іИ В іЙ г: и и ^ іР і л ИііЙ

бимәғнә  шәбәһу  уа  қағидәт  әттәшбиһ  нуқсән  бил  қәнә 
асхаблар қисаб кәпірлер ғәм.
Маәынасы:  Күту,  қутқару  «раә»  сөзінен  шыәады.  Яәни, 
жаудан  сақтау.  Жаудың  кепше  түрі  «аәда».  Лақап  ат,  яәни 
біреуді  арыстан  деп  атау.  Арыстан  сөзін  қашуәа  өзгерту. 
Ғуфлан,  ягни,  Зейінсіз.  Мә зөлә,  яәни жалгасу деген маәынада. 
Юлқаһум,  ягни,  кездесу  деген  магынада.  Мугтарик,  яәни, 
согысу  деген  магынада  немесе  согысатын  жер  дейді.  Хаку, 
ягни бір нәрсеге уқсату деген мавынада.
Кәпірлернің  жәсәді  қәсәбдің  ләхм  шаншитүғын  темір 
ағашдағы  қақталған  еттей  болды.  Уал  уадм  бифәтәхәтәин 
хәшәб  әу  хадид  юқтәғ  әлқисәб  әлләхм  уа  юғлиқһу  ғәлейһ  уа 
иәтрук  мәғдә  әлкуллу  мин  юмил  иләһи  уа  иәрғәб  фиһи.  Ишлә 
шәләт жәмғ шәлу бимәғнә әлғәду мәшәләт бимәғнә иртәфәғәт, 
осы  науғ  мин  сибәғ  әттаир  юсәд  юсәд  биһи,  уар  рахм 
бифәтәхәтәин  жәмғ  рахмат.  Уа  һууә  нәуғ  мин  әттаир  әлләзи 
иәқәғ ғәлә әлмәтииәт уа фи бәғдәл әуқатюрфәғ әддәжәжәт.
Маәынасы:  Уадам,  яәни,  аәаш немесе темір деген магына 
береді.  Қасабшы  етті  кесіп  оны  іледі  де  тастайды.  Іш  ауруы 
етті  көп  жеуден  болады.  Ишлә  -   шәләт  көпше  түрі  шәлу 
маәынасы  дене  мүшесі. 
Мәшәләт,  яәни,  көтерілу. 
Ол 
аңдардың  бір  түрі.  Қус  аулауәа  және  онымен  аң  аулауәа 
шыәады.  Рахмның  көпше  түрі  рахамат.  Маәынасы  көшіген. 
Ол  -   қустардың  бір  түрі.  Ол  қустар  өліктерді  жейді.  Кейбір 
кезде  уй тауықтарын да жейді».
Уад  дин  фил  луғәт  бимәғнә  әлғәдәт  бидәлил  қаул 
әлфәрәд  дин  әррижәл  ғәдәт  бимәғнә  әлхисәб.  Кәқауләһу 
Тағала «зәликәд дин әлқиәм әи әлхисәб әлмустақим».
Мавынасы:  Діннің  тілдік  маәынасы:  діни  адамдардың 
мықты  дәлелдері.  Ғадат,  яәни  есеп,  қисаб.  Аллаһ  Таәаланың 
сөзіндей.бул дін- нусқаулар діні. Яәни,  тура есеп».
Уа  фил  ғурф  уадаға  нәһи  сәиқ  ли  нәуәил  әлғуқул 
биихтиәриһим  әлмахмуд  илә  мә  һууә хайрләһум  биззәт  суммә 
иннәд  дину  иқәғ  ғәлә  әлхақ  уал  бәтил  жәмиғән  ликәунуһу 
ғибәрәт ғәммән иәғтәқид сәуә кәнә хәққән уа бәтилән қармә би 
фәтха  әлқаф уа  сукун  әррә  бимәғнә  әссәид уал  мурад  қаримә 
сахабат  расулаллаһ  соллаллаһу  ғәләйһис  сәләм  қирмә  бил 
жәр сифәт бәғдә  сифәт лидәйф уал  қарим  би  фәтха  әлқаф уа 
кәсрә әррә бимәғнә шәдид әлиштиһә иләл ләхм.
86

Маәынасы:  Ғурыпта  келе  жатқан  адамның  ниетіне 
сәйкес,  олардың  қалауы  бойыниіа  қайтармау  үшін  затына 
сәйкес  және  одан  жақсырақ  нәрсе  қою  керек.  Расында  дін 
жақсылықты  және  жаман  нәрсені  ажыратады.  Қарам  сезінің 
мааынасы
  -  
мырза  немесе  сахабалар  дегенді  білдіреді.  Ал 
қирам  қонақтарга  байланысты  сипатты  білдіреді.  Қарим, 
ягни етті өте жақсы керетін сипатты айтады.
Уал  мурад  бил  әшһәр  әлхарам  әрбәғәт  әшһәр  уа  һиә 
зулқағдат  зулхижжәт  уал  мухәррәм  уа  рәжжәб  араб  жұртында 
соғыс харам болған кесімді айлар.
Дін тағылымы (алтыншы әңгіме)
Құдай  сөзі  Құран,  екінші  баршаның  әууәліне  жақын 
орында. Қауләһу Тағала: 
Л 
з 
о? 
з
Уа 
ли  нәблунәкум  би  шәйин  мин  әлхәуф уал жәуғ уа  нәқус
мин әләмуәл уал әнфәс уас сәмәрәт.
Магынасы: 
«Сендерді 
қорқыныштан, 
аштықтан, 
байлықтың, 
жемістердің 
және 
иманның 
кем 
болып
қалмауынан айттым ба».
Бұ  аят  кәрімнің  мағнаи  шариғы  айтты  Құдай  пенделеріне
сенеміз  сіздерні  әй,  пенделерім  бұлар  болмаса  қане  нәрсемен
сыйынатұғын  нәрселеріміздің  бірі  қорқыныш,  бірі  аштық,  бірі
малға  кемдік  беруімен,  бірі  басына  кемдік  беруімен,  бірі
жемісіне кемдік беруімен.  Жемістен  мұрат бала.  Бала адамның
көңіл  жемісі.  Ата-ана  ағаш,  бала  сол  ағаштан  өрбіп-өнген,  өсіп
шыққан  жеміс.  Бір  адамның  бапасы  болса,  ол  бала  өзі  сағир
[232]  уа  сағир  балалық  қылығынан  үзіп  шығпаған  жас  бала
болса.  Құдай  Тәбарак  уа  Тағала  періштелерге  айтады  екен
сендер  фулән  [233]  пендемнің  жүрегінің  жемісін  жұлып
алдыңдарма деп.
Шейх  Сағди  қарар  дүр  кәф  аз  деген  нәкир  уа  м...  сабыр
дүр  дәл  ғашық  не  әб  дүр  фәқир  зәһід  қолында  ақша  барда 
қарар  етеміз  ғашық  көңілдегі  сабыр  илек  ішіндегі  суы  һәм 
патшалардан  бір  патша  шарап  ішіп  қызулығы  ниһәиәтіне
жеткіш  бұ бәитні  [234]  оқыды........Үш  жалаңаш  жерге  ләқмасы
жоқ  киерге  лайғысы  жоқ  анадай  күште  жатқан  бір  дәруиш  бұ 
бәитні  оқыды.  Әй,  аң  иқбал  тудүр  ғәләм  нисат  кірімге  ғамт
87

нисат  ғәм  мә  һәм  нисат.  Бұ  хикаяның  ахыры  басқа  жерде 
жазылған тарақ кифәзлы мәжмуғ.
Жумбақ және оның шешуі
Бір сандақ, оның ішінде бір сандық, оның ішінде бір гауһар. 
Біреуі ол үйде бір қапас, ол қапаста бір құс бұларды қалб [235],
рух [236], сир [237].
Ихфә  [238],  хәфә  [239]  ..  сир,  рух,  қалб.  Бұл  дәрежеде 
нәфсі  натиқ  уа  ләтифә  инсаниә  уа  хақиқат  инсан  делінер.  Бұ 
дәрежеде әсмәу(исм) иле тәсмиһ алынар.  Егер бір дәреже дағы
......   уа  нәфсі  әммәрәһ  [240]  тәсмиһ  алынар.  Егер  нәфсі
әммәрәһ әхләқ.....дан  құтылып,  әхләқ хамидіге [241]  аяқ басса
жисмні  [242]  қуаттардан  басып  куат  руханиға  айяанса  нәфсі 
натиқ  болады.  Қалб  деп  айтуға  сонда  жарайды.  Хош  бұ 
қалблықтан жоғары  басса  рух  аталады.  Сиррән  мұнан жоғары 
басса  сир  аталады.  Мұнан  жоғары  басса  сир  әссир  аталады. 
Мұннан  жоғары  басса  хәфә  аталады.  Мұнан  жоғары  ихфә 
атал ады.
Ғәләм  нәфс  [243]  ғақилдар  ғәләмі.  Ғәләм  башариәт  [244] 
пасықтар ғәләмі. Ғәләму сабғият [245] мунафиқтар [246] ғәләмі. 
Ғәләмул  қулуб  [247]  ғабидлар  ғәләмі.  Ғәләмул  аруах  [248] 
ғашықтар ғәләмі. Ғәләмул әсрәр [249] ғариф ғәләмі. Ғәләмул ... 
рахым мәдір.  Ғәләм  кәун фәсәд [250] көкт[тің] асты жердің үсті. 
Ғәләм  барзах  [251],  өлікпен  тіріктің  (тіріліктің)  аралығында  бір 
ғәләм. Өлім мен тіріктің арал[ығына] журетұғын ғәләм.
Хәмсә нәуәиде
Хәмсә  нәуәиде  [252] әй,  сапсаң демекте ел тілей.  Елге тіл 
сенден  олды  . . . .   Жоқ  ..ем  етсең  оны  оқ еткің дүр.  Бар  қылғың 
дүр,  жоқ  еткің  дүр.  Ғадам  ергенін  илемек  маужуд  [253]  болса 
мажуд  қылмағың  нәбуд.  Не үшін  ергенін  кісі  білмес.  Кісі  әрнеге 
хақ  ісі  білмес.  Ғақылға  кәршебі  себеп  көрініп.  Иә,  сабан 
бозмағы  ғажаб  көрініп,  лек  шын  раст  ғақыл  кісі  ермес.  Ісің  бір 
дәлелі  бес  ермес.  Бұ  іс  болмақ  қабул  жерден.  Ғақылы  болған 
білерге  хад жоқ.  Ғақылның  әр  іс тәбәһі  болып.  Ендегім  хикмет 
иләһі  болып.  Шын  көріп  ғақыл  рай  мухталиф.  Көзіне  кәр  етіп 
қада ылғи.  Кер білмес жарық екенді қу жас.  Күндіз ұшмақ ғариб
88

ерер  хафәс.  Хикмет  дінге  күндіз  ұшқай  бум.  Үш  шаиден  ғәми 
ерер  мағлум  бум  зәләмні  олды  ...ні.  Көр етер  әні  меһр  нур  әні. 
Сен, сен ол меһрби ғадил уа бәдл.  Кір сенге матлуғ олды сабах 
әзәл.  Шоң  ол  сабах  нұрың  еті  зуһур.  Иле  тере  шам  жәбһ  нұр. 
Пірні кім ғәдмдә ерді нәһән. Хәуәһ ел жиһән хәуәһ жиһән.
Құдай  Тәбарак  уа  Тағаланың  бір  хикметі  дегенінен  басқа 
сөзді  қою керек.  Жарқанат,  үкі,  байғыз,  жапалақ күндіз ұшпайд. 
Не  үшін  күннің  аса жарық  болған  нұры,  оларды  соқыр  қылды? 
Құдай  нұры  күннен  жүз  есе,  мың  есе  жарық.  Қанша  білдік, 
жетілдік  деседе  не  хикметпеи  қылып  тұрғанын  білуге  біздің
ақылымыздың соқырлығы.
Хәмсә  науаиде  мер  Ғали  шер  Низамуд  дин  сөйлегені
шаһнам.  Рум  рус  уа  илә  Фәилқус  перезентсіз  еді.  Аң  аулап
үйіне  қайтып  келе  жатып,  бір  бұзылып  уа  жаран  болып  қалған
үйді  көріп,  жолдан  бұрылып  келіп  тамаша  қылса,  қатын  өліп
жатыр.  Өзі  өліп  жатқан  қатыннан  шырылдап  бір  еркек  бала
туып жатыр.  Мұны көрген соң Фәилқус меһір махаббаты балаға
түсіп,  бапаны  құндақтап  орап  алып,  қойына салып.  Қасындағы
жігіт  желеңіне  қатынды  көмдіріп,  баланы  асырап  алып,  бала
қылып.  Осы  баласы  Ескендір Зул  Қарнайын  болады.  Атасы  кім
екені  белгісіз.  Фәилқус  өлген  соң  соның  орнында  отырып
жоғарылай бастайды.
Хикмет  үшбулар  дүр  сөздің  барып  тұрған  асылы  шыны
дүние  тірлігіңді  ата-бабадан  көрдегілерің  дәкул.  Бұ  дүниеде 
тіршілігіңді  ата-бабадан  көргеніңді 
қыламын  деме. 
Бек 
заманыңның  тіледекперіне  муафиқ  [254]  ет.  Заманың  қалай 
болса бөрігіңді солай ки.  Заманыңа қарай амалы,  заманыңдағы 
жұрт соқыр  болса  бір  көзіңді  қысып  жүр демеймін.  Заманыңды 
танып оның бұйрықтарына бой ұсынсаң, ол сенге жәрдем етер. 
Егер  оны  тануға  ...масаң,  ол  сені  езіп  һиләк  етер.  Бұ  дүние 
жайлаған жеріне оны жайлар шаяны у. Жан сақтаймын дегенге 
мұнан  қашып  жүріп  жан  ...  дедім,  ешкімнің  құлағына  кірмеді. 
Сөздің асылы оразы.........жоқ.......Құдай деген жан озар.
89

Түрлі деректер
І
:
I
I
і
!
і
?
' 
.У
  -•ч»
ххі&ігік
•/* >
,е  *у
г"*» ^  
—
I  
і & Ъ Ъ  Ш  Ш
■   | В   І і і і і ш
.;// ; 
^ ^
У   '   20 
м  
/ I   ■
  ■%  і/*л
Ш
 1  і/ 
1Щ І г-*/~7> ШШІ /*Г Ш
.  V 
- / £ Г   Г  •.; 
АіГ  /  , „ і Г
?&   м
 
і р
Ч  № ■
г
.. 
* .  
,.і. 
і
 -.  ■ & ,„  
&■ Л
  & '
•ч
Ё
и > о ^   '■
 
;  
.. 
'  у
/,.Л
У •
гУ
Г*
/А
/ 
ы 
0*
У
 * 
9
ҺА&
»7
А
I»/
^
Ш
' Щ
І
Г  
,Аг
 
і^ч ^
і ; ч
и   в я  
і і и ё
' 
ч
і і
 
1
 ^  
" 
Щ
І
ы»
#
/ Ік
**
Щ іі
‘V/*'  п
"Ч Іи
*Л
ш •*
Ш   Ш
Я
V 
/ /- —  ?
<г
ж
 I Я
  і  Н
/
і>.
]!& *г
0)( 9^*1
 
лл~ ~
Шг
 
-
С/
СГ'
~ ;л
  ’
 
% 
# 
л>
  -  ■
* ♦ І ___^  ' I» /•'  # 
.
Г*—
^  А I* 
Г'
 < ^  ^
І
Мәут  шайтан ғәлейһи  ләғин  барзах  мәләкут ләхд  мункәр 
нәкир  қабр  ғазаб  қабр  тур  қабр  нығмет  исрафил  зор  махшар 
дәфтәр  әғмәл  мизән  таразы  сират  жәһәннәм  зәбә  нәмәләр 
ғазаб  әлим  худ  кәусәр  жәннәт  әғлә  хур  ғәләмән  әнһәр  әрбәғә 
уа  нәғим  хәлд  уа  лиқә  мәулә  әуқә  уәһһәм  руииә  уақиғ  дәрун
90

син  тәдбир  уа  ихтиәр  хақдин  ғәфләт  нәпсі  наданлығы  худур 
дәл  мағрифәт  нәфс  ғәшқ  иләһи  хәлқ  инсан  хәс  муштәрик  ... 
ғақл  нәзәрі  қууат  мутәфәккәр(мутәғәккәр)  сижн(сәжн)  тәбиғәт
әхләқ зәмим...........   қалб ғәриф әхпәқ хәмидәһ  әб ғилм уашир
ғилм уа ғәссә  ридә уа  хәмәр ғәшқ әксәр  ...  уәхдәт уа  хәлуәт  ... 
фәқир  хақиқи  алып  фәнә  фи  аллаһ  болмақ  сәдрәт  әлмунтәһи 
шәжәрәт тәубә уа тәубә зуббән  ләух  мәхфуз  қәләм  әғлә  курси 
уәсиғ ғәрш ғәзим сирру инсан  кәмил  шиғр рәс нисуән әғдәбден 
мәузун қууат ...  қууат хиәл ж2миғ думәғ сирру инсан кәмил.
Маәынасы: 
Өлім, 
шайтан  лаәынет, 
барзақ 
әлемі, 
періштелер,  мола,  Мүңкәр,  Нәкир  —  екі  періште,  қабір,  қабір 
азабы,  тур  қабір,  ныәмет,  Исрафил  періште,  ақирет  күнінде 
жиналатын жер,  амал  дәптері,  таразы,  көпір.,  тозақ,  қатты 
азаб,  кәусәр  булаәы,  жәннәт,  бостандық  әлемі,  терт  теңіз,
Аллаһпен кездесу.
Түс,  көрініс,  уақиәа,  женге  салу  және  таңдау,  шын  дін,
немқурайлық,  нәпсіні  тану,  қудайды  сүю,  адам  жаратылысы, 
хас муштарик,  ақылдың көруі,  ойлаушы күш,  түрме,  табигат, 
мақаралық мінез,  көмекші жүрвк, жақсы мінез,  ілімнің әкесі,  аса 
таяқ,  ризашылық,  хәмәр  вашқ,  жалгыздық  және  тәттілік, 
пақыр,  хақ,  Аллаһқа  сеніп  елу,  агаш  тәубесі,  сақтайтын 
тәубе,  лаух  махфуз,  улы  сөздер,  кең  күрсі,  улы  гарш,  адам 
сырлары  толық,  күш,  қиял  күш,  барлық  ,  адам  сырлары
толық.
Курси  уасиғ  да  онда  улән  жерде  көкте  болнан  мәләикә 
хәуәс  уа  қуләбтен.  Бір  адамнын  бойына  қалай  сыйады 
Құдайдың шеберлікпен сыйдырып жасаған. Дүниеде үш  мағлум 
болған,  төртінші  болып  бұлардай  жан  шықпаған.  Мағлумул 
әууәл  Аристо,  ғылым  хикметні  қарнынан  қақ  жарып  шығарған. 
Онансоң оны күшейткен муғалим сәни Фәрәби.  Онансоң жұртқа 
нұсқа  қылып  өз  апдына  бір  ғылым  екенін  танытқан  шейх  Әбу
Ғәли Синә.
Шық иле қырау
Шық  көктен  түспейді,  жер  астынан  шығады.  Жер  астынан 
түнде  шыққан  бу,  таң  алдында  һәуә  тізегіне  салқынданып 
кеткенге жоғары ұшып кете алмай, салқын иле қоюланып жерге 
жабысады дүр.  Егер де һауа (ауа) бек салқындап кетсе, ол шық
91

аппақ  қар  халіне  келе[ді],  мұны  қырау дейлер.  Әлмуһрә  себеп 
куррә  тай.  Әлбұлбұл  мазар  дастан  сандуғаш.  Әлхисан  көп  кез 
айғыр.  Әлкүркі  келің  торға.  Әррәмкәт  мадиан  байтал  әлбахр 
дария әнһәр өзен әлхәсию әхтә аләш әлғәдир көл.
Сегіз тау сегіз тауды өңгеріпті.
Жібек жүн шөп қамысқа теңгеріпті.
Қойысына қауғасы баптаға сап.
Екі пұт екі қадақ тең келіпті.
Тауға тау соқтығысып қалғанында.
Айырылып ғақп естен сенделіпті.
Тәңірі Тәбарак уа Тағала  құлдарының ризықын уағда [255] 
қылды уәдемен болды. 
о? V 
з
 
V -» 
«••рскЗ ^4-* ->
Уа фис сәмә рәзәқәкум уа мә туғәдун уа мә мин дәбәт фил 
ард  иллә  ғәлә  Аллаһ  рәзәқәһә  уа  кәин  мин  дәббәт  лә  иәхмил 
ризқәһә Аллаһ юрзиқуһә.
Маәынасы:  Сендерді  аспандаәы  ризық  етеді.  Жердегі 
кіиікентай  жәндікке  дейін  Аллаһ  ризық  береді.  Олар  өз 
ырызықтырын  тасымайды,  расында  Аллаһ  Тавала  ризық 
беруиіі.
Бұ  көңіл  не  үшін  қарар  қылмас?  Жауап  Құдай  Тәбарак уа 
Тағала  құлдарына бес  нәрсе  иле  сенермін деді.  Бірі  қорқыныш 
көңілнің  би  қарарлығы  бұ  сынамақ  себебінден  дүр.  Қауләһу 
Тағапа:
й?  м-адй 
з  
-3
  Ій іё ІІ  й* 
з
Уа  ли  нәблунәкум  би  шәйин  мин  әлхәуф  уал  жәуғ  уа 
нәқуссу минәл әмуәл уал әнфәс уас сәмәрәт.
Мавынасы: 
Сендерді 
қорқыныштан, 
аштықтан, 
байлықтың, 
жемістердің 
және 
иманның 
кем 
болып 
қалмауынан айттым  ба.
 
...  ■
Олай болса  пенде  мумин  [256]  басына  не хал  уақиғ болса 
Аллаһ Тәбарак уа Тағаланың бір сынамақ болған ирадасы [257] 
деп  біліп,  сабыр  қылуға  тырысуы  керек.  Бил  уафәқға  сабыр 
еткен инсан диәнәт мәлкиде дүр мәрд майдан.
92

Қожа Хафиз т.с.с
Иннәл  мәрәт  иштәрә  әлжәрииәт  мәғә  ибнәһә  ситтә сумму 
иғтәқәт  уахид  минһум  суммә  тәзәуәжәт  муғтәқһә  уа  уәһәбә 
әлжәрииәт  лиәбиһә  фә  уәләдәт  минһә  әрбәғәт  ибн  иәкун
куллуһум мин бәтн уахид.
Маәынасы: Бір әйөл күңді баласымөн сатып аләды.  Сосын
бірөуін босатты.  Босәтыләаны біраздән соң  үйлөнөді.  Әкөсінө
күңді сыйлайды.  Одан  төрт  бала  туылады.  Олардың  бәрі  бір
қурсақтан туыләан.
Хадис шариф:  «әлмумин мәрәт әлмумин».
Маәынасы:  «Мусылман
 — 
мусылманның айнасы».
93

Сурәт әлмәсилә  иннзг • 
фә  зәуж  зәлик
бәинәһумә  ибн  суммә
фә
ф
Ш:
ибн  уал  имрәт( уа лә  мәрәт)
фә
әррәжул
»ҒзИ
# • •
рәжул
ф ги
 уәләдә мин бинтәһә ...
ибн ... әлләзи уәләдә Ми*
Маәынасы:  М әселе:  р 
әйелі мен  қызы.  Е р  адем 
туылады.  Сосын  ол 
Олардан  басқа  бала 
бір бала.  Қызынан 
. .  
глэ
« с ц * '
і
*
п
«уа  иәжғәлунә  а
берген  нәрсенің  осым  •
бұйырды  тән  дүр грТПг
Сәби  балаларның  ат.і 
балалар ата-анасынз V*
«
1
5
( і ^ 
.
Қалә  Аллаһу  Тағзі 
[259].  Бір кісінің малын и
ё
 
%
■
 
Ш
2-4 ’
деу қызықпақ оң хасг^ 
тәбтил  [260]  ыхылас  і
4*
 •
Л
тәртилән  [261].  Тәрти 
... яғни ақырынлық иле
«У  ‘У» Лә, лә  дей 
һ: 
# й ‘У» Лә, лә ңәфк * 
«У  ‘ >сЬ Лә, лә мәғруа
Расулдың  [265] Огі
жар  еді.  Сәудә  р?<; 
радиаплаһу  ғәнһә  бер
Зәинәб бинт.......... бұл
Мәғнә  ғәлим  мәп 
мәғнәуде  болуға  кервк
бе
« ІМ  »
ІІЙВ
•чіг
аталған  Мәуләнә 
болмаса ғылым қалы;  д- 
зубәніңден  не суд дег:. 
әр  нәрсенің  бір  сұлтаг»ь
% 4
Ш
 
*
т 'и
%
і
I
* 
4
I)
%
оның  баласы  және 
'П  уйленді.  Оларда  бала 
сіп ц сы   әйелге  үйленеді. 
. : е 
екі  бала,  баласында
I   X
'пуылган бала.
л-
• —
I 
іі
Г»'
• •
д/
[258]  аяты дұрыслерге 
сэйлегенг Расулуллаһ 
теләлар  жисм  сатлар. 
^ірілейтұғындығы.  Сәби
беретұғындығы
і  пі 
V І»Г
ллпаһ  ләһум  әлбәшәр» 
елікні көріп менде болса 
да  рәшк әтләқ етерлер 
^асамақ.  Уа  рәттилнәһ 
қымақ дерлер бұйырды
1
...
I/ *  • V Г>>' I
^  
Іт
  V-» • - | •
•
 ЛС'
• 
" *
 
V
  /
  •
9
бар  еді.  Тоғызы  тоғыз  ...де 
5/ 
оіінтні
  хазірет  Ғайша 
Жзузрия,  Умму  Сәләм,
огч-яяар.
гн*
болғанның  бәрі  садрі 
қаләһ жаздадым.  Шәмс
•
г
г
іым  деп  мәснәуи  мәғнәуи 
ііа
.
і
  айтқа:  Ғылым  хәлің
Зігір қалбің болмаса зікір
л І қан:  мағнаның керектіп
н  дененің  сұлтаны  көңіл.

Сондай-ақ  «фәзкуруни  әзкурукум»  [266]  иле  әмір  бұйырдығой 
суретте.
Зікірдің  сұлтаны  «»іИ'  'Л 
'^»  «лә  иләһә  иллә  аллаһ» 
[267]  Сонан 
мұны  зікір  сұлтан  дейді.  Бұл  «лә  иләһә  иллә 
аллаһ»  бір  қорған.  Ол  қорғанға  кіріп  бекінгенді жау алалмайды. 
Сонда  бұл  қорғанға  қорғалып  кіруші  жан  оның  жауы  нағузу 
биллаһ  мин  шәрри  зәлик  [268]  иманын  түріп  жіберген  шайтан 
ғалейһи ләғин әғузу биллаһи минаш шайтанир ражим [269].  Бұл 
«лә иләһә иллә аллаһ»  қорған  болғанда  құр тәлфәзмен  қорған 
бола  апмайды,  мағынасымен  қорған  болады.  Сен  бұл  қорғанға 
қорғалып  кірген  жерің  жоқ,  далада  қаңғып  жүрсін.  Неге  десең 
тілің  айтады  «лә  иләһә  иллә  аплаһ»  дейді,  діліңде  (жүрегің) 
оның  мағынасы  не  екен  дігімен  жұмысың  жоқ  «лә»  дедің, 
«иләһ»  дедің  еш  мақсуд  дедің,  «иллә  аллаһ»  дедің  ...  зат  пәк 
дедің.  Оның  мағынасымен  жұмысың  болғаны  мал-жан,  бала-
шаға, қатын-қалаш деп өліп барасың.
Біреуге  әке,  біреуден  хәуф  [270]  біреуден  рижәдасын
зәһирде  [271] 
қылып  тұрған  жұмысыңнан  білініп  тұр. 
Мағынасымен  жұмысың  жоқтығы  бұл  көрместе  жаның  ол 
қорғанға  кіре  алмайды  да.  «лә  иләһә  иллә  аллаһ»  болып  сені 
білапмады  (біле  алмады).  Бұл  қорғанға  қорғанғандар  бұл 
сұлтанға  ужудінің  шәһәрін  түгел  білгенден.  Аллаһ  ...  бәқи  һәус
деді де қойды. Өзге түгіл өзінде керек қылмайды.
Қауләһу Тағала «иннәл мәлик изә удхулу қариә тәфсәдуһә
уа жәғәлу әғиззәтән  әһләһә  изәләт уа  кәзәликә  иәфғәлун»  бұл 
аяттың  мәфһумінде  болған  сұлтаннан  мурад сұлтан  «лә  иләһә 
иллә  аллаһ».  Ол  уәлидерге  оның  хүкімі  әууәлин  уа  әхириннің
жумләсіне  шәмил  уа  әзл  әзалдан..........  мәхкум  алар.  Не  үшін
десең  Құдай  Тәбарак  уа  Тағала  барша  жаратылмыс  хәлқи 
тәбиғат  зуләмәтінде  ғәдл  иле  хәлиқ  етіп,  Олар  күн  нұрынан 
фәдлил пір тосапмас дүр. Ол нұрдан бәһірменде улән дүние уа 
әхиретнің  сағатына  уа  дәреженің  кемеліне  жетпес  дүр.  Әр  не 
болса сонда болған дүр ... кім-кімге болсын.
Шейх Сағди т.с
Бұ  дүниеге  келместен  бұрын  ғәлимул  әруәхда  жүргенлігі 
кағбатуллаһ  да  мутәуәр  болғаны.  Дүниеге  келді  кәфірдеріне 
келді. Т ... қызын ғашық болғаны, дүниеге ғашық болғаны. Сонан

соң  ол  дүние  надандық  арағын  ішкізді  Аллаһ  Тәбарак  уа 
Тағалаға  алыста  бермегім  дегені.  Әруәхтарның  қалу  бәлә  ... 
уәғдәһу  есінен  тандырды.  Мұның  беліне  зиннәр(зәннәр) 
байлатқаны  дүниеге  әбден  махаббат  қойып  соңына  түсуге 
белін  төрт  орап  байлап  әлләзи  кәләмаллаһні  отқа  өртегені. 
Қүран  кітап сөзін түтпайтүғын  қылды.  Пүтқа сәжде  қылдырғаны 
қатын  пірсат  қылып,  қатынға  шоқындырды.  Кеш  ақш...  де  от 
жаққаны  қатын  ризалығын  қыламын  деп  түні  бойы  алас  үрып, 
жанын  от  жағып  шығады.  Доңыз  баққаны  онан  туған  баланы 
баққаны.  Ол  он  беске жеткенше  қолға үстаған  қобызың.  Ол  он 
бестен асқан соң тіл алмас доңызың дей-дей.
Сонансоң  мүның  бойында  болған  көзге  көрінбейтұғын 
ғәлим  мағнадан  келген  көңілдің  жүмысы,  жанның  жүмысы, 
ғақлдың  жүмысы,  сырдың  жұмысы  бәрі  мүны  тастап  тарқасып 
кетті. Адамның қара қан бойында жиырма сегіз хәуәснің қууаты 
болмақшы,  мұнда  бірде  хәсииәт  [272]  қалмады.  Надандық 
мастығы  мен  дүниеге  ғашық  ...  истилә  [273]  қылған  соң  дәғф 
мустәуәлі  болып  дәнемеге  жарамайтүғын  мәжнун  болды  да 
қалды.
Әннә  хазіретміз  Мұхаммад  Мұстафә  ғалейһис  солат  уас 
сәләм  үмметім  деп,  үмметім  хор  болмасын  деп.  Бір  ілтипат 
назарларын  салып  шәфиғ  [274]  бола  қалса,  мұның  бәріне  қол 
сілікіп  басын  алып  шығатұғын  болса.  Қаншама  ғашық  болып 
қуғанда  мойнын  бұрмаған  жүзі  қара  дүние  артынан  өзі  қуып 
әуре болады.
Қиссадан  хисса  әй,  Құдайға  жүзленгіш  (бет  бұрушы)  егер 
Құдайға жүзленсең шын жүзлен.  Ит жаманы аңда да жоқ, даңда 
да  жоқ  дегені.  Итті  ертпейді.  Кісілікке  жарамай  ит  есебінде 
қалғән  жаманды  айтады.  Құдайға  жүзленсең  ынта  көңіліңді 
Құдайға  беріп  шейх  саған  тарса  қызына  ғашық  болғанда 
қалайша  күйге  түсті.  Сен  һәм  Құдай  Тағалаға  ғашықтардан 
боламын  десең  төрт  шарт  бар.  Соған  көнсең  ғашықтық 
дағуасын  қыл.  Әйтпесе  ғашиқ  Құдай  ойыншық  емес.  Ғәшиқ 
хәқиқи  мәжәз  ермес  дум  сырны  тұтпа  ол  бәзі  ермес.  Құдай 
сенің  құрдасың  емес.  Құдіретке  көніңіз,  Құдай  менен  ойнама. 
Төрт шарттың бірі өзің өлдім деп жаназаның төрт тәкбірін өзіңе- 
өзің  түсіре.  Бірі  малдан  кеш;  бірі  жәннан  кеш,  бірі  ұят  ардан 
кеш, бірі Аллаһ ... уа бәқи һәуәс [275].  Екі дүниеде бір Құдайдан 
дәнемені керек қылмақ.
96

Өзіңді жоқ,  Құдайды бар біл.  Өзіңді ғәжиз [276] Құдаиды  ....
.  Өзіңді  надан,  Құдайды  ғалым  біл.  Өзіңді-өзің.........   Құдайдың
Құдайлық  хикметіне  қарағанда  кұн  көзін  көре  алмаған 
жарқанат,  ұкі,  байғыз,  жапалақ  қандай  болса  мен  һәм 
солармын деп ойла.  Ол төртеуін қылған соң екі жермен бірі тун 
сиқырлары,  тұн  Құдайға  жылмамақты  ғадат  қыл.  Бірі  күндіз 
нәпсіңді бақ. Нәпсіден жаман доңыз қайда бар дейсің.
Зухәл  [277]  муштәри  [278]  миррихун  [279]  шәмсун  [280] 
зуһәрәтун [281] ғутәриду [282] қәмәрун [283] сәбғә әбә [284]
Ғәнәсир әрбәғә [285] уммәһәт әрбәғә [286] мәуәлид сәләсә 
[287] жумәдәт [288] нәбәтәт [289].  Алты атадан, төрт анадан үш 
бала  туады.  Талақ  бауыр,  өт,  жүрек,  бүйрек,  құрсақ,  өкпе, 
зерде,  қан,  қақырық,  қара-құрым,  бұлардан  туған  мәуәлид
сәләсә қан, жан, ғақл.
Ғәуәмил әлмиәтун
/%
>
у

Бисмиллаһир  рахманир  рахим  әлхәмду  лиллаһи  Раббил 
ғәләмин уа солату уа сәләм ғәлә расулиһи  мухаммад уа әлиһи 
уа  сахбиһи  әжмәғин  уа  бағд  фә  иннәл  ғауамилу  фи  наһу ғәлә 
мә 
әлләфәһу 
әш-шейхул 
имам 
Ғабдул 
Қаһир 
ибну 
Ғабдурахман  Әлжурәни  рахматуллаһи  тағапа  ғәләйһи.  Миәту 
ғәмил,  уа  һиә танқасиму  илә қисмәйни  ләфзия уа  мәғнәуиә фә 
ләфзия минһә танқасиму илә қисмәйни симағиәт уа қиәсиәт фә 
симәғиәтә минһә ахад уа тисғунә ғәмәлән уал  қиәсиәту тәммәт 
тәмәм болды.  «Уаллаһул әғләму бисәуәб».
Маәынасы:  Жүз  демеулік  іиылауды  меңгеру.  Аса  қамқор, 
еркеше  мейірімді  Аллаһтың  атымен  бастаймын. 
Бүкіл 
әлемнің  Раббысына  мақтау  лайық  және  елшісі  Мухаммед 
(ә.с)әа,  үй-ішіне және  сахабаларына  Аллаһтың  сәлемі  болсын. 
Араб  ережелеріндегі  синтаксис(наһу)  туралы  шейх  Ғабдул 
Қаһир  ибну  Ғабдурахман  Әлжуржәни  (Аллаһ  одан  разы 
болсын)  кітап  шыгарды.  Ж үз  кішкентай  бөлшек,  ол  екіге 
бөлінеді.  Біріншісі  ауызша,  екіншісі маәыналық.  Ауызшаның  өзі 
екіге  бөлінеді:  симәәиә  (зеректік  есту), 
екіншісі  қиясия 
(қисынды),  одан  симаәиә  тоқсан  бір  бөлшек бар.  Бітті.  Аллаһ 
жақсы білуші.
 
;  ;
Яғни  оны  қылсаң  сауабты,  қылмасаң  күнәлі  болмайсың 
деген мағына иле дүр. Ғақил уа бәлиғ [290] болған адамдардың 
фиғилі сегіз дүр:
1. фәрд [291]
2. уәжиб [292]
3. сүннәт [293]
4.  мустахаб [294]
5.  мубах [295]
6. харам [296]
7. мәкруһ [297]
8. муфсид. [298]
Әр ғақил  уа  балиғ олан  қапға үшбу жоғарыда  зікір алынған 
шәиларны  [299]  білушілік  ләзим  дүр.  ...  ер  болсын  керек  қатын 
болсын  парыз  біліп,  ғамап  қылмақ  парыз  дүр.  Уәжибні  біліп 
ғамал қылу уәжиб.  Сүннетгі біліп, ғамал  қылу сүннет.  Мустахабті 
біліп,  ғамал  қылу  мустахаб.  Харамді  біліп  тыйылмақ  парыз 
болар.  Мәкруһ  тахримні  [300]  біліп  тыйылмақ  уәжиб  болар.
98

Мәкруһ  тәнзиһні  [301]  біліп  тыйылмақ  мустахаб  болар.  Бұ  сегіз 
шәи шарх шарапта бар деп, иғтиқад қылмақ парыз болар.
Әммә  инанмаған  адам  кәпір  болар.  Парыз  ол  дүр  Хақ 
Тағаланың  бұйырмағы  шүбәсіз(себепсіз)  дәлел  иле  болынар. 
Мәсәлән Құран аяты иле иә, хадис [302] иле парызды тәрк [303] 
қылған  жәһәннәм  ғазабына  [304]  лайық  болар.  Әммә 
ишанмаған  (иланбаған)  кәпір  болар.  Мысалы,  білуші  бес уақыт 
намаз  оқыса,  рамазан  оразасын тұтушы,  байға  зекет беру  һәм 
хажылық  қылу,  жүніплікген  ғұсыл  [305]  қылмақ,  уәжиб  ол  дүр 
Аллаһ  Тағапа  бұйырмас  дүр.  Ләкин  дәлелі  шүбәлі  болар 
уәжибті  тәрк  қылмақ  иле  кісі  ғазабқа  мустахиқ  [306]  болар. 
Ләкин  әнкәрә  [307]  қылған  кісі  кәпір  болмас.  Мысалы,  үтір 
намазы,  көбі  пітір  садақа,  көбі  құрбан  шалу.  Сүннет  ол  дүр 
пайғамбармен  Мұхаммед  Мүстафа  (с.ғ.с.)  ғұмырында  көп 
мәртебе  қылып,  аз  уақытта  қойған  болар.  Сүннетті  тәрк еткен 
от  иле  ғазабқа  мустахиқ  болмас,  ләкин  ғитәбқа  [308]  лайық 
болар.  Мысалы,  намаздарының  сүннеттері  жамағат  намазын 
оқу  мустахаб,  ол  дүр  пайғамбарымыз  Мұстафа  (с.ғ.с.) 
ғұмырында  бір  кәріһ(рет)  иәки  екі  кәруһ  қылған  болар.  Иә  бұ 
істе сауаб бар деп еткен болар.  Мысалы, нәфіл намаздары оқу, 
иә  нәфіл  садақа  беру  мубах,  ол  дүр  ол  істі  қылуда  сауаб 
болмас,  һәм  қоюда  күнә  болмас.  Мысалы  ау  аулау,  ат 
шабтыру.  Харам  ол  дүр  ондан  Хақ  Табарак  уа  Тағала  харам 
тыйған  болар.  Тыймағы  шүбәсіз  дәлел  иле  болынар.  Оны 
істеген  кісі  жәһәннәм  ғазабына  мустахиқ  болар.  Әммә  харам 
түгел  деп  ишанмаған(сенбеген)  кісі  кәпір  болар.  Мысалы  кісі 
өлтірмек,  зина  [309]  қылмақ,  хамир  [310]  ішпек,  ұрламақ. 
Мәкруһ  тахрими  ол  дүр  ондан  Хақ Тағала  тыйған  болар  ләкин 
дәлел  шүбәлі  болар.  Оны  қылған  кісі  от  иле  ғазабқа  мустахиқ 
болар.  Мысалы  намазда  тәғдил  ...  қою  һәм  екі  ғайд  [311] 
намазының тәкбірлерні  қою.  Мәкруһ тәнзихи ол дүр оны  қойған 
кісі  сауабты  болар.  Әммә  қылған  кісі  күнәлі  болмас.  Ләкин 
махшар  [312]  күнде  шәлтеге  мустахиқ  болар.  Мысалы  намаз 
ішінде сәжде орнындан басқа орынға  қарау.  Муфсид ол дүр ол 
ғамалды  қылу  иле  намаз  болсын  керек,  ораза  болсын  керек, 
таһарат болсын  керек,  басқа бір ғибадат болсын  фәсад болар. 
Яғни  бұзылар  әлхәмду  [313]  сад  әлуәһһөб  екі  жүз  он  бес 
мәселе фиқһ кідәні ден қырық бірі дебежесінде мәзкур ДҮР-
99

Әғләм  әннә  мәзһәб  әшшәфиғи  рахмат  мәхуз  мин  Ғали 
радиаллаһу ғәнһу  уа  мәзһәб әлханафи  мин  Ғұмар  радиаплаһу 
ғәнһу уа мәзһәбу ахмад ханбали мин Ғусман  радиаллаһу ғәнһу 
уа мазһабу мәлики мин Әбу Бакир радиаллаһу ғәнһу уа қад жәә 
жәмиғ  әлмәзһәб  мин  нәби  ғәләйһи  салату  уа  сәләм  шәрәит
әлхусус. 
®
Маәынасы:  Расында  Шәфиәи  мазһабы  Әлиден  алынәан. 
Әбу  Ханифа  мазһабы  Ғумардан  алынәан.  Ахмад  Ханбал 
мазһабы  Ғусманнан  алынван.  Мәлики  мазһабы  Әбу  Бакірден 
және  барлық  мазһаб  пайеамбардан 
әлде  қашан  ерекше 
шартпен келді».
Бір  мың  әр  күн  иә  жамил  [314]  есімін  жиырма  кәрәһ(рет) 
оқыса әркімнің көзіне  махбуб [315] көрінер дағы.  Иә уәдуд [316] 
есімін  жиырма  кәрәһ  оқыса  халапі  илән  араларында  махаббат 
болмас  махаббат  күннен-күн[ге]  зияда  [317]  болғай.  Егер  иә 
қауииу  [318]  есімін  жүз  кәрәһ(рет)  оқыса  дұшпандары  һәләк 
[319]  болар.  Егер  иә  рахим  [320]  есімін  жүз  кәрәһ  оқыса 
дұшпандары дос болғай.  Иә қуддус [321] есімін жүз кәрәһ оқыса 
дұшпандары  әнуәғ  марад  [322]  илән  мубтәлә  [323]  болар.  Иә 
қаһһар  [324]  есімін жүз кәрәһ оқыса дұшпандары  мақһуур [325] 
болар.  Иә  қабид  [326]  есімін жүз  кәрәһ  оқыса дұшпандары  қор 
болар.  Иә бәриу [327] есімін  иә  мусәууир  [328] есімін жүз кәрәһ 
оқыса дұшпандары дос  болар.  Иә  муһәймин  [329] есімін оқыса 
дұшпандарына  және  ға...  Иә  мумин  [330]  есімін,  иә  жәббәр
[331]  есімді  оқыса  әр  мұраты  хәсил  бслғай  бизнилләһи  тағапа
[332].

жүктеу/скачать 7,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: