Қазақстан республикасыішкі істер министрлігі төтенше жағдай комитеті көкшетау техникалық институты

92 
5.2.- кесте 
Дүрбелең тудыратын негізгі факторлар 
Бұқаралық дүрбелеңнің туындау факторлары 
Әлеуметтік фактор
Физиологиялық 
фактор
Жалпыпсихологиялық 
фактор
Әлеуметтік-саяси 
фактор
Өткен немесе 
күтілетін табиғи 
төтенше жағдайлар 
немесе басқа да 
табиғи апаттардан 
туындаған 
қоғамдағы 
шиеленістер. 
Оларға 
эпидемиялар, жер 
сілкінісі, су 
тасқыны, індеттер, 
азық-түлік 
тапшылығы және 
т.б.
Шаршау, аштық, 
ұзақ ұйқысыздық, 
жылу, суық, 
алкоголь немесе 
есірткіге мас болу.
Бұл жағдайлар жеке 
өзін-өзі бақылау 
деңгейін 
төмендетеді.
Мүмкін қауіптер мен 
оған қарсы тұру 
әдістері туралы 
ақпараттың 
болмауынан 
туындаған тосынсый, 
таңқаларлық, үрей.
Анық және өте 
маңызды ортақ 
мақсаттың, тиімді, 
сенімді 
көшбасшылардың 
жоқтығы, топтар 
бірлігінің төмен 
деңгейі.
 
Егер дүрбелең туындаса, екі негізгі ойды ескеру қажет. Біріншісі өмірге, 
денсаулыққа, қауіпсіздікке қауіптің кенеттен пайда болуымен байланысты, 
мысалы, жарылыс, апат немесе өрт. Екіншісі сәйкес «психологиялық отынның» 
жинақталуымен және белгілі бір психикалық катализатордың «реле» 
басталуымен байланысты болуы мүмкін.
 
5.1.2.Тобырды басқару және манипуляция тәсілдері 
 
Көпшілікті басқару үшін оны дұрыс бағалау керек. Көріп отырған 
адамдармен ұтымды дәлелдерді қолдана отырып, логикалық тізбектер 
құрмаңыз, әртүрлі сандар, фактілер, болжамдар, салыстырулар және басқа да 
дәстүрлі сенімдер келтіріңіз. Мұндай дәлелдерге адамдар массасы толығымен 
енбейді, жиналған адамдар сандарға қызығушылық танытпайды, сіздің 
пікірлеріңізді тексермейді. Поляк тарихи жазушысы Кароль Бунш былай деп 
жазды: «Бір адамға қарағанда көп адамды алдау оңай». Сондықтан сіз 
көпшілікке тек қиял мен эмоциялық жад арқылы әсер ете аласыз.
Топты басқару - бұл қоғамдық пікірмен жұмыс жасау нысаны. 
Нәтижесінде, көпшілікті басқару кезінде «көпшіліктің заңдылықтарын» ескеру 
қажет (5.3.-кесте). 

93 
5.3.-кесте 
Негізгі «тобыр заңдылығы» 
№ 
р/р
Тобыр заңдылығы 
Қорытынды
1. 
Көпшілікке 
жіберілген 
ақылдың 
орташа мөлшері - бұл ең ақымақ 
адамның ақыл-ойының мөлшері
Жиналғандар қарапайым және айқын 
ұрандарды ұнатады.
2. 
Тобырда адамдарға эмоция оңай.
Көпшіліктің эмоциясын бақылау керек, 
айтылған 
тезистерге 
эмоциялық 
қатынасты қалыптастыру керек.
3. 
Жиналған адамдар бұл ұсынысқа өте 
сезімтал.
Сіз адамдардың инстинкттеріне жүгінуіңіз 
керек:
- өмір сүру және өзін-өзі сақтау (атап 
айтқанда, бейтаныс адамдарға қарсы 
агрессия және материалдық байлыққа 
ұмтылу);
- ұрпақты өсіру (атап айтқанда, ұрпақты 
күту қажеттілігі);
- 
үстемдік 
(атап 
айтқанда, 
көшбасшылыққа ұмтылу).
4. 
Жиналғандар 
толық 
ақиқатқа 
ұмтылмайды және сыпайылықпен 
ерекшеленеді.
Көпшіліктің қажеті жоқ, бірақ ол өз 
қалауын естуі керек.
5. 
Жиналған адамдар жауапсыз және 
Агрессивті.
Адамдар көпшіліктің көңілін жоғалтады.
6. 
Жиналған адамдар кездейсоқ немесе 
бағдарламаланған 
жетекшілерге 
бағынады.
Көпшіліктің 
санасында 
бұл 
басым 
болатын бостандыққа ұмтылыс емес, 
мойынсұну қажеттілігі.
«Тобыр заңына» сай ғалымдар тобырды басқарудың негізгі тәсілдерін 
ұсынады (5.4.-кесте). 
5.4.-кесте 
Тобырды басқарудың негізгі тәсілдері 
№ 
р/р 
Атауы
Әдістері
1. 
Назар аудару
Зейін аударудың екі әдісі бар –тасымалдау және 
тарату. Адамдардың зейінін бір объектіден екінші бір 
затқа (идея, іс-әрекет, тұлға және т.б). ауыстыру қозу 
мен агрессияны азайтады, оны қайта бағыттайды және 
тіпті байсалды етеді. Егер жекелеген адамдардың 
назарын басқа арналар арқылы шашырататын болса, 
бірден бірнеше топтар құрылады, ал монолит болған, 
біртұтас «жау» ретінде біріктірілген немесе бірлескен 
іс-шараларға дайын болған масса бөлінеді. Неғұрлым 
көп назар аударылған сайын, топтағы аз топтар мен 
адамның жеке құрылымының ерекшеліктері азаяды. 
Нәтижесінде, әр адам өзінің мінез-құлқын байыпты 
түрде түсінеді және реттейді, ал көпшіліктің өзі 
белсенділігін жоғалтады және біртіндеп құлайды.

94 
2. 
Жеке әсер ету қаупі
Дауыс зорайтқышта жасырын камералар көпшілік 
қатысушыларды 
бейне 
түсіруді, 
содан 
кейін 
теледидарлық хабар таратуды жүзеге асыратындығы 
туралы хабарландыру.
3. 
Жеке өтініш
Мұны 
істеу 
үшін 
жиналысқа, 
митингке, 
демонстрацияға 
және 
т.б. 
бірнеше 
ондаған 
қатысушының 
аты-жөнін 
білу 
керек. 
Нақты 
тұлғаларға үндеу ашық сұхбатқа арналған «сынақтың» 
бір түрі. Бір жағынан, сіз көптің назарын және 
жағымсыз әсердің назарын аударасыз; екінші 
жағынан, әр адам көпшілік алдында масқара болуды 
қаламай, қалыпты психологиялық күйге оралады.
4. 
Жою: «бұзылушыларды» 
алып 
тастау 
немесе 
оқшаулау
Бассыз топ тағы да күшті байланыстары мен идеялары 
жоқ жиналысқа айналады. Сондықтан алдын-ала 
алдын-ала болжау керек, нәтижесінде лидер жоғалып 
кетеді немесе кішірейеді. Содан кейін оның рөлін 
ешкім алмастырмайды, содан кейін жиналғандарды 
тарату үшін шаралар қабылдау оңай болады, немесе 
сіз жаңа лидер рөлін алып, көпшіліктің эмоциясын 
басқа бағытқа бағыттайсыз.
5. 
Қудалау қаупі
Нақты тегі беріңіз және құқық бұзушылық үшін қатаң 
жаза беріңіз. Көршілерді арандатушыны ұстауға 
көмектесуге шақырыңыз, ол әрқашан жұмыс істейді - 
әділ жазадан аулақ болуды және куәгерлердің 
қатарында қалмау үшін таратады.
Әдетте, жиналған қауым ақыл дауысына қарсы. Осыған байланысты 
көпшілікті баурап алу керек. Ол үшін күшті тіркестер, жарқын бейнелер мен 
өрнектерді қолдану керек. Көпшілікті ойландырудың қажеті жоқ. Сондай-ақ, 
көпшілікпен дауласу мүмкін емес, кез-келген пікірталас адамдардың Басшыға 
теріс қарауына мәжбүр етеді.

жүктеу/скачать 1,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: