Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы
АҚМОЛА ОБЛЫСЫ, ЖАРҚАЙЫҢ АУДАНЫ, КОСТЫЧЕВО ШАРУА
жүктеу/скачать 19,8 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник студ конф 22-23г
| АҚМОЛА ОБЛЫСЫ, ЖАРҚАЙЫҢ АУДАНЫ, КОСТЫЧЕВО ШАРУА
ҚОЖАЛЫҒЫНЫҢ ҚАРАШІРІГІ, ҚОРЕКТІК ЭЛЕМЕНТТЕРІНІҢ ЖЫЛЖЫМАЛЫ ТҮРЛЕРІНІҢ ҚҰРАМЫ БОЙЫНША ТОПЫРАҚТАРДЫҢ ТОПТАСУЫ Жагипар А.Ш. Ғылыми жетекшісі: Саттыбаева З.Д., к.с.х.н., қауымдастырылған профессор Саликова Ж.Х., а.ш. магистрі Ш. Уәлиханов атындығы Көкшетау университеті shamiganovna@mail.ru Қарашірік – топырақтың құралуы мен құнарлылықтың дамуында үлкен роль атқарады. Қарашірік құралу процесі өте күрделі, ол өсімдік (сондай -ақ жануарлар) қалдықтарының биологиялық және биохимиялық процеске ұшырап, ең бастысы топырақта қарашірінді горизонты құралуынан тұрады. Топырақтың қарашірік жағдайы – морфологиялық қасиеттері, жалпы қоры, органикалық заттардың процестерінің түзілуі, топырақ кескінінің миграциясы мен көшуінің көрсеткіш жүйесі болып табылады. Топырақтың азот пен гумификациялану дәрежесін, қарашірікті қышқылдар типтері мен олардың құрылымын, кескін бойынша органикалық заттардың жайылуын және ондағы деңгейі мен қарашірік жағдайын бағалауды Л.А. Гришина мен Д.С. Орлов ұсынған [1; б.42]. Қазіргі таңда өзекті мәселелердің біріне айналған қарашірік қорының азаюы ауыл шаруашылығымен тығыз байланысты тұлғаларды толғандыртады. Біздер топырақ құрамындағы қарашірік мөлшері мен қорын анықтадық [2; б.105]. Жарқайың ауылдық округінің қоңыр топырақтарына далалық агрохимиялық тексеру жыртылатын жерге 26600 га алаңда өткізілген, 355 біріккен топырақ сынамалары алынды. Ауыл шаруашылығы жерлердің топырағының агрохимиялық мониторингісі «Ауыл шаруашылығы жерлердің топырағына агрохимиялық тексеру жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқауға» (ММ «АҚРҒӘО», 2006) сәйкес жүргізілді. Сынамалар ауданы 75 га элементарлық учаскіден алынады, кейбір жағдайларда элементарлық учаскінің ауданы шамалы ұлғайтылғандығын немесе азайтылғандығын атап өту қажет, бұл мынадай көрсеткіштерге сәйкес келеді: біртекті жер бедерінің болуы немесе керісінше, жер бедерінің ала құла болуы. Қарапайым учаскілерден алынған топырақ сынамаларында жылжымалы фосфор, ауысымды калий, жеңіл гидролизденетін азот, қарашірік және қышқылдық құрамын анықтау жүргізілді [3; б.27]. Топырақ сынамаларын химиялық-аналитикалық зерттеу нәтижелері негізінде зерттелген аудандағы қарашірік құрамы бойынша топырақты топтастыру 1-ші кестеде келтірілген. Кесте 1. Жарқайың ауылдық округінің топырақтарын қарашірік мөлшері бойынша топтастыру, % (2022 ж.) 610 Топ № Құрамы Қарашірік, % Ауданы, га Зерттеу ауданынан, % 1 Өте төмен 0-2,0 19989 75,1 2 Төмен 2,1-4,0 6611 24,9 3 Орташа 4,1-6,0 - - 4 Жоғарылатылған 6,1-8,0 - - 5 Жоғары 8,1-10 - - 6 Өте жоғары 10 жоғары - - Барлығы: 26600 100,0 Кестеде көріп тұрғанымыздай, егіске жыртылатын жер ауданының 19989 га (75,1%) қарашірік құрамы бойынша өте төмен көрсеткіш көрсетіп отыр, орташа есеппен 0,0-2,0 % аралығында. Ал ауылдық округтің қарашірік құрамы бойынша төмен 2,1-4,0 % үлесі 6611 га тиесілі, бұл барлық жыртылатын ауданның 24,9 % құрап отыр. Азот - өсімдік өміріндегі ең маңызды элементтердің бірі болып табылады. Біздің құрғақ далалы аймақтың топырақ жамылғысында осы элемент мөлшері аз мөлшерде кездеседі. Сонымен қатар көп жылдық егіншілік тарихымен байланысты топырақтан азот мөлшерінің алып кетілуі көптен байқалады. Топырақтық сынамаларды химиялық-аналитикалық зерттеу нәтижелері бойынша зерттелген алаңда топырақтың жеңіл гидролизденетін азоттың құрамы бойынша топтастыру 2-ші кестеде келтірілген. Кесте 2. Жарқайың ауылдық округінің топырақтарын жеңіл гидролизденетін азот мөлшері бойынша топтастыру, мг/кг (2022 ж.) Топ № Құрамы Жеңіл гидролизденетін азот, мг/кг Ауданы, га Зерттеу ауданынан, % 1 Өте төмен <30 - - 2 Төмен 31-40 26600 100,0 3 Орташа 41-50 - 4 Жоғарылатылған 51-70 - 5 Жоғары 71-100 - - 6 Өте жоғары >100,0 - - Барлығы: 26600,0 100,0 Топырақ сынамаларын химиялық-талдамалық зерттеу нәтижелері бойынша жеңіл гидролизденетін азотпен қамтамасыз етілуі төмен екені анықталып отыр. Жылжымалы фосфор. Топырақ сынамаларын химиялық-аналитикалық зерттеу нәтижелері бойынша зерттелген ауданда жылжымалы фосфордың құрамы бойынша топырақты топтастыру 3-ші кестеде келтірілген [4; б.8]. Кесте 3. Жарқайың ауылдық округінің топырақтарын жылжымалы фосфор мөлшері бойынша топтастыру, мг/кг (2022 ж.) Топ № Құрамы Жылжымалы фосфор, мг/кг Ауданы, га Зерттеу ауданынан, % 1 Өте төмен < 10 26600 100 2 Төмен 11 – 15 - - 3 Орташа 16 – 30 - - 4 Жоғарылатылған 31 – 45 - - 5 Жоғары 46 - 60 - - 6 Өте жоғары > 60 - - Барлығы: 26600,0 100,0 611 Тексерілген егістік алқаптың барлық танаптарында жылжымалы фосформен қамтамасыз етілуімен өте төмен екені анықталып отыр. Ауысымды калий. Топырақ сынамаларын химиялық-аналитикалық зерттеу нәтижелері бойынша зерттелген аудандағы ауысымды калийдің құрамы бойынша топырақты топтастыру 4-ші кестеде келтірілген. Кесте 4. Жарқайың ауылдық округінің топырақтарын ауысымды калий мөлшері бойынша топтастыру, мг/кг (2022 ж.) Топ № Құрамы Ауысымды калий, мг/кг Ауданы, га Зерттеу ауданынан, % 1 Өте төмен <100 - - 2 Төмен 101 - 200 - - 3 Орташа 201 – 300 - - 4 Жоғарылатылған 301 – 400 - - 5 Жоғары 401 – 600 21450 80,6 6 Өте жоғары >600 5150 19,4 Барлығы: 26600,0 100,0 Топырақты агрохимиялық зерттеу нәтижелері бойынша зерттеу ауданының ауысымды калий мөлшері бойынша жоғары дәрежеде 21450 га, жалпы зерттеу ауданынан үлесі 80,6% құрап отыр. Өте жоғары мөлшері егістік ауданының 5150 га (үлесі 19,4%) құрап отыр [5; б. 5]. Сурет 5. Жарқайың ауылдық округі бойынша қоректік заттармен қамтамасыз етілуінің салыстырмалы көрсеткіштері (2022 ж.) Құрамы Анықтау түсі Қарашірік мөлшері, % Жеңіл гидролизденетін азот, мг/кг Жылжымалы фосфор, мг/кг Ауысымды калий, мг/кг Өте төмен жүктеу/скачать 19,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|