Ќазаќстан Республикасы білім жєне ѓылым министірлігі

Шағын комплектілі мектептің жағдайындағы жаңа материалдарды қабылдатуға дайындық кезінде, оқушылардың оқулықтармен жұмыс істеу, бақылау нәтижелері жазылған таблица бойынша математикалық немесе тілдін құбылыстарды бақылау, белгіленген тапсырма бойынша суреттер қарастыру сияқты индивидуальды өзіндік жұмыстары басымдылық көрсетеді. Оқытушы оқушылардың оқу қызметтеріне басшылық жасауды тақырыпты белгілеп бекітумен, өзіндік жұмыс үшін тапсырмалар белгілеумен және олардың нәтижелерін тексерумен жүзеге асырады. Жаңа оқу материалымен танысу кезінде пікірлесу әдісінен басқа оқытудың әдістерінің барлығы ешқандай өзгерістерге ұжырамайды, немесе бірен саран өзгеріп отырады. Бір ғана сыныппен жұмыс жүргізу кезіндегі сияқты, ең негізгі қолданылатын әдіс турінде оқытушының түсіндірулері көрініс береді, егер де теориялық немесе практикалық сипаттағы жаңа материалдық негізінде көптеген күрделі операциялар болған жағдайда. Бірақ та оқу материалының көбісі пікірлесу әдісі сияқты басқа бір әдісті талап етеді, мұндағы өзгерістер көбінесе оқушыныњ қызметіне байланысты болады. Пікірлесудің құрамына мына бір компоненттер кіреді. Олар:

-арнайы таңдалынған материалды бақылау.

-оқушыларды белгілі бір тужырымға жетелейтін оқытушының сурақтары бойынша қарастырылған құбылыстарға анализ жасау.

-зањдылыќтар, ережелер, тужырымдамаларды бекіту

-түсініктерге нақты аңықтама берген, ережелерді белгілеген оқытушының тұжырымы.

-оқытылған түсініктердің қолданылуын немесе практикалық қызметтердегі ережелерді көрсету.

Мұндағы пікірлесудің барлық кезендері оқытушының тікелей басшылығымен жүреді және ұнымдық ауызша формаларда да өтуі мүмкін. Шағын комплектілі мектептердегі оқу материалына анализ беру және бақылау жасау сияқты екі түрлі алғашқы кезеңдер бір бірімен үйлесіп, балалардың өзіндік жұмыс ретінде орындайтын индивидуальды жазбаша жұмысының формасын қабылдайды. Пікірлесудің мұндай бірлескен кезеңі оқытушының тусініктеме беруінен басталады, мұндай берілген түсініктемелерде тапсырманың мақсаты мен оның орындалу тәсілдері көрсетілген. Оқытушының ендігі функциясы оқушылардың назарын тұжырымдаулар үшін қажетті болатын фактілерге, құбылыстарға, заңдылықтарға аудартуға умтылысында көрініс береді, сұрақтардың көмегімен ой тужырымдарына жеткізетін нусқаулар, сұрақтар мен әртурлі жазбаларды оқытушы плакаттарда немесе тақтада алдына дайындап жазып қояды. Оқытушының сұрағы мен оқушының жауабы негізіндегі пікірлесу ретінде заңдылықтар мен тұжырымдарды бекіту этапы көрінеді. Басқа сыныптың осы белгімеген уақытта оқылып жатқан материалының күрделілігіне байланысты нақты тұжырымдамаларды оқытушының өзімен бірге нақ оқушының өзі де жасай алады мұндай жағдайда балалар оқулықтағы нақты анықтамалар, ережелерді белгілеу сияқты қорытындыларды оқып алады. Шағын көмплектілі мектепте ең негізгі мазмұнға пікірлесудің ақырғы кезеңі ие-яғни оқытылған теориалық материалдарды практикалық тұрғыдан қолданылуын көрсету. Жања материалды оқыту кезінде «Дүниетану» сабағында оқушылар оќытушының тікелей басшылығымен шынайы табиғи обьектілермен танысады.

Оқытушы зерттелініп, оқытылған зат жөнінде әңгімелейді, оны балаларға көрсетеді, олардың назарларын заттың белгілеріне аудартады, заттарға әртурлі атаулар береді, әртурлі бақылаулар жүргізеді, ал балалар болса оқытушыны таңдай отырып, осы затқа уқас улгілерді қарастырып, оқытушының көрсетуі бойынша бұл заттың белгілерін табады, өздерінің жүргізген бақылауын оқытушының айтқандарымен салыстырады.Сонымен оқушылардың жаңа материалмен танысу процесі жүреді және бұл қарапайыш мектеп жағдайындағы жаңа материалды тусіндіруден ерекше. Бірақ та шағын комплектілі мектептең келесі бір пәндік сабақтарына жаңа материалдарды енгізу оқушылардың өзіндік бақылау жүргізу жолымен жүруі мумкін. Шағын комплектілі мектептерде оқытушы бақылаудың міндеттерін, обьектіні көрсетумен және бақылау нәтижелерін қорытындылаумен ғана шектелуге мәжбүр болады, ал басқару функциясын, бүтіндері бөлшектеу, ең бастыларын аныратуды карточкалар мен плакаттарда және тақтада алдын ала жазылған және оқытушының алдың ала дайындаған тапсырмалары мен сұрақтары ат қарады. Дайындау кезеуінде сияқты ужымдық ауызша жұмыстың формалары индивидуальды жазбаша жұмыстың формаларына орын береді. Шағын комплектілі мектептердің ерекше жағдайындағы өзгерістерге оқытылған материалды бекіту әдістері ұшырайды. «Дүниетану» сабағында, бекіту кезеңінде кітаппен, текстпен, иллюстрациямен, схемамен жұмыс істеу әдістері өте басым болады. Бір ғана сыныппен жұмыс істей отырып, оқытушы тапсырмалар беріп, оның мақсаттарын көрсетеді, жұмыс істеу тәсілдеріне уйретеді, оқу материалын ұғынып меңгерудегі беріктікті тексереді. Шағын комплектілі мектепте мұндай әдіс кең өріс алды, бірақ біршама өзгерген күйде, өйткені өзгерістер көбінесе оқытушының қызметіне байланысты болды. Оқулықтармен жұмыс істей отырып оқушылар, фактілерді, табиғат бейнелерін және адамдарың еңбегін, құбылыстарды өңдеп тудырады, оларды бір бірімен байланыстырады, қорытындылайды және өздерінің жасаған қорытындыларын естеріне сақтап қалуға тырысады. Оқытушылар тапсырма беріп, оның қалай орындалғандығын тексереді, бірақ та тексеру көбінесе кейінгі сабақтарға қалдырылады. Жұмыс істеудің тәсілдеріне уйретудін функциясына жоспарлар, сұрақтар мен құсқаулар кіреді.

Шағын комплектілі мектептерде оқушылардың білімді меңгеру деңгейі мен оны бекіту деңгейін тексерудың әдістері де өзгеріске ушырайды. Бір сабақ та екі уш сыныптың бір мезгілде оқуына байланысты жазбаша және графикалық тексерістер әдісі, ал ауызшалардын фронтальды тексерістер әдісі басым болады. Шағын кайплектілі мектептердегі сабақтардағы өзіндік жұмыстардың ауқымды көлеміне байланысты бұл жұмыстың нәтижесі білімнің меңгерінендік деугейі жөніндегі ақпараттардың ең сенімді қайнар көзі болып табылады. Мүнда алдында өтілген және жанадан меңгерімен білімдер мен дағдылардың қолданылуын қажет ететін жаттығулардың орындалу деңгейі өте маңызды. Сонымен шағын комплектілі мектептердің бүкіл сынып оқушыларының өзіндік жұмыс үлесі біртіндеп ұлғаюда. Бірінші сыныптан бастап ұжымдық аузша жұмыстардан индивидуальды жазбаша жұмыстардың формалары басым түсті, жоспар, сұрақ сияқты әртүрлі оқу жазбалары жүгіелі түрде қолданылуда жазу, белгілеу, сызып көрсету сияқты оқушылардың әрекеттерін белгілеуді уйғаратын тапсырмалар ғана нәтижелі болмақ сонымен шағын комплектілі мектеп жағдайындағы ерекшеліктер оқытушының сонымен бірге оқушының қызметтеріне байланысты.