Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi

№ 1 (86) 2012
207
political transformation and modernization of the countries of the Central Asia in modern conditions, comes 
to a conclusion that authoritarianism is an inevitable stage at transition from totalitarianism to democracy, 
and the optimal and viable mode of the state board - authoritarianism and democracy synthesis.According 
to A.Dzhenkshenkulova, specificity of a transition period in the countries of the Central Asia consists that 
«in  due  time  to  these  countries  have  imposed  from  the  outside  the  Soviet  variant  цивилизационной  to 
modernization, and in some cases literally armed force. 
This variant was badly integrated to traditional social relations of the people of the Central Asia and 
their cultures». Political process in the Central Asia - the phenomenon of new time. For its justification and 
disclosing are not sufficient neither descriptions, nor simple ascertaining. It is necessary to consider it as the 
object belonging simultaneously to material and spiritual life of a society, using for this purpose methods of 
scientific is social-humanitarian knowledge. If to take into consideration the factor of historical memory (i.e. 
a role досоветской and the Soviet history) and mentality, and also feature of a conduct of life of the people 
of the Central Asia it is possible to present all complexity of transformation developed here. Democratic 
transformations  are  only  a  part  of  this  difficult  and  many-sided  process.  Moreover,  democratization  and 
market reforms - two most mentioned sides of this transformation - not only mutually causes each other, but 
also is in interrelation with other directions of transformations. For the Soviet Central Asia disintegration of 
the USSR first of all meant disappearance of the uniform managing center performing the complete system 
control over all elements of ability to live of communities, including an operational administration economy, 
forming of foreign policy, system of safety, the basic ideological principles of functioning etc. Being a part 
of uniform centralized system of the USSR, republics of Central Asia almost were completely dependent 
at accepting of the major decisions. Disintegration of the USSR has put them in a situation of search of the 
place and creation of new system unity in the one-stage changed world.This position assumed revealing 
of  interests  of  concrete  political  system  (in  this  case,  the  former  Soviet Allied  Socialist  Republic)  from 
general system unity of the former USSR. For this purpose it was necessary to undertake the whole series 
of measures on creation of institutes of the independent state, and also to specify its priorities in internal and 
foreign policy.Transition to new political life for the former union republics was not simple from the point 
of view, both the theory, and practice. At the first stage of a transition period there was a question: «With 
what to begin?». One asserted, it is necessary what to begin with economic reforms, others - with political. 
The third considered that it is necessary to carry out political reforms, simultaneously having involved the 
economic. Such approach has been caused by that political development should, in their opinion, promote 
effective economic reforming and construction of market relations with a multistructure economy and various 
patterns of ownership.  At the first stage of a transition period the central-Asian countries have gone by the 
way of forming of new political institutes - presidencies, the government (executive, legislative, judicial), 
new political parties, public organizations, associations etc. Originally in all republics of region a principal 
organ still had the Supreme body, and its chairmen acted as heads of the state. Thus in all countries except 
for the Kirghiz Republic, Chairmen of the Supreme bodies there were избранны Secretaries of the Central 
Committee of the Company of the republics holding this post at the moment of acquisition of independence.
Efforts of the come to power public politicians forming of the super strong presidential power allocated 
huge, frequently with excessive powers has prevailed. Certainly, it became possible at the expense of certain 
easing of other state institutes, including parliament of political parties of judicial authority, forms of direct 
democracy. In the justification of such position usual to be conducted the standard kit of the arguments which 
essence consists in absence of alternatives of the power of the leader - of the reformer, called to perform a 
series of radical transformations to the transit period.After disintegration of the USSR by a stability primary 
factor in the Central Asia was stability of ruling elite, its capability to keep the control over a situation and to 
provide continuity of the power in a concrete society which actually meant preserving of the reached level of 
modernization. This subjective factor - capability of ruling elite to provide continuity of the power - became 
key in provision of stability of a society in the conditions of an acute shortage of time for search of ways of 
development. 
The analysis of political development in developments in a cut 
on the region countries.
Republic Kazakhstan. When empire disintegration became true fact, it was necessary for heads of new 
central-Asian states to find the answer to two questions: how about correction, against whom to lean? And 
it was necessary to solve all, without participation of Moscow. Especially sharply these questions have risen 
in front of Kazakhstan - the big country with the economy closed to Russia and ethnically heterogeneous 
population. 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
208
In  our  opinion,  starting  conditions  of  Kazakhstan  have  allowed  the  country  to  leave  in  unconditional 
leaders in region. It was promoted by following factors. In - the first, the republic has received a solid share 
of economic potential of Soviet Union in the order. As a result of revolution of 1917 Kazakhstan became the 
owner of the huge territory allocated with the richest and various stocks of natural resources (about three 
billions tons of taken oil in the dissolved deposits) thanks to what the republic could count really on fast 
attraction of the foreign capital for development of production sphere and introduction in the economy of 
modern technologies.Secondly, during the Great Patriotic War 1941-1945 in republic from areas to which 
threatened occupation, along with collectives of workers and the technical personnel 220 factories, factories, 
masterful, artilleries and groups of industrial enterprises (during war 20 from them were evacuated) have 
been evacuated. Then the overwhelming majority of scientific shots which wars after end remained there has 
moved to Kazakhstan. 
The  third  factor,  much  important  role  becoming  independent  Kazakhstan,  the  complex  of  events  for 
liquidation of lagging of agricultural industry and to increase in production the grains known under the name 
«virgin  soil»  became  played  conducted,  since  1945. A  virgin  soil  was  the  powerful  accelerator  not  only 
agrarian sector, but also an all-around development of economy, a science and culture of Kazakhstan. Those 
years to Kazakhstan has arrived more than 600 thousand technical officers, specialists of agricultural industry, 
machine operators and builders. Within 1954-1955 from cities, the regional centers of Kazakhstan and other 
republics to state farms and collective farms it has been directed more than 6 thousand agriculturists, livestock 
specialists, engineers, mechanics, etc. specialists. Over thousand skilled organizers agricultural production 
have passed, for work as directors of state farms and MTS chairmen of collective farms as a whole the 
высокотоварным production the virgin soil has brought the appreciable contribution to a republic export 
potential. With a basis Kazakhstan became the large manufacturer of grain and fig. production of a potato, 
vegetables, and grapes fruits has sometimes increased.Fourthly, long time at the head of republic there was 
D.Kunaev, having the big authority on the Political bureau of the Central Committee of the CPSU and made 
every possible effort for prosperity of the country as a part of the Soviet state. It, heading Kazakhstan more 
quarter of the century, had huge untouchable authority among the republic people. After union disintegration 
by such leader Kazakhstan the state became N.Nazarbaev which promotion, on a post of the first secretary 
of the Central Committee of Communist Party of Kazakhstan was promoted by December events of 1986 
and G.Kolbina›s leave. N.Nazarbayev who had a wide experience of management, allocated with uncommon 
intelligence and the will, having image of the most perspective politician among leaders of the CIS countries, 
became the national leader recognised not only political elite of the state, but also the simple people. It had 
strong support both the Kazakhstan parting-state structures, and elite of the Kazakh clans. Radical nationalist 
and religious, and also liberally-democratic oppositional currents have arisen and in Kazakhstan, but they 
were still weak with small influence  and could not throw down a challenge of the power of N.Nazarbaeva. 
Besides, it managed to solve a problem of consolidation of a political society of Kazakhstan, to develop and 
implement the concept of the state national policy which is focused on accounting and the coordination of 
interests and requirements of each ethnos, their active interaction in a uniform state generality of the people. 
For realization of the balanced national policy at the expense of harmonious synthesis of a policy of the state 
and activity national - the cultural centers in provision межэтническою the world and the consent in republic 
in 1995 the Assembly of the people of Kazakhstan has been created. Subsequently it has turned to unique and 
effective institute of a civil society.At the initial stage of independence the Republic Kazakhstan has entered 
the most complicated period of transformation of all parties of ability to live of the state. It mentioned all 
branches of the power, and first of all, legislative and executive [4].  
Characteristic sign of the period 1991-1993 was rupture between new tendencies of development and 
inertial preserving of the majority of lines of the Soviet system. It was required to find a new configuration 
of the authorities, their ratio and responsibility spheres. Originally changes have mentioned the executive 
authority, having expressed in entering of a post of the President in all republics of the former Soviet Union.
The post of the President of the Kazakh Soviet Socialist Republic has been founded on April, 24th, 1990 
earlier, rather than институционально the institute of presidency arranged and having legislative base. The 
first national presidential elections of the country have taken place on December, 1st 1991г. The presidential 
post was actually other name of a post of the first secretary of the Central Committee of Communist Party of 
Kazakhstan. The difference consisted in understanding of presidency at the given stage not as institute, and as 
declaring of independence of Moscow and. Finally, requests for a known share of the sovereignty [5]. 
In the institutional plan of change nevertheless were, as it has led to reducing of powers of the Chairman 
of the Supreme body which has lost the status of the higher public official of the country in contacts to an 

№ 1 (86) 2012
209
external world and in the country. Elections became the first change which has mentioned imperious structure 
of republic, towards its transformation from Soviet to new, specific to the period of disintegration of Soviet 
Union. They have generated the first rudiments of a new ratio of the authorities in republic and that the most 
important thing, have interrupted dependence on the Soviet system: now the country the President who could 
not be displaced strong-willed the decision administered duly elected over the majority of the population, and 
its post was legitimate. 
Direct elections have changed system of legitimacy of the power of the Head of the state. Now the president 
did not depend on will of the higher representative body, thus, combination of posts of the head the state and 
the executive authority at direct electoral elections in December, 1991 has allowed to draw a conclusion that 
there was a transition from semi parliamentary and presidential system.
Confirmation to it became constitutional the law «About the state independence of Republic Kazakhstan» 
from December, 16th, 1991 where transition to presidential republic has been fixed.
Experts allocate 3 stages of functioning of institute of presidency in Kazakhstan.
                                                       
THE LIST OF REFERENCES
1.Толипов Ф. Демократизм, национализм и регионализм в странах Центральной  Азии // Центральная Азия 
и Кавказ-2000.№4. -С.7.
2. Панарин С. Политическое развитие государств Центральной Азии в свете географий и историй региона // 
Вестник Евразий.-2000. -№1.
3. Пшеворский А. Демократия и рынок. Политические и экономические реформы в Восточной Европе и 
Латинской Америке. – М.,1999. -С.62.
4. Назарбаев Н.А. В потоке историй. –Алматы, 1999. -С.131.
5. Обзор общественно-политической ситуаций в Республике Казахстан за 1991 – 2001гг. // Саясат. -2002. -№1. 
-С.4.
Редакцияға 11.10.2011 қабылданды.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
210
Қ.С. ЕРМАҒАНБЕТОВА
 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МӘДЕНИ САЯСАТЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ 
БАҒЫТТАРЫ МЕН ЖЕТІСТІКТЕРІ
Such issues as essence,significance and the main processes of developing cultural policy of Independent  
Kazakhstan are  considered in this article.
The aim is to open up  the essence of the main programs  and directions  in improving of cultural  of 
Kazakhstan’s society.
Make an analysis  of the following measures as policy of Kazakhstan in a cultural sphere of saving and 
developing national cultural inheritance and values.
Міне, Қазақстанның тәуелсіздік алғанына 20 жыл толып отыр. Осы уақыт ішінде Қазақстан басынан 
қиыншылықтарды да, жетістіктерді өткізді. Елдің ел ретінде, ұлт ретінде жетілуінің басты ерекшелігі: 
ұлттық тілді, ділді, дінді, өзіндік сананы дамыту, яғни бір сөзбен айтқанда ұлттық мәдениетін дамыту 
және жетілдіру болып саналады. 
Қоғамның қандай да бір саласын дамыту немесе жетілдіру үшін ескі дәстүрге талдау жасау керек, 
оның кемшіліктері мен жетістіктерін ескеру керек және жақсы саясат жасау керек. 
1991 жылдан бастап қазақстандық қоғамда этномәдени, конфессиялық (діни) және идеологиялық 
плюрализм  идеялары  ерекше  қарқын  ала  бастады.  КСРО-ның  құлауынан  кейін  посткеңестік 
кеңестік мәдени құндылықтар мен нормалардың дәстүрлі жүйесінің тоқырауға ұшырауы, «кеңестік» 
типтегі  субмәдениеттің  жойылуы  барысындағы  коммунистік  идеологияның  кейінге  ығыстырылуы 
нәтижесінде әлеуметтік және мәдени бытыраңқы күйдегі бұқара бос қалған социомәдени кеңестікті 
толтыру алуан түрлі мәдени формаларды жаппай қабылдай бастады.
Бұл туралы қазақ мәдениеттанушылары Ғабитов Т.Х., Мүтәліпов Ж.М., Құлсариева А.Т., Ибекеева 
С.Е. «Мәдениеттану» оқулығында былай дейді: «Большевиктер орнатқан тоталитарлық жүйе қазақ 
халқының азаттық алу, мәдени өркендеу мүмкіндіктерін құлдыратып жіберді. Этнобірігу және мәдени 
эволюцияның бекерге шығаратын большевиктік идеология мен практика бұрынғы Ресей империясы 
топырағындағы  халықтардың  ғасырлар  бойы  жинақталған  мәдени  құндылықтарын  талан-таражға 
салды.
Қорыта айтқанда, большевиктік «мәдени революция»  жер шарының алтыдан бір бөлігінде «кеңестік 
адам» атты, бұрын соңды болмаған, адамдардың айрықша түрін қалыптастыруға бағытталды. Әрине, 
ширек ғасырға созылған бүкіл осы кезеңді тек қара бояумен суреттеуден аулақпыз. Қазақстанда кеңес 
өкіметі жылдарында мәдени салада едәуір жетістіктер де болды. 
1991 жылдан бастап Қазақстан - тәуелсіз мемлекет. Ата-заң бойынша, ол қазақ халқының өзін-өзі 
билейтін елі және басқа этникалық топтарға тең құқықтықты қамтамасыз етеді. Екі ғасырдан артық 
қыли заман бұғалығын басынан өткізген ел енді ғана өзіне тән мәдениет пен өркениетті қалыптастыруға 
мүмкіндік алды» [1, 279-280].
Бұрынғы  КСРО-ның  титулдық  этностарының  мәдениеттері  арасында  қазақ  мәдениеті  ең 
орыстандырылған,  орыс-кеңес  мәдениетімен  неғұрлым  көп  ассимиляцияланған  мәдениеттің  бірі 
болды.  Қазақтың  кеңестік  мәдениеттің  көшірмесі  болмауы  мүмкін  емес  еді,  өйткені  ол  Мәскеуде 
өндірілген мәдениет үлгілерін қазақтың ұлттық топырағында көшіру түрінде дамыды. Бұл әдебиетті, 
киноны,  балетті,  музыканы,  театрды,  теледидарды,  қоғамдық  ғылымдарды,  білім  беруді  және  т.б. 
қамтиды.  Бірақ  мұндай  идеологиялық  тәсілмен  айқындалатын  мәдени  дамудың  қазақтың  ұлттық 
ФИЛОСОФИЯ
ФИЛОСОФИЯ

№ 1 (86) 2012
211
мәдени дәстүрі мен халықтың рухымен ешқандай органикалық байланысы болмады және сондықтан 
ол халықтың қызығушылығын тудырмады. Қанша дегенмен, қазақтар орыстық кеңестік мәдениеттің 
жетекшілігіне бейімделе алғанымен, қазақ тілі мен мәдениеттің бейшара қалпы, олардың жадаулығы 
мен  төмен  дәрежесі  түбірлі  этностың  қалыптасып  келе  жатқан  этникалық  элитаның  қалыптасқан 
жағдайға қарсы ішкі наразылығын тудырмай қоймады.
Тәуелсіз қазақстандық мемлекеттің жаңа мәдениетін қалыптастыру процесінде Қазақстанда берік 
саяси  тұрақтылықтың  негізін  қалаған  ұлтаралық  және  конфессияаралық  келісімді  сақтау  ісіндегі 
Қазақстан халықтарының жинақталған потенциалын жоғалтып алмау аса маңызды.
Ұлтаралық келісімның саяси маңызы зор. Себебі ұлтаралық жанжалдың астарында дәстүрлер мен 
құндылықтар қақтығысы да болуы мүмкін. Сондықтан Қазақстандық қоғамның сақталуы мен дамуы 
мақсатында Қазақстанның мемлекеттік мәдени саясатының негізіне мәдени плюрализм принципінің 
қаланғаны дұрыс шығар. 
Болашақ Қазақстанның мәдени болмысы әртүрлі ұлттық мәдениеттерінің техникалық жиынтығы 
емес,  тұтастай  жалпы  қазақстандық  мәдениетті  құрайтын  өзара  байланысты,  өзара  бағынышты 
мәдени этникалық кешендердің органикалық қосындысы болуы тиіс.
Мұның  алдында  айтып  өткендей,  Қазақстанның  мемлекеттік  билігінің  тәуелсіздік  алған 
алғашқы күндерінен бастап, оның қалыптасып келе жатқан жаңа мәдени саясатында рухани-мәдени 
төлтумалықты қайта түлеу мен дамыту, оның ішінде, ең алдымен, қазақ этносының ұлттық мәдениетін, 
дәстүрі мен тілін қайта өркендету курсы қабылданған болатын. Алайда қазақ мәдениетінің этникалық, 
құндылықтық,  эстетикалық  ерекшеліктерін  қайта  өркендету  кезеңі  өзінің  потенциалды  тамырын 
тереңге жіберіп үлгерген мәдени интеграция үрдісінің объективті уақыты мен тұспа-тұс келіп отыр. 
Жаңа ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялардың және дамуы және олардың құлаштап 
қарқын  алуының  нәтижесінде  әлемнің  планетарлық  «тарылуы»  іске  асуы  Спутникте  теледидар, 
интернет, компьютерлік мәдениеттің кәдімгі картинаға айналып кеткені сондай жер шарының кез-
келген нүктесіндегі көптеген адамдар өздерінің күнделікті өмірін оларсыз көзге елестете алмайды. 
Халықаралық трансұлттық және ғаламдық бастаулардың бір-бірімен өзара тығыз байланыстылығы 
және  осыдан  туындайтын  мәдениеттің  ғаламдастырылуы  әлемдік  қауымдастықтың  мәндік 
сипаттамасына айналды. 
Мәдени  мүмкіндіктер,  тарихи  дәстүрлер,  экономикалық  ахуалдар,  ресурстық  негіздер,  сонымен 
бірге конструтивті негізге көне бермейтін төл немесе ұлттық дүние түйсінулер мен дүниетанымдар 
дегеннің  бәрі  демесек  те  осы  сияқты  көптеген  жағдайлар  мен  кейде  аңғарып  болмас  факторлар 
өзгелермен санасуды қажет етеді. 
Қазіргі  әлемнің  нақты  болмысы  бұл  қайшылықтағы  жетекшілік  ғаламдастыру  үрдісі  жағында 
екендігін  көрсетеді.  Ол  ұлттық  мемлекеттер  тарихи  аренада  жаңа  тәуелсіз  мемлекеттердің  пайда 
болуына  қарай  санының  өсуіне  қарамастан,  бірте-бірте  кейінге  ығыстырылуда.  Бұл  қайшылықпен 
барлық елдер бетпе-бет келіп отыр, ал посткоммунистік елдер үшін бұл қақтығыс өте маңызды және 
принципиалды мәнге ие. 
Ғаламдастырудың  мақсаты  әртүрлі  мәдениеттердің  ғаламдық  мәдениетке  қосатын  үлестеріне 
сәйкес  олардың  өздерін  көрсету  мүмкіндіктерін  ашуға  бағытталғандықтан  бұл  интеграциялық 
процестің объективті логикасына орай мәдени әралуандылықтың редукциясына және ұлттық, мәдени, 
діни өзге де тұлғалық типтердің оңталайландыруына  әкеледі. 
Оның үстіне, даму деңгейі төмен және дамушы елдерде бұқаралық мәдениеттің ықпалы дамыған 
елдерге қарағанда әлдеқайда қайшылықты екенін ескеру қажет.
 Ол бөтен индивид үшін жеңіл өмір сүрудің елесін қалыптастырып, оның санасында батыстық өмір 
сүру тәртіптерінің артықшылықтарын идеалдандырып, өз мәдениетіне деген жадау көзқарас сезімін 
тудырады. 
Сондай-ақ,  жеңіл  мазмұндағы  телебағдарламалар  мен  кинофильмдерді  қызықтырушы 
әдебиеттерді кеңінен насихаттап тарататын бұқаралық мәдениет бұрынғы қалыптасқан көзқарастар 
мен бағдарларды, осыған дейін болған жүріс-тұрыс нормаларымен тұтынушылықты бұзып, олардың 
орнын сол рыноктың тәуелді мифтермен және фетиштермен алмастырады. Ал көбіне осы жергілікті 
тұрғындардың  бұл  нарыққа  шығарып  сататын  түгі  жоқ.  Этникалық  мәдениеттермен  және  әдет-
ғұрыптармен тығыз байланыстығы бұрынғы тұтынушылықтардың бұзылуы бүкіл жүйедегі үйреншікті 
бағдарлар мен ұмтылыстардың күйретілу салдарына әкеледі. 
Біз  қаласақ  та,  қаламасақ  та  ғаламдастырудың  тұрақты  серігі  батыстық  бұқаралық  мәдениет 
жетекші ықпалы болып отыр. Бұл халықаралық байланыстар процесінде ағылшын тілінің стихиялық 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
212
түрде  қалыптасып  келе  жатқан  үстемдігінің  материалдық  игіліктерімен  бекітілген  латентті 
еуропоцентризммен, Европа мен АҚШ-ң ғылыми-техникалық және әлеуметтік-экономикалық тұрғыда 
табысты  түрде  дамуынан  көрінеді.  Және  бұл  кездейсоқ  емес,  өйткені  жер  бетіндегі  көпшіліктің 
көзінше Батыс интеллектуалдық және көркем ағымдардың байлығының, шынайы ғылым мен жоғары 
мәдениеттің «жерұйығы» болды және солай қалады да.
Батыстың  мәдени  экспанциясы  халықаралық  құжаттарда  мәдени  империализм  ретінде  жиі 
анықталды.  Әдетте  «мәдени  империализм»  ұғымы  шетелдік  мәдениеттің  құндылықтары  мен 
ғұрыптарын өзге ұлттың мәдениеттері есебінен тарату мен көтеру үшін саяси және экономикалық 
билікті қолдану деп түсіндіріледі. Ал мәдениет саласының өз ішінде мәдени имперализмнің негізгі 
белгілеріне төмендегілер жатады:
1. Батыстық қоғамға тән өмір тәртібі мен тұтынушылық бағдарларды көшіру;
2. Өзге мәдениеттердің үлесін ескермей, әмбебап сипатталатын батыстық мәдениетті енгізу;
3. Мәдени байланыстар арқылы саяси мақсаттарға жетуге ұмтылу;
4.  Ақпараттың  біржақты  ағымы-«орталықтан»  «шеткеріге»,  яғни  коммуникация  мен  бұқаралық 
ақпарат құралдары және көңіл көтеру индустриясы саласындағы ірі батыстық компаниялардан өзге 
елдердің сан мыңдаған аудиториясына қарай ағуы;
5. Батыстық бағдарды бекітуге жағдай жасайтын және буржуазиялық Батыс ықпалының сүйеніші 
болатын жергілікті әлеуметтік-мәдени элитаны қалыптастыру [2, 245].
 Бұл айтылғандардан Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін алғаннан кейін өзінің бүкіл қуатын 
көрсетіп үлгерген қазақтың ұлттық мәдениетін қайта түлету мен дамыту процесі үшін ғаламдастыру 
үрдісінің қандай қатер әкелетінін толық пайымдауға болады.
Өзімен бірге бағдарларды жоғалту, ыдырау элементтерін алып жүретін мұндай сыртқы мәдени орта 
жаңа өмірлік талаптарға лайықты жауап беретіндей өзінің жеткілікті берік және дамыған мәдениеті жоқ 
және сыртқы жойқын ықпалды бастан кешіріп отырған, әлі қалыптаса қоймаған ұлттық мәдениеттер 
үшін ерекше қауіп-қатер туғызады. 
Батыстық емес елдердің, оның ішінде Қазақстанның да дамуының түпкі заңдылығы бұл елдердегі 
заманға бейімделу, ең алдымен сырттан, динамикалық Батыс тарапынан ішкі, өзіндік заңдылықтар 
мен  құрылымға  үстеме  ретіндегі  «екінші»  процесс  ретінде  жүзеге  асады.  Алайда,  бұл  процестің 
екінші қыры ұзаққа созылған тарихи уақыт бойында қалыптасқан нақты қоғамның төлтумалылығын, 
оның сипаттамаларының өзіндік ерекшеліктерін бойына сіңірген социомәдени жүйе болып табылады. 
Сонымен, біз оны қаласақ та, қаламасақ та мәдениеттер арасындағы шекараларды үнемі өшіріп 
отыру  процесіне  тартылдық.  Сонымен  қатар  бұл  үрдіске  ғаламдастырудың  барлық  көріністеріне 
әрқалай қарсы тұратын және ұлттық мәдениеттердің дифференциациясына бағытталған, біріншісінен 
де кем түспейтін екінші үрдіс қарсы тұрады. Бұл екінші үрдіс ұлттық және аймақтық мәдениеттердің 
кемелді екендігін абсолюттендіруге тырысады. 
Алайда,  мұның  екеуінің  де  жүзеге  асуы  мүмкін  емес,  өйткені  әлемдік  өзара  қатынастар  мен 
қазақстандық полиэтникалық қоғамды социомәдени реттеудің нақты принциптеріне сәйкес келмейді.
Белгілі қазақстандық философ және саясаттанушы Ә.Н. Нысанбаевтың пікірінше, Қазақстан үшін 
оның одан әрі тарихи дамуының бірнеше мүмкін нұсқасы бар. Оның ең алғашқысы, бүгінгі транзиттік 
(өтпелі)  жағдайдан шығудың  біздің  қоғам үшін  табиғи  жолы  біздің  қазақ халқының  тоталитарлық 
мемлекет  пен  коммунистік  эксперименттің  құрбаны  болғанға  дейінгі  кезеңге,  яғни  революцияға 
дейінгі кезеңге қайта оралу болып көрінер еді. Мыңдаған жылдар бойы қазақ халқын органикалық 
түрде оның мекен ету ортасымен, ұлы даламен және оның төбесіндегі жұлдызды аспанмен біріктірген 
бұл ностальгия (сағыныш) әрине, түсінікті.
Отандық  мәдениет  трансформациясының  келесі  бір  табиғи  жолы  бізді  ұлттық  түбірдің, 
тілдің,  дәстүрдің,  әдет-ғұрыптардың  көпғасырлық  ортақтығымен  байланыстыратын  түркі-ислам 
әлеміне  органикалық  түрде  ену  болуы  мүмкін.  Бірақ,  бізде  өзіміздің  оңтүстіктегі  көршілерімізбен 
салыстырғанда,  таза  мұсылмандық  мәдениеттің  формалары  жетекшілікке  ие  болуы  қиын.  Қазақ 
даласында  ғасырлар  бойы  әр  түрлі  діндер  қатар  өмір  сүріп,  уағыздалды,  оның  ішінде  ертедегі 
христиандық та, буддизм де бар. Тәңірлік дәстүрге келер болсақ, ол өзінің мәні жағынан қарапайым 
халық  үшін  исламнан  бірде  кем  түспейді.  Сонымен  бір  мезгілде  жалпыславяндық  тұтастық  және 
соборшылық  идеялары  сияқты  пантүркизм  және  панисламизм  идеяларының  да  өмір  сүруге  толық 
құқылары бар.
Және, ақырында, ХХІ ғасырдағы біздің  мәдениет үшін ең қызықты және сонымен бірге, келешегі 
бар жолдың бірі-біз шартты түрде «евразиялық мәдени кеңістік» деп атап жүрген жол болуы мүмкін. 

№ 1 (86) 2012
213
Тағдырдың  еркімен  Қазақстан  географиялық  жағынан  болмаса  да,  демографиялық  және  мәдени 
жағынан Европа мен Азияның аралығында орналасты. Біз бұл тарихи айғақты ескермей, біздің ұлттық 
мәдениеттің одан әрі дамуына оның әсерін теріске шығара алмаймыз.
Біз  бірінші  рет  қайталағандай,  мәдениеттің  мәні  құндылықтық-мағыналық  және  әлеуметтік-
нормативтік  мазмұнымен  сипат  алады.  Модернизация  процестерінде  қоғамда  қалыптасқан  рухани 
құндылықтар, еңбек бағдарлары, рәсімдік құрылымдар, менталитеттің ерекше рөл ойнауы кездейсоқ 
емес. Мұны, әсіресе, Қазақстан халқының құндылықтық бағдарлары мен мәдени қажеттіліктерінің 
рухани  басымдылықтарының  құрылымын  трансформацияға  алып  келетін  елді  әлеуметтік-
экономикалық  реформалау  процесінде  ескеру  өте  маңызды.  Дәл  осы  мәдениет  саласы  қоғамдық 
өмірдің жаңа мақсаттарын, құндылықтары мен нормаларын анағұрлым терең айқындайды және болып 
жатқан өзгерістерді жаңа құндылықтық тұрғыдан қабылдаудың қалыптасуына жағдай жасайды. Жаңа 
мәдени саясат, өзінің тура мағынасында қоғамның және соцомәдени санасының қалыптасуына, оның 
ментальдығын (ділін), аксеологиясын, бірегейлік образдарын, әлеуметтік ұмтылыстарының сипаты 
мен әлеуметтік образдардың танымалдылық формаларын өзгертуге бағытталған деп айтуға болады.
Сонымен  қатар,  нақты  әлеуметтік  процесс  пен  бұқаралық  ақпарат  құралдарындағы  адамның 
қызметі  арқылы  жас  буын  не  ерікті,  не  еріксіз  түрде  болсын  материалдық  игіліктің  мүлдем  жаңа 
құндылықтарымен, әлемді қабылдаудың жаңа құндылықтық-мағыналық мазмұнымен сипатталатын 
күнделікті жүрістің белгілі бір жаңа біліми жиынтығын игереді. 
Қазақстандағы  мәдени  саясатты  зерттеу  бұл  саладағы  қоғамның  мәдени  өмірі  мен  мемлекеттік 
саясаттың өзара әсерінің басты ерекшеліктерін бірі мәдени саясаттың жарияланған принциптерімен 
мақсаттары мен социомәдени процестер бағыттының негізгі векторлары арасында түбірлі алшақтық 
болып қалып отыр. Басқаша айтқанда, социомәдени процестердің нақты дамуының негізгі векторлары 
мемлекеттің жүріп отырған ресми  мәдени саясаттың бағдарларымен сәйкес келмейді. 
«Қазіргі заман бұқаралық мәдениеттің, шала мәдениеттердің, мәдениет индустриясының қарқын 
алған  заманы.  Бұқаралық  мәдениеттің  дауылы  мен  боранынан,  самалы  мен  жұпарынан  қазақтың 
ұлттық  мәдениетінің  контексті  өзгеруі  мүмкін.  Бұқаралық  мәдениеттің  культтері  өте  мобильді,  ол 
бізге  кока  кола,  сағыз,  Мадонна  болып  келді.  Өйткені,  қазіргі  глобальды  мәдениетте  америкалық 
бұқаралық  мәдениет  пен  еуропалық  тұтынушылық  қоғам  мәдениеті  үстем  болып  тұр.  Сондықтан 
мемлекеттің мәдениет саласы телевизия, киноиндустрия, ақпараттық майдан, клипқа дейін кірпияз 
қадағаламаса,  Қазақстанның  бұқаралық  мәдениетті  шымкенттік  жүздеген  сарыжағал  басылымдар 
арқылы жасалмауы тиіс.
Мәдениетті жәдігерге айналдырып, оны жүйелеумен айналысатын саясат жүйелі саясат емес. Жүйелі 
саясаттың бағыттарын плюралистік негізде, қоғамдық институт негізінде құрылған шығармашылық 
ұйымдар ұсынсын.
Қазақстанның саяси жүйесіндегі идеяның айналымы дұрыс жолға қойылмаған сияқты. Осы күнге 
дейін плюралистік қоғамға сай, «жазушылар одағы», тарих институты, ұлттық телеарналар сияқты 
қоғамдық институттар ұлттық мәдениеттің мүддесін билікке ашық талап етіп қойып, жалпыұлттық 
бір мәселені түпкілікті шешуге ықпал ете алмай келе жатыр» [3, 23].
Дамудың  жаңа  даңғылына  түскен  тәуелсіз  Қазақстан  үшін  мәдениет  саласындағы  мемлекеттік 
дамуың мынадай 3 бағытынан тұрды:
1.Кеңестік замандағы мәдени саясаттың бағытын одан әрі жалғастыру:
2.Мәдени дамудың қазақстандық жаңа үлгісін қалыптастыру:
3.Мәдени дамудың батыстық үлгісін қабылдау
Бастапқыда Қазақстанда осы 3 бағыт қатар жүрді. Тәуелсіздік тұсындағы алғашқы 5 жыл, жалпы 
алғанда,  ұлттың  өткен  тарихымен  дәстүрлі  рухани  дүиетанымдық  тұғырлары  жаппай  қалпына 
келтіруге тырысушылық үрдісімен қатар қазіргі заманға сай озық батыстық өркениеттік құндылықтар 
мен жаңашылдықтарды жаппай жөн-жосықсыз қабылдаумен де сиппаталады. Саясатта осы уақытқа 
дейін қысым көріп келген республикадағы титулдық ұлттың мүддесін көздейтін ұлтжанды радикал, ура 
патриот топтардың жанайқайымен бірге батыстық бағдар ұстап демократиялық және ашық қоғам құруға 
шақырып, либерал демократттардың үні де басым шығып жатты. Экономика саласын мемлекеттік 
халықтық мүлікті талан-таражға салумен қатар жүрген жаппай жекешелендіру барахолкалар, комок 
лавкалар кейпіндегі «өркениеттік нарыққа» өтудің бастапқы қадамы болды. Кейін осы үшеуінің ортақ 
белгілері бар будандасқан үлгісі қалыптаса бастады. Оған Қазақстандағы көпұлттылық өз ықпалын 
тигізбей  қойған  жоқ.  Алғашқысы  қазақ  тілді  мәдениет,  дәстүрлі  дүниетанымға  және  архаизацияға 
яғни бұрынғы жетістіктерге сүйенеді. Ал орыс тілді мәдениет ұлттық тамырынан айырылған, сөйтіп 
негізгі бағдарын жоғалтқан, негізінен барынша батыстық құндылықтарға назар аударады.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
214
«Қазақстандық  қоғамның  қазіргі  қалыптасқан  ахуалы  мен  оның  болашақ  дамуының  рухани 
бағдарын анықтаудағы бәрін жаңадан бастап «Батыстық жолға түсу» стратегиясы өзін-өзі ақтамайды. 
Батыс өзінің дәстүрлі еуроорталық көзқарасынан бас тартып, шығыстық рухани құндылықтарға иек 
тартып жатқан тұста өзінен-өзі жеріген халықтардың ұлттық апатқа ұшырауы сөзсіз. 
Сондықтан да бүгінгі күннің басты міндеті ұлттық дәстүрді заман талабына сай өзгерте отырып, 
модеринизацияны жүзеге асыру болып отыр. Өтпелі кезеңнің қазіргі жүргізіліп отырған реформалары 
мен  өзгерістерінің  табысты  нәтижеге  жетіп,  экономикалық  серпін  жасауы  үшін  қоғамның  барлық 
құрылымдарын қамтитын және бірліктерін жалпы ұлттық идеяның қажеттілігі туындап отыр. Кейбір 
зерттеушілер Батыс пен Шығыстың дүниетанымдық формаларының  синтезі ретінде еуразияшылдықты 
қарастырып жүр.
Ал  батыстық  жолды  таңдаудың  немесе  белгілі  ғалым  А.  Қасымжановтың  сөзімен  айтқанда 
“маймылша  елпеңдеп  еліктеудің”  нәтижесінде  қоғамымыз  көптеген  өзгерістер  мен  жаңалықтарды 
басынан  өткізді.  Экономикада  нарықтық  қатынастарға  көшсек,  саяси  салада  демократиялық  ашық 
қоғам құруға ұмтылудамыз. Ал батыстың бұқаралық мәдениетінің үлгілері қазақы болмысты жан – 
жақты ығыстыра отырып, әсіресе жастардың санасынан орын ала бастады.
Нарықтық  экономиканы  таңдаған  қоғамда  мәдениет  туындысы    белгілі  дәрежеде  алып-сатудың 
затына айналуы және суреткердің немесе ойшылдың өмір сүруінің өзі коммерциялық факторларға 
байланысты болады. Нарыққа деген өндіріс өнердің бұйымының тауарға айналуын білдіреді және ол 
оның түпнұсқа екеніне де, көптеген көшірмелер түрінде болуына да қарамайды. Капитализмге нарық 
мәдени  қызметті  материалды  қамтамасыз  етудің  негізгі  формасына  айналады.  Әрине  тұрғылықты 
халықтың ауқатты бөлігі өнер туындысына тапсырыс беріп және оны сатып ала отырып, суреткердің 
өз күні үшін тіршілік етуіне коммерциялық қысым жасай алады. Мұндай жағдайларда  суреткердің 
коммерциялық  табысқа  тәуелділігі  мен  шығармашылықтың  еркіндігі  арасында  күрделі  дилемма 
туындайды. Суреткерді мемлекеттің диктатурасынан азат ете отырып нарық оны сонымен бір мезгілде 
коммерциялық сұраныстың тербелісіне тәуелді етіп қойды.
Осының  нәтижесінде  тәжірибеде  мынадай  сәйкессіздік  орын  алады:  Мемлекеттік  күш-жігер  ең 
алдымен  тарихи–мәдени  мұраны  сақтауға,  мәдени  дәстүрлерді  қайта  қалпына  келтіруге,  жоғарғы 
кәсіби  шығармашылықты,  білім  жүйесін  қайта  қалпына  келтіруге  бағытталса,  ал  мәдени  өмірдің 
барған  сайын  коммерциялануы,  керісінше,  шетелдік,  ең  алдымен  американдық  өндірістің  мәдени 
кең тұтынушылығын жаппай таратуға, қала халқының өмір тәртібі мен салттарын, әдет-ғұрыптарды 
шетелдік  үлгілер  бойынша  унификациялауға  әкеледі.  Осыған  қарамастан  кішкентай  қалалар  мен 
ауылдық  елдімекендердің  өмір  тәртібі  сол  дәстүрлі  күйінде  қалып  қойса,  ал  олардың  тұрғындары 
енгізіліп  жатқан  жаңашылдықтарға  үрке  қарайды.  Кез–келген  мәдениеттің  негізін  құрап,  оған  нәр 
беретін мәдени дәстүрлерді қайта өндіруге бағытталған мемлекеттік  саясат пен бұқаралық мәдениеттің 
қарапайым  формаларының  экспанциясын  әлсіз  ғана  ұстап  тұратын,  стандартталған,  сыбайластық 
жайлаған және рухани азғын жалған мәдениет арасындағы қайшылық шегіне жете шиеленісті.
Осылайша,  мәдениеттің  барған  сайын  коммерциялануы  мәдениеттің  бір  жағынан  адамдар 
бұқарасының талғамы мен қажеттілігіне және екінші халықтың неғұрлым ауқатты бөлігінің талғамына 
бейімделуді  білдіреді.  Экономикалық  тұрғыдан  алғанда  барлық  жерде  пайданың  максимизациясы 
заңдылығы, бір жағынан бұқаралық мәдениетті, екінші жағынан жаңа элитаның рөлін анықтайтын 
заңдылығы үстемдік етеді.
Қазақстан  Республикасының  дербес  дамуының  аралығында  халықаралық  мәдени  байланыс 
саласындағы мемлекеттік мәдени саясаттың мынадай бағыттары айқындалады:
1.  Қазақстандық  мәдениет  пен  өнерді  шетелдерде  танытудың  және  соған  сәйкес  шетелдік 
мәдениет  пен  өнерді  Қазақстанға  таныстырудың  тұтастай  концепциясын  қалыптастыру.  Оның 
ішінде,  қазақстандық  мәдениет  және  өнер  қайраткерлерінің  шетелдік  әріптестерімен  байланысқа 
түсу мүмкіндігін кеңейту және оларды әлемдік деңгейдегі қазіргі көркемдік даму процестеріне тарату 
қажет;
2.  Қазақстанның  мәдени  байланыс  пен  айырбас  саласына  қатысты  міндеткерліктерді  мүлтіксіз 
сақтауы;
3. Мәдениет саласына қатысты барлық үкіметтік және үкіметтік емес халықаралық ұйымдарында, 
оның ішінде қазақстанның геосаяси мүддесіне жауап беретін аймақтық ұйымдарында Қазақстанның 
да рөлін арттыру. 4.Мәдени байланыстың халықаралық көп жақты бағдарламаларына қатысу;
5. ТМД елдерінің мәдениет бойынша Кеңесін, Достастық елдеріндегі мәдени кеңістіктің тұтастығын 
сақтау үшін екі жақты келісімді пайдалану;

№ 1 (86) 2012
215
6. Қазақстандық мәдениеттің құндылықтарын шетелдерде, ең алдымен ТМД елдерінде ғылымның, 
мәдениет пен білімнің қазақстандық орталықтарының қалың торабы арқылы насихаттау;
7. Қазақтың ұлттық мәдениетін өзара байыту мен тұтастығын сақтап қалу факторының бірі ретінде 
шетелдерде тұратын қазақтармен мәдени байланысты дамыту.
Сонымен, өтпелі дәуірдегі жалпы мемлекеттік  саясаттың ажырамас органикалық бөлігін құрайтын 
социомәдени  дамудың  коцептуалды    бағдарламасының  басты  мазмұны  мен  түпкі  мақсаты  қазақ 
халқы мен егеменді, тәуелсіз Қазақстанның барлық ұлттары өкілдерінің төлтума мәдениетін барған 
сайын  дамытуға  қажетті  жағдайлар  қалыптастыру,  сондай–ақ  адамдар  мен  халықтар  арасындағы 
өзара түсіністікті жақсартуға мүмкіндік беретін аймақтық және халықаралық мәдени байланысқа қол 
жеткізуші  болып  табылады.  Мемлекеттік  мәдени  саясат  және  мәдени  процестер  ағымының  нақты 
практикасы арасындағы өткір қайшылықтар, егер қоғамның мәдени өмірі тұрақталса, ол анықтаушы 
өлшемі  моральдық,  рухани  немесе  эстетикалық  пайымдаулар  емес,  коммерциялық  тиімділік  пен 
практикалық пайда болып табылатын тек коммерциялық өзіндік реттеу негізінде ғана тұрақталады.  
Тағы бір басты үрдістердің бірі - мәдени саясатты промоушен ретінде пайдалану. Бұл мәдени саясатқа 
деген айтарлықтай утилитарлы көзқарас. Дегенмен, мәдени саясатты кәсіби пайдалану промоушеннің 
мықты құралы болып табылады. Ал ұзақ мерзімді жобалар мен бар мәдени нормаларға қарай бағдарлану 
РR компанияларының ұтылмайтын түрі болып табылады. Көбінесе басқа бір тапсырма ұмыт қалады, 
ол-тұрақты мәдени даму болашағын құру, сонымен қатар, коммерциялық сектор да, басқа қоғамдық 
ұйымдар  да  ыңғайлы  өмір  сүретін  қоғам  түрін  қалыптастыру.  Коммерциялық  сектордағы  мәдени 
саясаттың  басты  мәселелерінің  бірі-кәсіби  сараптаманың  жоқтығы.  Экономика  саласында  жұмыс 
істеп келе жатқан коммерциялық ұйымдарға мәдениет саласындағы жобаны сапалы бағалау қиындық 
туғызады. Осының салдарынан төмен сапалы өнер жобалары мен тиімсіз әріптестерді қолдауға душар 
болады.  Мұндай  жағдайда  мәдениет  саласындағы  білікті  сарапшыларды  тарту  қажет.  Сондықтан 
да  коммерциялық  фирмаларға  әріптестік  жобаларды  жүзеге  асыру  үшін  мәдениет  саласының 
сарапшыларын белсенді түрде тарту керек. Жалпы, әрбір ұлттық мәдениет өзінің мағынасына, ішкі 
логикасына ие құнды ойлар мен идеалдар жүйесі болып табылады деп айтуымызға болады, сондықтан 
да кез-келген этнос алдымен өзінің дағдыларына, тарихи тәжірбиесіне, құндылықтарына, ойлау мен 
стилі мен дәстүріне жауап беретін тәртіптер мен стереотиптеріне сай бағытталады [4]. 
Мақсатқа бағытталған мемлекеттік саясат үшін оның мақсаттары мен міндеттерін анықтау үлкен 
орынға ие. Соңғысы өмір сүріп отырған нақты қоғамның тарихи тәжірбиесін жалпылау, оның өзіндік 
ерекшелігін көрсетумен түсіндіріледі. Бұл ұстанымның мағынасы сол немесе басқа нақты өркениетті 
жүйеде қызмет ететін кез-келген мәдениет сияқты өзінің ерекше құнды ядросымен бекіген отандық 
мәдениеттің  ерекшелігін  терең  түсінумен  анықталады.  Бұған  қосымша  ретінде  әрбір  халықтың 
символикалық  мәдениетінен  тыс  оның  күнделікті  өмірінен,  фольклор,  этика,  тағамның  сипаты, 
құндылықтары  мен  ғұрыптарынан,  әдеттері  мен  дәстүрінен,  үйді  көркемдеу,  киім,  мимикасынан 
және  т.с.с.  мәдениеттің  анық  белгілерінен  көруімізге  болатынын  айтып  кеткен  жөн.  Яғни,  мәдени 
саясаттың басты ұстанымы, ол халықтың тарихымен қарама-қайшылыққа келмеу, жалпы кез-келген 
ұлттық (этнографиялық) мәдениеттің бағалы мазмұнын терең түсіну, оның күнделікті-шаруашылық, 
әдет-ғұрыптық,  мифті-аңыздық  және  әдеби-фольклорлық  өмірінің  компоненттерінің  әртүрлілігін 
анықтау.  Мәдени  саясаттың  мазмұнды  мағынасы,  бағыты,  мақсаттары,  міндеттері  мен  құралдары, 
біздің ойымызша, көп ретте қоғамның жалпы жүйесі ретінде мәдениеттің орны мен қызметі арқылы 
анықталады.  Мәдени  саясат  қоғамның  әлеуметтік-саяси  жағдайындағы  трансформациясы  кезінде 
әлеуметтік тануға үлкен қызығушылық танытады. Яғни, бұрынғы қалыптасқан құндылықтар жүйесі 
бұзылып, өмірлік ұстанымдар түбегейлі өзгереді. Мәдени саясат мұндай қоғамдық жағдайда қоғамның 
жан-жақты  әлеуметтік-мәдени  модернизациясы  бойынша  ғылыми  негізделген  концепциялар 
жасаушы мен іс-шаралар жүргізуші ретінде қызмет атқарады.  Жалпы жаңа мемлекеттік саясаттың 
рухани-құндылықтық  және  адамгершілікті-нормативтік  қырын  бейнелей  отырып,  мәдени  саясат 
қоғамды  жан-жақты  социомәдени  модернизациялауға  бағытталған  идеологиялық  көзқарастар  мен 
соған  сәйкес  шаралардың  жиынтығы  ретінде  көрінеді.  Мәдениеттанушы  ғалымдардың  орынды 
пікірінде айтылғандай, “мәдени саясаттың мақсаты - мәдениетті жан-жақты дамыту емес (ол даму 
мемлекеттің  араласуынсыз  өздігінен  стихиялық  түрде  жүреді),  адамзат  тұлғасын  әлеуметтендіру 
мен мәдениеттендірудің жүйелену мен реттелуі. Мәдени саясаттың объектісі - адамдар, ал мәдениет 
олардың  санасы  мен  қоғамдағы  әрекетінің  әлеуметтік  шынайлығын  қамтамасыз  етудің  құралы 
(дәлірек  айтқанда  негізгі  құралдарының  бірі).  Бұл  пікір  бойынша,  мәдени  саясаттың  объектісі  тек 
мәдениет  өндіруші  және  мәдениет  сақтаушы  ұйымдар  ғана  емес,  тұтастай  алғандағы  бүкіл  қоғам 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
216
болып  табылады.  Мұндай  саясаттың  ықпалы  социомәдени  өзіндік  ұйымды  мемлекеттің  мәдени-
құндылықтық  формада  көпшіліктің  қолдауына  ие  болған  шынайы  стратегиялық  мақсаттарының 
аясында адамның өзін көрсетуі мен өзіндік дамуына бағыттайтын және серпін беретін жалпыұлттық 
(жалпымемлекеттік) процестер ретінде жобалануы тиіс. 
Біздің елдегі мәдени саясаттың алдына қойылар мақсаттарын зерттеуші Б.М.Сатершинов былай 
анықтайды:
1.  Қазақ  мәдениетіндегі  ауылдық  және  қалалық  айырмашылықты  азайтып,  біртұтас  ұлттық 
мәдениетті қалыптастыру;
2. Ұлттық бірлік пен ынтымақтастықтың маңызды факторы ретінде елдің мәдени төлтумалығын 
қалыптастыру. 
3. Мәдени және әлеуметтік-экономикалық дамудың келісімі;
4. Мәдениет жетістіктерін қазіргі заманмен байланыстыру;
5. Мәдени мұраны есепке алу және қорғау, оның салдары мәдени мұра элементтерін қазіргі өмірде 
қолдану мен таратуды, оны зерттеуді талап етеді;
6.  Мәдениетті  демократияландыру,  тұрғындардың  барлық  бөліктерін  қоғамдық  мәдени  өмірге 
қатысуын қамтамасыз ету;
7. Зиялы қауымның тұрғылықты халықпен сұхбатын қамтамасыз ету;
8. Шығармашылық белсенділікті арттыру мен жоғарылату;
9. Әртүрлі мәдени қызмет түрлерінде мамандар дайындау және жетілдіру;
10. Ғылым ықпалдасуының ұлттық мәдениетке әсерін бақылау;
11. Сауатсыздықты жою бағдарламарын жүзеге асыру; 
12. Мәдени өмірдегі қалыптарды тарату мақсатында мәдениет мекемелері мен олардың қызметін 
кеңейту, ұлттық мәдениет жетістіктерін шет елдерге таныту [5, 55].
Яғни,  мемлекеттік  мәдени  саясаттың  осы  түсінігіне  сүйене  отырып,  енді  ең  алдымен,  қазіргі 
қазақстандық қоғамдағы мәдени ахуалдың сипаттамалық ерекшеліктеріне тоқталайық. Қазақстандық 
қоғам бастан кешіріп отырған социомәдени трансформация жағдайы көне мәдени қондырғылардың 
ендігі жерде өзінің интегративті маңызын жоғалтқан, ал жаңалары мұндай маңызға әлі ене қоймаған 
ахуалын білдіреді. Қазіргі Қазақстанның мәдени кеңістігінде кеңестік типтегі мәдениетті ығыстыру 
процесі  жүруде,  бірақ  қазақтың  ұлттық  мәдениеті  бұқаралық  сипатта  болған  жоқ,  ал  батыстық 
үлгідегі  индустриалдық  және  постиндустриалдық  мәдениеттің  дағдылары  қазақстандық  қоғамның 
бұқаралық  санасына  әлі  сіңірілмеген.  Социометрия  ахуалдың  тағы  бір  қайшылығы  қазақстандық 
қоғамның  кейбір  элементтері  алға  озып  кетіп,  әлемдік  деңгеймен  теңессе,  ал  басым  көпшілігі  өз 
бойына архаикалық белгілерді жинақтаған. Ғарыштық немесе ақпараттық технология жайылымдық 
мал  шаруашылығы  мен  тұрпайы  қолөнердің  бұрынғы  заманғы  формаларымен  қатар  өмір  сүруде. 
Қазіргі заманғы университеттік білім және ғылыми орталықтармен қатар еліміздегі тұрғындардың 
едәуір бөлігі сауатсыздықта қалып, дәстүрлі мифологиялық көзқарастарды ұстанды. Қазақстандық 
қоғамда, бір жағынан, масс-медианың кеңеюін және саяси қызметтің белсенділігін, жаңа кәсіптерді 
игеруді, білімнің кеңейтілуін, урбанизацияның  жоғары деңгейін білдіретін қалалық орта топтарының 
өмір  тәртібінің  бірте-бірте  модернизациялану  процесі  жүріп  жатыр.  Алайда,  екінші  жағынан 
қала халқының басым бөлігі мен ауылдар үнемі төменгі деңгейдегі технологияларды қайта өндіре 
отырып, ресурстардың жадаулығымен және демографиялық өсіммен сипатталатын дәстүрлі өмірді 
бастан  кешіріп  отыр.  Мәселе  бұрынғы  материалистік  өндірістің  құнсыздануына  ғана  емес,  бүкіл 
қоғамды  құрылымды  желімдей  жабыстырып  тұрған  ынмақтастық  қатынастар  да  деформацияға 
ұшырады. Қоғамның тауар-ақша қатынастарының принциптеріне бағындырылуы, этикадан бизнеске 
көшу,  капиталды  шексіз  өсіруге  бағытталған  әрекет  қалың  көпшілік  үшін  моральдық  нормаларға 
бағынбайтын, адами мазмұннан утилитаризм (пайдакүнемдік) түрінде көрінеді.  
Қорыта  айтқанда,  мәдениет  -  тек  сала  емес,  бүіл  қоғамдық  организмді,  оның  экономикалық, 
ғылыми-техникалық,  саяси  және  рухани  қозғалыстарының  энергиясын  жетілдіру  мен  дамытудың 
келешегін анықтайтын әлеуметтік болмыстың фундаменталды негізі де болып табылады. 
Мұндай жағдайларда мәдени саясаттың стратегиялық мақсаттарына мыналарды жатқыуға болады:
–  елдің  мәдени  потенциалын  сақтау,  қазақ  мәдениетінің  дамуының  мәдени  жаңашылдықтар 
мен  мәдени  өмірдің  полиэтникалық  алуан  түрлілігін  мемлекеттік  қолдаумен  қатар  сабақтастығын 
қамтамасыз ету;
– біртұтас мәдени кеңістікті қалыптастыру, көпұлтты мемлекетте субмәдениеттердің сұхбаты үшін 
жағдайларды қамтамасыз ету;

№ 1 (86) 2012
217
– біртұтас мемлекеттің азаматтары ретіндегі әртүрлі әлеуметтік және этникалық топтардың мәдени 
интеграциясын қамтамасыз ететін құндылықтарды құру.
Мемлекеттік мәдени саясаттың бүгінгі және таяу келешектегі негізгі мақсаты ретінде елдің саяси, 
әлеуметтік және экономикалық жаңаруы үшін қажетті алғышарттар дайындай алатындай қоғамның 
мәдени жағдайын ұстап тұру қажет.

жүктеу/скачать 5,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: