Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы
ФРАНШИЗА – КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДЫҢ КЕҢ ТАРАҒАН ФОРМАСЫ
жүктеу/скачать 19,8 Mb. Pdf көрінісі
|
| ФРАНШИЗА – КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДЫҢ КЕҢ ТАРАҒАН ФОРМАСЫ
РЕТІНДЕ Айтбаев Е.М. Ғылыми жетекші: Жапарова Д.К., маркетинг және коммерция магистрі, лектор Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау университеті, Көкшетау қаласы Aitbaevernar22@gmail.com Франчайзинг немесе франшиза немесе коммерциялық концессия – нарық субъектілері арасындағы қатынастардың бір түрі, бір тарап ақылы түрде оны жүргізу үшін әзірленген бизнес үлгісін пайдалана отырып, белгілі бір бизнес түріне құқығы бар: технологияны пайдалана отырып, өз атынан әрекет ету ,франчайзердің шикізаты, сауда белгілері немесе брендтері. Жалпы мағынада франчайзинг тауар белгісін немесе коммерциялық белгіні «жалдау» болып табылады. Франчайзингті пайдалану франчайзер (франчайзинг беруші) мен франчайзи (оны алған) арасындағы келісіммен реттеледі. Шарттың мазмұны тауар белгісін пайдаланудың ең ұсақ бөлшектерін қамтитын қарапайымнан өте күрделіге дейін әртүрлі болуы мүмкін. Әдетте, келісім-шарт франчайзингті пайдаланғаны үшін шегерімдердің мөлшерін реттейді (ол тұрақты болуы мүмкін, белгілі бір кезеңге бірреттік, сатудың пайызын құрайтын). Шегерімдерге қойылатын талаптар болмауы мүмкін, бірақ бұл жағдайда франчайзи франчайзерден белгілі бір тауар/жұмыс/қызмет көлемін сатып алуға міндеттенеді. Франчайзинг – кәсіпкерді кез келген тәуелділіктен босатып, ірі корпорация рөлінде табыс алу мүмкіндігіне ие бизнес түрі. Бұл түpi бизнеске қолайлы «гибриді». Бүгінгі таңда жеке франшизалар барлық бөлшек және жалпы дистрибуцияда үстемдік етеді. Франчайзинг - жүйеге тәуелді басқа тауарларды немесе қызметтерді сату үшін оны пайдалану үшін өнім иесі немесе авторлық құқық иесі лицензия алған кез келген келісім. Басқаша айтқанда, франчайзи дербес шаруашылық субъектісі ретінде жұмыс істей алады және барлық елдерде жергілікті немесе ұлттық ұйыммен жұмыс істеу қажет.[4.178б.] Тауарлар мен көрсетілетін кызмет түрлері үшін франшиза бизнесінің жүйесі шамамен бірдей жұмыс істейді. Тәуелсіз кәсіпкер немесе франчайзи толык жабдықталған бизнес- пакетке келісім жасайды. Осы орайда жеке тұлға мына іс-әрекеттерді орындауы кажет. 1. Операцияларға инвестицициялық қаржы жұмсау 2. Франчайзер беретін стандартталған тауар қоры мен құрал-жабдыктар пакетін кабылдап алу және сақтау 3. Орындаудың немесе кызметтің белгілі бір сапасын сақтау 4. Франшиза акысын, сондай-ақ жалпы кірістің пайызын кадагалау 5. Туракты іскерлік карым - катынаста болу. Кез келген бизнес түрі ретінде франшиза сатып алудың өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері болады. Мысалы: франчайзер үшін артықшылықтар бірнеше аспектілерде болады: 1. Бизнестің өсуі басқарудың күрделілігін қажет етпейді. Аймақтық менеджерлердің функцияларын жоғары табыспен ғана емес, сонымен қатар бизнес тәуекелдерінің бір 646 бөлігін көтеретін іскер серіктестер атқарады. Бұл франчайзер үшін әкімшілікті жеңілдетеді. 2. Капиталға деген қажеттілік азаяды. Әрбір франчайзи персоналды жалдау және оқыту, сапаны бақылау, жарнама, жабдық пен шығын материалдарын сатып алу шығындарын дербес көтереді. Бірге алғанда, бұл құқық иеленушінің бизнесінің инфрақұрылымына оларды тарту және пайдалануды бақылау үшін күш салуды қажет етпейтін айтарлықтай тегін инвестиция. 3. Өсу қарқыны. Франчайзинг компанияларға басқаруды қиындатпай және елеулі қаржылық шығындарсыз өз өкілдіктерін ашуға мүмкіндік беретіндіктен, франчайзинг оны толығымен өз бетіңізше жасағаннан гөрі әлдеқайда жылдам өсіп, дамуға мүмкіндік береді және барғаныңыздан әлдеқайда арзан. басқа компанияларды біріктіру және сатып алу арқылы. 4. Роялти және сатылымның артуы. Франчайзингтік комиссиядан басқа, негізгі өнімдерді сату көлемінің ұлғаюы әбден мүмкін, өйткені франчайзилер келісім-шартта көрсетілген тауарлардың, шығыс материалдарының немесе басқа өнімдердің/қызметтердің партияларын сатып алуға міндетті. Тұрақты табыс оны болашаққа жоспарлауға мүмкіндік береді, бұл жаңа бағыттарды дамытуды жоспарлауды білдіреді. 5. Жарнама. Франчайзингтік желіні дамыту арнайы қаржылық инвестицияларды қажет етпейтін тамаша брендтік жарнама болып табылады.[2.220б.] Франчайзингтің кемшіліктерін төмендегідей болуы мүмкін: 1. Эксклюзивтіліктің жоғалуы. Франчайзер өзінің зияткерлік меншігін өзінің барлық франчайзилеріне таратады және желі ұлғайған сайын бұл ақпараттың таралуын қадағалау және коммерциялық құпияны қорғау қиындай түседі. 2. Бәсекелестерді «өсіру». Бұрынғы серіктестер лицензиялық шарттың қолданылу мерзімі өткеннен кейін оны ұзартпай, алған ақпаратты өздерінің кәсіпкерлік қызметінде пайдалануды жалғастырған жағдайлар бар. Мұндай жағдайларда бұрынғы серіктесті жауапкершілікке тарту әрқашан мүмкін бола бермейді. 3. Беделді жоғалту. Франчайзи серіктестерінің қызметін мұқият бақылау көбінесе мүмкін емес, мысалы, қызмет көрсету немесе қоғамдық тамақтандыру секторында. Сонымен қатар, серіктестің кез келген қателігі, мысалы, сапасыз пісірілген тағам немесе нашар жасалған шаш үлгісі бүкіл брендтің және бүкіл желінің беделіне әсер етуі мүмкін. 4. Табыс сіздің жеке желіден аз. Франчайзи серіктестерінің қатысуынсыз кәсіпорындар желісінің дамуымен компания әрбір кәсіпорынның қызметінен барлық пайданы алады. Франчайзинг жағдайында тек қана роялти бойынша табыс табуға болады, бұл кәсіпорынның таза пайдасының бір бөлігін ғана құрайды. 5. Даму шектеулері. Көптеген франчайзинг үлгілері аумаққа эксклюзивті құқықтарды беруді қамтиды. Егер серіктес жеткіліксіз белсенді болып шықса, франчайзер ерекше құқықтарға ие серіктеспен келісім-шарттың мерзімі аяқталғанға дейін осы аумақтағы даму қарқынын арттыру мүмкіндігінен айырады.[3.319б.] Әлемдегі ең танымал он франшизаны қарастыратын болсақ. Келесі франшиза түрлері 2022 жылғы Franchise Times Top 200 нұсқаулығына сәйкес рейтингте бірінші орындарда. Бір қызығы, осы ондықтың төртеуі 1950 жылдары құрылған: 1. McDonalds 2. 7-Elevan 3. KFC 4. Burger King 5. Ace Hardwaer 6. Subway 7. Dominos 8. Pizza Hut 9. Marriott Hotels & Resorts 10. Taco Bell [4.] 647 Біздің елімізде осы ондықтың төртеуі тұрақты жұмыс жасайды. Олардың ішінде: KFC(2007 жылдан бастап Алматы қаласында жұмыс бастаған), Burger King (2012 жылдан бастап Алматыда алғаш рет жұмыс істей бастаған), Pizza Hut (2009 жылдан бастап Алматыда ашылған), Marriott Hotels & Resorts (2005-2006жылдары Ақтау мен Атырау қалаларында ашылған) Қорта келе, франшиза сатып алу арқылы кәсіп бастау біздің елімізде шағын кәсіпкерлікті дамытудың бірден –бәр жолы болып отыр. Әлемдік нарықта франшизаның кең тарауы, болашақта біздің елімізде де бұл кәсіпкерлік түрінің дамуын білдіреді. Әдебиеттер 1. Куратко Д. Кәсіпкерлік теория, процесс, практика, 2018. -480 б. 2. Ляшевский В. Франшиза на 360° / От покупки готовой до создания собственной, 2022. - 472 б. 3. Юрицин А. Франчайзинг и договор коммерческой концессии. Итоги и перспективы правового регулирование, 2018. - 447 б. 4. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B0%D 0%B9%D0%B7%D0%B8%D0%BD%D0%B3 . жүктеу/скачать 19,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|