Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
10
3. Нургалиева ГК., Тажигулова А.И. Педагогическая методология и технология информатизации среднего 
образования. - Алматы: НЦИ, 2011.
4. http:/ru.wikipedia.org/wiki
Редакцияға 01.08.2011 қабылданды.
Б.К. АЛЬМУРЗАЕВА
 
КОНТРОЛЬНО-ОЦЕНОЧНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ: НОВЫЕ ОРИЕНТИРЫ
This article is about Control-evaluation Activity. The evaluation system applied within the framework 
of scientific experiment allows  to  develop cognitive activity and  organizational abilities of students, that 
provides not only individualization of educating but also develops independence as difficult, integral quality 
of personality is dealt in this article.
Прогнозируемые принципиальные изменения в казахстанском школьном образовании обусловлены 
необходимостью  изменения  контроля  и  оценки  учебно-воспитательного  процесса.    Совершенно 
очевидным    следствием  этой  проблемы  является  вопрос  обновления  устаревающей  системы 
оценивания в условиях смены парадигмы образования, ориентированного на результат. 
Контроль  знаний  и  умений  обучающихся  является  важным  звеном  учебного  процесса,  от 
правильной постановки которого во многом зависит успех обучения [1].
В  свою  очередь  следует  отметить,  что  научно-педагогический  эксперимент  по  проблеме 
контрольно-оценочной деятельности велся в ряде организаций образования Актюбинской области с 
2007 г. В данной статье мы остановимся на практическом материале педагогов-экспериментаторов 
специализированной средней школы №25 г.Актобе. 
Рейтинговая  система  контроля  знаний  -  это  совокупность  диагностирующих  мероприятий, 
нацеленных на получение суммарной оценки степени обученности учащегося, выраженной в баллах, 
которая при этом будет учитывать участие ученика, его активность и творческую самостоятельность в 
период всего процесса обучения. Этапы проектирования и внедрения рейтинговой системы (основная 
школа, учителя – экспериментаторы Карпова Р.Х., Чуб А.М.).
В основе рейтинговой системы контроля знаний лежит комплекс  мотивационных стимулов, среди 
которых – своевременная и систематическая отметка результатов. Рейтинговая система – совокупность 
правил,  методических  указаний  и  соответствующего  аппарата,  реализованного  в  программном 
комплексе  деятельности  учеников,  позволяющем  присвоить  персональный  рейтинг(интегральную 
оценку, число) каждому ученику в разрезе учебной дисциплины [2; 3].
Цель введения рейтинговой системы: объективность в оценке знаний и умений учащихся с целью 
стимулирования  систематической  самостоятельной  работы,  в  том  числе,  выходящей  за  пределы 
обязательного минимума в рамках демократизации и гуманизации учебного процесса. 
Рейтинговая система является: 
• организующей образовательный процесс и активно влияющей на его эффективность; 
• стимулирующей познавательную активность; 
• формирующей ответственное отношение к своевременному, выполнению основных видов работ; 
• снижение числа пропусков без уважительных причин; 
• формирующей ответственное отношение к выполнению основных видов работ. 
 Основной алгоритм рейтинговой системы контроля весь курс обучения по предмету разбивается 
на тематические разделы согласно календарному плану, контроль по которым обязателен. В конце 
обучения определяется сумма набранных за весь период баллов и выставляется общая отметка.
 Главный документ рейтинговой оценки – индивидуальная карта учащегося. Главная сложность 
при  внедрении  рейтинговой  системы  контроля  –  значительное  увеличение  временных  затрат    на 
подготовку к урокам. Отметка теряет  смысл, двойки практически не выставляются, т.к. учащийся, 
не набравший минимальный балл, учит и сдает материал заново. Учащиеся быстро убеждаются в 
бесполезности списывания и необходимости знаний по теме. 
 Определение максимальной  рейтинговой оценки успеваемости учащихся.
 Если контроль знаний и умений непрерывный, то максимальная рейтинговая отметка по предмету 
определяется по формуле:
R  max=  (  №/2)  5,где    №  -количество  часов,  выделяемых  на  изучение  данного  предмета.  5- 
максимальное количество баллов, которое можно получить за один вид работы. Суммарная рейтинговая 

№ 1 (86) 2012
11
отметка успеваемости за период обучения  складывается  из максимальных рейтинговых оценок по 
темам.
Виды контрольных точек и примерное начисление баллов (максимальное) за него: устный ответ 
(1); работа у доски (5); дополнение с места по теме (1);  словарная работа (5); самостоятельные работы 
(5); тестовые задания (от 5 до 10);  экспресс контроль (5); домашние задание (5); контрольный срез  
по теме (5); контрольный диктант (5); творческие работы (5 -10); сочинения (10); изложения (10); 
резервные упражнения (5); учебно-исследовательская работа (10); проект (10); нестандартный подход 
(3).
Штрафные баллы: опоздание на урок (-2); неаккуратное ведение тетради (-2); пропуск занятий по 
неуважительной причине (-3); отклонение от графика, несвоевременная сдача работы(-10);  отказ от 
устного ответа (-5). 
Дополнительные  баллы  начисляются  за  изготовление  раздаточного  материала,  выполнение 
индивидуальных    заданий    учителя.  В  связи  с  тем,  что  на  изучение  русского  языка  в  8  классе 
большинство тем ограничено 1-2-мя часами, прежние индивидуально-оценочные тематические карты 
были использованы лишь на уроках по темам: «Односоставные предложения» (6ч.), «Однородные 
члены предложения» (6ч.)
Критерии оценок: если выполнено 90% - «отлично»; 75% - «хорошо»; 55% - «удовлетворительно»; 
менее 50% - «неудовлетворительно». 
Перед проведением теста проводится работа с аналогичными заданиями, которые встречаются в 
тестах. Это позволяет школьникам понять структуру тестов, сэкономить время при их выполнении. 
Для контроля теоретических сведений используется устный зачёт, результаты которого фиксируются 
в определённые таблице 1 [4].
Таблица  1.  Индивидуальная  карта  ученика  __________________________  8    «      »  класса 
________________ по русскому языку   по теме: «Односоставные предложения»
№
Виды работ
Программный материал
1урок
Типы о
дн.пр.12-17б.
2урок
Опр
.-личн.12-17б.
 
3урок
Неопр
.-личн.17б.
 
4урок
Бе
зличн.21б.
 
5урок
Назывн.18б. 
6урок
По
лн.35б. Непо
лн
7урок Те
ст
12б. 
Дик
т. 12б.
Приме
чание
131-149б.-5130-100б.-4
99-74б.-3
Ит
ог
о ба
ллы149б. 
Оценк
а
1
Устный ответ и 
работа у доски
1б.
1б.
1б.
1б.
1б.
1б.
1б.
2
Устный зачёт
1б.
1б.
1б.
1б.
1б.
1б.
1б.
3
Словарная работа
5б.
4
Самостоятельные 
работы
Восст.
д и к -
тант
5
Тестовые задания
1 вариант
2 вариант
3вариант
1вар.
9б.
2вар10б.
3 
вар11б.
6
Экспресс-контроль 1,2вар.-
5б.
11б.
10б.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
12
      
Если  рассмотреть  все  критерии  данной  рейтинговой  системы  с  точки  зрения  целей  общего 
образования, то можно сказать, что перечисленные критерии соответствуют в определённой степени 
ключевым образовательным компетенциям.
Таким образом, рейтинговая система оценивания знаний учащихся заставляет ученика заниматься 
предметом систематически, внимательно слушать на уроке, заниматься самостоятельно, использовать 
дополнительную  литературу.  Но  самое  главное,  что  даёт  эта  система,  -  это  то,  что  происходит  не 
принудительное, а сознательное и заинтересованное саморазвитие.
Технология  опыта  внедрения  в  учебный  процесс  зачётной  системы  оценивания  (Учителя-
экспериментаторы  Грабок  С.  А.-  учитель  математики,  Недорезова  Н.М.-  русский  язык).  Зачётная 
система  оценивания  позволяет  учителю  диагностировать  образовательный  процесс,  оценивать  его 
результаты, корректировать свои действия, строить следующий этап обучения на основе достигнутого 
уровня  знаний,  дифференцировать  методы  и  задания  с  учетом  индивидуального  продвижения  и 
развития учащихся [2, 3].
Проанализировав данную форму оценивания, прослеживаются следующие ее преимущества:
-  объективность  –  оцениваются  действительные  успехи  и  недостатки  работы  учащихся  на 
определенном этапе, отсутствует предвзятость в оценивании;
- субъективность – реализуется здоровьесберегающий подход, учитывающий реальные возможности 
учащихся; эффект оценивания носит стимулирующий характер;
-  систематичность;
- открытость и обоснованность оценки и выставленной отметки;
- действенность, которая выражается в советах и указаниях на то, как улучшить свои достижения, 
на что обратить внимание, каким способом работать дальше. 
7
Домашние задания
173
179
187
202
232
241
8
Контрольный срез 
по теме
9
Контрольный 
диктант
12пр.-
12б.
10 Творческие работы
11 Сочинения
167д.
169д.
12 Изложения
13 Резервные 
упражнения
223
194
195
14 Учебно-
исследовательская 
работа
15 Проект
16 Нестандартный 
подход
17 Штрафные баллы:
а)  опоздание на 
урок;
б) неаккуратное 
ведение тетради;
в) пропуск 
занятий по 
неуважительной 
причине.
в) пропуск 
занятий по 
неуважительной 
причине.

№ 1 (86) 2012
13
   Особенностью зачетов является то, что они проводятся в форме итогового оценивания и контроля 
учащихся по всей теме. Такая форма уроков учит школьников думать, обобщать, делать выводы не с 
позиции одного урока, а с позиции всей темы.  Ученики развивают навыки самостоятельной работы 
с  учебной,  научно-популярной,  справочной  литературой.  Из  опыта  данного  вида  работы  можно 
сформулировать некоторые принципы ее организации: 
- зачеты проводятся только по темам программы и только во время уроков;
- на зачет отводится два урока;
-  к  зачетному  уроку  тщательно  готовится  раздаточный  материал  с  учетом  индивидуальных 
особенностей учащихся;
-  учащиеся  готовятся  к  зачету  заблаговременно,  для  чего  на  первом  уроке  изучения  темы  им 
сообщаются дата проведения зачета, перечень вопросов, рекомендации по подготовке;
- для контроля берется теоретический материал, экспериментальный, проверяется умение решения 
задач;
- во время зачета каждый школьник должен быть охвачен активной, посильной для него работой;
-  за  зачетное  занятие  каждый  ученик  получает  три  отметки:  за  теоретическую,  практическую, 
экспериментальную части;
-  выставлению  отметки  предшествует  ее  комментирование  учителем,  одноклассниками,  самим 
учеником. Смысл комментирования отметок учителем, а если быть точным – оценочных суждений 
учителя,  заключается,  во-первых,  в  указании  на  наиболее  типичные  ошибки  в  учебной  работе 
ученика,  во-вторых,  в  стимулировании  интереса  к  учению,  открытии  перспектив  перед  ним,  а  в 
третьих, в обеспечении согласия учащегося с выставляемой ему отметкой. Эффективность отметки 
возрастает, если ученик внутренне согласен с ней. При несогласии с оценкой даётся  возможность 
ученикам  оспорить  справедливость  отметки,  возможность  отстоять  свое  мнение  или  убеждение  в 
ошибке;
- если ученик получает неудовлетворительную общую отметку за зачет, то во внеурочное время 
ему предлагается пересдать ту часть зачета, за которую получена эта отметка, для чего ученику дается 
время и оказывается необходимая помощь.
При  составлении  календарно-тематических  и  поурочных  планов  проектируется  не  только  цель 
уроков,  содержание  учебного  материала,  методы  и  средства  обучения,  организационные  формы 
обучения, но и контрольно-оценочный компонент, формулируются вопросы, задания, темы зачетных 
уроков с точным указанием того, какие качества знаний учащихся будут подвергаться контролю и 
оценке (прочность и глубина знаний, их оперативность, системность, умение переносить знания и 
умения при решении нового класса задач и т.д.) (Таблица 2).  
 Таблица 2.Форма зачётного листа
 
При практическом осуществлении зачетной системы оценивания и контроля достижений учащихся 
следует  помнить  о  том,  что  это  не  единственный  способ  данного  вида  деятельности.  Только  при 
гармоничном  сочетании  его  с  другими  способами  оценивания  и  контроля  возможно  решение  тех 
задач, которые стоят перед современной школой.
Технология опыта внедрения в учебный процесс индивидуального плана ученика. (Учителя- 
экспериментаторы Умирзакова Ш.У., Ярошенко И.С.– тьюторы).
Согласно  изученной  педагогической  литературе,  ценность  индивидуально-образовательной 
траектории обучающегося в том, что она позволяет на основе оперативно регулируемой самооценки, 
активного стремления к совершенствованию собственных знаний и умений, пополнить знания при 
проектировании своей учебной деятельности с целью отработки методов и техники самостоятельной 
работы в различных формах учебно-познавательной деятельности. При этом очень важно, чтобы у 
каждого обучающегося была сформулирована личностно-ориентированная задача по проектированию 
Зачет по теме
БАЛЛ
Оценка
Роспись учителя
Роспись для 
родителей
Фонетика 
Лексика 
Морфология имя 
существительное
Имя прилагательное

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
14
индивидуально-образовательной  траектории,  что  способствует  повышению  личностного 
образовательного роста обучающегося. 
Индивидуальная  образовательная  траектория  представляет  собой  целенаправленную 
образовательную программу, обеспечивающую ученику  реализацию образовательного стандарта при 
осуществлении учителем педагогической поддержки, самоопределения и самореализации [5]. 
Индивидуально-образовательные    траектории  специально  разрабатываются  для  конкретного 
ученика как его индивидуальная образовательная  программа. В  стадии разработки индивидуальной 
образовательной траектории ученик выступает:
1)  как  субъект  выбора  дифференцированного  образования,  предлагаемого  образовательным 
учреждением; 
2)  как  ученик-исследователь,    проектирующий  образовательную  программу–  индивидуальную 
траекторию, свои образовательные потребности, познавательные и иные индивидуальные особенности.
3) на стадии реализации учащийся выступает как субъект осуществления образования.
В  этом  случае  личностно  ориентированный  образовательный  процесс  реализуется  как 
индивидуальная  образовательная  траектория  при  условии  использования  функциональных 
возможностей педагогической поддержки. Именно поддержка ученика в образовательном процессе 
трансформирует  личностно-ориентированный  образовательный  процесс  в  индивидуальную 
образовательную траекторию. Содержание индивидуально-образовательной траектории определяется 
образовательными  потребностями,  индивидуальными  способностями  и  возможностями  ученика 
(уровнем готовности к освоению программы), содержанием программы. 
Работа по составлению индивидуального плана проводится в четырех направлениях:
• направление – информационно-аналитическое;
• направление – организационно-деятельностное;
• направление – контрольно-диагностическое;
• направление – результативно-коррекционное.
Условия, способствующие реализации цели:
-создание мотивационного поля (формирование  положительного коллективного сознания к успеху 
каждого, как к ценности);
- дифференцированный подход к формированию мотивации;
- сотрудничество родителей, учеников, педагогов;
-  ведение  вышеуказанной  документации  индивидуальный  план,  карта  успешности,  портфолио 
(Таблица 3).
Таблица 3. Контрольно-оценочная деятельность 
 
Контрольно-оценочная деятельность
-на  выбор  заданий  для  самостоятельной  работы  над 
конкретной темой;
-определение сроков выполнения заданий и предъяв-
ление результатов на оценку;
-на умение определять источники информации для ре-
шения поставленных задач;
-на  выбор  пространства  действия  (классно-урочная 
система,  индивидуальные  консультации,  факульта-
тивные, кружковые, дополнительные занятия на базе 
школы и вне её);
-на  выполнение  контрольных  заданий  по  ведущим 
умениям и знаниям темы;
-на готовность сдачи зачетов по теме. 
Контрольно-оценочная деятельность
Учителя сосредотачивается на:
-на способах работы учащегося с разными источника-
ми информации;
-на способах планирования учащимися самостоятель-
ной работы;
-на  сформированноть  рефлексивной  и  прогностиче-
ской оценок;
-на индивидуальных способах решения задач;
-на умении проводить исследования. 
Социальная оценка (самоменеджмент)
Построение ИОМ.
Открытая защита своей деятельности (круглые столы 
с участием педагогов, одноклассников, родителей).
«Портфель»  ученика  как  инструмент  самооценки 
собственного  познавательного,  творческого  труда, 
рефлексии  его  собственной  деятельности,  средства 
контроля (оценочные листы, зачетные книжки).  

№ 1 (86) 2012
15
Система работы школьного психолога в условиях ОЭР.
Развитие школы невозможно без новых идей, подходов, моделей, педагогических технологий, без 
совместной работы ученых, педагогов-практиков, родителей учеников. Создание нового опыта, поиск 
оптимальных решений осуществляется в ходе экспериментальной деятельности [4].
Педагогические исследования в школе имеют ряд особенностей:
- Они носят прикладной характер, направлены на разработку и освоение новшеств, на конкретные 
цели и задачи совершенствования учебно-воспитательного процесса и на этой основе повышение его 
результативности.
-  Субъектами  экспериментальной  работы  являются  педагоги.  Заместители  директора  школы 
организуют  учителей  на  педагогический  поиск  инновационных  преобразований  учебно-
воспитательного процесса, устанавливают деловые связи с научно-методическими центрами.
-  Уровень  обобщения  итогов  школьной    экспериментальной  работы  отмечается  простотой 
оформления. 
- Задачами психолога, сопровождающего экспериментальную деятельность учителей и учащихся, 
является создание психологически комфортной обстановки. 
  Система  работы  психолога  в  эксперименте  представляет  собой  сопровождение  каждого  этапа 
экспериментальной деятельности педагогов: 
- рейтинговая оценка деятельности;
- зачетная система оценки;
- индивидуальный план ученика.
Таким образом, описанная система оценивания, применяемая в рамках  научного эксперимента,  
позволяет  развивать  познавательную  активность  и  организационные  умения  учащихся,  что 
обеспечивает не только индивидуализацию обучения, но и развивает самостоятельность как сложное, 
интегральное качество личности.
ЛИТЕРАТУРА
1.  Воронцов  А.Б.  Педагогическая  технология  контроля  и  оценки  учебной  деятельности.  -М.:  Рассказовъ, 
2002. -С. 102 – 106.
2.  Материалы    по    опытно-экспериментальной  работе  «Контрольно-оценочная  деятельность  в  условиях 
перехода на 12-летнее обучение» (из опыта работы школ Актюбинской области в рамках областного научно-
педагогического эксперимента). -Актобе: АОИПКиПК, 2009. – 23 с. 
3.  Альмурзаева  Б.К.  Контроль  и  оценка  учебной  деятельности:  новые  ориентиры.  -Актобе:  АОИПКиПК, 
2010. – 132 с.
4. Карпова Р.Х., Чуб А.М. Рейтинговая оценка контроля качества знаний учащихся. -Актобе: Нобель, 2009. 
– 35 с.
5.  Смирнова  Н.В.  Индивидуальные  образовательные  маршруты  в  разных  средах  //  Сборник  материалов 
конференции. Серия “Symposium”, выпуск 22. -СПб.: Санкт-Петербургское философское общество, 2002. – С. 
47-52. 
Поступила в редакцию 27.09.2011.
С. Х. АУБАКИРОВ 
 
ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКА ЭЛЕМЕНТТЕРІ БАР ЭСТАФЕТА ОЙЫНДАРЫ АРҚЫЛЫ МЕКТЕП 
ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДЕНЕ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУ  
Application  of  go-ahead  games  with  track  and  field  athletics  elements  in  physical  training  gives  the 
chance to acquire independently knowledge, to develop physical qualities, to improve separate skills, allows 
to achieve high working capacity of an organism. Relay race – command competition and, hence, go-ahead 
game is the most effective method of training of physical qualities of pupils.
Қазіргі заманғы әлеуметтік-экономикалық жағдайда тұлғаның әлеуметтік – психологиялық және 
дене  қабілеті  жағынан  дамуы  алдыңғы  орында  тұр.  Бүгінде  еліміздің  білім  беру  жүйесінің  негізгі 
мақсаты  –  өз  талпынысын  іске  асыруға  және  өзін  көрсете  білуге  қабілетті  шығармашыл  әрі  еркін 
тұлғаны тәрбиелеу. Осыған байланысты дене шынықтырудың оқу пәні ретіндегі мақсаты да өзгеріске 
ұшырап отыр. Бүгінгі таңда барлық оқушылардың жеке дене қабілеті, психикалық, жан-дүниелік және 
қоғамдық  мүмкіндіктерін  дамытып,  жүзеге  асыруға,  дене  қабілеттерін  өздігінен  қалыптастырып, 
шынықтыруға  бағыт беру – дене шынықтыру пәнінің басты міндетіне айналды [1].   

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
16
Жас жеткіншектердің жан-жақты дамуын қамтамасыз ету әрқашанда назардан тыс қалмауы керек. 
Үйлесімді  дамыған  тұлғаның  ең  басты  құрамдас  бөлігі  дене  мүсінінің  жетілгендігі,  яғни  мықты 
денсаулық,  шымырлық,  икемділік,  күш,  төзімділік  болып  табылады.  Бұл  қабілеттерді  тәрбиелеу 
балалық шақтан басталуы қажет.
Осыған байланысты мектеп оқушыларымен дене тәрбиесін жүргізудің өзекті мәселелерінің бірі 
бала  ағзасының  жетілуіне  жағдай  жасайтын,  оның  жұмысқа  қабілетін  арттыратын,  оны  сыртқы 
ортаның жағымсыз факторларына қарсы жоғары қорғаныс қабілетіне ие, төзімді әрі шымыр ететін, 
әдістер мен құралдарды жасап шығарып, қолдану болып табылады. 
Соңғы  жылдарда  жүргізілген  зерттеулер  балалардың  күн  тәртібінде  қозғалыс  белсенділігінің 
қарқындылығы  мен  көлемін  арттыру  ағзаның  негізгі  физиологиялық  жүйелерінің  (жүйке,  жүрек-
қантамыр,  тыныс  алу)  қызметін  жетілдіруге,  қимыл-қозғалыстың  жүйкелік-психикалық  және  дене 
тұрғысынан дамуына  жағдай жасайтындығын көрсетіп отыр [2]. Сонымен қатар, таза ауада әртүрлі 
формадағы дене жаттығуларын – дене тәрбиесі сабағын, спорттық жаттығуларды, жаз мезгіліндегі 
серуен барысындағы жаттығуларды, қозғалыс ойындары мен эстафета-ойындарды қолдануға ерекше 
назар аударылып отыр [3]. Бұл зерттеулердің авторларымен мектеп жасындағы балалардың қозғалыс 
белсенділігін  арттыруға  бағытталған  дене    жаттығуларын  жүргізудің  мазмұны  мен  әдістемесін 
жасалып  шығарылған,  бала  ағзасына  сергіткіш  таза  ауа  мен  дене  жаттығулары  үйлесімділігінің 
жағымды әсері көрсетілген. Эстафета ойындарын жүргізу барысында балалар жоғары белсенділік, 
дербестік және әрекет бастамасын көрсетуге мүмкіндік алады. Эстафета ойындарының элементтерін 
жылдың  жылы  және  суық  мезгілдерінде  ұлан-ғайыр  кеңістік  шарттарында  бірнеше  рет  қайталау  
қозғалыс дағдыларын бекітуге және дене қабілеттерін дамытуға жағдай жасайды [4].   
Эстафета  ойындарын  өткізу  дене  тәрбиесінің  маңызды  міндеттерінің  бірі  –  функциональды 
жүйелерді  жетілдірудің  және  бала  ағзасын  шынықтырудың  орындалуын  қамтамасыз  етеді.  Дене 
тәрбиесінің  теориясы  мен  тәжірибесі  жүрек-қантамыр,  тыныс  алу  жүйелерінің  функциональды 
мүмкіндіктерін  кеңейтуге,  орталық  жүйке  жүйесінің  қызметін  жетілдіруге  жағдай  жасай  отырып, 
ағзаның еңбекке қабілетін арттыратын және жалпы денсаулықты жақсартатын төзімділік қабілетін 
дамытуға  бағытталған  жаттығулардың  (жүгіру,  секіру,  қозғалыс  ойындары,  эстафеталар)  ерекше 
маңыздылығын куәландырады.  
Эстафета ойындарын спорттық формада өткізу балалардың қозғалыс белсенділігі жеткілікті болған 
жағдайда  жақсы  шынықтырғыш  әсер  береді.  Балалардың  кеңістікті  санамен  бағдарлауы  қозғалыс 
қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады және бұл қабілетсіз қозғалыс пен қимылдар нық, дәл, 
мақсатқа сай болмайды. Балалардың бағдарлау дағдысы берік болып дамуы үшін ең жақсы шарт ретінде 
эстафета  ойындары  мен  қозғалыс  ойындарының  маңызы  зор.  Кеңістікті  бағдарлау  тапсырмалары 
ерекше қарастырылатын арнайы эстафета ойындары да бар. Негізгі қимыл-қозғалыстарды жетілдіру 
үрдісінде  бала  қозғалыс  машықтарын  және  бірқатар  білімді  игереді.  Оқушыда  ойын  және  өмір 
жағдайында оларды дербес қолдануц мүмкіндігі пайда болады. Оқушының қол жеткізген қозғалыс 
машықтарының деңгейін есепке алу жасқа сай қол жетімді жарыс элементтерін одан сайын жетілдіру 
үшін  қолдануға  мүмкіндік  береді.  Бұдан  басқа,  оқушылардың  шығармашылық  белсенділігін 
көтермелеп, қозғалыс ойындарындағы алғашқы шығармашылық ізденістерін бағыттауға мүмкіндік 
пайда болады.  
Дұрыс  жетіліп,  даму  үшін  жеткіншектер  үнемі  қозғалыста  болулары  қажет  екендігі  бұрыннан 
белгілі. Қозғалыс көтеріңкі көңіл-күйге жағдай жасап, бала ағзасын шынықтырады, баланың жалпы 
дене  жағдайына  оң  әсерін  тигізеді.  Қозғалысты  дамытуда    ойын  ең  басты  және  зор  маңызға  ие 
болады. Ойын оқушылардың әрекетінің жетекші түрі болып табылады.  Эстафета ойындары арқылы 
дене  күш-қуатын  дамыту  бойынша  көптеген  зерттеулер  жүргізілді.  Сонымен  қатар,  ойын  арқылы 
дене  қабілетіән  арттыру  бойынша  әртүрлі  әдістемелік  нұсқаулар,  жетік  зерттеулер  бар.  Бірақ  олар 
қазіргі заманғы қозғалыс қабілетінің деңгейі басқаша болғандықтан, біршама ескірді десе де болады. 
Бұған қоса, жасқа сай эстафета ойындарын қарастыратын әдебиеттер жоқтың қасы. Сол себепті жас 
ерекшеліктері  бойынша  эстафета  ойындары  жинақталған,  заман  ағымына  сай  жетілдірілген  жаңа 
еңбектердің жетіспеушілігіне саятын мәселе туындап отыр.  
Жаттығулар  мен  ойынды  оқушылардың  жас  мөлшерін  ескере  отырып  және  дене  шынықтыру 
сабақтарының  оқу  бағдарламасының  материалдарына  сәйкес:  қозғалыс  ойындарын,  спорт 
ойындарының элементтерін, шағын спорт құралдарын қолданып таңдау қажет.    
Жылдам  қозғалысты,  секіру  элементтері  бар  ойындарды  жүргізуге  көп  көңіл  бөлінеді.  Дене 
мүмкіндіктерінің артуына байланысты қысқа мерзімді күштік кернеулі ойындарды қолдануға болады. 

№ 1 (86) 2012
17
Мұндай ойындарда күш кернеуі қысқа мерзімді, оқытушы қарсыласудың дұрыс тәсілдерін, барлық 
қозғалыстарын бақылап тұрады. 
Оқушылардың жылдамдығы мен төзімділігін дамыту үшін олар үнемі қозғалыста болатын ойындар 
таңдалып алынады. Мұндай ойындарды оқушыларды шаршатпау үшін 15 минуттан артық жүргізбеу 
керек.  Командалық ойындарда рольдерді бөліп беруге болады.
Айналып жүгіру элементтері бар эстафета.
Дайындық. Мәренің ортақ сызығында 2-3 команда сап түзейді, ойыншылар колоннада бір-бірден 
орналасады. Мәре сызығынан 15-20 м қашықтықта әрбір колоннаға қарама-қарсы доптар қойылады.
Сипаттамасы.  Жетекшінің  белгісі  бойынша  әрбір  команданың  бағыттаушылары  өз  доптарына 
жүгіреді  де,  оған  қолмен  сүйеніп,  допты  2-3  рет  айналып,  қайта  оралады.  Өз  колоннасының 
ойыншыларын  артынан  жүгіріп  өтіп,  кезекті  ойыншығ  келгенде,  оған  қол  тигізеді.  Бұл  кезекті 
ойыншының жүгіруіне белгі болып табылады, келесі ойыншы да дәл сол қимылдарды қайталайды. 
Эстафетаны бірінші болып аяқтаған команда жеңімпаз атанады.
Ереже: 1) ойын жетекшінің белгісі бойынша басталады;
2) ойыншылар қатаң кезектілікті сақтауы қажет.
Секіргішпен эстафета.
Дайындық.  Әр  топтың  ойыншылары,  ортақ  мәре  сызығына  бір  тізбекке  орналасады.  Әр  топқа 
қарама-қарсы бұрылмалы тұрақ қойылады.
Сипаттамасы.  Ойын  жүргізушінің  белгісімен,  топтың  бағыттаушысы  мәре  сызығынан  асып, 
секіргішпен секіріп, алға қарай жүгіреді. Бұрылмалы тұраққа жеткенде секіргішті екіге бүктеп бір 
қолына алады да, оны көлденеңінен аяқ астында өткізіп, орынаекі аяқпен секіріп оралады. Орынға 
жеткеннен кейін секіргішті келесі ойыншыға береді де, өзі тізбектің соңында тұрады.
Ереже: эстафетаны дәл және тез аяқтаған топ жеңіске жетеді.
Допты ауыстыру арқылы қарама-қарсы эстафета.
Дайындық.  Ойыншылар  екі  топқа  бөлініп,  бір-біріне  бетпе-бет  колоннаға  тұрады.  Тізбектің 
бағыттаушыларының доптары: біреулерінде – үрленген, екіншілерінде – баскетболға арналған болуы 
керек.
Сипаттамасы. Жетекшінің белгісі бойынша олар алға жүгіріп шығады да, кездесіп, доптарымен 
ауысып, қайтадан орындарына барады. Өз  тізбегінен айналып жүгіріп өтіп, допты келесі ойыншыға 
береді  де,  тізбектің  соңына  келіп  тұрады.  Допты  алған  ойыншы  алдыңғы  ойыншының  жасағанын 
қайталайды.  Тапсырманы  бірінші  орындап  болған  топ  жеңеді.  Ойыншылар  допты  кез-келген 
дистанция нүктесінде ауысады, бірақ ауысу міндетті түрде жүргізілу керек. 
Ереже: допты лақтыруға рұқсат жоқ. Оны қолдан-қолға беру керек.
«Жауынқұрт» эстафетасы
Дайындық. Әр топтың ойыншылары екі топқа бөлінеді және алаңның қарама-қарсы сызығының 
артына  кезекті  эстафетаға  тұрғандай  тізіліп  тұрады.  Әрбір  топтың  алғашқы  топтағы  ойыншылары 
құрт қалпына енеді - ойыншы сол жақ қолын алдында тұрған ойыншының сол жақ иығына қояды, ал 
оң қолымен оның тізеден бүгулі тұрған оң аяғын тобығынан көтеріп ұстайды. 
Сипаттамасы. Жетекшінің белгісі бойынша бір аяқпен секіру арқылы тепе-теңдікті сақтай отырып 
алға жылжиды. Соңында келе жатқан ойыншы қарсы сызықтан өткен кезде ойынды келесі  ойыншылар 
жалғастырады. Олар дәл солай алға жылжиды. 
Ереже: құрт кейпін сақтай отырып, старт сызығына соңғы ойыншысы жылдамырақ жеткен топ 
жеңіске жетеді. 
Ұзындыққа секіру эстафетасы
Дайындық. Залдың бір жағында мәре сызығы жүргізіледі. Одан 6-8 м қашықтықта екі сызықпен 
ені 1 м болатын жолақ салынады, ал жолақтан 1-3 м қашықтықта 3 шеңбер сызылады. Әрбір шеңберге 
жалау немесе таяқша қойылады. Ойыншылар 3 командаға бөлініп, 3 қабырғаның бойына «П» әрпі 
тәрізді тізіліп, команданың бірінші номерлері мәреге тұрады.   
Сипаттамасы. Жетекшінің белгісі бойынша ойыншылар мәре сызығынан алға жүгіреді, бөгеттер 
жолағынан асып, өз шеңберлеріне келіп, жалауды жоғары көтереді де қайта орынына қойып, бөгеттер 
жолағынан асып, командаға, өз орынына қайтып келеді. Қай ойыншы жалауды бірінші көтерсе, өз 
командасына ұпай әпереді. Ең көп ұпай жинаған команда жеңіске жетеді.  
Ереже: 1) мәреден тек белгі бойынша жүгіріп шығады. Ерте жүгіріп қойған ұтылды деп есептеледі;   
2) ойыншы мәреден кеткенде, келесі ойыншы орынын басып отырады; 
3) қайтып оралған тізбектегі өз орнына тұрады 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
18
Оқушылар спортқа, спорттық ойындарға көп қызығушылық білдіреді. Сондықтан көптеген қозғалыс 
ойындарына әр түрлі спорт түріне жататын сабақтарға дайындайтын  элементтер де қосылады.
Бағдарламада  ұсынылған  кейбір  ойындарда  жетекші  өз  міндетін    ойынның  басынан  аяғына 
дейін    орындап  шығады.  Осындай    ойындарға  белсенді,  дайындығы  мол  оқушыларды  қатыстыру 
керек. Оларды  таңдаған кезде өз сыныптасының қабілеті қандай деңгейде екенін білетін әрі өзара 
сыншыл бола білетін  сыныптастарының пікірін де ескеру қажет. Оқытушы жетекші ойыншыға тән  
қасиеттерді  көрсетіп,  оқушыларға  сол  ойыншыны  таңдаттыра  алады.  Басқа  да  жетекшіні  таңдау 
әдістері қолданылуы мүмкін.
Ойынды  түсіндіру  барысында  міндетті  түрде  ойын  ережелеріне  назар  аудару  қажет.  Ойынды 
түсіндіруде бейнелілік емес, сюжеттілікті сақтау қажет. Оқушылар бейнеге еліктегеннен гөрі таныс 
ұғымдарды  жақсы  көрсетеді,  олардың  шығармашылық  ой  өрісі  барлық  нәрсенің  шартты  екендігін 
түсінумен үйлеседі.  
Қозғалыс  ойындарының арасында топтық ойындар ерекше  орын алады. Сондықтан оқушыларды 
күш жағынан тең топқа бөлінуге үйрету керек. Осыған орай, көпшілік жағдайда оқушылар эстафета 
кезінде,  жарыс  барысында  шыдамсыздық  танытатындықтан,  оларды  бір  топта  он  адамнан  көп 
болмайтындай етіп бөлу қажет.    
Кейбір ойындарға баскетбол белгілеріне ұқсас допты меңгеретін техника элементтері енгізіледі. 
Олардың орындалуына көңіл аудару қажет, орныққан стеротипті қайта құрастыру қиын болғандықтан, 
алғашқы кезден бастап дұрыс дағдыға үйрету керек.
Әрекеттегі үйлесімділікті тәрбиелеу үшін оқушыларды үнемі ойнатып отыру қажет, себебі, олар 
ойын үстінде серіктесінің әрекеттерімен санаса отырып, қарсыласының ойын үстіндегі ой жоспарын 
болжап шешуге мүмкіндік алады. 
Эстафета ойындарын өткізудің әдістемесі мен ұйымдастырылуы маңызды мәнге ие. Сондай-ақ, 
дене қабілетін көрсетуге итермелеу үшін, қимылдың орындалу жылдамдығы мен жоғары сапасына 
қол жеткізу үшін жарыстардың да маңызы зор. Оқушыларды жүгіруге, лақтыруға, доппен жүргізілетін 
әртүрлі  жаттығуларға  үйрету  барысында  шығармашылық  қарым-қатынасын  орнату  үшін  жарыс 
элементтері бар ойындар мен жаттығулардың белгілі бір реттілігін, кезеңділігін, қалыптастырудың 
шарттары  мен  тәсілдерін  сақтау  қажет.  Эстафета  ойындарындағы  шығармашылық  мақсаттылық, 
жауапкершілік, ойлау сыншылдығы, қиындықты жеңудегі табандылық, әуесқойлық, байқампаздық, 
құмарлық,  т.с.с.  қалыптастыру  факторы  болып  табылады.  Осылайша,  эстафета  ойындарын 
оқушыларды  қимыл-қозғалыс  машықтарына  үйретудегі  және  дене  қабілеттерін  қалыптастырудағы 
спорттың ерекше түрі ретінде қарастыру қажет.
Жеңіл  атлетика  элементтері  бар  эстафета  ойындары  оқушыларда  дене  қабілетін  дамытып  қана 
қоймай,  коммуникативті  құзырлылық  пен  дербес  тұлғалық  жетілу  құзырлылығын  қалыптастыруға 
мүмкіндік  береді.  Ойын  барысындағы  табиғи  қозғалыстардың  (жүгіру,  жүру,  секіру,  лақтыру) 
көмегімен жүретін, ерік-жігер жұмсауды қажет ететін жарыс оқушының психикалық, физиологиялық 
және қимыл-қозғалыс қызметтеріне жан-жақты әсер етеді. Әртүрлі бағытта, жылдамдықта, кернеуде 
көп мөлшердегі жаттығуларды орындау оқушы ағзасының ішкі жүйелері мен мүшелеріне жағымды 
әсерін тигізеді. Ойын барысындағы жағдайдың үнемі өзгеруі оқушының талдау әрекетін және шешім 
қабылдау қажеттілігін шарттайды. Оқушының ой өрісіне үнемі жоғары талаптар қойылады. Сонымен 
қатар, ойын үрдісінде оқушы жоғары сезімдік жүктеме алып, қуаныш пен қанағат сезімін басынан 
кешіреді. Осылайша, жеңіл атлетика элементтері бар эстафета ойындары жүргізілетін дене шынықтыру 
сабақтары сабаққа деген қызығушылықты арттырып, салауатты өмір салтына ынталандырып, өзін-
өзі  кемелдендіруге      ұмтылдырады.  Мұндай  сабақтар  барысында  дене  шынықтыру-сауықтыру  
және  спорттық  әрекетке  құзырлық  пайда  болады,  жаттығулар  мен  ойындарды  ұжымдық  формада 
өткізгенде шығармашылық бірлестік дағдылары игеріледі, жаңа қозғалыс әрекеттерін меңгеру арқылы 
қимыл тәжірибесі кеңейеді, тұлғаның дұрыс өзін-өзі бағалауы, адамгершілік санасы, дүниетанымы, 
ұйымшылдығы қалыптасады, мақсатқа ұмтылу, сенімділік, өзін-өзі ұстау, байсалдылық дамиды.
   

жүктеу/скачать 5,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: