Қазақстан тұрғындарының өлім−жітім динaмикaсы
Өлім-жітім динамикасы көрсеткендей 80 жылдары төмендеу байқалды, жыл сайын өлім-жітімді төмендету, aл 90-шы жылдардағы бірінші жартысында орын алған жыл сайынғы өсу өлім-жітім 1995 жылы ол 10,2 оқиғаны 1000 тұрғынға құрады. 2005-2007 жылдардан бастап Қазақстан Республикасы халқының өлім деңгейінің төмендеу үрдісі байқалады, (5-сурет).
Сурет 5 - Қазақстан Республикасы түрғындарының өлім−жітімі
(1000 тұрғынға шаққанда)
Әйелдермен салыстырғанда ерлерде уланулар мен жарақаттардан 4 есе көп өлімге әкеледі, қатерлі ісіктерден 1,4 есе, тыныс алу мүшелерінің ауруынан көлемі 2,4 есеге, асқорыту жүйелері ауруларынан жалпы көлемінен 1,6 есеге, 5,1 есе жұқпалы және паразиттік ауруларына қатысты. Алайда әйелдердің қан айналым жүйесі ауруларынан 1,2 есе жиі өледі.
ХХ ғасыр соңында өлім−жітімнің артуы дамыған мемлекеттердің экономикалық сипатында тұрғындардың қартаю үрдісімен байқалады. РФ 90-шы және 2000-ші басында өлімнің артуы әлеуметтік себептермен байланысты. 90-шы жылдарындағы сипаты:
Ерлер еебінен алғанда көп жағдайды көрсеткіш жағдайын қамтамасыз етті.
«Ерлердің аса көп өлім−жітімі».
Келеңсіз жағдайдан өлім−жітім, уланулар мен жарақаттар, өлім мен өзіне қол жұмсау.
Еңбекке қабілетті жастағы тұрғындарының өлімінің күрт артуы.
Тұрғындардың табиғи өсімі.
Тұрғындардың табиғи өсімі жеке – дара қалпында қоғамдағы демографиялық жағдайды кез-келген уақытта дәл көрсете алмайды, өйткені nұрғындардың көбеюінің бір мөлшері туушылық пен өлім – жітімшіліктің әр түрлі көрсеткіштерінде алынуы мүмкін. Сондықтан тұрғындардың табиғи өсімін туушылық пен өлім-жітімшілік қатынастарында ғана бағалау керек:
Тұрғындардың табиғи өсімінің көрсеткіші = (туғандар саны – өлгендер саны) / тұрғындардың орташа жылдық саны * 1000.
Тұрғындардың жоғары табиғи өсімін адамдар өлімі аз болған кездегі қолайлы демографиялық құбылыс ретінде бағалауға болады.
Адамдардың біршама көп туғандағына қарамастан, адамдар көп өлген кездегі жоғарғы өсім халықтың өсуіне қатысты жағдайдың қолайсыз болғандығын сипаттайды.
Өлім-жітім көбейген кезде өсімінің төмен болуы да демографиялық жағдайдың нашар екендігін сипаттайды. Мұндай демографиялық жағдай әдетте , соғыс кезеңіне, экономикалық дағдарысқа , басқа да қиыншылықтарға тән пайда болады. Табиғи өсімінің азаюын халықтың азаюы деп қабылдаған жөн.
6 суреттке көрсетілгендей, Қазақстандағы тұрғындардың табиғи өсімі 90-шы жылдары төмендеп, 2000 жылдан бастап өсу байқалады.
Сурет 6 – Қазақстан Республикасы тұрғындарының табиғи өсімі
(1000 тұрғынға шаққанда)
Достарыңызбен бөлісу: |
