- Билет 1. Сақтардың тәуелсіздігі үшін күресі

Б.з.б. 530 жылы сақ жеріне Кир бастаған парсы әскерлері басып кірді.Бұл кезде сақтардың билеушісі Томирис еді.Кир әскерлерімен Сырдарияға дейін келіп,өз елшілерін Томириске жібереді.Бірақ Томирис “әйел болса да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ” деп жазды Рим тарихшысы Помпей Трог.Сақ патшайымы Томирис келіссөз жүргізуден бас тартады.Парсы патшасы Кир сақтардың жеріне басып кіреді.Геродоттың сипаттауынша,”Басында әскерлер садақпен атысады.Садақ оғы біткеннен кейін жекпе-жекке шығып,қылыш және найзамен соғысады.Нәтижесінде массагеттер жеңіп шығады.Парсы жауынгерлерінің көбі қырылып,Кир өлтіріледі”.Кир қайтыс болғаннан кейін 11 жыл өткен соң б.з.б. 519 жылы парсылар қайта шабуыл жасайды.Бұл жорықты Дарий патша басқарады.”Мен әскеріммен сақ жеріне жорыққа шықтым”деген Дарийдің сөздері Бехистун жазбаларында айтылады.Сақтарды Скунха атты көсемі басқарады.Скунха соғыста жеңіліп,парсы әскері Сырдариядан өтеді. Бұл шайқаста Шырақ сияқты жауынгердің арқасында сақтар өз тәуелсіздігін сақтап қалды.Алайда ұзақ жылғы соғыста сақтардың біраз жері парсылардың қол астына қалып қойған еді.Олар алым-салық төлеп,парсылармен бірігіп соғысуға өз әскерлерін жіберіп тұрды.Мысалы,б.з.б. 490 жылы Марафон шайқасында парсы әскерінің құрамында гректерге қарсы сақ жауынгерлері соғысты.Сақтар парсы әскерлерімен қосылып,Египеттегі,Грекиядағы соғыстарға қатысты.

Б.з.б. 4 ғасырда гректер сақ жеріне қауіп төндірді.Александр Македонский(Ескендір Зұлқарнайын)бастаған грек әскерлері Орта Азияға басып кіріп,Сырдария өңіріне қарай аттанады.”Жеңілмейтін әскер”атанып келген Александрдың қалың қолына сақ тайпалары қарсы тұрып,олардың алға жылжуына кедергі жасаған.Грек-македон басқыншыларына қарсы күресті Спитамен атты сақ басқарды.Ол македон әскеріне 3 жыл бойы қарсы партизан соғысын жүргізді.Ежелгі грек тарихшысы Арриан қолбасшы Александр Македонскийдің Сырдариядан жүзіп өтіп, сақтарғақалай шабуыл жасағаны туралы жазады.Бұл шабуылдангрек әскеріне қауіп төніп,олар қырғынға ұшырай жаздады.Күннің ыстығы,сақтардың жиі-жиі қолайсыз шабуылдары мен соғысу тактикасы гректерді әбден әлсіретті. Сөйтіп,Александр Македонскийдің Сырдарияның арғы жағынан мекендейтін сақ тайпаларын бағындыру үшін жасаған жорығы сәтсіз аяқталды.Сақтар оның Шығысқа қарай жүретін жолын бөгеп тастады.