Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы
жүктеу/скачать 1,19 Mb. Pdf көрінісі
|
77
Қорытынды Адамзат тарихының сандаған ғасырлар бойы жинақтаған тәжірибесі көрсеткендей қоғам мен мемлекет құрылымындағы күрделі құбылыс – тіл мәселесі болып табылады. Тіл ұлттың негізгі белгісі ретінде халықтың болмыс -бітімінің сақталуында шешуші рөл атқарады, оның рухани мәдениетінің бір бөлігі болып табылады, сондықтан да
тіл өзіне
деген құрметті талап етеді.
«Тіл тағдыры – ұрпақ тағдыры, ұрпақ тағдыры – ел тағдыры» деген ұранды ұстанған қазақ халқы ғасырлар бойы елі мен жерін, діні мен тілін сақтап қалу жолында талай қиын -қыстау кезеңдерді басынан кешірді. Өйткені ана тілі мәселесі – сол тілде жасаған, жасап келе жатқан халықтың өткені мен бүгінгісін таразылай отырып, болашағын танытатын, сол халықтың мәңгілігінің мәселесі. Елдіктің негізгі шарттары, түптеп келгенде мемлекет тілінің, ұлт рухының көтерілген биігімен өлшенеді[27]. Мемлекеттік тіл т әуелсіздігіміздің жырын жырлап, мемлекетіміздің бұғанасын қатайтты. «Ұлттың сақталуына да, жоғалуына да себеп болатын нәрсенің ең қуаттысы — тіл» - деген Ахмет Байт ұрсыновтың қасиетті қағидасына сүйенсек, Ата Заң аясында бақ-берекеміздің сақталып отырғаны тіл саясатын да дұрыс жүргізудің жемісі екені анық. Жалпы, тіл жеке адамның шаруасы емес. Мемлекеттік де басыбайлы дүниесі емес. Тіл – халық қазынасы, ұлттық жаны. Тілдің мәселесі - ұлттық мәселесі[10]. Осыған орай, бүгінде Елбасының Қазақстан халқына жолдаған жолдауында белгіленген басым бағыттардың бірі – барлық қазақстандықтарды біріктірудің басты факторы ретінде мемлекеттік тілді жан-жақты дамытуға басты назар аударылып отыр. Сонды қтан қоғамда қаз ақ тілінің мемлекеттік дәрежесін нығайту және оның әлеуметтік-коммуникативтік міндеттерін кеңейту еліміз саясатының басты стратегиялық басымдығы болып қала береді[28].
«Тiлдердi қолдану мен дамытудың 2011 -2020 жылдар ға арналған мемлекеттiк бағдарлам асында» мемлекеттік тілді үйретудің жүйесін жасау бағдарламада: «Үздіксіз білім беру моделі арқылы қазақ тілін оқыту жүйесін әзірлеу және енгізу» деген арнайы бағыт ауқымында айқындалған. Бағдарламының осы бағыты бойынша қазақ тілін оқытудың стандарт- технологиясы дайындалды, тіл үйрету қарапайым пайдалануды қамтамасыз ететін А1-А2 деңгейлері бойынша, дербес пайдалануды қамтамасыз ететін В1- В2 деңгейлері бойынша және іскерлікпен пайдалануды көздейтін С1 -С2 деңгейлері бойынша мемлекеттік тілді оқытудың көп деңгейлі жүйесі жасалды. Бұл стандарт - технология мектепке дейінгі, орта, арнайы орта, жо ғары және жоғары оқу орынан кейінгі мемлекеттік білім беру стандартына енгізілді. Яғни, бағдарламада көзделген үздіксіз білім беру моделі арқылы қазақ тілін оқыту стандарт-технологиясы міндеттілікке айналады[10]. Әдістемелік құралда: 78
-
халықаралық стандарттар негізінде мемлекеттік тілді де ңгейлеп
меңгертудің негізгі шарттары; -
мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында мемлекеттік тілді оқытудың жолдары; -
қытудың ерекшеліктері; -
меңгертудің тиімді жолдары; -
жоғары оқу орны жағдайында мемлекеттік тілді оқытудың әдістемелік негіздеріне қатысты зерделеу мен насихатта уға арнап жүрген ғалымдардың ғылыми-зерттеу еңбектеріне шолу жасалды. Сонымен қатар, әдістемелік құралда бірнеше үлгілік сабақ жоспарлары қоса беріліп отыр. Бұл құрал қазақ тілін оқытуда мұғалімдерге әдістемелік жағынан көмек ретінде ұсынылады. Жоғарыда айтылған ой -пікірлерді қорытындылайтын болсақ, тілдік ахуал уақыт өткен сайын жақсарып келеді. Қазақ тілін меңгерту үшін көптеген технологиялар, әдіс -тәсілдер қолданылып, оқыту әдістемесі де әлемдік тәжірибеде қалыптасқан игі үрдістің нәтижесін ескере отырып жасалды. Отандық білім жүйесінің, қазақ тілінің өзіндік ерекшеліктері осы үрдіспен үндесіп, тілді меңгертудің Қазақстандық жаңа үлгісі әзірленді. Енді тіл үйренуге ықылас артып, үш тілде еркін сөйлейтін жастар қатары көбейіп, еліміздің жаңа қоғамын қалыптастырады.
79
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1
Юсупов Ғ.С. Тіл тірегі-тәртіп. «Ана тілі» газеті, №47(1201) 28 қараша, 4 желтоқсан 2013 ж. 2
қытудың бірізді -сатылы бағдарламасы мемлекеттік тілді дамыту үшін қажет [Электрондық ресурс]: http://anatili.kz. 3 Қазақстан Республикасында тiлдердi қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттiк ба ғдарламасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 29 маусымдағы № 110 Жарлығымен бекітілген. 4 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығымен бекітілген. 5
6
Құрман Н.Ж. Қазақ тілін оқытудың әдіснамалық негіздері. – Астана, 2008. 7
Оразбаева Ф. Тіл
әлемі [Электрондық ресурс]: http://doc.nlrk.kz/result/ebook_105/index.html. 8
9
Шаханова Р. А. Мемлекеттік тілді үйретуде ескерілетін психологиялық ерекшеліктер [Электрондық ресурс]: http://www.rusnauka.com. 10
ресурс]: http://www.edu.gov.kz. 11
Мектеп жасына дейінгі ұйымдарда тіл дамыту курстық жұмыс http://www.topreferat.com. 12
Бақраденова А. Мектеп жасына дейінгі балалардың ауызша сөйлеу тілін дамыту [Электрондық ресурс]: http://irbis.ppi.kz/cgi-bin/irbis64r_91. 13
Рауандина А. Қ., Мәдиева А.Т. Қазақ тілі. Оқыту қазақ тілді емес жалпы білім беретін мектептің 1 -4-сыныптарына арналған оқу бағдарламасы (қарапайым және негізгі деңгей). Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2013. – 41б. 14
Қазақстан Республикасындағы тiл туралы 1997 ж. 11 шiлдедегі № 151-I Қазақстан Республикасының Заңы 15
№319 Заңы. 16
Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың « Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы, 14.12. 2012 ж. 17
Национальная академия образования им.Ы.Алтынсарина. Учебные программы по предметам образовательной области «Язык и литература» уровня основного среднего образования, Астана 2013. 18
Тұрсынова Г.Т. Мемлекеттік тіл - қазақ тілін оқытудың өзе кті мәселелері [Электрондық ресурс]: http://www.rusnauka.com. 19
ресурс]: http://pedagog.kz. 80
20
Леонтьев А. А. Потребности, мотивы, эмоции. Конспект лекций. - М.: Издательство МГУ, 1971. 21
повышения мотивации при обучении иностранному языку в старших классах средней школы (на материале французского языка): Автореф. дис. канд. пед. наук. - М., 1995. - 23 c. 22
Шаханова Р. Ә. Техникалық жоғары оқ у орындарыны ң орыс бөлiмдерiнде қазақ тiлiн мамандыққа қатысты оқытудың ғылыми -әдiстемелiк негiздерi: Пед.ғыл.док.дисс. –Алматы, 2002. – 327 б. 23
Мешимбаева Б. Гуманитарлық бөлiм студенттерiн қазақша пiкiрлесiм (диалог) арқылы сөйлеуге үйрету әдiстемесi: Пед.ғыл.канд. … дисс. – Алматы , 1999. – 163 б.
24
Алдамбергенова Г.Т. Кәсiптiк мектептердiң орыс бөлiмi оқушыларының қазақша сөйлеу тiлiн құрылысшы мамандығына сәйкес мәтiндер арқылы дамыту: Пед.ғыл.канд. … дисс. – Алматы, 2002. -161б. 25
арқылы үйрету әдістемесі (жоғары оқу орындарының филология факультетіне арналған): пед.ғыл.канд. авторефераты, Алматы, 2003, 29 б. 26
қыту технологиясын пайдаланудың тиімділігі», // Білім. Алматы, № 4, 2009 ж., 14-17 б. 27
28
Қазақ тілі жайында бірер с өз немесе қазақ тілі туралы ой толғау. [Электрондық ресурс]: http://1referat.kz/til-gylymy-filologiya. 29
Еуростандарт негізінде а қпаратты - коммуникативтік технологиялар арқылы дамытуды басқару[Электрондық ресурс]: http://kzgov.docdat.com/docs/486/index- 294865.html. 30
ресурс]: http://www.rusnauka.com. 31
Оқыту орыс, өзбек, ұйғыр, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерге арналған «Қазақ тілі» [Электрондық ресурс]:http://tak-to-ent.net. 32
педагогикалық басылым. №2/2010, 3-5 б. 33
Құрманбаева Ш.Қ. Қазақ тілін мемлекеттік қызметшілерге жеделдете оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері: пед.ғыл.докт. авторефераты, Алматы, 2009, 44 б. 34
Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению. 2 изд. М. Просвещение, 1991. - 312 с.
81
Қосымша Қазақ тілін халықаралық стандарт негізінде деңгейлеп оқытудағы сабақ үлгілері Өткізген мұғалім: А.Т. Исабекова, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Пән: қазақ тілі Сынып: 6 сынып Сабақтың тақырыбы: Жабайы аңдар. Сын есімнің шырайлары. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Жабайы аңдар және сын есімнің шырайлары тақырыбы бойынша білімдерін қайталау. Өздіктерінен ізденулеріне мүмкіндік жасау. Дамытушылық: Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру арқылы ұйымшылдық қабілеттерін ояту. Әр оқушының қабілетін дамыту,өзін-өзі басқарып, пікірін қорғап, дәлелді сөйлеуге дағдыландыру.
тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қайталау сабағы. Оқушылар үшін оқыту нәтижелері: жабайы аңдар туралы қосымша түсінік алады, сын есімнің шырайларын айыра алады, топта талдау жасай алады. Сабақтың әдіс-тәсілдері: топтық, жұптық, сұрақ-жауап, рөлдік. Жаңа технология элементтері: сын тұрғысынан ойлау, диалогтық оқыту, жас ерекшеліктеріне байланысты, білім беру үшін бағалау және оқуды бағалау, білім беруде АКТ пайдалану, талантты және дарынды балаларды оқыту.
флипчарттар. Сабақтың барысы: Ұйымдастыру: -
Амандасу. -
Психологиялық ахуал. Оқушыларды шаттық шеңберіне шақыру. -
Біз күнде аспанға қарағанда нені көреміз? Күннің көзі бізге не береді? Күннің көзі бізді қалай жылытады? Олай болса, жүректерімізді ұстап , жылуын сезінейікші. Жүрек жылуын бір-бірімізге берейік. Оқушылар бір -біріне жылы сөздер айтады. Үй тапсырмасын тексеру. Жаңа сөздерді сұрау. Жаңа сабақ. 2 флипчарт. Тыңдалым. Жабайы аңдар туралы мәлімет беру Жадыңда жүрсін! Ассоциация.
Жабайы аңдар
82
«Жабайы аңдар» сөз тіркесін естігенде қандай сөздер естеріне түседі? (Оқушылар өз ойларын тақтаға жазады. Әр оқушы өзінің бұл сөзді неге жазғанын түсіндіріп береді.) 3 флипчарт. Сахналық көрініс. Тілдесім. «Бауырсақ» ертегісінен үзінді көрсету. Ертегі көрсетіп болған соң, бұл ертегі оқушыларды неге тәрбиелейтінін сұраймын.
Оқушылар сұрақтарға жауап беріп, жауаптарын лупа арқылы тексереді. -
-
Сын есім қандай сұрақтарға жауап береді? -
Сын есімнің шырайлары? -
Сын есімнің жай шырайы қалай жасалады? -
Сын есімнің салыстырмалы шырайы қалай жасалады? -
Сын есімнің күшейтпелі шырайы қалай жасалады? -
Сын есім сөйлемде қандай қызмет атқарады? 5 флипчарт. Жазылым. Семантикалық картамен жұмыс. Оқушылар орындарында отырып орындайды. Орындап бол ған соң, тақтамен тексереді. 7 флипчарт. Білгенге - маржан. Топтық жұмыс. -
(салыстырмалы шырай, күшейтпелі шырай). -
Тренинг. Бір-бірінің арқасына сурет салып, топтық жұмыста бір -бірін түсініп, сезіп, пікірлерін сыйлау үшін тренинг өткіземін. Соңғы тұрған оқушыға тапсырма беріледі. Ал топ м үшелері бір -бірінің арқасына суреттеп салады. Осылай бірінші тұрған топ мүшесі ол суретті қағазға түсіру керек. (күннің көзі, үй)
«Күшейтпелі шырай» тобының тапсырмасы. Жабайы аңдардың зияны туралы мәлімет дайындайды. «Салыстырмалы шырай» тобының тапсырмасы. Жабайы аңдардың пайдасы туралы мәлімет дайындайды. Әр топ өз жұмысын бағалау тәртібі бойынша бағалайды.
1.
Топ ережесін сақтау – 1 2.
Жауаптары тақырыпқа сай болу – 2 3.
Стилистикалық қателер жібермеу – 2 9 флипчарт. Сергіту сәті. Қоянға сипаттама беру. 10 флипчарт. Оқылым. Оқулықпен жұмыс. 11 флипчарт. Айтылым. Зерделі сөзге зер сал. Сын есім шырай Үлкен
Үлкендеу Өте әдемі
Күштірек Әп- әдемі
Ұсақ Жай
Салыстырмалы
Күшейтпелі
83
Мақал-мәтелдерді толықтыру. Мағынасын ашу. Сын есімдерге морфологиялық талдау жасау. 1.
Өлі арыстаннан 2.
Балалы тірі тышқан артық. қоян
3.
қаша алмайды. түлкі
4.
алдырмас. қасқыр
Мықыр қасқыр – қозы, лақты қағады. 12- флипчарт. Сабақты қорытындылау. Білім сыны. Оқушыларды екі топқа бөлу. 1-топ «Жабайы аңдар» және 2 -топ «Үй жануарлары» Екі топ бір-біріне сұрақ қойып, жауап береді.
сабақ бойынша өз ойларын білдіреді. Үйге тапсырма. Сын есімдірді қатыстырып жабайы аңдар туралы мәтін құрастыру. Бағалау.Оқушылардың білімдерін бағалау.
Өткізген мұғалім: Г.Қ. Мұқанова, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Пән: қазақ тілі Сынып:7 сынып Сабақтың тақырыбы: Еліммен таныстыру Сабақтың мақсаты: Менің Қазақстаным бөлімі бойынша алған білімдерін пысықтау. Отанын, туған жерін сүюге, елінің нағыз патриоты болуға тәрбиелеу. Өзге халықтардың тілін құрметтеуге шақыру, қазақ тілінде сауатты сөйлеуге дағдыландыру. Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы. Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі – тай құнанға шабады. 1.
Оқушылармен амандасу. 2.
қсы ойлау үшін, құлағымызды сипаймыз жақсы есту үшін, көзімізді сипаймыз жақсы көру үшін, алақанымызды сипаймыз жақсы баға алу үшін. Ал, балалар сендерге бүгінгі сабаққа сәттілік тілеймін. 3.
2. Өткенді қайталау. А) Оқушы «Туған өлкем» Ө.Тұрманжановтың өлеңін орындайды. (Музыка, «Туған жер» тақырыбы бойынша слайдтар көрсетіледі). Көгінде көк нұрын төккен, Жерінде гүл жұпар сепкен. Неткен сұлу, неткен көркем, Осы менің туған өлкем. Ә) Мұғалімнің сөзі. - Біздің сабағымызға Англиядан қонақ келіп отыр. Оның осында келу мақсаты- Қазақстан туралы көп мәлімет алу. 84
Қазір осы қонағымызбен танысайық. Алдымен біз өзімізді таныстырып өтейік. Оқушы: Біз Абай атындағы №6 гимназия мектебінің оқушыларымыз. Биыл біз 7 «Б» сыныбында оқимыз. Біздің сыныпта 25 оқушы бар. Мектепте үш тілді меңгеріп жүрміз: қазақ,орыс,ағылшын тілдерін. Біз бәріміз жақсы оқимыз. Қонақ: Менің атым - Элис. Мен Англиядан келіп отырмын. Журналист болып істеймін. Қазір мен дамыған елдер туралы мақалалар жазып жүрмін. Енді Қазақстан туралы жазғым келеді. (Қонақ ағылшын тілде сөйлейді, аудармашы аударады). Мұғалім: Ал, біз сендермен өз Отанымыз туралы көп білеміз, берілген тапсырмаларды орындау арқылы қонақтарға қажетті ақпарат бере аламыз деп ойлаймын.
мына сұрақтарға жауап беріңіздер. 1.
2.
Біздің республикамызда қанша ұлт өкілдері тұрады? 3.
Мемлекеттік тіл қай тіл? 4.
Қазақстанның жер көлемі қандай? 5.
Қазақстан Республикасының рәміздерін ата. 2- тапсырма. Төменде берілген сұрақтарға жауап беріңдер Шымкентте не өседі? Қызылордада не өседі? Астана неге бай? Қарағанды не береді? Павлодар не шығарады? Осы қалалардың арасындағы әсем қалалардың бірі – Астана.
тапсырма Тірек-сызба арқылы әңгімелесу. Қазақ халқы, қазақ тілі.
1926-1929 ж Қызылорда 1929-1998 ж Алматы 1998 ж Астана Қазақ тілі т үркі тілдер ана тілі
м әдениет- ті ң тілі ғылыми тіл
қағаздар 85
Қазақ тілі қазақ халқының ана тілі. 1989 жылы қазақ тілі Мемлекеттік мәртебе алды. Қазақ тілі түркі тобына жатады. Қазақ тілі – өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс қағаздардың тілі.
Мәтін бойынша сұрақтар құрастыр. Қазақстан жетістіктері Қазақстанның ең ......... жетістігі - ұлтаралық .......... мен бейбіт. Қазақстан мемлекеті – Біріккен ..........Ұйымының мушесі.Қазақстанның өз .......... бар. Біздің елімізде Жер шарында кездесетін кен ................... бәрі бар.Қазақ ............ Т.Әубәкіровпен Т. Мұсабаев ............... ұшты.
1. Төмендегі сөздерді сөз құрамына қарай талдаңдар. Мемлекетіне,елімді,халқымның,байлықтарын,азаматтары 2.
Сызба бойынша тақырыпқа байланысты сөз тіркестерін құрастыр. есімдік + зат есім зат есім+ етістік
3.
Берілген сөз тіркестерімен сөйлем құрастыр. 4.
Сызба бойынша тақырыпқа байланысты сөз тіркестерін құрастыр. есімдік + зат есім зат есім+ етістік сын есім + зат есім 5. Берілген сөз тіркестерімен сөйлем құрастыр. 6. Төмендегі сөздерді сөз құрамына қарай талдаңдар. Мемлекетіне, елімді, халқымның, байлықтарын, азаматтары. 7. Сөйлемдерді аяқта. 1. Қазақстанның жері ........... . 2.Табиғаты ......... . 3. Мұнда ......., ........, ......... бар 4. Қазақстан - ..... бай өлке. Оқылым 6-тапсырма. Оқушы Қадыр Мырза Әли өлеңінің «Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру» өлеңін мәнерлеп оқып шығады. Сөйлесім 7-тапсырма. А) Мұғалім: Қазақтарда кішкентай нәресте дүниеге келгеннен «бесікке салу», «балаға ат қою», «тусау кесу», «шілдехана» т.б. дәстүрлері бар. Қазір сол салт-дәстүр бойынша көрініс көріп тамашалайсыздар. Дәстүр көрсету. «Балаға ат қою», «Тұсау кесу»
86
Ә) Мұғалім: Біздің еліміздің де өзінің аты бар. Өзінің туған күні бар. Қазақстан Республикасының туған күні қашан тойланады? Қазақ елі де тұсауын кесіп, дербес, егеменді, тәуелсіз мемлекет болды. Тәуелсіздік күні қашан тойланады? Ал 1995 жылы ата За ң қабылданды. Конституция күні қашан тойланады? Мұғалім: Сендер Қазақстанның тағы қандай мейрамдарын білесіңдер? Осы сызбаны толықтырыңдар. Тақтада : 8 наурыз 22 наурыз 1 қаңтар 1 мамыр 9 мамыр
орындаңдар. «Сабақ бөліктері» ойыны. Оқушылар 3 топқа бөлінеді 1-
топ - «Кіріспе» 2-топ – «Негізгі ой» 3-топ – «Қорытынды» Ал енді сабағымызды батамен аяқтайық. Оқушы: Сабақтарымыз жемісті болсын!
Қыздарымыз сауатты болсын!
Ұлдарымыз білімді болсын!
Келген қонақтарымыз сыйлы болсын!
Барлық балаларымыз қазақша сөйлеп кетсін! Қонаққа сөз берейік. Қонақ :Қазақстанға келгеніме ризамын. Сендер маған көп мәлімет бердіңдер. Рақмет сендерге. Бағалау. Үйге тапсырма: Қазақстан туралы бес жолды өлең жазу
Авторы: Педагогика ғылымының докторы, профессор Құрман Несібелі Жакенқызы ТАҚЫРЫБЫ: Мекеменің жеке құрамы (қызметкері) бойынша құжаттар
Түйіндеме өтініш жеке іс парағы өмірбаян еңбек шарты анықтама еңбек өтілі еңбекақы
87
Жазылым
тапсырма. Төмендегі сөздерге қажетті сөз тудырушы жұрнақтарды жалғаңыз.
Бөл, күл, бұр, келіс, біт, көсе, тап, кір, шық, күре, жең, тұр, сұра, тіле, қыс, сүрт, өтін, өкін, қуан, сүйін, тас, тұр, тұт, қорыт, үй, іл, жұм, бат, сал, бас, еге, өлше, жаса, түйре, оқу, егемен, ел, хат, тыныш, бірлік, тәуелсіз, шаруа, бейбіт, маңдай, бақ, бөлім, жер, заман, туыс, иман, мәдениет
ша,-ше;-лас,-лес,-дас,-дес,-тас,-тес;-сыздық,-сіздік;-ма,-ме,-ба,-бе,-па,-пе;-қы,- кі,-ғы.-гі;-ым,-ім,-м;-ыс,-іс,-с;-ақ,-ек,-қ,-к;-қыш,-кіш,-ғыш,-гіш;-ын,-ін,-н;-ыш,- іш,-ш;-қын,-кін,-ғын,-гін;-ынды,-інді;-мақ,-мек,-бақ,-бек,-пақ,-пек;-у,-уыш,-уіш 2- Тапсырма. Бірінші қатардағы сөздерді екінші қатардағы сөздермен сәйкестендіріңіз.
Түйіндеме кітапшасы
Хабарландыру тапсыру
Құжаттарын отырды
Еңбек шартына жинады
Еңбек берді
Штатта қабылдау
Анықтама әңгімелесу
Жұмысқа жоқ
Хатшымен қажет
Кадр кеңесті
Мекеме айту
Басшымен басшысы
Өзі жайлы бөлімі
Мемлекеттік қызметкер
Жеке адамдардың іс сқағаздары – қандай да бір адамның құжаттары енген іс-қағаздары (өмірбаян, білім, еңбек немесе қоғамдық қызметі туралы)
– жеке тұлғалардың еңбек өтілі, білімі, еңбекақысы, әскерде қызмет етуі, әлеуметтік жағдайы және т. б. бар құжаттамалық материалдар каталогы
– құжаттың көшірмесін растайтын, куәландыратын лауазымды тұлғаның немесе автордың қолы қойылған құжаты
Құжат – заңды күші бар материалдық тасымалдаушыдағы ақпарат
– қол мен мөр 88
Шарт – құқықтық қатынасты белгілеу, өзгерту немесе тоқтатудың келісім – шарты
– мекемеге немесе лауазымды қ тұлғаға өтінішпен немесе сұраныспен хабарласқан құжат (мысалы, кезекті еңбек демалысын беру туралы, жұмысқа қабылдау туралы, жәрдемақы беру туралы т. б. өтініштер)
3- тапсырма. Төменде берілген сөздерді сөз құрамына талдаңыз Үлгі: Түбір - жұрнақ – жалғау
тапсырма. Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалуына көңіл бөліңіз Егер мен келісім-шарт талаптарын орындамасам, онда мен кінәлі боламын. Екі күн ішінде сізден жауап алмасақ, біз сіздің орныңызға басқа қызметкер аламыз. Егер олар бізге ескерпесе, онда біз қайдан білеміз. Сіздер шикізатты уақытында жеткізіп тұрсаңдар, біз оның төлемақысын кешіктірмейміз. Бұл хабарландыру уақытында жетпесе, біз жұмыссыз қалатын түріміз бар. Ертең бәрі жақсы болса, біз жиналысты уа қытында өткіземіз. Жиналған адам көп болса да, қатысқандары санаулы ғана. Әлдебір ой құшағына түскендей, ол жылдам жүріп кетті.
Бұйрық –
1.Негізгі және жедел тапсырмаларды орындау мақсатында жеке басшылық негізінде әрекет ететін мемлекеттік басқару органының (оның құрылымдық бөлімшелерінің) басшысы шығарған құқықтық акт. Кей жағдайларда бағыну тәртібіне қарамастан ұйымның барлық ортасына және лауазымды тұлғаға да қатысты болуы мүмкін. 2. Мемлекеттік орган және ведомстволық арбитраждың шешімін міндетті түрде орындауға беретін құжаты
құжаттану, құжаттама, анықтамалық., ұйымдастыруды, әдістемелік, нұсқаулықтар, айналымдары, бағытталғандықтан, түпнұсқалығын, құрастырылған, қалыптастырылатын, деректемелерін, тасымалдаушылар, кеңесшілер, өтініштерін, қолданушылардың, куәландырылған, көшірмелер, жазбаша, тігілгендіктен, хабарласқандықтан, жарнамалау, хабарландыру түйіндеменің, әңгімелесті, жоспарлаумен, бөлімшелермен, мәлімдеме.
89
Оқылым
тапсырма. Нақыл сөздерді оқып, мағынасын түсіндіріңіз
Нақыл сөзді жатап алыңыз!
Майқы бидің сөздерінен.. Әлі заман өзгерер, Өзгергенін көз көрер, Мінгенің арба болар, Бар құс қарға болар. Жансыз арба ат болар, Өз балаң өзіңе жат болар, Темірден құс болар. Ұрпағымның көргені сұс болады. Адам басы ауырып дақ шатылар, Базарыңда сұйылып сүт сатылар. Еркек билік тұл болар, Сиыр пұл болар, Еркек жасып и болар, Тумысыңнан тамаққа таршырсың.
Баққаның өсек болар, Қатының өзіңе көз болар. Қатын тұлданып би болар. Иекке тиер қызыл аз болар,
Он бесте азуыңды аршырсың, Тастан аяқ болар, Балық саяқ болар. Сары судан ас шығар, Балаң өзіңе қас шығар. Жер тақыр болар, Жұрт пақыр болар. Осындай қилы заман болар, Енді төрт мың жылда, Дүние тамәм болар.
Біреуге – алтын – күміс бер, біреуге – атақ біліс бер, біреуге – тек жұмыс бер. Бұл өмірді беріпті ғой азапқа – қызық қуып, бос өткізіп азайтпа! Қанша ұлы болсаң да – «бәрін білемге» малданбағайсың
Жақсы адамдар қанша қателессе де, оларға кешіріммен қараңыздар, қатыгездік жасамыңыздар, өйткені Алланың өзі оларға қамқоршы болады.
- Табиғатынан біліп туған адам ең жоғары қатардан саналады. Одан кейін шыр етіп дүниеге келгеннен кейін ізденіп, ілім – білімді игерген адам тұрады. Одан соң білместігінен қиындыққа ұшырап, білім қуғандар. Содан кейін барып, басына қиындық туса да ізденуге мойыны жар бермейтін жалқаулар қатар түзеді,-депті Конфуций
Адам неғұрлым білімді болса, соғұрлым ол өзінің Отанына көбірек пайда келтіреді. А. Грибоедов Жақсы мiнез-құлық мөлшерлi әрекеттер арқылы келедi. Әл-Фараби 90
тапсырма. Мақал – мәтелдерді оқып есте сақтаңыз
Тыңдалым Мекеменің жеке құрамы (қызметкері) бойынша құжаттар Мекеменің басқару қызметі кадрларды іріктеуді және орналастыруды, азаматтарды ж ұмысқа қабыла дауды, бас қа жұмысқа ауыстыруды және босатуды да қамтиды. Қызметкерлерді жұмысқа қабылдау, босату, кезекті еңбек демалысын беру, көтермелеу кезінде ресімделген құжаттар жеке құрам бойынша құжаттар тобын құрайды. Бұл жеке құрам бойынша бұйрықтар, өтініштер, мінездемелер, еңбек кітапшалары, жеке карточкалар, сондай-ақ жеке іске тігілетін барлық құжаттар. Кадр құжаттарының маңызы оларда азаматтардың еңбек етуге, білім алуға, зейнетақымен қамсыздануға және басқаларынақұқықтарын іске асыруға қажетті мәліметтер белгіленетіндігінен көрінеді. Ал бухгалтерлік есеп үшін кадр құжатары бастапқы есептік құжат болып табылады. Осы құжаттар негізінде бухгалтерлік есеп ж үргізіледі. Сөйтіп, жеке құрам бойынша бұйрықтардың негізінде бухгалтерлік жалақы, үстемақы, сыйлықақы, іссапар шығыстарын және с. с.-ды есептеп төлейді. Кадр құжаттарын жүргізуге қойылатын талаптар Қазақстан Республикасының тиісті заң актілерінде белгіленген. Бастапқы есептік құжаттардың бірегейлендірілген нысандары бекітілген. Қажетіне қарай осы бастапқы есептік құжататрға қосымша деректемелер енгізуге болады. Бұл ретте бастапқы есептік құжаттың бірегейлендірілген нысандарының барлық деректемелері (коды, нысанның нөмірі, құжаттың атауы) толығымен сақталады. Бірегейлендірілген нысанның кейбір деректемелерін жоюға жол берілмейді. 1. Ізгілердің ісі – игі. 2. Көркем өнер-адамзатты жақындастыратын құралдың бірі.
3. Білік бағасын білікті білер. 4. Еңбек - адамның екінші анасы. 5. Еңбек ер атандырады. 6. Еңбексіз өмір - сөнген көмір. 7. Байлықтың атасы - еңбек, анасы – жер. 8. Адамды білім сақтайды. 9. Аңсаған істің айбы білінбейді 10.Тақ пен бақ бір емес. 91
Енгізілген өзге рістер ұйымның тиісті ұйымдық -құқықтық құжатымен (бұйрық) ресімделуі керек. Кадрларды есепке алу ға байланысты құжаттар нысанына мыналар жатады:
-
Қызметкерді жұмысқа қабылдау туралы бұйрық (өкім); -
Мемлекеттік қызметшінің жеке карточкасы; -
Штаттық кесте; -
Кезекті еңбек демалысының кестесі; -
Ғылыми, ғалым-педагог қызметкерлерді есепке алу карточкасы; -
Қызметкерді басқа жұмысқа ауыстыру туралы бұйрық (өкім); -
Қызметкерлерге кезекеті еңбек демалысын беру туралы бұйрық (өкім); -
Қызметкерлермен жасалған еңбек шартын тоқтату (бұзу) туралы бұйрық (өкім); -
Қызметкерлерді іссапарға жіберу туралы бұйрық (өкім); -
Іссапар куәлігі; -
Іссапарға жіберуге арналған қызметтік тапсырма және оның орындалуы туралы есеп; -
Жекелеген жағдайларда жеке құрам бойынша бұйрықтар басқадай да жасалады. Мысалы, өндіріп алу, тегін ауыстыру, міндетін атқару туралы . Осы тектес құжататрды жиі жасауға тура келсе, кәсіпорынның өз ішінде қолданылатын үлгі нысанын жасап, оны бұйрықпен бекітіп алуға болады. Жеке құрам бойынша құжаттарға төмендегілер жатады: -
түйіндеме; -
өтініш (жұмысқа қабылдау, босату, ауыстыру туралы); -
жеке құрам бойынша бұйрықтар; -
еңбек кітапшалары; -
жеке істер; -
жеке карточкалар; -
еңбекақысы жөніндегі жеке шоттар және басқалары.
тапсырма . Берілген сөз тіркестердің мағынасын түсіндіріп, сөйлем құраңыз Лауазымды адам, лауазымдық өкілеттік, мемлекеттік әкімшілік қызмет санаты, біліктілік талаптары, мемлекеттік саяси қызметші, уәкілетті орган, өз құзыреті, құқықтық жағдай, қызметтегі шектеулер, қызметке кіру, қызметтік мансап, қызметті тоқтату, заңдарды бұзу, ұлттық қауіпсіздік туралы, ұлттық мүдде, сыбайлас жемқорлық, мемлекеттік құпиялар, құқықтық актілер, сот жүйесі. 92
тапсырма . М әтінді оқып, мәтінде қандай негізгі мәселе қозғалғанын өз сөзіңізбен баяндап беріңіз
9- тапсырма. . «Ар – намыс» кодексінен үзіндіні оқып шығып, өз ойыңызды әріптесіңізбен бөлісіңіз, ортақ мәмілеге келіп мәтін мазмұнын аяқтаңыз
Мемлекеттік қызмет атқару қ оғам мен мемлекет тарапынан ерекше сенім білдіру болып табылады ж әне мемлекеттік қызметшілердің адамгершілігіне және моральдық - этикалық бейнесіне жоғары талаптар қояды. Қоғам мемлекеттік қызметші өзінің барлық күш-жігерін, білімі мен тәжірибесін атқаратын к әсіби қызметіне жұмсайды, өзінің Отаны – Қазақстан Республикасына адал да қалтқысыз қызмет етеді деп сенім білдіреді. Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің осы ар -намыс кодексі (Мемлекеттік қызметшілердің қызмет этикасы ережелері) «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі Заңына, «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» 1998 жылғы 2 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына және жалпы қабылданған моральдық- этикалық нормаларға сәйкес Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілері мінез – құлқының негізгі стандарттарын белгілейді.
Сыбайлас жемқорлық пен құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаған немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске өзге де түрде жәрдемдесетін адам мемлекеттің қорғауында болады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске жәрдемдесетін адам туралы ақпарат мемлекеттік құпия болып табылады және осы Заңның 6 бабының 2 және 4 тармақтарында аталған органдардың немесе соттың сұратуы бойынша заңда белгіленген тәртіппен ғана табыс етіледі. Бұл ақпаратты жария ету заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жүргізуші органдар қажет болған жағдайда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске жәрдемдесетін адамдардың жеке басының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Осы баптың ережелері көрінеу жалған ақпарат хабарлаған осы Заңға сәйкес жауап беруге тиіс адамдарға қолданылмайды.
93
тапсырма. Мәтінді оқып шығып, «Мемлекеттік қызметшілердің негізгі міндеттерін» өз сөзіңізбен қысқаша баяндап жазыңыз
12- тапсырма.
1. Азаматтар мен заңды тұлғалар құқықтарының, бостандықтары мен заңды мүдделерінің ... және ... қамтамасыз етуге, ... белгіленген тәртіппен мерзімде азаматтардың ... қарауға, олар бойынша қажетті шаралар қолдануға міндетті. 2. Басшылардың ... мен өкімдерін, жоғары органдар мен лауазымды адамдардың өз өкілеттігі шегінде шығарған ... мен нұсқауларын орындауға міндетті 3. Мемлекеттік ... және заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауға, оның ішінде мемлекеттік ... тоқтатқаннан кейін де, заңмен белгіленген белгілі бір уақыт ішінде, ол жөнінде ... бере отырып сақтауға міндетті. 4.
Қызметтік міндеттерін атқару кезінде алған, азаматтардың жеке өмірін, ар - намысын және қадір - қасиетін қозғайтын ... құпия сақтауға және олардан, заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, мұндай ... беруді талап етпеуге міндетті 5. Қызметтік ... тиімді атқару үшін өзінің кәсіби деңгейі мен ... арттыруға міндетті. 6. Мемлекеттік ... осы Заңда белгіленген негізгі міндеттерінен туындайтын нақты міндеттері үлгі біліктілік талаптар негізінде айқындалады және тиісті мемлекеттік органдардың ... бекітетін қызметтік ... көрсетіледі. Қажетті сөздер: сақталуын, заңдарда, бұйрықтары, қорғалуын, өтініштерін, құпияларды, қызметті, міндеттерін, мәліметтерді, шешімдері, қолхат, біліктілігін, нұсқауларда, қызметшілердің, басшылары, ақпарат.
13- тапсырма. Мәтіннің ішінен етістіктерді теріп жазыңыз және жасалу жолын түсіндіріңіз
тапсырма. Берілген сөз тіркестерін пайдалана отырып, мәтінде қарастырылған ойға сәйкес сөйлем құраңыз Қызметкердің міндеті, сыбайлас жемқорық, мемлекеттік құпия, жалған ақпарат, біліктілікті көтеру, нұсқауларын орындау, ар-намыс – қадір-қасиетін, құпияларды сақтау, қарсы күрес, заңға сәйкес, қызметшілері мінез – құлқы, тиімді атқару, дереу хабар.
15- тапсырма. Мәтінді пайдалана отырып тест құрыңыз
16- тапсырма. Мәтін ішінен негізгі ойды білдіретін сөйлемді және іс – қағаздарына байланысты сөздерді табыңыз 94
Тілдесім
тапсырма. Сіздің ойыңызша мемлекеттік қызметшілердің негізгі міндеттері толық қамтылды ма? Сіздің пікіріңіз?
ЕТІС КАТЕГОРИЯСЫ Өздік - ын, - ін, - н киін, көрін, сұран, жуын, таран. Өзгелік - ғыз , - гіз, - қыз , - кіз, жазғыздырды, ауыстыртқыз, түсіндіртті, біріктіргізді. Ырықсыз - ыл, - іл, - л - ын, - ін, - н жазылды, оқылды, тексерілді, орындалды, і Ортақ - ыс, - іс, - с жасас, қарас, дайындас, Жарқын болсын көңілің, Жаздың әсем таңындай. Таза болсын өмірің, Таудың аппақ қарындай. Өзен болсын пейілің, Таудан аққан ағындай. Жатсын қонақ үйіңнен Күндіз -түні арылмай. Дастарқаның мол болсын, Шаңырағың қуаныш пен көңілге толсын, Еңбегің өнімді болсын, Көңілің көлдей болсын. Балаларың ер жетіп, Құдаларың төрлетсін. Немере мен шөбере сүйіп, Жетегің бұйда болсын. Беретін асың болсын, Көретін жасың болсын! Бесігің алдыңнан түспесін, Басыңнан жақсылық кетпесін, Жамандық саған жетпесін 95
Есімдік деген сөздердің құрамында қанша әріп болса, есімдіктердің түрлері де сонша. Енді сіздер мына тапсырманы орындаңыздар, шақпаққа мыналарды жазыңыз: 1. Жіктеу есімдігі. 2. Сілтеу есімдігі. 3. Сұрау есімдігі. 4. Өздік есімдігі (I жақ сыпайы түрі)
5. Белгісіздік есімдігі. 6. Болымсыздық есімдігі. 7. Жалпылау есімдігі.
Айтылым Дос туралы жыр Сөзі Т. Молдағалиевтікі, әні С. Бәйтерековтікі Іздегенде табылатын қасыңнан, Көңілі бар қызғалдақтай ашылған. Көріспесек сағыныштан жүдейтін,
Кім бар жақын бала күнгі досыңнан. Қ а й ы р м а с ы:
Қос бұтағы секілденіп ағаштың,
Қатар тұрып гүлімізді сан аштық.
Жол тапсақ біз бірге жүріп жол таптық,
Адассақ та бірге жүріп адастық. Қ а й ы р м а с ы:
Өмір өзі арқамызға жүк салып,
Бәрімізді қияларға жұмсады.
Қатар ұшқан құсқа ұқсадық әлде біз, Қатар жанған екі шамға ұқсадық. Қ а й ы р м а с ы 1. Мемлекеттік лауазым дегеніміз не? 1 е 2 с 3 і 4 м 5
д 6
і
7 к 96
а) мемлекеттік әкімшілік қызметті атқаруға үміткер азаматтарға оның кәсіби даярлығының, деңгейін, құзыреттілігін және нақты әкімшілік қызметке сәйкес келуін анықтау мақсатында қойылатын талаптар; ә) мемлекеттік саяси қызметшілерді мемлекеттік органдардың арасында, сондай-ақ мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелерінің арасында лауазымдық ауыстыруы; б) мемлекеттік әкімшілік қызметшілер атқаратын, лауазымдық өкілеттіктің көлемі мен сипатын көрсететін әкімшілік лауазымдар жиынтығының саралаушылық сипаттамасы; в) мемлекеттік органның нормативтік құқықтық актілермен белгіленген лауазымдық өкілеттік пен лауазымдық міндеттердің ауқымы жүктелген құрылымдық бірлігі;
а) 2005 жыл 3 наурыз ә) 2004 жыл 15 қараша б) 1999 жыл 23 шілде в) 2008 жыл 25 тамыз
а) Республиканың Конституциясы мен заңдарын сақтау; ә) мемлекеттік қызметтен өз қалауы бойынша босауға; б) Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен тәртіппен мемлекеттік қызметшінің антын беруге; в) мемлекеттік тәртіп пен еңбек тәртібін сақтауға; 4. Мемлекеттік қызметшінің жеке мүдделері оның өкілеттігінен түйісетін немесе қайшы келетін жағдайларда, оларды тағайындауға құқығы бар лауазымды адамды дереу хабардар ету мемлекеттік қызметшілердің қай құқықтарына жатады? а) мемлекеттік қызметшілердің негізгі міндеттеріне; ә) мемлекеттік қызметшілердің шектеулеріне; б) мемлекеттік қызметшілердің құқықтарына; в) мемлекеттік қызметшілердің принциптеріне;
а) 9-бап ; ә) 7-бап ; в) 16-бап; б) 4-бап; 6. « Дос туралы жыр» әнінің сөзін кім жазды? а) Ш. Қалдаяқов ә) С. Бәйтереков б) Т. Молдағалиев в) М. Мақатаев 7. Етіс категориясының түрлерін белгілеңіз а) өздік, шақ, жақ, ырықсыз ә) өзгелі, ырықты, сілтеу, сұрау б) салт, сабақты, негізгі, күрделі в) өздік, өзгелік, ырықсыз, ортақ
а) Жер тақыр болар, жұрт пақыр болар ә) Немере мен шөбере сүйіп, жетегің бұйда болсын б) Өзегің талса, өзен бойын жағала 97
в) Адамды қадірлемес есерден сақта. Нанды басқан кесірден сақта 9. Конфуцийдің айтқан даналық сөзін белгілеңіз а) Әр дәуірдің өз міндеттері бар ә) Кез - келген адамды сөзі арқылы танисың б) Сөз көп жерде іс қашады в) Басыңды күн шалса, қашып құтыла алмайсың. Басыңды бұлт шалса, іздеп таба алмайсың 10. Қазақстан Республикасы Конституциясының толық анықтамасын белгілеңіз а) саяси - демократиялы қ мемлекеттік құрылымның, сайлау жүйесінің, жеке меншік кәсіпорындардың қызметі мен ұйымдастыру қағидаттары және оның азаматтарыны ң құқықтық ережелерін анықтап, бекітетін мемлекеттің негізгі заңы ә) сайлау жүйесінің, мемлекеттік органдардың қызметі мен ұйымдастыру қағидаттары және оның азаматтарының құқықтық ережелерін анықтап, нұсқау беретін нормативтік құқықтық акт б) мемлекеттік органдардың қызметі мен ұйымдастыру нормаларын және оның қызметшілерінің құқықтық ережелерін белгілеп, бекітетін мемлекеттің қаулысы в) қоғамдық - экономикалық мемлекеттік құрылымның, сайлау жүйесінің, мемлекеттік органдардың қызметі мен ұйымдастыру қағидаттары және оның азаматтарының құқықтық ережелерін анықтап, бекітетін мемлекеттің негізгі заңы
ант – клятва с әйкес –
өкілеттік – полномочие шектеулер – ограничивание нұсқаулар – указания құпиялар – секреты дереу – срочно, быстро, в момент та ғайындау – назначать біліктілік – образованно талаптар – требования кепілдік – ручательство қауіпсіздік – безопасность ережелер – правила жалған – ложь қызғалдақ – тюльпан к өріспеу –
сыр – тайна жыр – песнь бұтақ – ветвь адасу – блуждать қиял –мечта, фантазия, греза ұқса
– походи
шам – лампа сана – сознание дана – мудрец өзек –
кәміл – совершенно бейнесі – образ қалтқысыз – непритворный ар – намыс – совесть, честь ауқымы – величина ж үктелген – поручился билік – власть ба ғытта
– направляй жергілікті – местный д әуір
– период
сапасыз – некачественно сабыр – терпение мұқтажсыз – безбедно 98
Мазмұны
Кіріспе...................................................................................................
3 1 Халықаралық стандарттар негізінде мемлекеттік тілді деңгейлеп меңгертудің негізгі шарттары ...................................
5 2 Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында мемлекеттік тілді оқытудың жолдары......................................................................
12 3 Жалпы білім беретін мектептерде мемлекеттік тілді оқытудың ерекшеліктері................................................................................
23 4 Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында мемлекеттік тілді меңгертудің тиімді жолдары ........................
50 5 Жоғары оқу орны жағдайында мемлекеттік тілді оқытудың әдістемелік негіздері................................................... 62
Қорытынды..............................................................................................
77
Пайдаланылған әдебиеттер....................................................................
79 Қосымша...................................................................................................
81
99
Тілді меңгерудің халықаралық стандарттары негізінде «Балабақша-мектеп-колледж- жоғары оқу орны» жүйесінде мемлекеттік тілді үздіксіз оқытуды енгізудің әдістемелік негіздері
Әдістемелік құрал Басуға 22.11.2013 қол қойылды. Пішімі 60×84 1/ 16
Қағазы офсеттік. Офсеттік басылыс. Қаріп түрі «Times New Roman». Шартты баспа табағы 6,0.
«Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы» РМҚК 010000, Астана қ., Орынбор көшесі, 4, «Алтын-Орда» БО, 15-қабат. Document Outline
жүктеу/скачать 1,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|