Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау министрлігі c. Ж
Адамдарда келесі биоырғақ түрлері бар
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
| Адамдарда келесі биоырғақ түрлері бар:
Ақыл-ой және дене жұмыс қабілеттілігі. Күндізгі ұйықтау кезінде дыбыстық және визуалды сигналдарға жауап беру уақыты азайып, ақпаратты өңдеудің жылдамдығы мен тиімділігі артады. Физикалық еңбек күндізгі уақытта түнгі уақытқа қарағанда тиімдірек. Күн ішінде қозғалыстарды үйлестіру, нейромашыл жүйелердің лабильділігі, бұлшықеттердің күші мен төзімділігі жоғары. Тыныс алу. Күндізгі уақытта адамның тыныс алу жиілігінің, тереңдігі мен минуттық көлемінің ырғақтары максималды, әсіресе күннің екінші жартысында Жүрек қантамыр жүйесі. Қан айналымы функциясының айқын күнделікті кезеңі бар. Күннің екінші жартысында демалыс кезінде жүректің жиілігі максималды болады. Күндізгі уақытта миокардтың, жүрек шығарудың, инсульттің және қан айналымының минуттық көлемінің жиырылу деңгейі жоғары. Жергілікті кемелердің қоспалар мен кеңейтетін агенттерге реактивтілігі күндізгі уақытта күшейтіледі. Метаболизм үрдістері. Көмірқышқыл-липидті метаболизмнің көрсеткіштерінің бірі болып табылатын көмірқышқыл газына тұтынылатын оттегінің қатынасы күндіз бірлікке тең және түнде азаяды. Күннің бірінші жартысында глюкоза жүктемесіне деген төзімділік көмірсулардың қолданылу қабілетін арттырады. Көшелердің максималды қарқындылығы кешке және түнде жазылады. Қанның сарысуында күндізгі уақытта триглицеридтер мен холестериннің ең үлкен концентрациясы байқалады. Сонымен қатар, кешкі уақытта төмен және өте төмен тығыздықтағы липопротеиндердің жалпы үлесінің құрамы байқалады. Ақуыз зат алмасуының биоырғақтардың тұрақтылығы организмнің белсенділігі кезінде катаболикалық үрдістердің басым болуымен және тыныс кезінде анаболикалық үрдістермен сипатталады. Несеп күндізгі уақытта шығарылады. Су-электролит метаболизмі ағзаның судың, натрийдің, калийдің, кальцийдің, хлоридтердің және басқа да бейорганикалық заттардың несеп шығарылуының ең үлкен белсенділігі кезінде жоғары болады. Осындай циклдық үрдістерді реттеу кезінде жүйелі және эндокриндік реттеу механизмдерінің цирагандық ырғақтары басты рөл атқарады. Сонымен қатар, оның барлық байланыстары (орталық жүйке жүйесінің жоғары бөлімдері, автономды жүйке жүйесі, гипофиздік гормондардың секрециясы, перифериялық бездердің функционалдық реактивтілігі, қанның тасымалдау жүйесінің сыйымдылығы, метаболизм және т.б.) өздерінің биологиялық ырғағы бар, күнделікті гормондардың шоғырлануындағы өзгерістерді анықтап, басқа физиологиялық үрдістердің биологиялық ырғақтары. Бұл ұйқының фазалары мен ұйқының өзгеруін автономды жүйке жүйесінің күнделікті ауытқуымен тығыз байланысты деп түсіндіреді. Сонымен қатар, адреналин мен норепинефриннің зәрдегі метаболизм өнімдерімен, сондай-ақ қандағы катехоламиндермен салыстырғанда, түнгі уақытқа қарағанда күндізгі деңгейі жоғары болады. Адамның психикалық және физикалық өнімділігі арасындағы жеке айырмашылықтарға негізделген биоритмологиялық жіктеу адамға қатысты кең таралған. Оның айтуынша, ер адамдар (ерлер) таңертең жұмыс істеуге бейім. Бұл жағдайда күнделікті биоритмдер (әсіресе температура) олар орташа статистикалық мәндермен салыстырғанда ерте сағаттарда ең жоғары мәнге ие. Мұндай адамдар ұйықтап кететін уақытқа қарамастан, ұйықтап, шамамен таңертеңгі сағатта оянады. Ұйқысыз ұйықтап қалғанда ұйқының ұзақтығы едәуір қысқарады, бұл субъективті сезімге сәйкес ағзаның функционалды күйінде нашарлауға әкеледі. Кешкі типтегі адамдар («жапалақтар»), «боз торғайдан» айырмашылығы, күннің екінші жартысында және кездейсоқтықта ең тиімді болып табылады. «Жапалақтар» ең жоғары температура режимі кейінгі сағаттарда байқалады. Олар ұзақ уақыт бойы ұйықтап қалса да, ұйқының ұзақтығы тұрақты болады. Осыған байланысты, ұйықтап қалу уақытына қарамастан, «бозторғайлар» жоғары жұмыс өнімділікті сақтап, демалып сергек болып жүреді. Адамда серуендеу кезінде көрсетілген тыныс алу жиілігі, импульсі, ішектің физиологиялық функциялардың үрдістері және басқалары ең аз уақыттан (жүрек қызметі, бастапқы импульсті беру және т.б.) мүмкіндіктің өзгеруіне (бүйректің қызметі, асқазан шырынын тоқтату және т.б.) ауысады. Бір физиологиялық функциялар күннің алғашқы жартысында, екіншісі екінші жартысында да жақсы болады. Тәуліктің жарық кезіндегі кезеңде қозғалтқыш белсенділігін арттырады, заттардың көлемін арттырады, сағаттың ортасында қарқынды дамып, бауырдағы гликоген мөлшерін көбейтеді. Басқа жүйелер мен жүйелерде белгілі циклдік бар. Ойын барысында уақыт өте келе көптеген айнымалы электронды элементтер бар, кейбір макро және микроэлементтерді жеткізу. Мұның бәрі созылмалы аурулар мен емдік рационды құру кезінде ескеру маңызды. Клиникалық зерттеулер негізінде ағзада және жүйеде жыл бойы физиологиялық функциялардың өзгерістер болатыны белгілі. Ультракүлгін сәулелерге терінің қыстың сезімталдығы қыс мезгілінен жоғары. Ұшудың басында сіз өзіңіздің ішкі кедергілеріңізден жазға қарағанда қыстың басындағы қысымды неге байланысты қорғауға тура келеді. Жаздық ауа райы жүректің минуттық көлемін ұлғайтады, түтікшелер аса айқын емес және қыста қарсылыққа төзімді ұлпалар ағзадағы оттегіні тұтынуды арттырады. Қалқанша безі мен қанындағы иод белсенділігі қыта да жазда да белсенділік күшейіп, қан тамырларының қызметі де күшейе түседі. жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|