Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «Өрлеу» Ұлттық біліктілікті арттыру орталығЫ» АҚ филиалы

21 
 
1.Назарбаев  Н.Ә.  «Қазақстан  жолы-2050:  бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір 
болашақ».  Қазақстан  Республикасының  Президенті-Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың 
Қазақстан халқына Жолдауы Г. «Егемен Қазақстан» 18.01.2014ж. 
2.Тоқаев Қ. «Мәңгілік Ел-Қазақстанның ұлттық идеясы және мемлекеттік 
идеологиясы». Г. «Егемен Қазақстан» 23.01.2014 ж.  
3.Ниғматтулин Н. «Мәңгілік Ел-ұлттық идеяның берік негізі». Г. «Егемен 
Қазақстан» 27.01.2014 ж. 
 4.Қасқабасов С. «Бабалар сөзінің» (фольклорының) 100 томының жарыққа 
шығуына  байланысты  «Мәңгілік  елдің  Мәңгілік  фольклоры».  Г.  «Егемен 
Қазақстан» 23.01.2014 ж. 
5.Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. «Атамұра» Алматы 1999 
6.Назарбаев  Н.Ә.  Қазақстан  халқына  жолдауы  «Болашақтың  іргесін  бірге 
қалаймыз». Г. «Ақ жол» 29.01.2011 ж. 
 7.Қозыбаев  М.  Ыссықкөл-Шу  аймағындағы  1916  жылғы  көтеріліс. 
Алматы: «Қазақпарат», 2007 ж. 
8.Шаханов М. «Төрт ана». Г. «Егемен Қазақстан» 25.08.1995 ж. 
9.Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020 
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. –Астана, 2010 ж.. 
 10.Назарбаев Н.Ә. Болашақтың іргесін бірге қалаймыз. Қазақстан халқына 
жолдауы. Г. «Егемен Қазақстан» 29.01.2011 
11.Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. Алматы «Атамұра» 1999 
12.Назарбаев Н.Ә. Г. «Егемен Қазақстан»  
13. Қазақтың мақал-мәтелдері. Алматы. «Жазушы» 1999 
14.Шаханов М. Өлеңдер жинағы. Алматы. «Жазушы» 2002 
 15.  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020 
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана. 2010 
 
Құндылықтар теориясы қоғамдық жүйе құрушы фактор ретінде 
Төкенов Өмірбай Спанұлы 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, 
философия және толеранттылық кафедрасының доценті 
 
Құндылықтар теориясы қоғамдық жүйе құрушы фактор ретінде күні бүгінге 
дейін  бүткіл  адамзат  қоғамында  өзінің  толыққанды  көр
і
нісін  таба  алған  жоқ. 
Әрине  құндылықтардың  материалдық  және  рухани  болып  бөлінетіндігіне 
байланысты  осы  уақытқа  дейін  өздерінің  дербестігін  сақтап  келуде.  Мысалы, 
адамдардың  материалдық-өндірістік  қарекетіне  және  оның  нәтижелеріне  -  еңбек 
құрал-саймандарын,  мекен-жайын,  күнделікті  тұрмыс  заттарын,  киімді, 
транспорттық  құралдарын,  практикалық  қызмет  тәсілдерін,  өндіріс  және  тұтыну 
құралдарын  және  т.  б.  жатқызады.  Ал,  рухани  құндылықтарға  рухани  өндірістің  
өрістерін    (идеялар    өндірісі,  білімдер,  рухани  құндылықтар)  және  олардың 
ғылымда,  философияда,  дінде,  өнерде,  адамгершілікте  және  т.б.  іске  асырылған 
нәтижелерін жатқызады. 

22 
 
Материалдық  мәдениеттің  өмір  сүруінің  негізі  адамның  материалдық-
жасампаздық  қарекетінің  нәтижесі  болып  келеді.  Кез-келген  зат  екі  жақты 
сипатта, өйткені бір уақытта екі әлемге - табиғи және мәдени әлемдерге жатады. 
Кезінде Гегель айтқандай, «соқа, егіннің дәнді басына қарағанда құ
р
меттілеу», нан 
желінсе  де,  оны  өмір  азығына  айналдырған  еңбек  құралы  жоғалмайды.  Алайда, 
қоғам  құндылықтарына  келгенде,  оларды  екі  жақтылы  сипаттар  арқылы  бөлу 
нақтылы  нәтижелерге  жеткізе  бермейді.  Оған  адамзат  қоғамының  бүгінгі  күнгі 
туындап  отырған  жаһандық  мәселелері  мысал  бола  алады.  Олардың  себебі 
адамдардың  материалдық  құндылықтарының  рухани  құндылықтар  дүниесімен 
біртұтас күйінде қарастырылмауымен байланысты. 
Сол  себептен,  қоғамдық  жүйелер  бөліктері  біріншіден,  өнеркәсіптік 
өндіріспен,    екіншіден,  ауыл  шаруашылығымен  айналысатын  институттардың 
және  т.б.  қоғамдық  құрылымдардың  біржақтылығын  туындатып  отыр.  Осы 
жағдайлардан шығу мақсатында ХХғ. бастап қазіргі заман өнімдерінің сапалығын, 
заттардың  технологиялық,  экономикалық,  эргономикалық  және  эстетикалық 
сапасын арттыруға бағытталған дизайн, көркем жобалаушы салалары пайда бола 
бастады.  Десек  те,  тұлғааралық  байланыстар  және  ұрпақаралық  тәжірибені 
трансляциялау,  БАҚ  мәдениеті,  ақпараттық-кумулятивті  мәдениет,  мәдениеттілі 
жете  білушілік  сияқты  құндылықтар  қоғамдық  құрылымдық  жүйелерде  рухани 
құндылықтарды  ұстанушыларды  кездестіре  алмаймыз.  Өйткені  онда  нақты 
дәуірдің  адамдық  заманауи  бейнесі,  мәдениеті,  әлеуметтік  жайлары  әлі  де  болса 
жасалмаған.  Кезінде  ежелгі  Грекияның  өзінде  адамдарды  белгілі  кәсіби  емес, 
керісінше  азамат  етіп  айқындалған  құндылықта  қалыптастыруды  негізгі  деп 
санады. Яғни білім алу барысы тек қана нормалар мен талаптардың жиынтығын 
игеру  емес,  қайта  соларды  дәйекті  игере  отырып,  қоғамдық  өмірдің 
әралуандылығына дайындау болды.  
Материалдық  құндылықтарда  жәнерухани  мәдениет  құндылықтарында  өте 
маңызды  аймақтарды  ерекшелеуге  болады.  Материалдық  құндылықтар  өзіне 
мына тектес материалдық-өндірістік қарекеттерді қамтиды: күнделікті тұрмыстық 
заттар,  киімдерін,  өндіріс  және  тұтыну  құралдарын,  еңбек  құрал-саймандарын, 
көлік  және  жол  қатынастарын,  мекен-жай,  әртүрлі  ғимараттар  және  құрылыс 
обьектілерін, практикалық қызмет тәсілдерін және т.б. 
Ал,  рухани  мәдениет  деп  адамдардың  айрықша  қарекетін  айтады,  оның 
негізгі  мақсаты  -  адамдардың  рухани  дамуына,  идеяларды  генерациялауға, 
білімдерді және рухани құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған, ал нәтижесі 
соған  сәйкестенген  адамдардың  қарым-қатынастары  арқылы  көрінеді.  Рухани 
мәдениет өзіне идеологияны, адамгершілікті, рухани қатынасты, өнерді және т.б. 
сыйдырады. 
Жалпы  тұрғыда  рухани  құндылықтар  әрқашанда  материалдықпен  тығыз 
байланысты  болады,  өйткені  адам  бір  жағынан  руханилық  қажеттіліктерін 
қанағаттандырса, 
дәл 
осылайша 
материалдық 
қажеттіліктерін 
де 
қанағаттандыруға  тырысады,  алайда  рухани  құндылықтарын  жоғарырақ 
бағалайды.  Бірақ  материалдық  құндылықтардың  рухани  құндылықтармен  кері 
байланысы  қоғамдық  болмыста  көріне  бермейді.  Бұны,  әсіресе,  рухани 
құндылықтардың  құрамдас  бөлігі  болып  саналатын  өнер  туындылырынан 

23 
 
байқауға  болады.  Өйткені  кез-келген  кітап,  сурет,  музыкалық  композиция  және 
одан да басқа өнер туындылары материалдық негізге - қағазға, кенепке, бояуларға, 
музыкалық аспаптарға және т. б. мұқтаж болады.  
Тіптен  кей  жағдайда  құбылыстар  мен  заттардың,  мәдениеттің  материалдық 
құндылықтары    немесе  рухани  құндылықтарының  қайсысына  жататындығының 
өзі  айқын  болмай  түсінуге  өте  күрделі  болып  келеді.  Мысалы,  кітап,  даусыз  
рухани    мәдениеттің    заты,  бірақ  оны  отынның  орнына  ошақта  жағу  үшін  де 
қолдануға болады. Олай болса, мәдениеттің материалдық құндылықтары  өздеріне 
белгіленгендерді    алмастыра    алады.    Демек,  материалдық  құндылықтар  мен 
рухани  құндылықтарды  ажырата  алу  үшін  белгілі  бір  шама,  өлшемдер  енгізілуі 
тиісті. Бұл жағдайда заттың мәндік және белгіленуін қолдануға  болады  -  егер зат 
немесе 
құбылыс 
адамның 
алғашқы 
(биологиялық) 
қажеттіліктерін 
қанағаттандырса онда оны материалдық құндылықтарға  жатқызуға болады, егер 
ол  екінші  қажеттіліктерді  қанағаттандырса  және  адамның  қабілеттілігін 
дамытумен байланысты болса, онда ол рухани құндылықтарға жатады. 
Сонымен  қатар,  материалдық  құндылықтар    және  рухани  құндылықтар 
арасында өтпелі түрлер бар. Бұл белгілер туралы, өздерінің көрністерінен тіптен 
басқаша  бола  тұрып,  нақты  мазмұны  рухани  құндылықтарға  жатпайды.  Сондай 
белгілердің  бір  түріне  ақша  жатады,  сонымен  қатар  адамдар  қолданылатын 
қызметтерді белгілеуге арналған әртүрлі талондар, жетондар, квитанциялар және 
басқалар.  Мысалы,  ақшалар  -  тауарларды  айырбастау  кезінде  жалпыға  бірдей 
балама  ролін  атқаратын  ерекше  тауар,  біз  оларды  тағамдарды  немесе  киімді 
(заттық  құндылықтар),    сатып  алуға  жұмсай  аламыз,  ал  оларға  театрға  билет 
немесе  мұражай  сатып  алуға  (рухани  құндылықтар)  болады.  Басқаша  айтқанда, 
қазіргі заман қоғамында ақшалар материалдық және рухани мәдениеттің арасында 
жүретін  әмбебаб  делдал  болып  келеді.  Бірақ  осының  өзінде  қауіп-қатерлік 
жасырылған,  өйткені  олар  бұларды  өзіндік  ерекшеліктерінен  айырып  теңестіріп 
жібереді, әсіресе рухани құндылықтарды. 
Құндылықтар  қоғамдық  деңгейде  объектілерді,  хал-жағдайды,  қажеттілікті, 
мақсатты таңдауды түсіндіреді. Құндылықтар қоғам мен адамдарға жақсылық пен 
жамандықты,  ақиқат  пен  адасуды,  әсемдік  пен  сиықсыздықты,  әділеттілік  пен 
әділетсіздікті, еріктілік пен тиым салушылықты, мәнді мен мәнсіздікті ажыратуға 
көмектеседі. Осы тұрғыда құндылықтарды қоғамдық ретінде қарастыруға болады. 
Өйткені  ондағы  қоғамдық  институттардың  ұйымдасу  түрлері  жақсылық  пен 
жамандықты,  ақиқат  пен  адасуды,  әсемдік  пен  сиықсыздықты,  әділеттілік  пен 
әділетсіздікті,  еріктілік  пен  тиым  салушылықты,  мәнді  мен  мәнсіздікті 
ажыратуына байланысты.  
Жалпы  құндылықтар  деп,  адамдар  мен  әлеуметтік  топтардың,  қоғамның 
қажеттіліктерін  қанағаттандыратын  белгілі  бір  заттар  мен  құбылыстардың 
қасиеттерін айтады. Құндылықтар үлкенді, кішілі, абсолютті салыстырмалы және 
белгілі  бір  шамалар  өлшемдері  арқылы  бола  алады.  Әрине,  кез-келген 
құндылықтарды олардың типіне, деңгейіне және жүйе құрушы факторына  қарап 
классификациялау  әрқашан  да  белгілі  бір  шартқа  байланысты,  өйткені  оларға 
әлеуметтік  және  мәдени  мәндер  енеді.  Сондықтан  мазмұны  жағынан 
құндылықтарды шартты түрде мына реттілікпен жіктеуге болады. 

24 
 
1.  Әлеуметтік  құндылықтар  немесе  әлеуметтік  ұжымдық  өзін  әлеуметтік-
мәдениеттің  процесінде  және  әлеуметтік  қатынастарда,  қоғамдық  құрылымда, 
шаруашылық бітімінде, саяси билікті ұйымдастыру және іске асыруда, құқықтық 
нормалардың  жиынтығында  көрінеді.  Әлеуметтік  құндылықтар  басқарудың  
тұжырымдарын,  басшының  бейнесін  және  стратегияны қалыптастыруға және 
т.б.  жасауға  әкеледі.  Әлеуметтік  құндылықтартардың  түрлеріне  мыналарды 
жатқызуға  болады:  әлеуметтік  орны,  дәрежесі,  байлық,  мамандық,  от  басы, 
сабырлылық, кәсіпқойлық, тәртіп, тәуекелге бел байлаушылық, әлеуметтік теңдік, 
жыныс теңдігі, үлкенге немесе болашаққа бағытталғандық, ұлттық теңдік. 
2. Саяси құндылықтар: сөз еркіндігі, азаматтық, бейбітшілік. 
3.  Моральдық  құндылықтар:  жақсылық,  игілік,  махаббат,  борыш,  намыс, 
шыншылдық,  адал  ниеттілік,  парасаттылық,  берілгенділік,  өзара  көмектесу, 
әділеттілік, үлкенге ізеттілік және балаларға әлеуметтік ілтипаттылық. 
4. Діни құндылықтар: құдай, сенім, кұтқарылу, рахат, рәсім, мешіт. 
5.  Қоғамды  қадірлеу:  еңбекқорлық,  патриотизм,  қол  жеткізе  білу 
қабілеттілігі,  қоғам  өміріне  белсенді  қатынасу,  жоғары  локальдық  (мемлекеттік 
интернациональдылық) бағытталу. 
6.  Эстетикалық  құндылықтар:  әсемдік  (немесе  эстетикалық  сиықсыздық), 
идеал,  стиль,  үйлесімдік,  дәстүрге  бағыну,  жаңалық,  ерекше  мәдениет,  сырттан 
енгізілген модаға еліктеу. 
7.  Виталдық  құндылықтарға:  өмір,  денсаулық,  тәнділік,  қауіпсіздік,  тұрмыс 
халі, адамның хал-жағдайы (топтық тыныштық, көңіл күй) күш-қуат, төзімділік, 
өмірдің сапасы, тәжірибелік, прагматикалық, тұтынудың деңгейі және т.б. жатады 
Тәндік, денелілік. Кез-келген қоғамда адамның тәндігі құндылықтар өрісінің 
маңызын  кұрайды.  Тәндік  сипаттама  тек  қана  антропологиялық  зерттеулердің 
және өлшеулердің (дененің келбеті, бойы, физикалық  белгілері және т.б.) игілігі 
ғана  емес.  Әрине  бұл  қасиеттер  арқылы  адамның  нәсілдік  және  этникалық 
детерминанттарын  анықтауға  болады.  Алайда,  қоғамдық  мәдени  факторлар 
көбінесе  адамдардың  тәнін  және  тәндік  құндылықтарын,  одан  әрі  адамдардың 
сипаттамасына  байланысты  мінез-кұлқын,  қатынастарын  қалыптастырады. 
«Мәдени тән» өмір сүруді қамтамасыз етудің механизміне түзету жасай отырып, 
антропологиялық  және  әлеуметтік  тәндерден  жоғары  тұрады.  Бейнелердің 
«мәдени  Мені»  мәдени  ұйымдастықпен,  намыс,  күш-қуат,  әсемдік,  дене  ептілігі 
туралы  түсініктермен,  әлеуметтік  және  орнықтылықпен,  сонылықпен 
арақатынаста болады. 
XX  ғасырда  Еуропа  мәдениетінде  адам  тәнінің  ақталуы,  адамның 
соматикалық бастауын (сома, грек тілінде - организм денесі, тірі заттың, бейне 
бір  жыныстық  клеткаларында,  орналасқан,  өлмейтін,  өзгермейтін  тұқым 
қуалаушылық қасиеті) жетілдіретін әртүрлі мектептер дүниеге келді. Адамдардың 
назарын, уақытын, қаржысын өзіне аударған ең көп тараған түріне спорт жатады. 
Айта  кеткен  жөн,  спорттың  барлық  түрлері  олармен  шұғылданушылар  және 
жанкүйерлер  болып  бөлінеді  және  бұл  оның  айрықша  сипаты.  Егер  бірінші 
топтағылар тән мәдениетімен шұғылдану тәжірибесіне тікелей енсе, ал екіншілері 
барлық уақытта спорттық мақсатқа қатысы бар деп те айтуға болмайтын жанама 
түрде қатысады. 

25 
 
Әрине  бұл  және  басқа  да  құндылықтар  өзіндік  ерекше  мазмұндарға  ие. 
Мысалы  қайсы  бір  қоғам  болмасын  байлық  әлеуметтік  құндылықтардың  бір 
түріне  жатады.  Материалдық  байлықты  мойындамау  бағыты  кез-келген  қоғамда 
кездесе бермейді, тек  қана арнайы ниеттестіктен өткен және қанағат етерлік өмір 
кешуге қалыпты бағыт алған қоғамда кездеседі. 
Бұл  жағдайда,  артық  байлықтың  жоқтығы,  одан  бас  тартумен 
толықтырылған.  Мұндай  байлықтан  бас  тартатын  әдет-ғұрыпты  потлач  деп 
атайды.  Мысалы,  кейбір  тайпаларда  көп  жылдар  бойы  жинаған  артық  заттарды 
өртеп жіберу салты бар. Дегенмен, байлық, шаруашылықтың сипатына тәуелді, ал 
оған  дегендегі  қатынас  сол  қоғамға  тән  әлеуметтік-мәдени  факторларға 
байланысты.  Көшпенді  халықтардың  ең  басты  байлығы  -  мал,  отырықшы 
шаруалардың  -  жер,  ал  феодалдың  қоғамда  жеке  адамның  мәртебесі  оның  өмір 
салтын  паш  ететін  байлыққа  тікелей  байланысты  болады.  Байлық  құндылық 
ретінде  басқа  бағыттармен  қайшылыққа  келуі  мүмкін.  Бүкіл  әлемдік 
көркемөнерлік  мәдениетте  тұрақты  түрде  байлыққа  тікелей  моральдық  теріс 
қатынас  бар.  Әділдік  жолмен  жиналмаған  байлық  азғырылады  да,  дәулетін, 
жиған-тергенін  қоғамдық  мақсатқа  жұмсаған  байлардың  іс-қимылдары 
мақұлданады.  Оның  үстіне  байлықты  көпшілік  жағдайда  сараңдық  пен 
жауыздыққа  баламаласа,  ал  кедейшілікті  өзара  көмекпен  және  шын  аштықпен 
байланыстырады. 
Әлеуметтік    жағынан  танылған  үлгілер  дәстүрлер  болып  қалыптасады,  ал 
қордаланған тәжірибелер ұрпақтан ұрпаққа, тұлғадан тұлғаға сабақтасып жатады. 
Дәстүрлерге:  дәстүрлі  еңбек  тәжірибелерін,  тәртіптің  түрлерін,  өмір  салттарын, 
тәрбие  барысын,  күнделікті  қалыптасқан  тазалық  ережелерін,  тамақтану 
уақыттарын, ұйқыны т.б. жатқызуға болады.  
Дәстүрлерді  жалпылама  мойындау  және  бекіту  көптеген  әдет-ғұрыптардың, 
дағдылардың  құндылықтық  өкімділігінің  нәтижесі.  Олардың  көптеген  бөлігі 
егжей-тегжейлі  түсіндірілмейді.  Ал,  «Сіз  неге  бұлай  істедіңіз?»  -  деген  сұраққа, 
«Осылай  қабылдаған»  -  деп,  жауап  береді.  Әрі  десе  сол  ұжымдық  мүшелерінің 
оларды мойындамауы да мүмкін. 
Формалданған  дәстүрдің  белгілі  бір  орында,  белгілі  бір  уақытта  арнайы 
себеппен  жасалынуы  әдет-ғұрып  деп  аталынады.  Қоғамда  жоғарғы  статусы  бар, 
көпшілік  алдыңда  орындалатын,  қарапайым  дәстүрге  қарағанда,  адам  әдет-
ғұрыпты  еркін  таңдай  алмайды.  Әр  қоғамда  жеке  адамды  (ат  қою,  шоқындыру, 
сүндетке отырғызу, төл құжат беру т.б.) немесе жасы үлкен-кіші топтарға бөлу 
(туған  күндер  мен  мерейтойлар,  жерлеу  рәсімдері  және  т.б),  сияқты  арнайы 
әдет-ғұрып,  салттары  бар.  Қоғамдық  біртұтастықты  еске  түсіретін  мемлекеттік, 
қоғамдық,  ұжымдық  мерейтойларда,  естелік  күндерде,  қаралы  күндерде 
көрсетілетін дәстүрлер бар. Дәстүр ескі мен жаңаның сабақтастығын айғақтайды, 
оның  қоғамда  қабылдану  орнын  бекітеді.  Мысалы,  Елбасын    бекіту,  таққа 
отырғызу,
 
Елбасының ант беруі т.б. 
Дәстүрлер,  кейбір  жағдайларда  әдет-құлқында  еліктегіш  дағдыларды  еске 
түсіретін әдет-ғұрыпқа қарағанда бірқатар ауқымды құбылыстарды қамтиды. Бір 
үйге кіргенде, үй иесінің  нан ауыз тигізуі әдет-ғұрып болады, ал, қонақ күту, оны 
ынта-ілтипатпен қарсы алу, демалдыру - мұны дәстүрге жатқызуға болады. Бірақ 

26 
 
әдет-ғұрып дәстүрден бөлек, дербес бола алмайды, қайта ол сол дәстүрдің бір түрі, 
оның  болу  тәсілі.  Ырым,  салт  жоралар,  әдет-ғұрыптардың  өткізілуінің, 
бекітілуінің жасалу реттілігі. Бұлар негізінен дәстүрлердің бір кезеңдері ғана. 
Жалпы, қоғамдағы құндылықтардың қайта бағалануына байланысты, қазіргі 
тәуелсіздігіміздің  тұсында,  қоғамымызды  жаңартуда  көптеген  өзгірістер  болып 
жатыр,  бір  жағынан  өзіміздің  төл  мәдениетімізді  кеңінен  игеру,  адамзат 
мәдениетінің  нағыз  құндылықтарына  бейімделу;  екінші  жағынан  -  күні  өтіп 
ескірген  яғни  үйреншіктіліктің  межесінен  шыға  білу,  ғасырлар  бойы  адам 
санасынан  әрдайым  көрініп  отыратын  адамдардың  жүріс-тұрыстарындағы 
кертартпалық әдеттерді жеңе білу кезек күттірмес мақсаттардың бірі. 
Ол 
үшін 
қоғамның 
құндылықтық 
бағдарын, 
адамдар 
аралық  
әрекеттестіктердің  әлеуметтік  нормаларын,  әрбір  мәдениет  институттарының 
нақтылы  мақсаттарымен  үйлестіру  адамдардың  жалпы  қарекеттерінің  негізгі 
мазмұнан  орын  алу  керек.  Бұл  мәдениет  институттары  адамдардың 
құндылықтарын  реттеуге,  бағытталған  нормативті  үлгілерді  береді.  Сонымен 
қатар,  мемлекет  пен  қоғамның  жалпы  мәдени  саясатын  өңдіру  ең  маңызды 
мақсаты болып саналады 
Қоғамның    дамуындағы    құндылықтық    бағдарларды    қалыптастыру  және 
қуаттаудың маңыздылығы, адамға лайықты мәдени қажеттіліктерді қалыптастыру 
және  Әлеуметтік  шамалар  жүйесінде  және  мекеме  орындарында  адамдардың 
рухани  құндылықтарын  барабар  қанағаттандырудың  механизмдерін  жасау 
арқылы қоғамдық жүйенің деңгейін жетілдіру болып табылады. 
«Мәңгілік ел» идеясының ежелгі құндылықтары және оларды жаңарған 
оқу бағдарламаларына кіріктіру бағыттары 
Ақмырзаев М.М. 
«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Маңғыстау облысы бойынша ПҚ БАИ 
«Инновациялық дамуды әдістемелік қамтамасыз ету бөлімі» бас маманы, 
өлкетанушы 
 
Үстіміздегі  жылғы  25  мамырда  «Жаңа  экономикалық  ахуал: 
әртараптандыру,  инновациялар  және  білім  экономикасы»  тақырыбымен 
ашылған  Астана  экономикалық  форумының  жалпы  отырысында  Мемлекет 
басшысы  "100  нақты  қадам"  Ұлт  жоспарының  жүзеге  асырылуы  туралы 
баяндап  берді."Бұл  бағдарлама  сіздердің  құзырларыңызға  берілді.  Шегінерге 
жер жоқ. Ендігі жерде бұл әлемдік бағдарлама болады. "100 нақты қадам" Ұлт 
жоспары  туралы  барлықтарыңыз  жақсы  білесіздер,  сондықтан  енді  біздің 
қадамдарымыздың  қандай  болатынын  біліп  отырасыздар.  Біз  бұл  жолдағы 
барлық  қиындықты  жақсы  білеміз  және  осы  сынақтардан  сүрінбей  өтіп, 
экономиканың даму қарқынын бәсеңдетпеуге тырысамыз", - деді [1]. 
Ұлт жоспары - Н.Назарбаевтың бес институционалдық реформасын жүзеге 
асырудың  100  қадамында  Мәңгілік  Ел  Ұлттық  идеясына  қатысты  екі  бап  бар. 
Олар:  IV.БІРТЕКТІЛІК  ПЕН  БІРЛІК  бөлімінің  85-қадамы.  «МӘҢГІЛІК  ЕЛ» 
патриоттық 
актісі 
жобасын 
әзірлеу» 
болса, 
89-қадам. 
«НҰРЛЫ 

27 
 
БОЛАШАҚ» ұлттық  жобасын  әзірлеу  және  жүзеге  асыру.  Мектептік  білім 
берудің 
қолданыстағы 
оқу 
бағдарламаларына МӘҢГІЛІК 
ЕЛ 
ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫН ЕНГІЗУ. 
Мәңгілік  Ел  тарихы,  оның  тамыры  терең  құндылықтарының  қалыптасу, 
даму  тарихы  да.  Ұлттық  рәмізіміз  Қазақстан  Республикасының  Мемлекеттік 
туындағы  екі  геральдикалық  белгі:  1.  Ежелгі  түркілер  аспанды  тәңір-атаға 
балаған, ал олардың көк туы арғы ата-бабаларға деген адалдықты бейнеледі.   
2.  Күн  байлық  пен  молшылықты,  өмірді  және  күш-қуатты  бейнелейді. 
Сондықтан  еліміздің  туындағы  күн  шапағы  дәулеттілік  пен  бақуаттылықтың 
символы  –  алтын  масақ  пішінінде  берілген.  Қазақстанның  мемлекеттік 
атрибуттарында күннің бейнеленуі еліміздің жалпыадамзаттық құндылықтарды 
қастерлейтіндігінің дәлелі еді. 
Қазақ  халқы  рухына  етене  «Күн  таңба»  әлемнің  барлық  түкпірінде 
кездеседі.  Ол  барлық  халықтарда  жазықтықтағы  шеңбер  мен  шаршыны, 
кеңістік  өлшемдегі  жер  шары  мен  кубты  біріктірген,  ғаламтанудың  алғашқы 
бейнесіұғымына иеастрономиялықсимвол (сурет 1). 
Баса  назар  аударарлық  мәселе,  Мәңгілік  Ел  танымындағы  «Күн»  таңба 
кеңістік  өлшемдегі  танымның  жиынтық  таңбасы,  жаратылыстың  пайда  болуы 
мен  дамуының  бірегей  қуаттарын  бойына  жиған  жылулықтың  сан  қырлы 
бейнесі екендігі. Қараңыз, олардың атауларының түпкі тамыры – жылу, энергия 
көздері.  «Ошақ»,  «Қазандық»,  «Тостаған»,  «Шөміш»,  «Көз»,  «Күн»  т.с.с. 
қазақы  танымның  ежелгі  ғарыштық  өлшемі,  тіршілік  және  оны 
қуаттандырудың басты ұғымдары.  
 
Сурет 1. «Күн» таңба нұсқалары мен олардың кеңістік бейнелері 
Кеңістік  өлшем  және  ғарыштану  үлгісі  -  көшпенділердің  киіз  үйі.Ондағы 
уық  –  меридиандар,  шаңырақ  күлдіреуіштері–  жұлдыз  сағатты  айқындаудың 
картографиялық  торы,  яғни  киіз  үйәрбір  пенденің  астрономиялық, 
метеорологиялық бақылау жүргізетін расытханасы.  

28 
 
Ата-бабаларымыздың  ғаламдық  танымының  адамзат  танымындағы 
алғашқылығын бағалау мысалы ретінде «Күн» дискілері туралы артефактілерді 
қарастыралық (Сурет 2). 
 
Сурет 2.Диаметрі 32 см Небралық қола аспан дискісі (Германия) және 1,5 
м жартас шаршыда орналасқан Жығылған жұлдызды аспан картасы 
(Маңғыстау) 
Екі  бейненің,  жасы  б.д.б.  3 600  жылдар  болып  ғылыми  сараптамадан 
айқындалған қола дискінің және Маңғыстаудағы алып тасқа қашалған бейненің 
біріншісі  ЮНЕСКО  есебіне  алынған,  яғни  дүние  жүзі  мойындаған  артефакт. 
Оны  ЮНЕСКОДА тіркеу  актісінде:  «Әлемдік  маңызы.  Небра  Аспан  Дискісі –
онда  бейнеленген  құбылыстар,  оларды  шамамен  1000  жылдан  кейін  ғана 
жазбаша  дәлелдеу  іске  асқан,  дүние  жүзіне  белгілі  астрономиялық 
құбылыстардың  ең  ежелгісі.  Аспан  Дискісі  әлемдегі  бірден-бір  нысан  ретінде 
адамзаттың  мәдени  тарихы  үшін  құны  баға  жеткісіз»  [2]  деп  көрсетілген 
жәдігерлік.  
Ол  Германияның  Миттельберг  тауы  аймағынан  1990  жылдардың  соңына 
қарай  табылған.  Қазба  байлық  іздеушілер  ежелгі  әшекей  заттар,  шапқылар, 
қырғыш, екі семсер және «Небралық аспан дискісін» (Himmelsscheibe von Nebra 
/  sky  disc  of  Nebra)тапқан[3].  Диаметрі  30-32  см,  ортасындағы  қалыңдығы  4,5 
миллиметр,  ал  шеткі  периметрдегі  қалыңдығы  1,5  —  1,7  миллиметр,  салмағы 
екі  килодан  астам  қола  дискіде  Ай,  Жұлдыздар,  Күн  бейнеленген.  Небраға 
жақын  жерде  қазба  жұмыстары  кезінде  Стоунхендж  ескерткішінен  де  ежелгі 
расытхана ашылуы дискіні астрономиялық жабдық деп тануға әкелді. Дискінің 
жиектеріндегі  диаметрі  2,5  миллиметр  40  ұсақ  саңылаулардың  болуы 
(сақталғаны  38)  оны  шамандардың  зікір  құралы  болуы  мүмкін  деген  болжам 
жасауға  негіз  берді.  Профессор  Перника  жасаған  химиялық  және  
рентгенофлюоресценттік  сараптама  оның  құрамында  0,7  %  мышьяк  болуына 
қарағанда  ерте  қола  дәуіріне  жататындығын  көрсетті.  Семсерлердің  бірінің 
сабындағы 
қайың 
қалдығының 
радиокөміртектік 
сараптамасы 
да 
артефактілердің  б.д.д 1600—1560 жылдарда пайдаланылғандығын дәлелдеді.  
Дискінің  қарама-қарсы  орналасқан  алтын  доғалары  күннің  жазғы  және 
қысқы теңесулеріне тең,  82 градус бұрышпен бекітілгені анықталды.  
ЮНЕСКО тіркеуінде бұл құндылығы теңдессіз диск: «6.1 Еш кездеспейтін 

29 
 
зат.  Небра  аспан  дискісі  –  халықаралық  мәнмәтінде  (контексте)  бірегей  олжа. 
Нысан  ретінде  ол,  оған  дейін  шифрлы  тәсілмен  Стоунхендж  сияқты  алып 
құрылымдардан  ғана  белгілі  болған,  өз  дәуірінің  астрономиялық  білімін 
тығыздалған амалмен көрсетеді.» - деп жазылған. 
Ал 
екінші 
осы 
аталған 
артефактілер 
сияқты, 
халықаралық 
таныстырылымға лайықты алып жартас бетіндегі  1,5*1,5 шаршы метр беткейге 
салынған бейне - Маңғыстау жерінде. 
Екі  бейнеде  де  Үркер,  жаңа  туған  Ай  сұлбасын  аңғаруға  болады.  Бұл 
ұқсастық түркілердің күн-ай есебінің, тоғыс жылсанағының басты элементі Ай 
және  Үркер  шоғырының  қозғалысы  болғанын  еске  алғанда  өзара өте  туыстық  
жақыфндықты көрсетеді.  
Дискінің  табылған  жерінен  оңтүстік-шығысқа  25  шақырым  қашықтықта 
Госек ауылына жақын бидай алқабында диаметрі 75 метрлік тарихтан бұрынғы 
замандарға  жататын  күн  расытқанасы  да  диск  туралы  жорамалдардың 
дұрыстығына дәлел болды.  
Еуропалық ғалымдар дискінің Тәңірлік танымға қатыстылығына ден қояды 
да дискідегі символдарды ай және күн календарының біріккен астрономиялық 
кешені  деп  есептейді.  Тағы  бір  ескеретіән  жағдай  көрсетілген  уақыт 
аралығында  Еуіропада  қола  мен  жездің  қлоданыста  болмағандығы.  Қола 
құралдар  отаны  Орта  Азия  және  олар  б.д.д.  2500  жылдарданпайдалануда 
болғаны  белгілі.  Аспан  бейнеленген  жартас  жанында  ежелгі  ашық  сиыну 
ғибадатханасы да бар.Оның бас иіп, еңбектеп кіруге арналған есігі мен михраб 
тасы  батысқа  бағытталған  (Сурет  3),  яғни  бағдар  ұстаудың  «Күнге» 
байланыстылығы анық. Бұл ескерткіш те тәңірлік дін жолына, зікір салу кезінде 
Күнге, айға, Жұлдыздарға сиыну салтына сай келеді. 
 
 

30 
 
Сурет 3. Жығылған ашық ғибадатханасы 
 
Қорыта  айтқанда  Маңғыстаудағы  жұлдызды  аспан  бейнесі  ежелгі  ата 
бабаларымыздың ғарыштану білімінің мифтік кезеңнен бері жоғарғы деңгейде 
болғанына дәлел бола алады.  
«Күн»  таңба  (нүкте,  сәуле,  шеңбер,  дөңгелек,  шар)  Жаратылыстанудың 
әмбебап  символы,  әлемдегі  таңба  мен  жазу  пайда  болуының,  әлемдік  ортақ 
тарих,  мәдениет  және  тіл  бастауында бабаларымыздың  үлесі  мол  болғанының 
көрсеткіші. 
Қазақстандағы  таңбалы  тастар  петроглифтері  де  ондағы  бейнелердің 
алғашқы  адамдар  танымының  дамуына,  тағы  айуандарды  қолға  үйрету 
кезеңдеріне  қатыстылығы  да  тереңірек  зерттеуді,  зерделеуді,  жас  ұрпаққа 
таныстырып, 
олардың 
болашақ 
даму, 
ғылыми 
зерттеу 
бағдарын 
межелеудідейтүркілік  платформада  қайта  пайымдаудықажет  етеді.  Бұл,  қазақ 
ауыз  әдебиетіндегі  мол  аңыздық  мұра  мен  мифтік  ырым-тиымдарды  сәбилер 
дүниетануында,  асқақ  рух  қалыптастыруға  кең  пайдалану  қажеттігіне 
нұсқайды.  Төрт  томдық  «Арғықазақ  мифологиясының»  авторы  ҚОНДЫБАЙ 
Серікболдың:  «Яғни  синскреттік  табиғалы  мифология  гуманитарлық 
ғылымның  да,  өнер  мен  мәдениеттің  де  бастапқы  қайнары  болып  табылады. 
Мифологияны зерттемейінше аталмыш салалардың жүйелі дауы мүмкін емес» 
[4/24-25]  деген  тұжырымы  жаңартылған  бағдарламаларды  оқытуда  ескеруге 
шақырады.  «100  нақты  қадам»  ұлттық  жоспарын  жүзеге  асыру  аясындағы 
«Мәңгілік ел» идеясының білім беру жүйесіне енгізілу стратегиясы мен жүзеге 
асырылуының  бастауы  аңыздар  мен  нүкте,  тастағы  таңбалар  мен  суреттер 
сияқты  ежелгі  артефактілерді  математика,  жаратылыстану,  дүниетану, 
биология, физика, астрономия т.с.с. барлық сабақтарда орынды кіріктіру қажет. 
Қорыта  келе,  Мәңгі  Ел  жас  ұрпағын  асқақ  рухта  тәрбиелеу  және  оқыту 
арқылы қалыптастыру үдерісі, таным бастауы мифологияға, миф арқаулы терең 
ауыз  әдебиетіміздің  мол  мұраларына  және  Мәңгі  Ел  ауқымында  және  дүние 
жүзіндегі  ежелгі  ғаламтанудың  материалдық  артефактылармен  бекітілген 
мифологиялық бастауына қайта оралуы қажет.  
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
 
Ұлт  жоспары  -  Н.Назарбаевтың  бес  институционалдық  реформасын 
жүзеге асырудың 100 қадамы//
http://www.inform.kz/kaz/article/2777949
 
2.
 
NOMINATION  FORM  International  Memory  of  the  World  Register  The 
Nebra Sky Disc (Germany) // 
www.lda-lsa.de
. 
3.
 
Яков  Межерицкий    Карта  звездного  неба  или  барабан  шамана? 
//http://oso.rcsz.ru/inf/pp/296.//https://ru.wikipedia.org/wiki/Диск_из_Небры 
4.
 
Қондыбай  С.  Толық  шығармалар  жинағы.  9-том.  Арғықазақ 
мифологиясф. 1-кітап. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. -528 бет.  
 
 
 

31 
 
 
«Мәңгілік Ел» ұлттық идеясының құндылықтары және мәні 
Қойшекен Светлана Жақсығұлқызы 
Атырау облысы Исатай ауданы Аққыстау орта мектебінің  
тарих пәні мұғалімі 
 
«Мәңгілік Ел» – ата-бабаларымыздың  
 сан мың жылдан бергі асыл арманы». 
 Н.Ә.Назарбаев. 
Тарих  –  шындыққа  айналған  тағдыр.  Әрқилы  тағдырдың  тоғысып, 
адамзаттың  тұтас  ғұмырын  құрайтыны  сияқты,  түрлі  ұлттың  шежіресі  де 
әлемнің ортақ тарихына айналады. Сондықтан дүние тегершігі айналған сайын 
тарлан тарихтың қатпары арта түседі. Бұл тұрғыдан алғанда, адамзат тағдыры 
мен өркениет тамырын түркілер тарихынсыз елестету мүмкін емес.  
Бағзы заманға көз жіберсек, қуатты империялар құрған түркілер ғасырлар 
бойы  ұлан-ғайыр  аймаққа  билік  жүргізіп,  арғымақтың  тұяғы  жеткен  жерге-
Байкалдан Балканға дейінгі орасан зор аймаққа иелік етті. Алтайдан тарайтын 
айбынды  ел  тілі  жақын,  танымы  мен  талғамы  ұқсас  бір  әлемді  –  ортақ 
өркениетті құрады. Алтын тақта отырып билік жүргізген айбарлы қағандар мен 
абыздар «Мәңгілік Ел» орнатуды армандады.  
Ешкімге  тәуелсіз,  еркін  өмір  сүрген,  елін  жаудан  азат  еткен  күллі  көне 
түркі елінің арманы да Мәңгілік Ел идеясы болған. Елін тәуелсіз еткен Күлтегін 
батыр халықты байлыққа кенелткен: «Жалаңаш халықты тонды, кедей халықты 
бай  қылдым.  Аз  халықты  көп  кылдым.  Тату  елге  жақсылық  қылдым»,-  деп 
мақтаныш сезіммен баяндаған [3]. 
Жоңғар  шапқыншылығы  және  Ақтабан  шұбырынды  алмағайып  заманда 
қазақ ұлттық идеясының бағыт-бағдары айқындалып, отаншылдық, патриоттық 
сарыны өзекті ойларға арқау болады. Қожаберген жыраудың «Елім-ай» дастаны 
ұлттық идеяның негізіне айналды.  
Ұлттық  идея  мәселесі  бүгінде  барлық  мемлекеттер  үшін  маңызды  болып 
отыр.  Бұл  туралы  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаев 
өзінің  «Қазақстан  жолы  –  2050:  бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ»  атты 
Қазақстан  халқына  Жолдауында:  «Мен  қоғамда:  «Қазақ  елінің  ұлттық  идеясы 
қандай болу  керек?»деген сауал  жиі  талқыға  түсетінін көріп  жүрмін.  Біз үшін 
болашағымызға  бағдар  ететін,  ұлтты  ұйыстырып,  ұлттық  мақсаттарға 
жетелейтін идея бар. Ол – «Мәңгілік Ел» идеясы», - деген еді [1]. 
Жалпы,  «Мәңгілік  Ел»  идеясының  үш  негізден  немесе  үш  тұғырдан 
тұратыны  анық.  Біріншісі  –  Түркі  қағанаты  билеушілерінің  (Күлтегін,  Білге 
қаған,  Тоныкөк)  саяси  акт  –  «манифест»  ретінде  әзірлеп,  тарих  сахнасына 
шығаруы;  екіншісі  –  әл-Фарабидің  философиялық  шығармасында  идеяның 
теориялық-философиялық  тұрғыдан  негізделуі  және  үшіншісі  –  Жүсіп 
Баласағұнның «Құтты білік» дидактикалық дастанында құқықтық мемлекеттің 
негізгі қағидаларының, яғни Ата Заң іргетасының қалануы.  

32 
 
Көне  түркі  жазба  ескерткіштеріндегі  саяси  тұжырымдар,  Әбу  Насыр  әл-
Фарабидің  «Қайырымды  қала  тұрғындарының  көзқарастары»  және  тағы  басқа 
әйгілі  туындыларының  ой-идеялары  –  «Құтты  білік»  дастанындағы 
философиялық  түйіндер,  саяси-әлеуметтік  болжамдар  бір  мәдениеттің,  бір 
өркениеттің,  заман  мен  әлеуметтік  жағдай  ғана  емес,  біртектес  ел-жұрт 
тіршілігі  тұтастырғын  бір  дүниетанымның  жемістері.  Тарихи  кезең  мен 
мемлекетшілдік  сипаттарын  білдіретін  ұғымдар  Күлтегін  жырларында  да,  әл-
Фарабидің  философиялық  шығармаларында  да  Жүсіп  Баласағұнның 
дастанында да бірдей кездесіп отырады.  
Белгілі бір идеяның мемлекеттік сипат алып, қоғам мүшелерінің көңілінен 
шығуы үшін негізгі екі талапқа жауап беруі тиіс. Біріншіден, ол сол мемлекетте 
өмір  сүріп  отырған  халықтың  мақсат-мүддесімен,  болмысымен  толық  сәйкес 
келгені  жөн.  Бұл  туралы  Монтьеске:  «Заңдар  үкіметтің  табиғаты  мен 
принциптеріне,  басқару  формасына,  елдің  географиялық  факторы  мен 
физикалық қасиеттеріне, жағдайы мен көлеміне, климатына, топырақ сапасына, 
халықтың  тұрмыс-тіршілігіне,  санына,  байлығы  мен  қабілетіне,  әдет-ғұрпына 
сәйкес  болу  керек»,  -  дейді.  Екіншіден,  идеологияның  мемлекеттік  сипат 
алуына қажетті тағы бір қасиет оның мемлекет тарихымен сабақтас болып, ұзақ 
мерзімдер бойы сол қоғамда үйреншікті, жетекші идеологиялық деңгейде тұру 
тиістігін  айтады.  Осы  негізгі  екі  белгі  де  түркілердің  ұлы  қағанатын  құрғанда 
бар еді [2]. 
Ежелгі  түркілердің  «Мәңгілік  Ел»  идеясын  теориялық-философиялық 
тұрғыдан  негізін  салып  берген  әйгілі  ойшыл,  философ  Әбу  Насыр  әл-Фараби 
болды.  Ол  ежелгі  грек  философиясы  мен  Шығыстың  мұсылман  ілімдерін 
байланыстыра отырып, түркі дүниесіне сәйкес «Мәңгілік Ел» идеясының саяси-
философиясының  теориялық  негіздемесін  жасап  берді.  Ғалым  «Мәңгілік  Ел» 
теориясының  негізгі  ережелерін  «Қайырымды  қала  тұрғындарының 
көзқарастары  туралы»,  «Азаматтық  саясат»,  «Мемлекет  билеушінің  нақыл 
сөздері»  шығармаларында  баяндайды.  Бақытқа  жету  жолында  адамдардың 
арасындағы қайырымдылық пен түсінушілік, бір-біріне көмек беру, достық пен 
бейбітшілік,  тәрбие  мен  тәлім  әл-Фарабидің  тұтас  әлеуметтік-саяси 
теориясының ажырамас бір бөлігін құрайды.  
Әл-Фараби  мемлекеттің  мақсатын  және  оның  ішкі-сыртқы  міндеттерін 
толық  анықтап  береді.  Мемлекеттің  сыртқы  міндетіне  қайырымды  қала 
тұрғындарын  немесе  мемлекетті  сыртқы  жаулардан  қорғау,  яғни  күшті 
қорғаныс  ұйымдастыру  жүктеледі.  Ал  мемлекеттің  ішкі  міндеті  әділеттілікті 
орнату,  халықты  оқыту,  оны  керекті  ғылыммен  толықтыру,  адамгершілікке 
тәрбиелеу, қайырымдылықты тарату болып табылады.  
«Құтты  білік»  дастаны  орта  ғасырларда  өркениетті  ел  болған  Қарахан 
әулеті  мемлекеті  түріктерінің  тілінде  жазылғаны  белгілі.  Жүсіп  Баласағұн 
«Құтты  білікті»  1069-1070  жылдары  Баласағұн  қаласында  бастап,  он  сегіз 
айдың ішінде Қашғар қаласында аяқтаған. Дастан елде Ата Заң (Конституция) 
қызметін  атқарған.  Шығармада  ел  басқарудың,  экономиканы,  әлеуметтік-
тұрмыстық ахуалды, әскери істі ұйымдастырудың, шаруашылықты, тағы басқа 

33 
 
да  мемлекеттің  әл-ауқатын  жақсартудың  ерекшеліктері  суреткерлік-
философиялық тілмен баяндалады.  
Ж.Баласағұн  –  саяси-әлеуметтік  ойда  мемлекеттегі  басқару  істерінің 
заңмен  реттелуі  мәселесін  кешенді  көтерген  ғұламалардың  бірі.  Дастанның 
басты  идеясы  –  мемлекетті  дұрыс  басқару  үшін  қара  қылды  қақ  жаратындай 
әділ  заңның  болуы.  Шығармада  елдегі,  қоғамдағы  ішкі  тәртіпті  халық 
мүддесіне, заңдылыққа негіздеп құру идеясы айқын көрініс береді. Осы идеялар 
негізінде бүгінгі Қазақстан өзінің алдына қойған стратегиялық, конституциялық 
міндеттері,  яғни  «Қазақстан  Республикасы  өзін  демократиялық,  зайырлы, 
құқықтық  және  әлеуметтік  мемлекет  ретінде  орнықтырады,  оның  ең  қымбат 
қазынасы  –  адам  және  адамның  өмірі,  құқықтары  мен  бостандықтары»  деген 
қағиданы ойдағыдай шеше алады.  
Ж.Баласағұн еңбегіндегі елдегі заңдардың бүкіл халыққа қызмет етуі және 
орта топтың мемлекеттің әлеуметтік тірегіне айналуы туралы идеялары бүгінгі 
Қазақстан қоғамы үшін өте маңызды. Бұл бағыт – қазіргі таңда «Мәңгілік Ел» 
идеясын ұлттық идея ретінде жариялап отырған Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 
да ұстанып отырған стратегиялық саясаты. 
Сонымен,  көне  тарихтан  бастау  алған  ұлттық  идеямыз  қазірде  тарихи 
сабақтастықты  бастан  кешіріп,  тәуелсіз  мемлекетіміздің  рухани  тұрғыдан 
тұрақты  даму  ресурсына  айналып  отыр.  Оны  Елбасының  жария  еткен  2015 
жылға  арналған  Жолдауында  айқын  көрсетіп  берді:  «Біздің  жалпы  ұлттық 
идеямыз  –  Мәңгілік  Елді  басты  бағдар  етіп,  тәуелсіздігіміздің  даму  даңғылын 
Нұрлы  Жолға  айналдырдық.  Мәңгілік  Ел  –  елдің  біріктіруші  күші,  ешқашан 
таусылмас  қуат  көзі.  Ол  «Қазақстан  -2050»  Стратегиясының  ғана  емес,  ХХІ 
ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры». 
«Мәңгілік  Ел»  идеясында  Н.Ә.Назарбаев  басты  жеті  құндылықты  атап 
көрсетті: 
«Біріншіден,  бұл  – Қазақстанның  тәуелсіздігі  және  Астанасы.  Тәуелсіздік 
дегеніміз  –  елдің  егемендігі,  халықтың  бостандығы,  сана  еркіндігі.  Елдің 
аңсарлы  азаттығы,  елшілдік-ұлттық  санасы,  тарихымен  қоса,  рухани 
құндылықтары,  рухы.  Бұл  бірнеше  ғасырлар  бойы  халықтың  армандаған 
қасиетті  ұғымы.  Арман  болып  жеткен  тәуелсіздігімізді,  ендігі  жерде  сақтап 
қалу біздің халқымыздың ең қасиетті борышы.  
Екінші  құндылық,  бұл  –  қоғамымыздағы  ұлттық  бірлік,  бейбітшілік  пен 
келісім. Біздің халқымыз – өзгеге қыспақ көрсетпек түгіл көмекке мұқтаж кез-
келген ұлттың өкілін бауырына баса білген дана, мейірімді халық. Қазақ халқы 
сан  ғасырлар  бойы  егемендігі  мен  тәуелсіздігі  үшін  күресіп  келді.  Өзінің  ең 
жақсы қасиеттерінің: қатер төнген сәттерде бірігіп, ұйымдаса білуінің, сондай-
ақ  басқа  халықтармен  бейбітшілік,  келісім  мен  тату  көршілік  жағдайында 
тұруға  деген  ынта-ықыласының  арқасында  ол  тарих  тасқынының  астында 
қалып  қоймай,  өзінің  дербестігін,  тәуелсіздігін  сақтап,  мемлекеттігін  қалпына 
келтіре  алғандығы  тарихтан  да  аян.  Сондықтан  біздің  ең  басты  мақсатымыз  – 
тату-тәтті  ынтымағы  жарасқан  көп  ұлтты  халқымыздың  тыныштығы  мен 
көркейіп өсуі. Қасиетті тәуелсіздігімізді – мықтап ұстап тұру.  

34 
 
Ел дегенде, жер дегенде – білегін сыбанып, іске дайын тұратын, еліміздің 
жарқын  болашағы  үшін  күресе  білетін,  намысты  ұрпағымыз  болса, 
қоғамымыздағы  ұлттық  бірліктің  іргесі  шайқалмаса,  ұлтымыз  өз  әдет-ғұрпын, 
таза тілін сақтаса Мәңгілік ел боламыз, бұл – жеңіске жетуіміздің негізгі кепілі. 
Міне,  біздің  басты  байлығымыз  да  –  осы.  Рухы  еркін  халық  қана  кез-келген 
мәселені шеше алады, әлемдік деңгейде өз орнын таба алады.  
Қазақ  халқы  өзінің  тарихи  негізгі  ұлттық  құндылықтарын  өзі  де  танып, 
өзгеге  де  танытып,  ұлттық  тілін  құрметтеп,  жас  ұрпақты  ұлттық  рухта 
тәрбиелегенде ғана руханияты жоғары, зайырлы қоғам бола алады. Бұл – біздің 
үшінші құндылығымыз.  
Ғасырлар  бойы  басқыншылық-шапқыншылық,  соғыстарға,  отарлау 
езгісіне,  әдейі  ұйымдастырылған  ашаршылық  пен  босқыншылықтарға,  саяси 
қуғын-сүргіндерге және тағы басқа озбырлықтарға ұшыраса да осы күнге дейін 
негізгі  халықтық-ұлттық  ділін  сақтаған  қазақ  ұрпақтарының  ұлттық  рухта 
тәрбиеленуі – аса зәру мәселе екендігі айқын сезіледі.  
ХХІ  ғасырдағы  тәуелсіздік  осы  ежелден  келе  жатқан  ұлттық  идея  мен 
ұлттық идеологияның маңызын  арттыра түсті, ұлттық рухымызды асқақтатты. 
Мәңгілік ел болу үшін ұлттың рухын асқақтарып, тілін, дінін, тарихын, әдебиеті 
мен мәдениетін яғни ұлттық құндылықтарын жете зерттеп, насихаттау міндеті 
тұр. Өйткені, қай халықтың болмасын өзге жұртқа ұқсамайтын  бөлек болмыс-
бітімін  даралап,  өзіндік  тағдырын  айқындайтын  басты  белгі  –  әдебиеті  мен 
мәдениеті, рухы  мен  тілі.  Ал,  «Әрбір ұлт  –  өзінің  халқы үшін  Ұлы  Халықтың 
мәңгі ғұмыры – оның тілінде» (Ш.Айматов). 
Елбасы төртінші құндылық, бұл – индустрияландыру мен инновацияларға 
негізделген  экономикалық  өсім  екендігіне  тоқтала  отырып,  әрбір 
қазақстандықтардың  әл-ауқатының  жақсарып  дамыған  отыз  елдің  қатарына 
қосылудың бірден-бір сара жолын анықтап берді.  
Бесінші  құндылық,  бұл  –  Жалпыға  Ортақ  Еңбек  Қоғамы.Жалпыға  Ортақ 
Еңбек  Қоғамы  Елбасының  қазақстандық  қоғамның  бүгінгі,  жаңа  замандағы 
бейнесі  деуге  болады.  Президент  Н.Ә.Назарбаевтың  жаңғырту  үрдістерінің 
табыстылығын  жүзеге  асыратын  басты  қағидалардың  бірі  ынталандыру.  Адал 
еңбекке  ынталандырудың  жолын  табу,  еңбек  табыстарын  қоғамдық 
ынталандырудың  жүйесін  құру  Қазақстандағы  әлеуметтік  жаңғыртудың  аса 
маңызды мәселелерінің бірі. Бұл рейтинг жүйесі. Әркім атқарған еңбегіне орай 
және көрсеткен нәтижесіне қарай бағалануы заңдылық. Адал еңбек еткен ғана 
бақытты болмақ.  
Алтыншыдан, бұл – тарихтың, мәдениет пен тілдің ортақтығы; 
«Өз  тарихын,  өз  философиясын  білмейінше  және  оған  белгілі  бір 
көзқараста болмайынша ешқандай да мәдениеттің дамуы мүмкін емес», - дейді 
көрнекті  түркітанушы  ғалым  Л.Н.Гумилев.  Шындығында,  өз  елінің  тарихын, 
философиясын  білу,  ұлттық  құндылықтарын  зерттеу,  солар  арқылы  ұлттық 
идеологияны  қалыптастыру,  жас  ұрпақты  ұлттық  рухта  тәрбиелеу,  оны  ұрпақ 
санасына  сіңіру  елдің,  ердің  басты  мұраты.  Еліміздің  сан  ғасырлық  дәстүрін, 
ата-баба  салтын,  әдебиеті  мен  өнерін  өзінің  бар  болмысымен  сақтай  отырып, 
оларды  әлемдік  өркениет  өрісіне  қарай  өрістете  отырып,  мәңгілік  ел  болу 

35 
 
идеясын  ұсынды.  «Ана  тілі  –бәріміздің  анамыз,  өйткені,  ол-ұлтымыздың 
анасы». «Толыққанды тілсіз – толыққанды ұлт болуы мүмкін емес». Ана тіліміз 
–  біздің  бүгініміз  үшін  де,  ертеңіміз  үшін  де  мәңгіліктің  тілі.  Нұрсұлтан 
Әбішұлы  «Қазақстан  -  2050»  Стратегиясын  жариялаған  Жолдауында  айқын 
атап  көрсеткеніндей:  «Қазақ  тілі  жаппай  қолданыс  тіліне  айналып,  шын 
мәніндегі  мемлекеттік  тіл  мәртебесіне  көтерілгенде,  біз  елімізді  Қазақ 
мемлекеті деп атайтын боламыз». Түпкі мұрат  – тәуелсіз  елімізді Мәңгілік Ел 
ету.  
Жетінші  құндылық,  бұл-еліміздің  ұлттық  қауіпсіздігі  және  бүкіләлемдік, 
өңірлік мәселелерді шешуге жаһандық тұрғыдан қатысуы.  
Қазақстан  егемен  ел  ретінде  дамудың  алғашқы  күндерінен  бастап 
жаһандық  деңгейде  де,  өңірлік  деңгейде  де  жауапты  саясат  жүргізіп  келеді. 
Қазақстанның  барлық  бастамалары,  Президентіміз  ұйытқы  болған  бастамалар 
әлемдік  қоғамдастық  тарапынан  кеңінен  қолдау  тапты.  Еліміз  өзінің 
шешімдерімен және белсенді қызметімен жаһандық және өңірлік қауіпсіздікке 
орасан  зор үлес  қосты.  Оны  қару-жарақты  еселеп  көбейту  және  басқа  елдерге 
қатер  төндіру  есебінен  емес,  ашықтық,  тең  құқықты  әлемдік  ынтымақтастық, 
жасампаздық  және  басқа  елдермен  сындарлы  үнқатысу  орнату  арқылы 
айғақтауда [1]. 
«Мәңгілік  Ел»  жалпы  Қазақстандық  ортақ  шаңырағымыздың  ұлттық 
идеясы.  Ата-бабаларымыздың  сан  мың  жылдан  бергі  арманы  болатын. 
Әлеуметтік  маңызы  зор  құндылықтың  мән-мағынасын  ұғындыру,  баланың 
санасына,  сезіміне,  түйсігіне,  мінез-құлқына  әсер  ететіндей  дәрежеге  жеткізу 
ұстаздық шеберлікті қажет етеді.  
Тарих 
сабағында 
оқушылардың 
дүниеге 
ғылыми 
көзқарасы 
қалыптастырылады,  адамгершілікке,  имандылыққа,  ізгілікке  тәрбиеленеді, 
отаншылдыққа,халықтарды  құрметтеуге,  сыйлауға  яғни  халықтар  достығына 
тәрбиеленеді, бейбітшілікті сақтауға, туған жерін сүйе білуге тәрбиеленеді.  
Тарих  сабақтарында  оқушылардың  отан  сүйгіштікке  тәрбиелеудің 
мынадай жолдарын ұсынар едім: 

 
Халықтың  алдыңғы  қатарлы  дәстүрлерін  нақты  мысалдармен  ашып 
көрсету; 

 
Халықтар  тағдырының  ортақтығына,  әдет-ғұрыптарының,  салт-
дәстүрлерінің ортақтығына назар аудару; 

 
Көрнекі қайраткерлердің де, қарапайым халық өкілдерінің де тарихтағы, 
халық алдындағы қызметін, еңбегін көрсету; 

 
Туған өлке материалдарын тиімді пайдалану; 

 
Отансүйгіштік  сияқты  тамаша  қасиеттерді  өркендетуге  байланысты 
мемлекет пен үкімет тарапынан қабылданған құжаттарды пайдалану. 
Ұлы тұлғалардың қаһармандық жолдары бүгінгі жас ұрпақты патриоттық 
тәрбиеге  баулудың  темір  қазығы  деп  сенімді  түрде  айтуға  болады.  Сабақта 
ағымдағы  жылдары  болып  жатқан  басты  қоғамдық-саяси,  әлеуметтік-
экономикалық,  мәдени  саладағы  маңызды  жаңалықтарды,  жетістіктерімізді 
кеңінен  әңгімелеп,  пікірталас,  зерттеу,  жобалау  әдістерін  қолданып  өткізу 

36 
 
оқушының  танымдық  қабілетімен  өз  тарихына  деген  қызығушылығын 
арттырады.  
«Ел боламын десең бесігіңді түзе» деп М.Әуезов айтқандай, ел болашағы 
қазіргі  жас  жеткіншектің  қаншалықты  білімді,  тәрбиелі  болуына  байланысты. 
Осы  мақсатта  барлық  жұмыстардың  нәтижесін  үнемі  бағалап,  зерттеп, 
қорытынды жасап отырудың маңызы зор. Әрбір оқушыға өз мемлекетіне, оның 
бай  тарихына,  болашағына  деген  жауапкершілігін  сезіндіретін  әрекет  жүйесін 
жасауымыз керек деп білемін.  
Өткен  мен  бүгінгіні  таразыға  сала  алатын,  келешегінің  сабағын  ертеңіне 
бағдар еткен рухтағы асқақ, жандары таза жастарды тәрбиелеу – бүгінгі күннің 
міндеті.  Білімнің  іргетасының  беріктігі  –  болашақтың  мықты  болуына  негіз. 
Тарих сабағында оқушылардың елін, Отанын сүю сезімін қалыптастыру, ерлік 
рухын ояту- тарих мұғалімінің басты парызы. Біздің міндетіміз – айқын, алған 
бағытымыз  –  дұрыс.  Ендеше  Тәуелсіздігіміз  баянды,  тұтастығымыз  берік, 
елдігіміз мәңгі болсын! 
 
Пайдаланылған әдебиеттер 
1.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан 
жолы  -  2050:  Бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ»  атты  халыққа  арнаған 
Жолдауы. « Егемен Қазақстан» газеті, 2014, 17 қаңтар. 
2.Сатай Сыздықов. «Мәңгілік Ел» бұл көне тарихтан тін тартқан идеяның 
жаңа дәуірмен ұштасуы», «Егемен Қазақстан» 2014 ж. 4 желтоқсан. 
3. Амангелді Айталы. «Мәңгілік Ел» идеясының тарихи тамыры», «Егемен 
Қазақстан», 2014 ж. 26 ақпан. 
Культурное наследие в контексте национальной идеи «Мәнгiлiк Ел» 
Абишева Онал Тоққұлқызы   
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық  университеті,  өнертану 
ғылымдары докторы, профессор 
   
С  момента  обретения  независимости  наша  республика,   разрабатывает  и 
внедряет новые, концептуальные и стратегические проекты. Национальная идея 
Мәңгілік  Ел,  это  составляющая  основа  Современного  Казахстанского 
Патриотизма, которая вдохновляет на такие ценности как высокая духовность, 
национальное единство, мир и независимость.   
Культурное  наследие  в  контексте  национальной  идеи  «Мәңгілік  Ел»  в 
художественном 
образовании 
раскрывает 
в 
будущих 
специалистов 
формирование  национального  самопознания,  развития  исторической  памяти, 
бережного отношения к национальной культуре, духовному наследию в целом 
и  умение  преодолевать  этнические  стереотипы.  Учитывая  достижения 
отечественной  и  зарубежной  научной  мысли  относительно  художественного 
образования  можно  опираться  на  научные  поиски  современных  ученых. 
Влияние  ценностей  национальной  культуры  в  процесс  художественного 
образования  весьма  традиционен.  В  ходе  взаимодействия  различных  систем 

37 
 
образования  сплошь  и  рядом  возникает  ситуация,  когда  происходит  не 
эквивалентный обмен ценностями, ведущий к взаимообогащению культур, а к 
подавлению одной культуры другой.  
Взаимосвязь и взаимовлияние существовали всегда, однако сегодня, когда 
возникло  информационное  пространство,  когда  в  результате  появления 
принципиально новых средств информатики, стали доступны самые новейшие 
технологии  обмена  информацией,  когда  возникли  международные  научные 
организации, взаимодействие культур и влияние приобрело ряд специфических 
черт.  Культурное  наследие  в  контексте  национальной  идеи   в  современных 
условиях  глобализации  общества  представляет  собой  сложную  систему,  где  в 
качестве  элементов  можно  выделить  разные  культуры:  этническую, 
национальную,  массовую,  элитарную...Влияние  ценностей  «Мәңгілік  ел»  и 
модернизация  художественного  образования  возможна  только  тогда,  когда 
существует  преемственность  художественных  ценностей  и  способов 
художественно-творческой  деятельности.  В  том  случае,  если  связь  между 
данным  и  прошлым  состоянием  культурного  наследия  отсутствует,  нельзя 
говорить  о  художественном  прогрессе,  ибо  его  непременным  условием 
является  наличие  «связи  времен».Благодаря  преемственности  сохраняется 
самое  ценное,  самое  значимое  из  художественного  наследия,  оставленного 
нашими предшественниками, что имеет важное значение для нового поколения. 
Влияние  культурного  наследия  является  одним  из  отличительных  признаков 
современного этапа в модернизации художественного образования и развития. 
Этот  факт  отмечали  практически  все  исследователи,  которые  подчеркивают, 
что  историческая  эпоха  на  рубеже  веков  характеризуется  прежде  всего 
расширением и углублением глобальных процессов.  
Благодаря новым информационным технологиям появляется возможность 
познакомиться  с  целой  совокупностью  артефактов,  совершать  экскурсионные, 
научные  поездки  в  различные  страны,  путешествовать  по  всему  миру, 
пользоваться  услугами  предоставляемыми  знаменитыми  хранилищами 
культурных  ценностей,  где  сосредоточена  значительная  часть  мирового 
наследия. 
Благодаря 
преемственности 
сохраняется 
определенный 
культурный   стандарт,  в  соответствии  с  которым  человек  информационного 
общества  должен  владеть  несколькими  иностранными  языками,  уметь 
пользоваться 
персональным 
компьютером, 
осуществлять 
процесс 
коммуникации  с  представителями  иных  культурных  миров,  понимать 
тенденции современного искусства, литературы, философии, науки и т.д.      
Модернизация  усилила  интенсивность  научных  обменов,  талантов,  сняла 
практические  ограничения  на  перемещения  из  страны  в  страну  научных  и 
художественных  профессий.   Елбасы  озвучил  национальную  идею  в  своем 
Послании  народу.  «Мәңгілік  ел»  раскрывается  сущность  процесса 
национального  воспитания  будущих  специалистов  в  контексте  национальной 
идеи  и  построения   конструктивного  диалога  с  представителями  других 
культур.  Влияние  дисциплины  э«Мәңгілік  ел»  -  формирование  нового 
поколения социально активных членов общества с высоким уровнем развития 
национального самопознания исторического сознания, патриотизма, способных 

38 
 
строить созидательный, конструктивный диалог с другими культурами. 
Национальная идея ориентируется на формирование творческой личности 
благодаря  новым  информационным  технологиям  идеи,  символы,  знания  и 
учения,  накопленные  тем  или  иным  этносом,  получают  широкое 
распространение,  способствуя  формированию  у  разных  народностей  более 
точного  представления  о  том,  что  собой  представляет  та  или  иная  культура. 
Мир, сохраняя всю гамму красок национального, становиться все более единым 
и взаимозависимым.  
На  сегодняшний  день  культурное  наследие   является  одним  из  наиболее 
перспективных  направлений  развития  педагогической  теории  и  практики, 
позволяющим  осуществить  подготовку  учащихся  к  адаптации  в  сложном, 
постоянно  меняющемся  современном  мире  с  его  многочисленными 
политическими,  экономическими,  экологическими,  социальными  и  другими 
проблемами.   
Историко-культурного 
наследия 
Казахстана 
характеризуется 
предпринимаемым  государством  комплексом  мер  по  сохранению  и  развитию 
многовековых  традиции,исследованием  и  открытием  новых  памятников 
культуры  и  истории,  выявлением  архивных  документов  и  артифактов, 
рестоврацией  архитектурных  памятников,  созданием  новых  культурных 
музеев-заповедников,имеющих  историческое  значение  в  культурном  наследии 
народов Казахстана.  
Культурное  наследие  в  контексте  национальной  идеи  представляет 
совокупность культурных ценностей, имеющих государственное значение. 
Эффективность  самоидентификации  личности,  ее  становления  как 
полноправного  члена  мирового  сообщества  во  многом  определяется  уровнем 
образованности, причем под образованием понимается не просто приобретение 
знаний,  а  формирование  мировоззрения,  духовности,  повышение  кросс-
культурной  грамотности.  Перманентный  характер  социокультурных  перемен, 
снижающий  возможности  традиционных  форм  трансляции  культуры, 
невостребованность  нравственного  Потенциала  общества  в  эпоху  научно-
технической  революции,  доминирование  технократических  и  сциентистских 
представлений  в  науке,  приводящее  к  фрагментарному  восприятию 
действительности,  актуализируют  поиск  новой  стратегии  и  содержания 
воспитания  человека  третьего  тысячелетия.  Достижение  поставленной  цели 
может  быть  осуществлено  только  в  условиях  формирования  принципиально 
иной  системы  освоения  действительности,  способствующей  становлению 
концептуальной,  целостной  картины  мира  в  сознании  учащихся.  При  этом 
выявление  и  восприятие  культурных  универсалии,  обеспечивающих 
глобальную  перспективу  процесса  преподавания,  составляющими  фундамент 
нового  педагогического  мышления.  Каким  бы  ни  был  вариант  будущего,  все 
равно,  по  видимому,  он  будет  связан  с  возрождением  традиционных  культур. 
Следует прилагать силы для сохранения родной традиционной культуры, чтобы 
в будущем у нас осталось то, с чего мы можем начать наше возрождение.  
Культурное 
наследие 
в 
контексте 
национальной 
идеи 
это 
изучение,возрождение  историко-культурных  традиции,восстановление  и 

39 
 
сохранение  культурного  наследия,пропоганда  культурного  наследия  за 
рубежом.  
   
 
Список использованной литературы 
1.Обращение 
Ассамблеи 
народа 
Казахстана 
к 
гражданам 
страны(Астана,17января 2014г.) 
2.Доктрина национального единства Казахстана,2010 г. 
3.Национальная идея «Мәңгiлiк Eл» 
4.Национальная культура и ее основные компоненты  
5.  Жолдубаева  А.К.Многомерный  образ  человека  в  контексте  казахской 
традиции//Успехи современного естествознания.-2011 
6.  Губбыева  З.О.,Есина  Т.А.Культурология:Учебник  для  студентов 
гуманитарных 
вузов.-Тула:Тульский 
государственный 
педагогический 
университет им Л.Н.Толстого,2008г. 
7.  Минсабирова  В.Н.Национальная  культура  как  средство  формирования 
национального самосознания личности будущего педагога и его воспитанников 
 
 
Мәңгілік Ел» - магистральное направление развития казахстанского 
общества 
Гривенная Л.А. 
зав. каф. Ассамблеи народа Казахстана 
СКГУ им. М. Козыбаева, к.и.н., доцент 
 
Философско-политические основы понятия «Мәңгілік ел» уходят корнями 
к временам древних тюрок. На  орхоно-енисейских памятниках VIII века были 
высечены  слова о том, что тюркский народ должен продлиться в века. Предки 
призывали  к  возрождению  великого  государства,  не  допускать  распрей  и 
междоусобиц,  сохранять  единство  целей,  устремлений,  не  поддаваться 
внешним разъединяющим силам.  
Служение этой идее спасало нашу землю во все времена от захватчиков, и 
эта связь во времени и в истории не должна прерваться. В настоящий период - 
эру  глобализации,  идея  «Мәңгілік  ел»  является  гарантией  возрождения  основ 
цивилизации  номадов  в  их  современном  виде,  расцвета  нашей  страны  как 
передового, сильного государства. 
С  обретением  независимости  наша  страна  получила  исторический  шанс 
для претворения в жизнь этой идеи. 
Впервые Глава государства Н.А. Назарбаев публично апеллировал к идее 
«Мәңгілік Ел» в 2010 году во время торжественного собрания, посвященного 
Дню Независимости Республики Казахстан.  
В  2011  году  у  казахстанцев  появился  новый  символ  современной 
республики  и  триумфа  казахстанского  народа,  реализовавшего  многовековую 

40 
 
мечту о суверенитете своей страны - триумфальная арка «Мәңгілік Ел». 
В  декабре  2012  года  Н.  Назарбаев  озвучил  национальную  идею  в  
Послании 
народу 
Казахстана 
«Стратегия 
«Казахстан-2050»: 
новый 
политический курс состоявшегося государства». 
Следующее  упоминание  о  «Мәңгілік  Ел»  встречаем  в  выступлении 
Президента в канун Дня Независимости  14 декабря 2013 года.  
В наиболее полной форме идея предстала в Послании Президента «Нұрлы 
жол  -  путь  в  будущее»  от  17  января  2014  года,  где  «Мәңгілік  Ел  -  это 
национальная идея нашего общеказахстанского дома, мечта наших предков». 
Тогда 
же 
были 
сформулированы 
государствообразующие, 
общенациональные  ценности,  составляющие  основу  нового  казахстанского 
патриотизма: независимость, национальное единство, мир и согласие, высокая 
духовность,  экономический  рост  на  основе  индустриализации  и  инноваций, 
Общество  Всеобщего  Труда,  общность  истории,  культуры  и  языка,  а  также 
национальная  безопасность  и  глобальное  участие  нашей  страны  в  решении 
общемировых  проблем.  В  этом  же  Послании  Глава  государства  поручил 
разработать  администрации  президента,  правительству,  Ассамблее  народа 
Казахстана  совместно  с  общенациональным  движением  «Казахстан-2050» 
концепцию  данной  идеи  и  изложить  ее  форме  патриотического  акта  все 
общественные и политические силы.  
В  своем  выступлении  на  внеочередном  съезде  партии  «Нур  Отан», 
состоявшемся 11 марта 2015 года, Елбасы отметил, что «Мәңгілік Ел» должна 
быть как вторая Конституция: «Консолидирующие ценности на базе «Мәңгілік 
Ел»  -  это  гражданское  равенство,  трудолюбие,  честность,  культ  учености  и 
образования,  светская  страна  -  страна  толерантности.  В  этом  случае 
гражданство  будет  самым  надежным  фундаментом  устойчивого  и  успешного 
государства».  В  Плане  нации  «100  шагов  по  реализации  пяти 
институциональных реформ» 85-й и 89-й шаги посвящены идее «Мәңгілік Ел». 
Разработка акта заняла два года, он всесторонне обсужден во всех звеньях 
Ассамблеи,  научных  кругах,  среди  политиков,  бизнесменов  и  деятелей 
культуры. 
Патриотический акт «Мәңгілік Ел» был принят 23 апреля 2016 года на 
ХХIV сессии Ассамблеи народа Казахстана. 
В основе Мәңгілік Ел – простые, понятные и самые ценные для каждого 
из  нас  истины  –  благополучие  наших  семей,  гостеприимство  и  трудолюбие, 
стабильность, безопасность и единство, уверенность в завтрашнем дне. 
В  основе «Мәңгілік Ел» лежат  7 основополагающих ценностей: 
1.
 
Мәңгілік Ел - это Независимость и Астана. 
2.
 
Мәңгілік Ел - это общенациональное единство, мир и согласие. 
3.
 
Мәңгілік Ел - это светское государство и высокая духовность. 
4.
 
Мәңгілік Ел - это устойчивый экономический рост на основе инноваций. 
5.
 
Мәңгілік Ел - это Общество Всеобщего Труда. 
6.
 
Мәңгілік Ел - это общность истории, культуры и языка. 
7.
 
Мәңгілік  Ел  -  это  национальная  безопасность  и  глобальное  участие 
Казахстана в решении общемировых и региональных проблем. 

41 
 
Как  отметил  Н.  Назарбаев,  в  документе  связаны  воедино  вопросы 
экономики, политики, морали, веры, нашего видения в глобальном мире.  
«В  патриотическом  акте  мы  на  века  закрепляем,  во-первых,  главные 
общенациональные  ценности,  созданные  нашим  народом,  во-вторых, 
ментальную  сердцевину  взаимной  нашей  ответственности  -  государства, 
общества,  граждан  -  за  судьбу,  развитие  и  процветание  Казахстана»,  -  сказал 

жүктеу/скачать 1,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: