшпенділерде де бар, – жердің белгілі бір теліміне тәуелділік пайда болады, жерге жеке меншік пайда болып, ірі жер иеленушілер шығып, халықтың бір бөлігі жерсізденетіні белгілі. Отырықшы халықтардың мемлекеті тез арада-ақ деспотиялық, тирандық түс алып келген. Орталық Азия көшпенділерінде Еуропа мен Азияның көптеген халықтарының тарихынан белгілі деспотиялық, тирандық басқару формаларының терең тамыр ала алмағандығы осы айтылған ерекше- ліктерге байланысты болса керек. Еуразия далаларында мұндай деспотиялық Ресейдің отарына айналған, әсіресе Кеңестік тоталитар- лық жүйе кезінде пайда болды. Бірақ, бұл жүйелер номадтар қоғамы- ның табиғатынан, оның өзіндік өмір сүру салтынан, дүниетанымдық ұстанымдары мен құндылықтарынан туындаған жоқ. Қоғамдық даму, қоғамдық прогресс туралы белгілі қағидаларға сүйене отырып, ол көзқарас көшпенділік қоғамды ең артта қалған, ең мешеу құрылым деп қарайды. Оның себебі – техниканың дамымағандығы, материалдық молшылықтың жоқтығы, тұрмыстың ауырлығы, мәдениеттің сан- алуан салаларының дамымағандығы. Осы көзқарас, берілетін баға әлемдік ауқымдағы қоғамдық санада да бекіген. Бұл айтылған кеміс- тіктер көшпенді қоғамдық тіршілікте, әрине, бар. Тарихтың кейінгі дәуірлерінде олардың зардабын көшпенділер тартты да, ал екінші бір жағынан қарағанда өндіргіш күштердің қарқынды өсуін даму- дың, прогресстің бірден-бір өлшемі немесе негізгі белгісі деп есептеу қазіргі заманда заңды түрде күмән да туғызатыны бар. Адамзат соңғы ғасырларда өмірдің салауаттылығын тек байлыққа бөгуде деп, соған ұмтылушылықтың зардабын да тартуда. |