Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Республикалық ғылыми педагогикалық кітапхана

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Республикалық ғылыми – педагогикалық кітапхана
Салқам Жәңгір хан
(1628-1652)
Алмабаева А.
Әдебиеттерді ғылыми өңдеу
бөлімінің қызметкері

Қазақ хандығына 550 – жыл
Салқам Жәңгір хан
«Орбұлақ шайқасы»

Есім хан 1628 жылы 
қайтыс болғаннан кейін
мұрагері Жәңгір хан билік 
басына келеді.

Есім ханның көзі тірісінде-ақ жоңғар 
қалмақтарымен күресте оның ұлы Жәңгір сұлтан 
көзге түседі.

Салқам Жәңгір – Қазақ Ордасының 24-ші ханы. 
Есім ханның белгілі үш ұлының бірі, әрі бірегейі. 
Шежіреге сүйенсек;

Салқам Жәңгір ханның шежіресі
Шыңғыс хан Жошы хан Орда Ежен Сарытақтай
Қоныша 
Баян Сасыбұқа Ерзен Шымытай Орыс хан 
Құйыршық
Барақ хан Жәдік
Шығай хан Есім хан 
Салқам Жәңгір хан

СалқамЖәңгір хан 
шын есімі 
Жаһангер
саясаткер,тапқыр да 
батыл қолбасшы, 
халық жанашыры 
1635 жылғы шайқаста қазақ 
жауынгерлерінің тікелей 
қолбасшысы болды
жоңғар тұтқынына 
түсіп, еліне қайта 
оралады
жоңғар хандығының 
негізін қалаушы Батыр 
қонтайшы
билеуші деген мағынаны 
білдіреді
1643 жылы Батыр 
қонтайшы қазақ 
жерін басып кірді
осы жылы Орбұлақ 
шайқасы болды

1643 жылы 
Орбұлақ 
шайқасы 
Батыр қонтайшы 
қазақ жеріне 
жорық жасап, 
өшін алмақ болады
осы шайқаста 
“Салқам Жәңгір” 
атанады
1652 жылы дүние 
салды 
Осы шайқаста
қаһармандығымен 
көзге түседі


Туылған жылы белгісіз ол жөнінде әзірге 
ғылымға белгілі деректерде ешқандай 
мәліметтер жоқ. Бірақта оны болжаммен 
XVI-ғасырдың соңында немесе XVII ғасырдың 
бас кезінде дүниеге келген деп айтуға болады. 
Жәңгірдің шын есімі – Жаһангер (парсыша
“әлемді бағындырушы, билеуші”). Оның Жәңгір
болып айтылуы парсыша есімнің қазақ тілінің
ерекшелігіне сай өзгеруінен шығып тұр.

Мұндай есім XV-XVIII ғасырлардағы Орталық Азия 
мен Қазақстан аумақтарындағы билеуші әулет 
өкілдерінің арасында жиі ұшырасады.
Жәңгір ханның есімі шығыс деректеріндегі және орыс 
тіліндегі мәліметтерде XVII ғасырдың 30- жылдары
ның ортасындағы оқиғаларға байланысты кездесе 
бастайды. Ондағы деректердің мәліметтерінде ол 
сұлтан лауазымымен айтылады.

Жәңгір ханның ұрпақтары жайында айтсақ, екі 
қызы үш ұлы болған. Екі қызының бірі 
Аштарханилық, Абдал-Азиз ханға, екіншісі Қазақ 
ханым атты қыз – Шығыс Түркістандағы 
шағатайлық Абдоллах ханның ұлы Жолбарыс 
ханға ұзатылады. Жәңгір ханның ұлдарының 
үлкені – Аппақ сұлтан, келесі ұлдарының бірі –
Тәуке сұлтан. Ол қазақ тарихында – Тәуке, Әз 
Тәуке деген есіммен қалады. Ал үшінші ұлының 
есімі Уәлибақи. Жәңгір әкесінің тірі кезінде – ақ
Қазақ хандығының шеткі ұлыстарын нағашы 
атасы Әбдірақым хан билеген.

Салқам 
Жәңгір 
хан
ішкі 
саясаты
Қазақ рулары мен тайпалар 
арасындағы қақтығыстарды 
тоқтатты. Тайпалар мен қазақ 
руларының басын біріктірді. Бір 
мемлекетке шоғырландырды.
сыртқы 
саясаты
Ресей, Орта Азия, Қырғыз елдері 
мен экономикалық және сауда бай-
ланысы. Қазақ жеріне ешкім қол сұға 
алмайтын тұтастығын қамтамасыз
етуге бағыттады. Көршілес мұсыл-
ман елдеріндегі билеуші әулет өкілде-
рімен туыстық қатынастарды нығай-
туды, бейбітшілікте болуды мақсат 
еткен.