Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі

~56~ 
ұлттық өнім мен ұлттық табыстың, сұраным мен ұсынымның арақатынасын 
дұрыс жолға қойып, тепе
- 
теңдікке келтіреді».
“
Нарық
–
белгілі жүйе əрі айырбас нəтижесі мен жағдайына немесе өндіріс 
факторына қарай өндірістік қатынастарды қысқарту, шаруашылық субьектілерін 
байланыстырушы ұйым”.
“
Нарық
–тауар айырбасының аясы, сатушы мен сатып алушылар 
арасындағы белгілі экономикалық қатынастар жүйесінің сипаттамасы”.
“
Нарық
–сатушы мен сатып алушы арасындағы тауарды өткізу жайлы 
қатынастар жүйесі”.
“
Нарық
-
өзін
-
өзі реттеуші ұдайы өндіріс жүйесі, барлық элемент пен 
буындар төлем қабілеттілігі бар сұраным мен ұсынымның тұрақты əсерінде 
болады”.
Нарық келесідей қызметтер атқарады:
 
-
ұдайы өндіріс үрдісін үнемі қамтамасыз ететін реттеуші;
-
ұсынымның көлемі мен құрылымының жедел өзгеруі жəне оның 
сұраным төлем қабілетіне икемделуі;
-
экономикалық оқшауланған тауар өндіруші мен тұтынушылар арасын 
байланыстыратын буын;
-
экономиканың жағдайы туралы объективті ақпарат көзі (экономиканың 
айнасы);
-
тауар мен еңбектің қоғамдық маңызын анықтау жəне мойындаушы 
құрал;
-
бəсеке арқылы тиімсіз шаруашылық түрінен экономиканы сауықтыру, 
тазалау;
-
құрылымдық тұтыну, тұтынушыны табыс деңгейіне қарай рационалды 
таңдауға экономикалық мəжбүр ету;
-
өндірістік 
шығындарды 
төмендетуге, 
тауар 
өндірушілерді 
экономикалық ынталандыру жəне оларды өте қажетті қоғам аясына жұмсау;
-
тауар өндірушіні жоғары сапалы жəне жоғары еңбек өнімділігіне 
экономикалық тұрғыдан мəжбүр ету.
Нарық
- 
күрделі экономикалық категория. Ол белгілі жəне нақты 
əлеуметтік
-
экономикалық жағдайда өмір сүреді жəне көптеген факторларға 
тəуелді:
 
меншік түрлерінің көп болуы; нарықтағы шаруашылық субъектілерінің 
қойылатын экономикалық жауапкершілікке сай жəне тəуелсіз болуы; тауар 
өндірушілер мен сауда делдалдарының бəсекестілігі;
белгісіз нарыққа өнім 
шығару; өнімге бағаны қою құқығы; қажетті инфрақұрылымның болуы.
Қазіргі нарық күрделі жүйені құрап, ол көптеген саладан жəне əртүрлі 
функционалдық жүйелер тобынан тұрып, өндіруші мен тұтынушы арасындағы 
шаруашылық байланыстарын құрайды.

~57~ 
4 кесте
-
Нарықтың жіктелуі
№
Ұйымдық тұрғыдағы белгісі
Құрылымдылық тұрғыдан бөлу
1 
Территориялық
Базар, биржа, аукцион, жəрмеңке, 
аймақтық нарық, ішкі нарық, əлемдік 
нарық
2 
Бəсекелестік сипат пен 
деңгейі тұрғысынан
Монополиялық, олигополиялық,
таза монополиялық, еркін, реттеуші
3 
Тепе
-
теңдік деңгейі 
тұрғысынан
Баланстанған, баланстанбаған
4 
Салалық сипаты 
тұрғысынан
Сала аралық, салалық, ішкі салалық
5 
Тауарды бағыттау 
тұрғысынан
Азық
-
түлік, азық
-
түліктік емес,
тағамдық немесе
тағамдық емес
6 
Заңдылыққа сай келу 
тұрғысынан
Арнайы ресми, ресми емес (көлеңкелі)
7 
Жетілу деңгейі тұрғысынан
Дамыған нарық, қалыптасушы нарық
8 
Нарық субъектісі 
тұрғысынан
Сатушы нарығы, тұтынушы нарығы
Нарықтық экономиканың қажетті элементтерінің
бірі инфрақұрылым 
болып табылады. Инфрақұрылым
- 
бұл институттар (ұйымдар, фирма, 
мекемелер) жиынтығынан тұрады жəне оның мəн мағынасы нарықтың дамуы 
мен қызмет жасауы үшін қалыпты жағдай қалаптастырып қызмет көрсетеді.

жүктеу/скачать 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: