Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі исламдағЫ Өзекті мәселелер жайында сұРАҚ-жауаптар

бағыштауға   болады.   Әһлус-сунна   ғалымдары   оқылған   Құран   сауабының 

марқұмдарға тиетінін бірауыздан мақұлдаған. 

Құран Кәрімді оқып, сауабын бағыштау қайтыс болған кісінің артынан 

жасалатын құптарлық іс болып табылады. Құран Кәрімді дұрыс оқи алатын 

кез келген мұсылман хатымды түсіре алады. Тек қана мешіттегі молда оқу 

керек деген үкім жоқ. Негізінен кез келген мұсылман баласы Құранды өзі оқи 

алуы   тиіс.   Ал   өзі   оқи   алмаған   жағдайда   мешіт   қызметкерлері,   қарилар, 

медреседе Құран оқуды дұрыс меңгерген шәкірттер т.б. секілді діни сауаты 

бар   сенімді   кісілерге   осы   істі   тапсыру   арқылы   хатымның   дұрыс 

орындалғандығына көз жеткізуге болады.

А.Әділбаев

13. Адам о дүниеге аттанғаннан кейін жыртыс, теберік беру, киім  

тарату   сияқты   үрдістер   орын   алып   жатады.   Бұл   шариғатқа   қайшы  

емес пе? Ал қаралы үйде тамақ пісіру исламға қайшы келмей ме?

Қайтыс   болған   кісінің   артынан   жыртыс,   теберік,   киім   тарату   қазақ 

халқының   салт-дәстүріне   сіңісіп   кеткен   үрдістер.   Мұның   бәрін   мұсылман 

халқымыздың қайтқан кісінің атынан садақа беру ниетімен жасайтындығы 

белгілі.   Ислам   діні   бойынша   қайтыс   болған   кісінің   атынан   садақа   беруге 

болады   және   оның   сауабы   өліге   тиеді   деп   есептеледі.   Бір   күні 

Пайғамбарымызға (с.а.у.) бір кісі келіп: «Менің әкем қайтыс болды. Артында 

дүниесі қалды. Артында қалған дүниесін (пәлен жерге берілсін) деп өсиет 

етпеді. Егер мен оның орнына садақа берсем, күнәлары кешіріледі ме?» деп 

сұрайды. Сонда Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Иә» деп жауап қатады (Муслим, 

«Сахих»). Осы хадисте садақаның дүниеден өткен кісіге арналып жасалғанда 

сауабының   оған   жететіндігі   айтылған.   Ахмад   ибн   Ханбал   бұл   жайында: 

«Бағышталып жасалған барлық жақсылықтың сауабы өліге тиеді. Өйткені ол 

жайлы хадистер бар» деген (Сайд Сабиқ, «Фиқһус-сунна»). 

Фиқһ ғалымдары садақа сауабының өліге тиетіндігін айтқан. Сондықтан 

жыртыс, теберік, киім таратудың бәрі садақа ниетімен жасалғанда, сауабы 

өліге   тиеді.   Яғни   бұл   амалдар   садақа   ниетімен   жасалуы   қажет.   Осындай 

ниетпен жасалғанда шариғатқа ешқандай қайшылығы жоқ, қайта керісінше, 

құп көріледі. Бірақ бұл амалдар шамасы келмейтін адамдарға жүктелмейді. 

Яғни   шамасы   келетін   адамдар   ғана   жасауына   болады,   ал   шамасы 

жетпейтіндерді дініміз бұған мәжбүрлемейді.

Ал қаралы үйде тамақ пісіруге келетін болсақ, ислам діні бойынша ол 

үйде тамақ пісіріп, қонақтарға дастарқан жаю емес, керісінше көңіл айтып 

келген туыстары мен көршілерінің қаралы үйге тамақ ала келуі өсиет етіледі. 

Тіпті   сахаба   Жағфар   қайтыс   болғанда   Пайғамбарымыз   (с.а.у.) 

айналасындағыларға:   «Жағфардың   үйіндегілерге   тамақ   әзірлеңдер,   себебі 

олардың басына бір қиындық туды» деген. (Әбу Дәууд, «Сүнән»). Алайда 

54

алыстан кісілер келгенде оларға тамақ берудің ешқандай сөкеттігі жоқ. Бұл 

туралы   Жәрир   ибн   Абдуллаһ:   «Егер   тамақ   пісіру   қажет   болса,   пісіруге 

болады. Себебі қаралы жерге жаназа үшін және көңіл айту үшін ауылдардан 

және алыстан келетіндер бар. Олар сол жерде қонақтап қалатын болса, онда 

тамақ   пісіріп,   оларды   тамақтандыруға   болады»   деген   (Уәһбатуз-Зухайли, 

«әл-Фиқһул-исламии»).

Алайда   қазіргі   кезде   қаралы   үйлерде   «басқалардың   алдында   ұятқа 

қалмайық», «жұрт күлмесін» деген оймен той секілді дастарқанды жайнатып 

тастайтын   әдет   белең   алып   барады.   Өзі   қара   жамылып,   қайғыға   батып 

отырған шаңырақ дастарқандарын жайнатып қою үшін шығынға белшеден 

батып, кейбіреулері қарызданып, қайғысына қайғы жамайды. Бұл, әрине, дін 

тұрғысынан   да   құптарлық   дүние   емес.   Сондықтан   ауыл   ақсақалдары   мен 

молдалары ақылдаса отырып, осыны болдырмаудың жолын қарастыру қажет. 

Қазақстан   мұсылмандары   діни   басқармасы   осыған   қатысты   арнайы   пәтуа 

дайындап,   оны   халыққа   түсіндіру   жұмыстарын   барынша   кең   көлемде 

жүргізгені жөн. 

А.Әділбаев

14. Үйленбекші болып ем. Бірақ мен сүйген қыз өз руласым  болып  

шықты. Ата-анамыз қарсы. Ал намаз оқитын кей бауырлар «исламда бір  

анадан тумаған болсаңдар, сүт бауыр болмасаңдар үйлене беруге болады»  

дегенді айтады. Не істеген жөн? Ислам руға қалай қарайды?

Мұсылман құқығында мына адамдардың бір-бірімен үйленуіне тыйым 

салынады:   «Әйелдерден   әкелерің   үйленгендерге   үйленбеңдер.   Бірақ   өткен 

өтті. Бұл бір арсыздық және жиренішті жаман жол. Сендерге аналарың (әке-

шешелеріңнің   аналары),   қыздарың,   (ұл-қыздарыңның   қыздары),   қыз 

туыстарың   (әке-шешесі   бір   немесе   бөлек),   әкелеріңмен   туысқан   әйелдер, 

шешелеріңмен туысқан әйелдер, еркек немесе қыз туыстарыңның қыздары 

(олардың   қыздары),   сүт   емізген   аналарың,   жақындасқан   әйелдеріңнің 

(бұрынғы ерінен болған) қолдарындағы өгей қыздарың, егер жақындаспаған 

болсаңдар, сендерге бір оқасы жоқ. Бел балаларыңның әйелдері және екі қыз 

туысқа бірге үйленулерің арам қылынды... («Ниса» сүресі, 22-23 аяттар). 

Жаббар   Хақтың   бұл   үкімдері   сөз   жоқ   адамзат   баласы   үшін   үлкен 

жаңалық   болатын.   Өйткені,   исламға   дейін   арабтар   және   өзге   де   кейбір 

халықтар   өгей   шешемен   және   кейбір   туыстарымен   үйлене   беретін.   Ал 

қазақтың экзогамиялық сипаттағы «жеті атаға дейін қыз алыспау» дәстүріне 

келетін   болсақ,   бұл   салттың   дінге   қайшылығы   жоқ.   Рас,   пайғамбарымыз 

Мұхаммед   (с.а.у)   өзінің   қызы   Фатима   анамызды   немере   інісі   Әлиге   (р.а) 

үйлендірген.   Осыған   қарап,   «жеті   атаға   дейін   қыз   алыспау»   дәстүрін 

шариғатқа   қайшы   дейтіндер   бар.   Діни   үкім   мен   дәстүрді   бұлай   бір-біріне 

қарсы қою әсте дұрыс емес. Себебі, жоғарыдағы «Ниса» сүресінде некелесуге 

55

тиымның ең төменгі шегі белгіленген. Ал бұл шектің тысындағы дәстүрге 

негізделген тиымдарды дінге қарсы деп айта алмаймыз.

Ханафи   мәзһабындағы   үкім   берудің   жеті   қайнар   көзінің   бірі   «урф» 

бойынша,   әдет-ғұрып   қағидалары   дін   негіздеріне   қайшы   келмесе,   онда 

қоғамдық қатынасты ғұрып бекіткен құндылықтармен де реттеуге болады. 

Жалпы, «жеті атаға дейін қыз алыспау» салтын шариғаттағы жақын туыстар 

арасындағы   тиым   салынған   некелік   қатынасты   одан   әрі   бекемдей   түсетін 

қағида деп қарастырғанымыз жөн. 

М.Исахан

15. Менің қызым қазір бой жетіп келеді. Өзі намазын үзбей оқиды.  

Араласатын   достарының   бәрі   намаз   оқымайды.   Қазір   қызымызға   бір  

отбасы   құда   түсіп   жатыр.   Алайда   балалары   намаз   оқымайды.   Біз  

қызымызды   ондай   жігітке   бергіміз   келмейді.   Қызымның   намаз  

оқымайтын жігітке тұрмысқа шығуына бола ма?

Үйлену   –   Хақ   Елшісінің   (с.а.у.)   сүннеті.   Тіпті,   үйлену   кейде   қажетті 

жағдайда уәжіп һәм парыз болуы да мүмкін. Ал, «намаз оқымайтын жігітке 

тұрмысқа шығуына бола ма?» деген мәселенің жауабы күрделі. Намаз оқу – 

ақылы   толысқан   һәм   балиғат   жасына   жеткен   әрбір   мұсылманға   парыз. 

Намаздың парыз екендігі аят, хадис және ижмамен дәлелденгендіктен, оны 

жоққа   шығару   діннен   шыққанмен   тең   саналады.   Ал   намазды   жоққа 

шығармағанмен,   оны   көпе-көрінеу   қаза   қылу   пасықтық   болып   есептеледі. 

Бұл   туралы   Құранда:   «Олар   жәннатта   тұрып   күнәһарлардан:   «Сақар 

жаһаннамға түсулеріңе нендей себеп болды?» деп сұрайды. Сонда олар: «Біз 

намаз   оқымайтын   едік»   деп   жауап   қатады»   («Мүддәссир»   сүресі,   40-43-

аяттар) деп, намаз оқымаудың ақыретте жазасының ауыр болатындығы қатаң 

ескертілген. Ал сүннеттен дәлел келтіретін болсақ, Хақ Елшісі (с.а.у): «Әдейі 

намазды   тастаған   адамға   Алла   мен   Пайғамбардың   көмегі   болмайды», 

(Бухари, «Мауақит», 15, 34; Насаи, «Салат», 15) деп бұйырады. 

Демек, мұсылман кісіге бес уақыт намаз оқу талассыз парыз ғибадаты 

саналады.   Бірақ,   ханафи   мазхабында   иман   мен   амал   бөлек 

қарастырылатындықтан, намазсыз мұсылманды кәпірге шығаруға болмайды. 

Сондықтан, құда түсіп келіп отырған бейнамаз жігіт кәлима шаһадат еткен 

жан болса, онда ол жігітті мұсылман емес деп айтуға болмайды. Дегенмен 

ислам патриархалды отбасы түрін жақтағандықтан, отағасы жарынан рухани 

жағынан биік тұрса, құба-құп. Осы себептен де, «бейнамаз жанға намазханды 

қосуға   болмайды»   деп   кесіп   тастағаннан   көрі,   күйеу   болуға   талаптанған 

азамат алдағы уақытта өзінің рухани кем-кетігінің орнын толтырып жатса, 

лайықты жар болуына мүмкіндік беру керек.

М.Исахан

56

16. Үлкендердің Құран оқылғанда пышақты жасырып қоятыны бар.  

Исламда оған қатысты пәтуа бар ма?

Кез   келген   халықтың   өмір   сүру   ерекшелігіне   байланысты   өзіндік 

салттары мен ырым-тыйымдары қалыптасатындығы ақиқат. Дәстүрдің озығы 

бар, тозығы бар демекші, кей дәстүрлер уақыт талабына сай өзгеріп, кейбірі 

ұмыт   қалып   жатады.   Сегізінші   ғасырдан   бастап   ислам   дінін   қабылдаған 

халқымыздың арасында исламның келуімен көптеген ескі әдеттердің өзгеріп, 

шариғатқа   қайшы   келмегендерінің   жалғасын   тапқандығы   белгілі.   Сондай 

ырымдардың бірі – Құран оқылғанда пышақты алып тастау. 

Негізі кез келген ырым немесе тыйымның астарында өмірлік тәжірибе 

бар.   Пышаққа   қатысты   ел   арасында   пышақтың   жүзін   жоғары   қаратып 

қоймау,   пышақты   сабы   жағымен   беру,   біреуге   пышақ   кеземеу,   кішкентай 

бала   түнде   шошымасын   деп   жастығының   астына   пышақ   қою,   т.б.   деген 

секілді ырымдар тараған. Негізінен ислам фиқһына қатысты әуелгі кезеңдегі 

классикалық   фиқһ   кітаптарында   Құран   оқылған   кезде   пышақ,   сүйек 

болмасын   немесе   ыдыста   тамақ   тұрмасын   деген   ешқандай   пәтуа   жоқ. 

Алайда, оның астарында бәрібір исламдық элементтер бар. Мәселен, хадисте 

сүйектің   жындардың   азығы   екендігі   айтылған.   Сонымен   қатар   асты   алып 

кетудің де түбінде дастарханның таза болуына мән беру жатыр. 

Ал   пышақ   мәселесіне   келсек,   ол   Құран   оқыған   кезде   жын   соққан 

адамдар құтырып кетіп, сол пышақпен айналасындағыларға қатер төндіруі 

мүмкін   деген   сақтықтан   туындаған   орынды   әрекет.   Құран   оқыған   кезде 

әлгіндей   кісілердің   арқасының   қозып,   құтырып   жататындығы   көптеп 

кездесетіндіктен,   бұл   –   өмір   шындығымен   расталған   жағдай.   Сондықтан, 

Құран оқылатын кезде сақтық ретінде пышақты жинап тастау қажет. 

А.Әділбаев

17.   Жұмада   мешітке   арнайы   барып   Құран   оқытамыз.   Сол   кезде  

молдаға   ақша   береміз.   Басында   жанымдағыларға   қарап   бере  

салатынмын.   Қазір   бұл   әрекетім   дұрыс   па,   жоқ   па   деп   ойланатын  

болдым. Мұның дінге қайшылығы жоқ па?

Бұл сұрақтың астарында үш мәселе жатыр. Соларға қысқаша жеке-жеке 

тоқталайық.   1.   Жұма   күні   мешітке   бару   2.   Құран   бағыштау   3.   Құран 

бағыштағаны үшін молдаға ақша беру. 

1. «Алла елшісі (с.а.у.): Шынында, апта ішіндегі ең қайырлы (сауапты) 

күндерің   –   жұма   күні»   деген.   Ал   жұма   күнгі   жасалған   жақсылықтардың 

сауабының көптігі – өз алдына жеке мәселе. Халық жұма күнінің қасиетіне 

сенгендіктен осы күні жақсылық жасап, садақа бергенді жөн санайды. Бұл 

57

дұрыс-ақ.   Алайда   ислам   шариғатында   «Жұма   күні   мешітке   барып   Құран 

оқытыңдар» деген ешқандай бұйрық та, нұсқау да жоқ. Сондықтан мұсылман 

адам тек қана жұма күні жеті шелпек пісіріп, Құран бағыштаумен шектелмей, 

діннің негізгі парыздарын (соны ішінде жұма намазын) өзі орындауы қажет. 

Өкінішке орай, діни сауаттың төмендігінен жеке құлшылықтарға мән бермей, 

садақамен ғана құтылып кетеміз деп ойлайтындар бар.

2. Құран оқып, ата-бабаларға бағыштау үшін мешітке бару да міндетті 

емес.   Кез   келген   мұсылман   баласы   Құранды   өзі   оқып,   өзі   бағыштаса   да 

сауабы   ата-бабасына   тиеді.   Қайтыс   болған   кісінің   артынан   бағышталып 

оқылған Құран сауабының оған жететіндігіне мұсылман ғалымдары келіскен.

3.   Құран   оқығаны   үшін   ешкім   ақша   талап   ете   алмайды.   Ал 

мұсылмандардың ақша беру себебі Құран оқығаны үшін емес, ата-анасының 

артынан садақа беру немесе қандай да бір жақсылықтың алдында ниет етіп, 

садақа беру немесе садақаның өмірді ұзартатындығына сену. Бұған ешқандай 

тыйым   жоқ.   Айта   кетер   тағы   бір   нәрсе,   біздің   еліміз   зайырлы   мемлекет 

болғандықтан, мемлекет мешіттерге көмектесе алмайды. Ал, мешітке халық 

қолдау   көрсетпесе   мешіттің   суы,   жылуы,   тазалығы   және   т.б.   көптеген 

мәселелер   шешімін   таппай   қалатыны   белгілі.   Ал   мұсылмандардың   Құран 

оқыту   кезінде   берген   садақасы   садақа   жәшігіне   салынып,   мешіт 

қызметкерлері оны он адамнан құралған ақылдастар алқасымен санап алып, 

қажеттеріне   жұмсайды.   Сондықтан   берген   ақшаны   Құран   үшін   деп   емес, 

садақа ниетімен беру қажет.

   А.Әділбаев

18. Жыл сайын 31 мамыр күні саяси қуғын-сүргін құрбандарын аза  

тұтамыз.   Өткен   ғасырдың   30-шы   жылдары   халқымыздың   ширегіне  

жуығы   және   ұлт   зиялылары   қолдан   жасалған   зұлматтан   қырғын  

тапты.   Осы   қырғында   жан-тәсілім   еткен   ата-бабаларымызды   шейіт  

деп айтуымызға бола ма?

«Шейіт түсті» деп дін үшін және қасиетті мұрат жолында жан-тәсілім 

еткен баһадүрлерді айтамыз. Құран Кәрімде шейіт түскендер туралы: «Алла 

жолында өлтірілгендерді «өлді» демеңдер. Жоқ, олар тірі. Бірақ, сіздер оны 

білмейсіздер   («Бақара»   сүресі,   154   аят)   деп   бұйырылады.   Жалпы,   ханафи 

мәзһабының   ғұламалары   «шейіт»   ұғымын   үшке   бөліп   қарастырады: 

біріншіден, дүние ісі және ақыреті үшін шейіт болғандар. Яғни, дүние ісі 

болса да, әділдік үшін азап көріп, содан жаны қиылса, Құдай жолында құрбан 

болған  саналады.   Сондай-ақ,  хақ дін  үшін  қан-майданда   жанын  пида  етсе 

және иманы мен ар-ұжданы үшін тауқымет тартып қаза болса, шариғатымыз 

бойынша   бұлай   жан-тәсілім   ету   күмәнсіз   шейіт   түскен   болып   есептеледі. 

Екіншіден,   ақыреті   үшін   шейіт   болғандар.   Олар   ислами   сенімі   үшін 

физикалық   тұрғыда   жәбір-жапа   шегіп,   осы   зорлықтан   өліп   кетсе,   Құдай 

58

жолында құрбан болған саналады. Тіпті, ауыр азаптан аман қалып, соңынан 

қайтыс   болса   да,   Тәңір   жолында   тартқан   тақсыреті   ескеріліп,   шейіт 

түскендердің   санатына   жатқызылады.   Үшіншіден,   дүние   ісі   үшін   құрбан 

болғандар бір қарағанда хақ дін үшін жанын қиған болып көрінсе де, ниеті 

шейіт түсу болмағандықтан, ол адам шейіттердің санатына кірмейді. Тіпті, 

кейінгі толқын оның сыртқы тұрпаты мен жасаған ерлігіне қарап, шейіт деп 

еске алса да, ол адам бәрібір ақыретте шейіттердің сапында бола алмайды. 

Ал, ХХ ғасырдың 30-шы жылдары ашаршылықтан қырылған халықты һәм 

саяси   зұлматтан   қаза   тапқан   ұлт   зиялыларын   шейіт   деуге   бола   ма   деген 

мәселеге келетін болсақ, шейіт болудың бірінші шарты жаны қиылған адам 

момын-мұсылман болуы шарт. Аллаға шүкір, қазақ халқы мың жылдан бері 

ислам   дінін   ұстанып   келеді.   Яғни,   өткен   ғасырдағы   зұлматқа   ұшыраған 

халқымыздың   зиялылары   толығымен   мұсылмандар   болатын.   Екіншіден, 

кеңестік   жүйе   қазақ   халқын   отырықшыландыру   кезінде   тігерге   тұяқ 

қалдырмай,   мал-мүлкін   тәркілеп   алды.   Соның   әсерінен   1932-жылғы 

қуаңшылықта халық аштықтан тіске басар талғажау таппай қырылып қалды. 

Қызыл   үкіметтің   зорлық-зомбылығына   қарсы   тұрған   бас   көтерген 

азаматтарды   жазалаушы   отряд   «банды»   деп   атып   тастап   жатты. 

Шынтуайтында,  олар «банды»   емес,  халықтың  ар-ұжданы  мен мал-мүлкін 

қорғаған азаматтар еді. Әбу Һурайрадан жеткен бір хадисте: «Бір сахаба Хақ 

Елшісінен (с.а.у): «Менің мүлкіме біреу қол сұғып, оған мен қарсы тұрып, 

содан өліп кетсем, не болады?» деп сұраған. Сонда, Пайғамбарымыз (с.а.у): 

«Онда сен шейіт боласың» (Мүсілім, «Иман», 225) деп жауап берген. Олай 

болса,   қызыл   үкімет   мал-мүлкін   күшпен   тартып   алғанда   ашаршылыққа 

ұшыраған   халықты  және  әділдік   үшін  шыбын  жаны  қиылған   азаматтарды 

шейіт деп айтуға толық негіз бар деуге болады.

М.Исахан___19._Базбіреулердің_көзқарасынша_ислам_мәдениетіне_Мәуліт'>М.Исахан

19.  Базбіреулердің   көзқарасынша   ислам   мәдениетіне   Мәуліт  

мерекесін   түркілер   енгізген   көрінеді.   Шынында   да   солай   ма?   Ал,   түбі  

түркіден тарайтын біз – қазақ халқы Мәулітті тойлағанбыз ба?

Ислам   мәдениетіне   Мәулітті   түріктер   енгізді   деп   кесіп-пішіп   айтуға 

болмас.   Мәулітте   оқылатын   Адамзаттың   ардақтысы   (с.а.у.)   хақындағы 

бәйітті алғаш рет Мұхаммед пайғамбардың (с.а.у.) көзі тірісінде Хасан ибн 

Сәбит атты ақын сахабасы шығарған. Егер Мәуліт жырын оқу дін негіздеріне 

қайшы   болса,   Хақ   Елшісі   (с.а.у.)   өзі   туралы   өлең   шығаруға   тиым   салған 

болар еді. Ал, Мәуліт мерекесінің тарихына келер болсақ, бұл мерекені бүкіл 

халық болып ресми түрде тойлауды іске асырған селжұқ әмірлерінің бірі – 

Мұзаферуддин Көкбөрі еді. 

Мұзаферуддин Көкбөрі Селжұқ түріктерінің Ербил тайпасының Бәйтік 

әулетінен және осы тайпаның биі болатын. Сонымен бірге, Аюб мемлекетінің 

59

сұлтаны   Салахаддиннің   жездесі   еді.   М.Көкбөрі   шынайы   бір   мұсылман 

болған. Ол Хақ Елшісін (с.а.у) бар ынтасымен жақсы көрген. М.Көкбөрінің 

кезінде   тұңғыш   рет   түріктердің   мемлекеттік   басқару   түзімінде   Алла 

Елшісінің (с.а.у) есімі мемлекеттік рәміз ретінде танылды. 

Мәуліт  мерекесін тойлау  Осман мемлекеті  дәуірінде  де  ерекше қолға 

алынды. Алты ғасыр бойы Хақ діннің туын желбіреткен Осман билігі Мәуліт 

мерекесін Пайғамбарымызға (с.а.у) деген ерекше құрметтің символы ретінде 

қабылдады.   Тарихи   деректерге   қарасақ,   Хақ   Елшісінің   (с.а.у)   туған   күнін 

Ыстамбұлдағы   Сұлтан   Ахмет   мешітінде   падишаһ,   шейхулислам,   уәзірлер, 

әмірлер, мәшһүр ғалымдар мен дегдарлар және қалың бұқара ерекше мереке 

ретінде   атап   өткенін   көреміз.   Яғни,   бір   сөзбен   айтқанда,   Осман   билігі 

кезеңінде   Мәуліт   мейрамының   мемлекеттік   мереке   ретінде   танылғанын 

аңғаруға болады. 

Біздің бала күнімізде әрбір жылы рабиғул-әууәл айында ауылдағы көне 

мешітте шалдар жиналып алып, апталап «Мәуліт» оқитын. Кейін ес білгенде 

барып аңғардым, шалдардың оқитын «Мәуліт» жыры – Шәді Жәңгірұлының 

«Сияри-Нәби»   шығармасы   екен.   Демек,   Шәді   төренің   «Мәуліт»   жырын 

жазғанына   қарағанда,   бұл   мерекені   Хақ   Елшісінің   (с.а.у.)   үмбеті   –   Алаш 

баласы да тойлаған деп болжауға болады. Ендеше, Мәулітті бүгінгі ұрпақтың 

ұласпалы мереке ретінде тойлауының еш сөкеттігі жоқ деп ойлаймыз.

М.Исахан

20.   «Қазақ   мәдениеті   –   қазақтың   дәстүрлі   діни   танымы»   деген  

түсінік дұрыс айтылған ба? Мәдениет пен діни танымды бір деп қарауға  

бола ма?

«Мәдениет»   ұғымының   аясы   дінмен   салыстырғанда   анағұрлым   кең. 

Өйткені ол сан салалы рухани және материалдық мәдениетті қатар қамтиды. 

Осы   тұрғыдан   алғанда   дін   рухани   мәдениеттің   құрамдас   бөлігі   ретінде 

қарастырылады. 

Өз кезегінде діннің қамту аясы да аса кең. Өйткені дін дегеніміз тек 

сенім   жүйесі   емес,   ол   –   өмір   сүру   мәнері,   моральдық   нормалар,   қарым-

қатынас әдебі, жақсы мен жаманды, адал мен арамды ажыратушы рухани 

қағидалар жүйесі. Яғни дін – рухани мәдениет феномені, оның негіздерінің 

бірі,   ол   қоғамдағы   кез   келген   феноменнен   анағұрлым   бай,   маңызды   және 

ықпалды. Сондықтан дін барлық қоғамдарда дерлік мәдениет түзуші рухани 

факторлардың негізгісі ретінде қызмет атқарады.

Қазақтың дәстүрлі діни танымына да осы тұрғыдан қараған жөн. Әрбір 

діннің сенім негіздері сол дінді қабылдаған барлық халықтар үшін ортақ. Ал 

сол   діннің   аясындағы   діни   таным   әр   ұлттың   өмірлік   тәжірибесіне, 

дүниетанымдық   ерекшеліктеріне,   дәстүрлі   құндылықтарына   сәйкес   дербес 

қалыптасады. Бұл ерекшеліктерден ұлттың осы дінді қабылдағанға  дейінгі 

60

болмыстық   сипаттары   көрініс   табуы   мүмкін.   Қазақ   даласына   ислам   діні 

келгеннен   бері   сол   діннің   аясында   жетіліп,   толысып,   ғасырлар   бойы 

қалыптасқан қазақтың дәстүрлі діни танымы біздің рухани мәдениетіміздің 

өзегіне   айналған.   Сондықтан   рухани   мәдениетіміздің   барлық   салалары   – 

ойлау жүйеміз, әдет-ғұрып,  салт-дәстүріміз, өнеріміз (сөз өнері, саз  өнері) 

дәстүрлі діни танымымызбен тікелей байланыста дамыған, содан нәр алып, 

тамырланған.

Яғни   дәстүрлі   діни   танымның   мәдениетпен   байланысы   екі   жақты 

әсерлесуден тұрады: мәдениетке құрамдас бөлік ретінде еніп, оның барлық 

ерекшеліктерін   сіңіре   отырып   қалыптасқан   діни   таным   өзінің   қалыптасу 

кезеңінен   өткен   соң   мәдениетке   шешуші   әсер   ететін,   мәдениеттің   мәнін 

құрайтын   факторға   айналады,   ұлттық   дүниетаным   мен   мәдениеттің   бұдан 

кейінгі дамуына тікелей ықпал етеді. Сондықтан мәдениет пен дәстүрлі діни 

таным байланысына уақыт факторы тұрғысынан қараған жөн. 

жүктеу/скачать 376,18 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: