Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау министрлігі c. Ж
Топырақ ластануы қауіптілігі деңгейлерін бағалау
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
ÐлекÑÑÐ¾Ð½Ð´Ñ Ð¾ÒÑлÑк ÐедиÑиналÑÒ ÑкологиÑ
- Бұл бет үшін навигация:
- Топырақтың ластану категориялары
| 5.10. Топырақ ластануы қауіптілігі деңгейлерін бағалау
Аудандастыруда гигиеналық тұрғыдан топырақ ластануының және топырақтын қауіптілік дәрежесін бағалау әртүрлі заттармен ластану қауіптілігінін дәрежесін бағалау, топырактың контакт жасайтын орталарына (су, ауа), тағамдық өнімдерге және олар арқылы адамға мүмкін колайсыз әсерінің деңгейімен аныкталады. Топырақтың зиянды заттармен ластану кауіптілігінің дәрежесін гигиеналық бағалаудың негізгі критерийі гигиеналық нормативтер және гигиеналық нормативтер болмағанда топырақтағы заттардың фондық(кларктық) концентрациялары. Топырақтардың химиялық заттармен ластану қауіптілігін бағалауда ескеру керек жағдайлар: l. Топырақ ластануының қауіптілігі неғұрлым жоғары және 1асса, топырақ қауіптілік коэффициентінің мағынасы соғұрлым жоғары болады: С Кқ ____ > 1 , ШРЕК Мұнда − С бақыланатын зат мөлшері. Қ – бақыланатын заттың құрамы 2. Бақыланатын заттардың қауіптілік кластары неғұрлым жоғары болса, топырақ ластануының қауіптілігі соғұрлым жоғары болады; 3.Топырақтың кез келген улы затпен ластануы қауіптілігін бағалау топырақ буферлігі ескерілуімен жүргізіледі (ортаның рН, химиялық заттардың қозғалмалығы, контакты бар орталарға әрекеті және өсімдіктерге ашықтығы). Сондықтан Kқ бірдей шамасы болғанда қышқылдық мағынасы рН < 7ге aз мөлшердегі гумусты және механикалық құрамы жүмсақтау топырақтар үшін ластану қауіптілігі жоғарырақ болады. Химиялық максималдық концентрациялары ластанған атмосфералық ауаның жерге жақын қабатымен контактыдағы топырақтың жоғарғы қабатында жиі кездеседі. Сондықтан топырақтың жоғарғы қабатында жинақталатын химиялық элементтер және басқа зиянды заттар тобы ластану көзі ретіндегі өндірістер шығарындыларының құрамын көрсетеді. Топырақтардағы фондық (кларктық) заттар мөлшері олардың техногендік әрекеттің ластану ошақтарынан алыс қашықтықтағы табиғи немесе аномальді жер бөліктеріндегі мөлшерін сипаттайды. Аномальдық деңгейін немесе топырақта зиянды заттардың антропогендік жүктемесін сандық бағалау үшін формула бойынша есептелетін концентрация коэффициентін (Kc) анықтайды: Кс = Сі/Сср, мұнда Ci − зерттелетін нысанда элемент концентрациясы, ал Сср − оның фондық мөлшері. Тұрғындар денсаулығына индикаторлар ретінде тура емес қолайсыз әрекетін топырақтардың зиянды заттар комплексінің антропогендік ластану деңгейін бағалау. жиынтық көрсеткіш (Zc) бойынша жүргізіледі. Топырақтар ластануының жиынтық көрсеткіші зиянды заттар концентрациялары коэффициенттерінің қосындысына тең және мынадай формулада көрсетіледі: Zс = ∑Кс −(n-1), мұнда п− қосылатын заттар саны. Топыраққа антропогендік жүктеменің геохимиялық комплекстік көрсеткіштері таратылуын талдау селитебтік және ауылшаруашылықтық территориялар топырағы ластануының кеңістіктік құрылымын береді. Қоршаған ортаның антропогендік әрекетіне душар болған территорияларды гигиеналық аудандастыру және топырақтар ластануының қауіптілік дәрежесін Zc көрсеткіші бойынша бағалау, қалалардың ауалық бассейндерінің металдармен де, басқада ең көп жайылған ингредиенттермен (шаң, көмір диоксиді, азот оксидтері, күкірт ангидриді) дифференттік ластануын көрсетеді және бағалау шкаласы бойынша жүргізіледі (l кесте). Кесте 1 – Ластанудың жиілік көрсеткіші бойынша (Zc) топырақ ластануы қауіптілігін болжамды бағалау шкаласы
Гигиеналық аудандастыру және елді мекендер топырақтарының ауылшаруашылық өсімдіктерін өсіретін топырақтардың ластану қауіптілігінің дәрежесін бағалау үшін транслокациялық зияндылық коэффициенті колданылады. Бұл көрсеткіш транслокациялық коэффициент (Km) немесе жинақтау коэффициенті деп аталады. Ол өсімдіктегі элементтер (металдар, радионуклидтер, пестицицтер және т.б.) концентрациясының олардын топырақтағы концентрациясына қатынасымен анықталады. Ауылшаруашылық өсімдіктерін өсіру мүмкіндігі үшін топырактың химиялык заттармен ластану қауіптілігін бағалау шкаласы бойынша анықталады (2 кесте). Кесте 2 – Химиялық заттармен ластанған ауыл шаруашылығына арналған топырақтарды бағалаудың нақты сызбанұсқасы
Елді мекендердің топырақтары ластану дәрежесін бағалау және аудандастыру мынадай қағидаттар бойынша анықталады: 1. Химиялық заттармен ластанған топырақтын эпидемиологиялық мәнділігімен. 2. Атмосфералық ауанын жерге жақын қабатының екінші ластану көзі ретінде және оның адаммен тура контактысы болғанда ластанған топырақтың рөлі. 3. Атмосфералық ауа ластануының индикаторы ретінде топырақ ластануы дәрежесінің маңыздылығы. Елді мекендер топырағының эпидемиологиялық қауіпсіздігін ескерудің қажеттігі, химиялық жүктеме көбеюімен топырақ ластануының эпидемиялық қаупі артуына байланысты. Осылайша, химиялық заттармен ластанған топырақта, топырақтық микробиоценоздар (патогендік ішек микрофлорасының антагонистері) азаюы және оның биологиялық белсенділігі төмендеуі, фонында патогендік энтеробактериялар мен геогельминттер табылуы жиі байқалады. Бұл, олардың топырақтың химиялық ластануына табиғи топырақтық микробиоценоздар өнімдерінен гөрі төзімдірек екендігін көрсетеді. Елді мекендер топырағының эпидемиялық қауіптілік деңгейін бағалау, патогендік энтеробактериялар мен энтеровирустар табылуы ықтимал негізінде өңделіп жасалған бағалау шкаласы (схема) бойынша жүргізіледі. Эпидемиялық қауіпсіздіктің критерийі топырақта патогендік агенттердің болмауы (3 кесте) Кесте 3 – Елді мекендер топырағының эпидемиологиялық қауіптілігін бағалау
Қазақстандағы топырақ жағдайын бағалауды РММ«Казгидромет» жүргізеді. Сапаның негізгі критерийі топырақтағы негізгі ластаушыларға қойылатын шекті рұқсат етілген концентрациялар (ШРЕК). Кадмий, қорғасын, мырыш, мыс және хорм бойынша ШРЕКтен артуын Республика қалаларында ірі өнеркәсіп мекемелерінің санитарлық-қорғау аймақтары шекарасында және ірі автомагистралдар аймақтарында анықталады. жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||